1. ?Ngue yɛ ɔ fata kɛ yasua nga be ti Klisifuɛ’n be yo naan be liɛ w’a yo ye-ɔ?

 FAMIƐN Davidi seli Salomɔn kɛ: “Jran kekle yɛ kle kɛ a ti yasua.” (1 Fam. 2:​1-3) Ɔ fata kɛ yasua nga be ti Klisifuɛ’n be nanti afɔtuɛ sɔ’n su wie naan be liɛ w’a yo ye. I sɔ yolɛ’n nun’n ɔ fata kɛ be nanti Ɲanmiɛn i mmla’m be su sa’n kwlaa nun. (Lik. 2:52) ?Ngue ti yɛ ɔ ti cinnjin kɛ gbanflɛn’m be wɔ be ɲrun Ɲanmiɛn sulɛ’n nun-ɔn?

2-3. ?Ngue ti yɛ ɔ ti cinnjin kɛ gbanflɛn’m be wɔ be ɲrun Ɲanmiɛn sulɛ’n nun-ɔn?

² Yasua’m be di junman cinnjin kpa wie’m be awlobo’n nin asɔnun’n nun. Wɔ mɔ a ti gbanflɛn’n, atrɛkpa’n a bu ninnge nga cɛn wie lele á yó be’n, be akunndan. Kɔlɛ’n a kunndɛ kɛ á káci blɛ kwlaa nun Ɲanmiɛn junman difuɛ, annzɛ á káci asɔnunfuɛ’m be ukafuɛ naan cɛn wie lele’n w’a yo asɔnun kpɛnngbɛn. Atrɛkpa kusu’n, a kunndɛ kɛ á já bla naan á wú ba. (Efɛ. 6:4; 1 Tim. 3:1) Kɛ ɔ ko yo naan w’a kwla yo ninnge sɔ’m be kpa’n ɔ fata kɛ ɔ ɲin ti Ɲanmiɛn sulɛ’n nun. b

³ ?Ngue yɛ ɔ kwla uka wɔ naan ɔ ɲin w’a ti Ɲanmiɛn sulɛ’n nun-ɔn? Ninnge cinnjin wie’m be o lɛ m’ɔ fata kɛ a suan be yolɛ-ɔ. ?Ngue yɛ a kwla yo i dɔ nga su naan w’a buabua ɔ wun naan junman nga cɛn wie lele á dí be’n, w’a kwla di be kpa-ɔ?

4. ?Wan mun yɛ a kwla nian be ajalɛ’n su-ɔ? (An nian foto’n wie.)

⁴ Fa ɔ ɲin sie i sran nga be kle ajalɛ kpa’m be su. Be nga be kle ajalɛ kpa mɔ Biblu’n kan be ndɛ mɔ gbanflɛn’m be kwla nian be liɛ’n su’n, be diman be yalɛ. Sran sɔ’m be kloli Zoova yɛ be yoli ninnge wie’m fa ukali Ɲanmiɛn i sufuɛ mun. Asa’n  a kwla nian ɔ osufuɛ annzɛ aniaan wie mɔ be o asɔnun’n nun’n be ajalɛ kpa’n su. (Ebr. 13:7) Yɛ sran ng’ɔ leman wunsu mɔ a kwla niɛn i ajalɛ’n su’n yɛle Zezi. (1 Piɛ. 2:21) Kɛ á bú sran sɔ’m be su akunndan’n fa ɔ ɲin sie i be nzuɛn kpa’n su. (Ebr. 12:​1, 2) Kpɛkun nian wafa nga a kwla nian be ajalɛ’n su.

5. ?Ngue yɛ ɔ fata kɛ a yo naan w’a yo akunndanfuɛ-ɔ? ?Ngue ti yɛ ɔ ti cinnjin kɛ a yo akunndanfuɛ-ɔ? (Jue Mun 119:9)

⁵ ‘Yia akunndan bulɛ’n su kpa.’ (Ɲan. 3:21) Sran ng’ɔ ti akunndanfuɛ’n, ɔ dun mmua bu sa sin ka naan w’a fa ajalɛ. Ɔ maan mian ɔ ɲin kpa naan yo akunndanfuɛ titi. Afin andɛ mɛn’n nun gbanflɛn mun be jran akunndan nga be bɔbɔ be bu’n su naan b’a fa ajalɛ. (Ɲan. 7:7; 29:11) Asa’n ndɛ nga be kan be televiziɔn nun, annzɛ flimun’m be nun, annzɛ ɛntɛnɛti su’n be kwla ɲan ta ɔ su. ?I lɛ nun’n á yó sɛ naan w’a yo akunndanfuɛ? Like klikli’n yɛle kɛ suan Biblu’n nun like naan w’a wun akunndan nga Zoova bu’n i wlɛ, yɛ bu sa nga ti yɛ Biblu’n nun ndɛ’n i su nantilɛ’n kwla yo ɔ ye’n i su akunndan. I sin’n jran like nga a suannin’n su naan w’a fa ajalɛ ng’ɔ kwla jɔ Zoova klun’n. (An kanngan Jue Mun 119:9 nun.) Sɛ a suɛn i sɔ yolɛ’n i sɔ’n úka ɔ kpa naan ɔ ɲin w’a ti Ɲanmiɛn sulɛ’n nun. (Ɲan. 2:​11, 12; Ebr. 5:14) Sɛ a ti akunndanfuɛ’n i sɔ’n úka wɔ kpa sa nɲɔn nga’m be nun: (1) Wafa nga a nin aniaan bla mun be nanti’n. (2) Ɔ wun wlawlalɛ’n nun.

6. ?Wafa sɛ yɛ gbanflɛn ng’ɔ ti akunndanfuɛ’n ɔ kle kɛ ɔ bu bla’m be sran-ɔn?

⁶ Sran ng’ɔ ti akunndanfuɛ’n ɔ bu bla’m be sran. Sɛ gbanflɛn kun fɛ i wun mantan aniaan bla kun’n i sɔ’n timan tɛ. Sanngɛ sɛ ɔ bumɛn i jalɛ akunndan’n, ɔ fataman kɛ ɔ kan ndɛ wie, annzɛ ɔ klɛ ndɛ wie, annzɛ ɔ yo like uflɛ mɔ i ti’n aniaan bla’n kwla bu i kɛ ɔ kunndɛ kɛ ɔ nin i bé sán nun-ɔn. (1 Tim. 5:​1, 2) Sɛ ɔ nin aniaan bla kun be san nun naan be kunndɛ kɛ bé já’n, ɔ fataman kɛ be ngunmin be wɔ lika wie mɔ sran fi wunman be’n. I liɛ’n ɔ su yoman naan aniaan bla’n i dunman w’a saci.—1 Kor. 6:18.

7. ?Wafa sɛ yɛ gbanflɛn ng’ɔ ti akunndanfuɛ’n ɔ kwla fa ajalɛ kpa i wun wlawlalɛ’n nun-ɔn?

⁷ Like kun ekun mɔ gbanflɛn kun kwla yo naan w’a kle kɛ ɔ ti akunndanfuɛ’n yɛle kɛ maan ɔ fa ajalɛ kpa i wun wlawlalɛ’n nun. Be  nga be yi tralɛ mun’n be dan lika be suman Zoova yɛ be kunndɛ bla nin bian sukusuku yɛ be yo i wunsu ɲannzuɛn sa wie mun. I sɔ liɛ’n i ɲin fite tralɛ nga be yi be’n be nun. Be tralɛ nga be yi be’n, be nun wie’m be mian sran’m be fii, annzɛ kusu kɛ yasua kun wla’n á sé kɛ bla-ɔ. Yasua ng’ɔ kunndɛ kɛ ɔ́ kɔ́ i ɲrun Ɲanmiɛn sulɛ’n nun’n, i wun wlawlalɛ’n nun’n ɔ fata kɛ ɔ nian ndɛ nga Biblu’n kan’n su. Yɛ ɔ fata kɛ ɔ nian be nga be kle ajalɛ kpa asɔnun’n nun’n, be liɛ’n su wie. Ɔ kwla usɛ i wun kɛ: ?Ajalɛ nga n fa be’n be kle kɛ n ti ngwlɛlɛfuɛ naan n bu min wiengu’m be akunndan? ?Wafa nga n wlawla min wun’n ti’n, sɛ be se sran kun kɛ n ti Ɲanmiɛn sufuɛ’n ɔ́ fá su? (1 Kor. 10:​31-33; Tit. 2:6) Kɛ gbanflɛn kun kle kɛ ɔ ti akunndanfuɛ’n aniaan’m be ɲin yi i, yɛ Zoova bu i sran.

8. ?Ngue yɛ gbanflɛn kun kwla yo naan w’a kle kɛ be kwla lafi i su-ɔ?

⁸ Yo sran mɔ be kwla lafi i su’n. Gbanflɛn nga be kwla lafi i su’n ɔ miɛn i ɲin di junman kwlaa nga be fa mɛn i’n. (Lik. 16:10) Fa ɔ ɲin sie i ajalɛ kpa nga Zezi kleli’n su. W’a yoman fuɛnfuɛ yɛ w’a jranjranman junman nga be fa mɛnnin i’n i wun. Like kwlaa nga Zoova seli i kɛ ɔ yo’n, kannzɛ bɔbɔ i yolɛ ti kekle’n sanngɛ ɔ yoli. Ɔ kloli sran mun, i li i sɔnnzɔnfuɛ mun yɛ ɔ kloli be kpa-ɔ. Be dunman nun ti’n ɔ fɛli i nguan’n mannin. (Zan 13:1) Kɛ Zezi fa yoli’n sa’n, mian ɔ ɲin di junman kwlaa nga be fa man wɔ’n. Sɛ a siman junman kun di’n kan ɔ wun ase naan usa aniaan nga be ɲin w’a ti Ɲanmiɛn sulɛ’n nun’n be kɛ be uka wɔ. Sɛ be man ɔ junman’n nán di i ɲrun koun su. (Rɔm. 12:11) Sanngɛ tu ɔ klun di junman sɔ’n. ‘Yo i kɛ Zoova yɛ a su yo mɛn i sa. Nán yo i kɛ klɔ sran yɛ a su yo mɛn i-ɔ.’ (Kol. 3:23) Fɔ m’ɔ o nun’n ti’n a kwla fɔn. Ɔ maan sɛ a fɔn’n, kan ɔ wun ase naan di i nanwlɛ.—Ɲan. 11:2.

9. ?Ngue ti yɛ ɔ ti cinnjin kɛ gbanflɛn’m be suan ninnge wie’m be yolɛ-ɔ?

⁹ Sɛ a kunndɛ kɛ ɔ ɲin ti Ɲanmiɛn sulɛ’n nun’n, ɔ fata kɛ a suan ninnge wie’m be yolɛ. I sɔ’n úka wɔ naan w’a di junman wie mun asɔnun’n nun. I sɔ’n kwla uka ɔ wie naan w’a ɲan junman naan w’a kwla nian ɔ bɔbɔ ɔ nin ɔ awlobo’n i lika. Asa’n a nin ɔ wiengu mun amún tí amun wun aniɛn. Maan e kan ninnge wie mɔ a kwla suan be yolɛ’n be nun wie’m be ndɛ.

10-11. ?Kɛ gbanflɛn kun si kanngan yɛ ɔ si klɛ’n i su ye benin yɛ i bɔbɔ nin asɔnun’n nunfuɛ mun be ɲɛn i-ɔ? (Jue Mun 1:​1-3) (An nian foto’n wie.)

¹⁰ Suan kannganlɛ nin klɛlɛ. Biblu’n se kɛ sran ng’ɔ kanngan Ɲanmiɛn Ndɛ’n nun cɛn kwlakwla m’ɔ bu su akunndan’n, i liɛ yo ye kpɛkun ɔ di aklunjɔɛ. (An kanngan Jue Mun 1:​1-3 nun.) Sɛ a kanngan Biblu’n nun cɛn kwlakwla’n á wún akunndan nga Zoova bu’n i wlɛ, yɛ á sí wafa nga a kwla nanti Ɲanmiɛn Ndɛ’n su’n. (Ɲan. 1:​3, 4) Yasua nga be yo sɔ’n be ti cinnjin kpa asɔnun’n nun. ?Ngue ti-ɔ?

¹¹ Aniaan’m be sa mian aniaan yasua nga  be si Biblu’n nun like kle kpa’n, mɔ be kwla jran Biblu’n nun ndɛ’n su be man afɔtuɛ’n be wun. (Tit. 1:9) Sɛ a si kanngan yɛ a si klɛ kpa’n i sɔ’n úka wɔ naan w’a siesie ɔ wun kpa. I liɛ’n kɛ á íjɔ nzra nun annzɛ á tɛ́ kosan’m be su’n, ndɛ nga á kán’n ɔ́ wlá aniaan’m be fanngan kpa. Asa’n kɛ ɔ bɔbɔ á súan like annzɛ á tíe nzra nun ijɔlɛ mun aɲia’m be bo’n, á kwlá klɛ́ ndɛ wie mun síe. Ndɛ sɔ’m bé úka wɔ naan w’a lafi Ɲanmiɛn su kpa. Yɛ a kwla fa wla ɔ wiengu’m be fanngan wie.

12. ?Ngue yɛ a kwla yo naan w’a si ndɛ kan-ɔn?

¹² Si ndɛ kan. Ɔ ti cinnjin kɛ yasua nga be ti Klisifuɛ’n be si ndɛ kan. Sran ng’ɔ si ndɛ kan’n, kɛ i wiengu’m bé kán ndɛ’n ɔ sie i su be nuan bo. Kpɛkun ɔ miɛn i ɲin naan w’a wun akunndan nga be bu’n nin wafa nga be wun yo be’n i wlɛ. (Ɲan. 20:5) Asa ekun’n ɔ fɛ i ɲin sie i be nɛn’n, nin be ɲrun’n ɔ nin wafa nga be siesie be sa’n be su. Kɛ ɔ ko yo naan w’a kwla yo sɔ’n, ɔ fata kɛ a fa blɛ naan a nin ɔ wiengu’m be tran likawlɛ. Kɛ a kunndɛ kɛ a nin sran’m bé kókó yalɛ’n, sɛ mesazi yɛ a tɛ i klɛ’n, i sɔ’n su kwlá ukaman wɔ naan w’a si ndɛ kan. I sɔ’n ti’n yo like nga a kwla yo naan w’a wun sran’m be wun naan amun a koko yalɛ’n.—2 Zan 12.

13. ?Ngue ekun yɛ gbanflɛn kun kwla suɛn i yolɛ-ɔ? (1 Timote 5:8) (An nian foto’n wie.)

¹³ Suan ninnge wie’m be yolɛ naan w’a kwla nian ɔ wun lika. Klisifuɛ nga i ɲin w’a ti Ɲanmiɛn sulɛ’n nun’n ɔ niɛn i bɔbɔ nin i awlofuɛ’m be lika. (An kanngan 1 Timote 5:8 nun.) Lika wie’m be nun’n, gbanflɛn’m be si annzɛ be osufuɛ kun kle be junman wie dilɛ. Lika uflɛ wie’m be nun ekun’n, gbanflɛn’m be kwla suan junman wie’m be dilɛ suklu lɔ. I kwlaa yoli-o, ɔ fata kɛ a suan like trele kun i yolɛ naan w’a kwla ɲan junman. (Yol. 18:​2, 3; 20:34; Efɛ. 4:28) Di junman kekle kpa. Yɛ kɛ a bo junman kun dilɛ bo’n, mian ɔ ɲin guɛ i bo. Sɛ a yo sɔ’n sran’m bé bó ɔ dunman kpa. I sɔ’n kwla uka wɔ naan w’a ɲan junman naan kusu w’a cɛ junman sɔ’n nun. Ninnge ng’ɔ fata kɛ a suan be yolɛ nin nzuɛn nga e kannin be ndɛ’n, be kwla uka wɔ naan cɛn wie lele’n w’a kwla yo ninnge wie mun. Maan e kan ninnge sɔ mɔ a kwla yo be’n be nun wie’m be ndɛ.

14. ?Wafa sɛ yɛ gbanflɛn kun kwla buɛbuɛ i wun dɔ nga su naan cɛn wie lele’n w’a di blɛ kwlaa nun Ɲanmiɛn junman’n niɔn?

¹⁴ A kwla kaci blɛ kwlaa nun Ɲanmiɛn junman difuɛ. Aniaan nga be ɲin w’a ti Ɲanmiɛn sulɛ’n nun’n be nun kpanngban be boli blɛ kwlaa nun Ɲanmiɛn junman’n i dilɛ bo be gbanflɛn nun. Atin bolɛ junman’n  ɔ kwla uka gbanflɛn kun naan ɔ nin sran fanunfanun b’a kwla di junman likawlɛ. Asa’n ɔ kwla ukɛ i naan w’a si i sika’n i cɛcɛ yo. (Fip. 4:​11-13) Sɛ a kunndɛ kɛ á dí blɛ kwlaa nun Ɲanmiɛn junman’n, a kwla bo i bo nin cɛn kunngun atin bolɛ junman’n i dilɛ. Kɛ aniaan wie’m be kaci cɛn kunngun atin bofuɛ’n, i sɔ’n uka be naan b’a kwla kaci titi atin bofuɛ. Atin bolɛ junman’n i dilɛ’n kwla uka wɔ naan w’a di junman uflɛ wie mun anuannzɛ’n nun. I wie yɛle kɛ a kwla kplan Ɲanmiɛn sulɛ sua mun wie, annzɛ a kwla di junman Betɛli lɔ.

15-16. ?Ngue yɛ gbanflɛn kun kwla yo naan b’a sie i asɔnun kpɛnngbɛn annzɛ asɔnunfuɛ’m be ukafuɛ-ɔ?

¹⁵ A kwla kaci asɔnunfuɛ’m be ukafuɛ annzɛ asɔnun kpɛnngbɛn. Ɔ fata kɛ gbanflɛn nga be o asɔnun’n nun’n be mian be ɲin be wɔ be ɲrun Ɲanmiɛn sulɛ’n nun naan be sie be asɔnun kpɛnngbɛn. Biblu’n se kɛ yasua nga be klo kɛ bé yó asɔnun sunianfuɛ’n, “junman kpa yɛ be kunndɛ kɛ bé dí-ɔ.” (1 Tim. 3:1) Kwlaa naan b’a kwla sie aniaan kun asɔnun kpɛnngbɛn’n ɔ fata kɛ ɔ dun mmua yo asɔnunfuɛ’m be ukafuɛ ka. Asɔnunfuɛ’m be ukafuɛ’m be uka asɔnun kpɛnngbɛn mun naan b’a kwla di junman fanunfanun wie mun. Asɔnun kpɛnngbɛn mun nin asɔnunfuɛ’m be ukafuɛ’m be uka aniaan mun. Yɛ be bo jasin fɛ’n juejue su. Kannzɛ aniaan kun le afuɛ 17 bɔbɔ’n be kwla sie i asɔnunfuɛ’m be ukafuɛ. Yɛ sɛ aniaan bian kun si asɔnunfuɛ’m be ukafuɛ junman’n i di kpa’n naan ɔ le afuɛ 20 annzɛ 20 tra su’n, be kwla sie i asɔnun kpɛnngbɛn.

¹⁶ ?Ngue yɛ a kwla yo naan b’a sie wɔ asɔnunfuɛ’m be ukafuɛ annzɛ asɔnun kpɛnngbɛn-ɔn? Biblu’n kan nzuɛn wie m’ɔ fata kɛ a yi be nglo’n be ndɛ. Nzuɛn sɔ mɔ Biblu’n kan be ndɛ’n be taka Zoova nin ɔ awlofuɛ mun nin asɔnun nunfuɛ’m be klolɛ’n su. (1 Tim. 3:​1-13; Tit. 1:​6-9; 1 Piɛ. 5:​2, 3) Nzuɛn ng’ɔ fata kɛ sran kun yi be nglo naan b’a sie i asɔnunfuɛ’m be ukafuɛ annzɛ asɔnun kpɛnngbɛn’n, fa ɔ ɲin sie i be su kunngunngun. Srɛ Zoova naan ɔ uka wɔ naan w’a kwla yi nzuɛn sɔ’m be nglo. c

17. ?Ngue yɛ gbanflɛn kun kwla yo i dɔ nga su naan sɛ cɛn wie lele’n ɔ ja bla’n w’a yo bian kpa-ɔ? (An nian foto’n wie.)

¹⁷ A kwla ja bla. Ndɛ nga Zezi kannin’n kle kɛ aniaan wie mɔ be ɲin w’a ti Ɲanmiɛn sulɛ’n nun’n bé fá ajalɛ kɛ be su jaman bla. (Mat. 19:12) Sanngɛ sɛ a ja bla’n ninnge wie’m be o lɛ m’ɔ fata kɛ a yo be-ɔ. (1 Kor. 11:3) Zoova kunndɛ kɛ yasua nga b’a ja bla’n be klo be yi mun, be nian be lika,  be nin be tran klanman yɛ be yo naan be nin Zoova be afiɛn mantan kpa. (Efɛ. 5:​28, 29) Nzuɛn nin ninnge uflɛ nga e kannin be ndɛ’n be kwla uka wɔ naan w’a kwla yo bian kpa. I wie yɛle kɛ ɔ fata kɛ a yo akunndanfuɛ, a bu bla’m be sran, yɛ a yo sran mɔ be kwla lafi i su-ɔ. Sɛ a yo sɔ’n á yó bian kpa yɛ á sí ɔ awlo’n i sie.

18. ?Ngue yɛ gbanflɛn kun kwla yo i dɔ nga su naan sɛ cɛn wie lele’n ɔ wu ba’n w’a yo siɛ kpa-ɔ?

¹⁸ A kwla wu ba. Sɛ a ja bla’n a kwla wu ba. ?Ajalɛ kpa benin yɛ Zoova kle siɛ mun-ɔn? Like nga siɛ’m be kwla suɛn i Zoova su’n ɔ sɔnnin. (Efɛ. 6:4) Zoova seli i wa Zezi kɛ ɔ klo i naan i klun jɔ i wun. (Mat. 3:17) Sɛ a wu ba’n, kle be titi kɛ a klo be. Sɛ be yo like kpa wie’n nán sisi ɔ bo naan w’a yo be mo. Kɛ siɛ’m be nian Zoova i ajalɛ’n su’n i sɔ’n yo maan be mma’m be ɲin ti Ɲanmiɛn sulɛ’n nun. Sɛ dɔ nga su a kle ɔ osufuɛ mun nin asɔnun nunfuɛ’m be kɛ be ndɛ lo wɔ’n, i sɔ’n úka wɔ naan sɛ cɛn wie lele a wu ba’n w’a kwla nian be lika kɛ ng’ɔ nin i fata’n sa. (Zan 15:9) Sɛ a yo sɔ’n á yó bian kpa nin siɛ kpa. Yɛ dɔ nga su bɔbɔ’n i sɔ’n yó maan á kwlá úka ɔ osufuɛ mun nin asɔnun nunfuɛ’n be kpa.

19-20. ?Ngue yɛ ɔ fata kɛ gbanflɛn kun yo naan i ɲin w’a ti Ɲanmiɛn sulɛ’n nun-ɔn? (An nian foto ng’ɔ o fluwa’n i bui’n su’n.)

¹⁹ Gbanflɛn mun, kɛ ɔ ko yo naan sran kun i ɲin w’a ti Ɲanmiɛn sulɛ’n nun’n ɔ fa blɛ. Ɔ fata kɛ amun fa amun ɲin sie i aniaan wie mɔ be kle ajalɛ kpa’n be su, amun yo akunndanfuɛ, amun kle kɛ amun ti sran mɔ be kwla lafi i su’n, amun suan ninnge wie’m be yolɛ, yɛ amun buabua amun wun naan cɛn wie lele’n amun a yo ninnge wie mun.

²⁰ Ɔ ju wie’n ɔ kwla yo amun kɛ ninnge ng’ɔ fata kɛ amun yo be’n be sɔnnin dan sa. Sanngɛ amun kwla yo ninnge sɔ mun. Nán amun wla fi su kɛ Zoova kunndɛ kpa kɛ ɔ́ úka amun. (Eza. 41:​10, 13) Asa’n amun niaan Klisifuɛ mun bé úka amun wie. Sɛ a mian ɔ ɲin naan w’a wɔ ɔ ɲrun Ɲanmiɛn sulɛ’n nun’n, ɔ́ liɛ yó ye. Gbanflɛn mun, e klo amun. Maan Zoova yra amun ɲin mɔ amun mian naan amun ɲin w’a ti Ɲanmiɛn sulɛ’n nun’n su.—Ɲan. 22:4.