1. ?Blɛ benin nun yɛ Zezi yoli i abonuan sa klikli’n niɔn?

 MAAN e fa e ɲin e sie i sa kun m’ɔ juli afuɛ 29 nun’n i su. Kɛ Zezi bó Ɲanmiɛn junman’n i dilɛ bo’n yɛ sa sɔ’n juli-ɔ. Be yiali Zezi nin i nin Mari ɔ nin i sɔnnzɔnfuɛ wie mun aja kun bo, Kana lɔ. Klɔ sɔ’n wo Nazarɛti mɔ lɔ yɛ be wuli Zezi’n i nglo lɔ lika’n nun. Mari ti be nga be su ja’n be osufuɛ’m be janvuɛ. Ɔ maan ɔ uka be nga be sɔ sran’m be nun’n. Sanngɛ kɛ bé dí cɛn’n, duvɛn’n wieli. I sɔ’n kwla kun be nga be su ja’n nin be osufuɛ’m be ɲannzuɛn dan. b Atrɛkpa’n, sran nga be bali aja’n i bo’n be sɔnnin tra sran nga be yiali be’n. I sɔ’n ti’n, Mari ɔli ndɛndɛ ko seli i wa’n kɛ: “Be leman duvɛn kun.” (Zan 2:1-3) ?Kɛ ɔ yoli sɔ’n, ngue yɛ Zezi yoli-ɔ? Ɔ yoli abonuan sa kun. Yɛle kɛ ɔ yoli maan nzue’n kacili “duvɛn’n i kpafuɛ’n.”—Zan 2:9, 10.

2-3. (1) An kan abonuan sa nga Zezi yoli be’n, be nun wie’m be ndɛ. (2) ?Sɛ e fa e ɲin e sie i abonuan sa sɔ’m be su’n, i su ye benin yɛ é ɲɛ́n i-ɔ?

² Kɛ Zezi dí Ɲanmiɛn junman’n ɔ yoli abonuan sa kpanngban. c Ɔ fali tinmin nga Ɲanmiɛn mɛnnin i’n ukali sran akpi kpanngban. I wie yɛle kɛ cɛn kun’n, ɔ yili atrɛ mannin yasua 5.000 be aliɛ. Cɛn kun ekun’n, ɔ yili atrɛ mannin yasua 4.000 be aliɛ. Sɛ e ka bla mun nin ba kanngan nga be o lɛ cɛn sɔ’n nun’n e wla be nun’n, nn abonuan sa nɲɔn  sɔ’m be nun’n, sran ng’ɔ mannin be aliɛ’n be tra sran 27.000. (Mat. 14:15-21; 15:32-38) Cɛn sɔ’m be nun’n, Zezi yoli sran kaka kpa be juejue wie. (Mat. 14:14; 15:30, 31) E si kɛ be kwlaa nga Zezi mannin be aliɛ’n annzɛ ɔ yoli be juejue’n be dili aklunjɔɛ dan!

³ Abonuan sa nga Zezi yoli be’n, be kle e like kpanngban. Like suanlɛ nga nun’n, é wá wún wafa nga abonuan sa sɔ’m be kwla uka e naan y’a lafi Ɲanmiɛn su kpa’n. Asa’n, kɛ Zezi yó abonuan sa mun’n, ɔ kleli kɛ ɔ ti wun ase kanfuɛ yɛ ɔ si aunnvɔɛ. Ɔ maan é wá wún wafa nga e kwla niɛn i ajalɛ’n su’n.

4. ?Abonuan sa nga Zezi yoli be’n be uka e naan y’a lafi wan su?

⁴ Abonuan sa nga Zezi yoli be’n be uka e naan y’a lafi i su. Sanngɛ be uka e naan y’a lafi i Si su wie. Afin tinmin nga Zezi fa yoli abonuan sa mun’n ɔ fin Zoova. Sa Nga Be Yoli’n 10:38 se kɛ: “Ɲanmiɛn fɛli i wawɛ’n mɛnnin i [Zezi], ɔ mɛnnin i tinmin. Kpɛkun ɔ wlanwlannin mɛn’n nun, ɔ yoli sran’m be ye, ɔ yoli be nga Suɛn Tɔnfuɛ’n kle be yalɛ’n be kwlaa be juejue, afin Ɲanmiɛn nin i o nun.” Asa’n, ndɛ nga Zezi kannin’n, nin ninnge ng’ɔ yoli be’n, mɔ i wie yɛle abonuan sa mun’n be kle kɛ ɔ yili i Si’n i nzuɛn’m be nglo. (Zan 14:9) Maan e kan ninnge nsan mɔ abonuan sa nga Zezi yoli be’n be kle e’n be ndɛ.

5. ?Ngue ti yɛ Zezi yoli abonuan sa mun-ɔn? (Matie 20:30-34)

⁵ Like klikli’n yɛle kɛ Zezi nin i Si’n be klo e dan. I nun mɔ Zezi o asiɛ’n su wa’n, ɔ yoli abonuan sa fa ukali be nga be o afɛ nun’n. I lɛ nun’n, ɔ yili i nglo kɛ ɔ klo sran dan. Cɛn kun’n, aɲinsifuɛ nɲɔn be seli i kɛ ɔ yo be juejue. (An kanngan Matie 20:30-34 nun.) Ɲanmiɛn Ndɛ’n waan “be yoli Zezi i annvɔ” kpɛkun ɔ yoli be juejue. Glɛki nun ndɛ mma nga be kacili i Wawle nun kɛ ‘be yoli i annvɔ’n’ be fa kan sran kun mɔ sran yo i annvɔ lele tratra su’n i ndɛ. Kɛ mɔ Zezi klo sran yɛ ɔ si aunnvɔɛ dan ti’n, ɔ mannin sran’m be aliɛ kpɛkun ɔ yoli kokowefuɛ kun i juejue. (Mat. 15:32; Mar. 1:41) E kwla lafi su kɛ Zoova, ‘e Ɲanmiɛn m’ɔ si aunnvɔɛ dan’n’ ɔ nin i Wa’n be klo e tankaan kpa yɛ kɛ e wun e ɲrun’n ɔ yo be ya. (Lik. 1:78; 1 Piɛ. 5:7) Be kunndɛ kɛ kpa bé núnnún sran’m be su sa kwlakwla!

6. ?Ngue yɛ tinmin nga Ɲanmiɛn fa mannin Zezi’n ti’n ɔ kwla yo-ɔ?

⁶ Like nɲɔn su’n yɛle kɛ, Ɲanmiɛn mannin Zezi i tinmin naan ɔ yo naan ɲrɛnnɛn kwlaa be wie. Abonuan sa nga Zezi yoli be’n be kle kɛ ɔ kwla siesie e su sa nga e bɔbɔ e kwlá siesieman’n. I wie yɛle kɛ ɔ kwla nunnun fɔ mɔ Adan i sa tɛ’n ti’n, ɔ trannin klɔ sran’m be nun’n ɔ nin i sin sa mun. I wie yɛle tukpacɛ’n nin wie’n. (Mat. 9:1-6; Rɔm. 5:12, 18, 19) Abonuan sa ng’ɔ yoli be’n be kle kɛ ɔ kwla yo maan tukpacɛ “wafawafa kwlaa” be wie. Yɛ ɔ kwla cɛn be nga be wuli’n mun bɔbɔ. (Mat. 4:23; Zan 11:43, 44) Asa’n, ɔ kwla mmusu mun yɛ ɔ kwla yo maan aunmuan ng’ɔ fita dan kpa bɔbɔ’n ɔ kpɛ. (Mar. 4:37-39; Lik. 8:2) Nanwlɛ, kɛ e si kɛ Zoova fɛli i sɔ tinmin’n mɛnnin i Wa’n, i sɔ’n yo e fɛ dan!

7-8. (1) ?Ngue yɛ abonuan sa nga Zezi yoli be’n be kle e-ɔ? (2) ?Abonuan sa nga bé wá yó be mɛn klanman’n nun lɔ’n, benin yɛ ɔ ɲin wo i sin kpa-ɔ?

⁷ Like nsan su’n yɛle kɛ, e kwla lafi su kɛ Ɲanmiɛn Sielɛ blɛ’n nun’n, nda kwlaa nga Ɲanmiɛn tali’n bé kpɛ́n su. I nun mɔ Zezi o asiɛ’n su wa’n ɔ yoli abonuan sa  kpanngban. I sɔ’n kle kɛ kɛ ɔ́ wá dí Famiɛn’n, ɔ́ yó i sɔ asiɛ wunmuan’n su. Kɛ Klisi wá síe asiɛ’n, ninnge ng’ɔ́ wá yó be’n maan e fa e ɲin e sie be su kan. Ɔ́ wá yó maan tukpacɛ’n nin sa kwlaa nga be kle sran’m be yalɛ’n bé wíe. Ɔ maan e su tɔman tukpacɛ kun. (Eza. 33:24; 35:5, 6; Ngl. 21:3, 4) E su laman awe kun yɛ sanvuɛsa su ɲanman e kun. (Eza. 25:6; Mar. 4:41) Be nga be wuli’n bé fín ‘ndia’m be nun’ bé fíte. Kɛ é wá sɔ́ be nun’n, é dí aklunjɔɛ dan. (Zan 5:28, 29) ?Abonuan sa nga bé wá yó be mɛn klanman’n nun lɔ’n, benin yɛ ɔ ɲin wo i sin kpa-ɔ?

⁸ Kɛ Zezi yó abonuan sa mun’n, ɔ kleli kɛ ɔ ti wun ase kanfuɛ yɛ ɔ si aunnvɔɛ. Ɔ fata kɛ e yi nzuɛn sɔ’m be nglo wie. Maan e kan sa nɲɔn mɔ be nun’n, Zezi yili nzuɛn sɔ’m be nglo’n be ndɛ. É dún mmua é kán aja ng’ɔ trɛnnin i bo Kana lɔ’n i ndɛ.

9. ?Ngue yɛ Zezi yoli i aja kun bo-ɔ? (Zan 2:6-10)

⁹ An kanngan Zan 2:6-10 nun. ?Aja’n i bo lɔ’n, kɛ duvɛn’n wieli’n ɔ ti cinnjin kɛ Zezi yi atrɛ? Cɛcɛ. Afin Ɲanmiɛn Ndɛ’n nun’n, like fi kleman kɛ Mesi’n wá yí atrɛ naan nzue kaci duvɛn. ?Sanngɛ sɛ e bɔbɔ e aja’n i bo yɛ nzan’n wieli kɛ ngalɛ’n sa’n, e wun yó e sɛ? Zezi kleli kɛ ɔ si be nga be su ja’n nin be osufuɛ’m be aunnvɔɛ. Yɛ ɔ kunndɛman kɛ ɲannzuɛn kun be. I sɔ’n ti’n, kɛ nga e fa kɛnnin i like suanlɛ nga i bo bolɛ nun’n sa’n, ɔ yoli abonuan sa kun.  Yɛle kɛ ɔ yoli maan nzue litri kɔe 390 kacili duvɛn kpa. Atrɛkpa’n, kɛ mɔ nzan’n sɔnnin’n ti’n, i wie kali. Ɔ maan yasua’n nin i yi’n be kwla fa wie ti be ɲanman nun cɛn uflɛ annzɛ be kwla yo wie atɛ. E si kɛ i sɔ’n yoli bian’n nin i yi mɔ b’a ja uflɛuflɛ’n be fɛ kpa!

10. ?Abonuan sa nga Zezi yoli’n be su ndɛ benin wie mun yɛ Zan ndɛ tre 2 kan-ɔn? (An nian desɛn’n wie.)

¹⁰ Zan ndɛ tre 2 fa e ɲin sie i abonuan sa nga Zezi yoli’n i su ndɛ tɛkɛtɛkɛ wie’m be su. I wie yɛle kɛ nán Zezi bɔbɔ yɛ ɔ sali nzue guɛli i sɛ’m be nun-ɔn. Kɛ ɔ ko yo naan sran’m b’a faman be ɲin b’a siemɛn i su’n, ɔ seli junman difuɛ’m be kɛ be sa nzue’n. (Ndɛ mma 6 nin 7) Yɛ kɛ ɔ yoli maan nzue’n kacili duvɛn’n, nɛ́n i bɔbɔ yɛ ɔ sali wie ko mannin aja’n i sunianfuɛ’n niɔn. Junman difuɛ mun yɛ ɔ seli be kɛ be fa ko mɛn i-ɔ. (Ndɛ mma 8) Asa’n, e si kɛ Zezi w’a faman klowa kun w’a buman nzan wie, kpɛkun w’a ko jranman sran’m be ɲrun lɛ w’a seman kɛ: ‘An nɔn duvɛn nga m’an fa nzue m’an yo i yɛ’n!’

11. ?Ngue yɛ abonuan sa nga Zezi yoli’n kle e-ɔ?

¹¹ ?Ngue yɛ abonuan sa nga Zezi yoli i lɛ’n ɔ kle e-ɔ? Ɔ kle e kɛ ɔ ti wun ase kanfuɛ. Zezi w’a faman abonuan sa sɔ’n w’a dimɛn i nuan. I kpa bɔbɔ’n, w’a faman abonuan sa wie fi w’a dimɛn i nuan le. Sanngɛ ɔ fali manmanlɛ’n kwlaa mɛnnin i Si. (Zan 5:19, 30; 8:28) Sɛ e yo wun ase kanfuɛ kɛ Zezi sa’n, e su faman ninnge nga e yo be’n e diman e nuan. Kannzɛ junman nga e di e man Zoova’n ti sɛ ti sɛ’n, nán maan e fa di e nuan. Sanngɛ Ɲanmiɛn mɔ i fanngan nun yɛ e kwla yo ninnge sɔ mun’n yɛ ɔ fata kɛ e fa di e nuan-ɔn. (Zer. 9:23, 24.) I yɛ ɔ fata kɛ e mɛnmɛn i-ɔ. ?I kwlaa yoli-o, sɛ Zoova bɔbɔ w’a ukaman e’n, ngue yɛ e kwla yo-ɔ?—1 Kor. 1:26-31.

12. ?Sa benin nun yɛ e kwla kle kɛ e ti wun ase kanfuɛ kɛ Zezi sa-ɔ? An fa sunnzun ase kun be yiyi nun.

¹² Maan e fa e ɲin e sie i sa kun mɔ i nun’n, e kwla kan e wun ase kɛ Zezi sa’n i su. Wienun-ɔn, asɔnun kpɛnngbɛn kun fa blɛ kpanngban uka asɔnunfuɛ’m be ukafuɛ kun naan ɔ siesie i nzra nun ijɔlɛ’n. Kpɛ klikli nga aniaan sɔ’n íjɔ nzra nun yɛ ɔ o lɛ-ɔ. Kɛ mɔ asɔnun kpɛnngbɛn’n ukali aniaan’n ti’n, ɔ kwla dili i junman’n i kpa yɛ i ndɛ’n wlali asɔnun’n nunfuɛ’m be kwlaa be fanngan. Kɛ aɲia’n wieli’n, aniaan wie’m be seli asɔnun kpɛnngbɛn’n kɛ: ‘Nanwlɛ, aniaan ng’ɔ ijɔli nzra nun’n i ndɛ’n yoli fɛ dan. ?Nɛ́n i-ɔ?’ ?I lɛ nun’n, wafa sɛ yɛ asɔnun kpɛnngbɛn’n tɛ́ su-ɔ? Ɔ́ sé kɛ: ‘Ɔ ti su, sanngɛ n fali blɛ kpanngban kpa n ukɛli i ti yɛ ɔ kwla dili i junman’n i kpa-ɔ.’ Annzɛ ɔ́ klé kɛ ɔ ti wun ase kanfuɛ kpɛkun ɔ́ sé kɛ: ‘Sakpa, i junman’n dili klanman, yɛ i ndɛ’n yoli min fɛ kpa.’ Sɛ e ti wun ase kanfuɛ’n, e su faman like nga e yo man e wiengu mun’n e diman e nuan, sanngɛ é dí su aklunjɔɛ. Afin e si kɛ like nga e yoli’n, Zoova wunnin i yɛ ɔ bu i like dan. (An nian Matie 6:2-4 nun; Ebr. 13:16) Kɛ e sɔnnzɔn Zezi mɔ e yo wun ase kanfuɛ’n, Zoova i klun jɔ.—1 Piɛ. 5:6.

13. (1) ?Kɛ Zezi wá wlú Nainin klɔ’n nun’n, ngue yɛ ɔ wunnin i-ɔ? (2) ?Ngue yɛ ɔ yoli-ɔ? (Liki 7:11-15)

¹³ An kanngan Liki 7:11-15 nun. Maan e kan sa kun mɔ kɛ Zezi boli i junman’n i dilɛ bo’n, ɔ juli’n i ndɛ kan. Kɛ ɔ́ yó sɔ’n, nn ɔ su kɔ Nainin. Klɔ sɔ’n wo Galile asa’n su yɛ ɔ mantan Sunɛmun klɔ’n. Sunɛmun klɔ’n su yɛ Ɲanmiɛn nuan ijɔfuɛ Elize cɛnnin bla kun i wa’n niɔn. Ɔ yoli sɔ w’a di afuɛ kɔe 900. (2 Fam. 4:32-37) Kɛ Zezi wá wlú klɔ’n nun’n, ɔ wunnin sran wie mɔ be su kɔ asieliɛ’n. Sa ng’ɔ wunnin i’n ɔ  yo ɲrɛnnɛn dan. Yɛle kɛ angbeti bla kun i wa kunngba cɛ’n yɛ be su ko sie i-ɔ. Sran kpanngban kpa be nin bla’n yɛ be kɔ-ɔ. Kɛ Zezi wunnin be’n, ɔ seli be kɛ be jran. Kpɛkun ɔ yoli like ɲɛnmɛn kpa kun mannin bla’n. Yɛle kɛ ɔ cɛnnin i wa’n! Sran nsan nga Zezi cɛnnin be mɔ Matie nin Marki nin Liki nin Zan be kannin be ndɛ’n be nun klikli yɛle ba sɔ’n.

14. ?Angbeti bla nga Zezi cɛnnin i wa’n i su ndɛ cinnjin benin wie mun yɛ be o Liki ndɛ tre 7 nun-ɔn? (An nian desɛn’n wie.)

¹⁴ Maan e fa e ɲin e sie i ndɛ cinnjin wie mɔ be o Liki ndɛ tre 7 nun’n be su. I wie yɛle kɛ be seli kɛ Zezi “wunnin bla’n.” I sin’n, “ɔ yoli i annvɔ.” (Ndɛ mma 13) Ɔ maan like nga Zezi wunnin i’n ti yɛ bla’n yoli i annvɔ-ɔ. Atrɛkpa’n, ɔ wunnin kɛ kɛ bé fá saka’n bé kɔ́’n bla’n yɛ ɔ dun mmua-ɔ. Yɛ kɛ ɔ́ kɔ́’n, nn ɔ́ sún. Bla’n w’a yoman Zezi i annvɔ sa ngbɛn. Sanngɛ ɔ yoli ninnge wie mun fa yili i sɔ’n i nglo. Yɛle kɛ ɔ fɔnvɔli i yɛ ɔ seli i aunnvɔɛ su kɛ: “Muan ɔ nuan.” I sin’n, ɔ yoli like kun mannin bla’n. Yɛle kɛ ɔ yoli maan ba’n sɛli i sin nguan nun ekun kpɛkun ɔ ‘fɛli i mɛnnin i nin.’—Ndɛ mma 14 nin 15.

15. ?Ngue yɛ abonuan sa nga Zezi yoli’n kle e-ɔ?

¹⁵ ?Ngue yɛ angbeti bla’n i wa mɔ Zezi cɛnnin i’n ɔ kle e-ɔ? Sa sɔ’n kle e kɛ ɔ fata kɛ e si be nga be sran w’a wu’n be aunnvɔɛ. E si kɛ e kwlá cɛnman sran mun kɛ Zezi sa. Sanngɛ e kwla yo ninnge wie mun e fa kle kɛ e si be aunnvɔɛ. I sɔ yolɛ’n nun’n maan e fa e ɲin e sie i be su kpa. I liɛ’n, é wún ninnge wie mɔ e kwla yo fa uka be’n annzɛ ndɛ wie mɔ e kwla kan fa fɔnvɔ be’n. d (Ɲan. 17:17; 2 Kor. 1:3, 4; 1 Piɛ. 3:8) Ndɛ kan nga e kan kle be’n annzɛ like kaan nga e yo man be’n kwla fɔnvɔ be.

16. ?Kɛ nga e fa wun i desɛn’n su’n sa’n, ngue yɛ niɛn nga i wa’n wuli’n i su ndɛ’n kle e-ɔ?

¹⁶ Maan e fa e ɲin e sie i sa kun su. I afuɛ kpanngban yɛ, kɛ aɲia kun bo’n aniaan’m bé tó jue kun m’ɔ kan sran cɛnlɛ ndɛ’n,  aniaan bla kun sieli i nzɔliɛ kɛ niɛn kun su sun. Niɛn sɔ’n i wa talua’n wuli ɔ nin-a cɛman. Kɛ aniaan bla’n wunnin i sɔ’n ɔ ɔli ndɛndɛ ko jrannin i wun lɛ kpɛkun ɔ bitili i. Kpɛkun be toli jue’n likawlɛ. Kɛ i osu cɛli kan’n, bla’n seli kɛ: “Kɛ ɔ yoli sɔ’n, n ma kloli aniaan’m be kpa n trali laa’n.” Kɛ bla’n trannin aɲia sɔ’n i bo’n ɔ yoli i fɛ kpa. Ɔ seli kɛ: “Ɲanmiɛn Sielɛ Sua’n nun lɔ yɛ e kwla ɲan ukalɛ kpafuɛ’n niɔn.” E si kɛ Zoova fɛ i ɲin sie i ninnge kanngan nga e yo e man “be nga be akunndan’n w’a sanngan’n” i su yɛ ɔ bu i like dan.—Jue. 34:18.

17. ?Ngue yɛ e wunnin i like suanlɛ nga nun-ɔn?

¹⁷ Sɛ e suan abonuan sa nga Zezi yoli be’n be su like’n é ɲán su ye dan. Abonuan sa sɔ’m be kle e kɛ Zoova nin Zezi be klo e dan. Asa’n, be kle kɛ Zezi le tinmin yɛ ɔ kwla yi e su afɛ’n kwlakwla. Ɔ maan e kwla lafi su kɛ Ɲanmiɛn Sielɛ blɛ’n nun’n, ɔ́ yía nda kwlaa nga Ɲanmiɛn tali’n be nuan. Sɛ e fa e ɲin e sie i abonuan nga Zezi yoli be’n be su’n, é wún nzuɛn ng’ɔ yili be nglo’n. Kpɛkun é kwlá sɔ́nnzɔn i. Ɔ maan kɛ e ngunmin é súan Biblu’n nun like’n, annzɛ kɛ e nin e awlofuɛ mun é súan like awlo lɔ’n, e kwla suan abonuan sa nga Zezi yoli be’n be su like. Kɛ e ko wun ninnge nga abonuan sa sɔ’m be kle e’n, maan e kɛn i ndɛ e kle sran uflɛ. Kɛ e nin e wiengu mun é wá kókó ninnge sɔ’m be su yalɛ’n, wafa nga i sɔ’n wá wlá be fanngan’n, maan e bu i akunndan kan e nian.—Rɔm. 1:11, 12.

18. ?Ngue yɛ é wá kɛ́n i ndɛ like suanlɛ nga i sin liɛ’n nun-ɔn?

¹⁸ Kɛ Zezi wá wíe i junman’n i di’n yɛ ɔ cɛnnin sran nsan su nga Biblu’n kɛn i ndɛ’n niɔn. Sanngɛ sran cɛnlɛ sɔ’n yoli i liɛ ngunmin kun. Afin sran ng’ɔ cɛnnin i’n ti i janvuɛ kpa yɛ ɔ wuli w’a di cɛn ba nnan. ?Ngue yɛ abonuan sa sɔ’n kle e-ɔ? ?Ngue yɛ e kwla yo naan y’a lafi sran cɛnlɛ’n su-ɔ? É wá tɛ́ kosan sɔ’m be su like suanlɛ nga i sin liɛ’n nun.