1-2. ?Ajalɛ cinnjin benin yɛ ɔ fata kɛ Zifu mɔ be o Babilɔnin lɔ’n be fa-ɔ? (Ɛsdrasi 1:2-4)

 BABILƆNIN famiɛn’n kannin ndɛ cinnjin kpa kun. Yɛle kɛ Zifu mɔ be o Babilɔnin lɔ w’a di afuɛ 70 be kwla sa be sin Izraɛli m’ɔ ti be nvle’n i nun. (An kanngan Ɛsdrasi 1:2-4 nun.) Zoova yɛ maan i sɔ’n kwla yoli ye-ɔ. ?Ngue ti yɛ e se sɔ-ɔ? Titi’n Babilɔninfuɛ’m be yaciman be nga be tra be kanga’n be nun le. (Eza. 14:4, 17) Sanngɛ kɛ famiɛn uflɛ wa fali Babilɔnin klɔ’n, ɔ seli Zifu’m be kɛ be kwla sa be sin be nvle’n nun. Ɔ maan ɔ fata kɛ awlobo kpɛn’m be fa ajalɛ cinnjin kun. I kpa bɔbɔ’n, Zifu’m be kwlaa yɛ ɔ fata kɛ be fa ajalɛ-ɔ. ?Yɛle kɛ bé ká Babilɔnin lɛ annzɛ bé sá be sin? Ajalɛ sɔ’n i falɛ’n timan pɔpɔ. ?Ngue ti-ɔ?

² Zifu kpanngban b’a yo oke yɛ atin’n kusu ti tɛnndɛn. Asa’n, be wuli be nun sunman Babilɔnin lɔ, ɔ maan be siman be klɔ. Be liɛ’n, Izraɛli ti be nannan’m be klɔ. Wie’m be kusu atrɛkpa’n b’a ɲan be wun Babilɔnin lɔ. Ɔ maan kɛ ɔ ko yo naan b’a yaci be sua kpakpa mun nin be junman’n naan b’a ɔ nvle kun mɔ be simɛn i’n nun’n ɔ ti kekle.

3. ?Wafa sɛ yɛ Zoova wá yrá Zifu nga bé wá sá be sin Izraɛli lɔ’n be su-ɔ?

³ Zifu nga be su Zoova kpa’n, be si kɛ ninnge kwlaa nga bé kpɔ́ci be naan b’a sa be sin Izraɛli nvle’n nun’n, ɔ su juman suyralɛ nga bé wá ɲɛ́n i’n i nun kaan sa. Suyralɛ sɔ’n be nun cinnjin kpafuɛ’n yɛle sulɛ nga bé wá sú Zoova’n. Amuin sua 50 tra su be o Babilɔnin klɔ’n nun. Sanngɛ Zoova i sua fi nunman lɔ yɛ ɔ leman tɛ yiwlɛ kun mɔ be kwla yi tɛ su be man Zoova kɛ nga Moizi Mmla’n fa kan’n sa. Kpɛkun Ɲanmiɛn ɲrun jranfuɛ wie fi nunman lɛ naan w’a yi tɛ sɔ mun. Asa’n, sran kpanngban kpa be sɔ amuin, be sroman Zoova yɛ be nantimɛn i mmla’m  be su. I sɔ’n ti’n, Zifu kpanngban kpa mɔ be su Ɲanmiɛn kpa’n be kunndɛ kɛ bé sá bé sín be nvle’n nun. Afin lɔ liɛ’n be kwla su Zoova kɛ ng’ɔ nin i fata’n sa.

4. ?Nda benin yɛ Zoova tali Zifu nga bé wá sá bé sín’n niɔn?

⁴ Kɛ sran kun fɛ i Babilɔnin lɛ lele m’ɔ́ fá jú Izraɛli lɔ’n, ɔ kwla di anglo kɔe nnan atin nun yɛ i sɔ yolɛ’n timan pɔpɔ. Sanngɛ Zoova tali Zifu’m be nda kɛ ɔ́ yí like kwlaa ng’ɔ kwla tanndan be ɲrun naan b’a juman lɔ’n. Ɔ sinnin Ezai i lika seli kɛ: “Amun yi Zoova i atin’n! Amun yi akpɔ dan trelele kun aawlɛ flɛnnɛn’n nun lɔ be man e Ɲanmiɛn’n. […] Maan lika m’ɔ ti kunmankunman’n, ɔ yo sɛsɛsɛ, yɛ maan lika m’ɔ ti kunngblokunngblo’n, ɔ yo lika kpɛtɛkplɛɛ.” (Eza. 40:3, 4) Maan e bu ndɛ nga i akunndan kan e nian: Akpɔ dan kun m’ɔ ti trele’n ɔ sin aawlɛ flɛnnɛn’n nun yɛ lika kpɛtɛkplɛɛ kun o okaoka lika’n i afiɛn. Nanwlɛ, i sɔ’n ti be nga bé wá tú ajalɛ’n be cenjele like dan. Afin akpɔ dan kun m’ɔ ti trele’n i su sinlɛ’n ti pɔpɔ tra kongo annzɛ lika nga oka mun nin kpɔlɛ’m be o lɛ’n be nun silɛ’n. Asa’n i sɔ’n kwla yo maan be kɔ ndɛndɛ.

5. ?Sɛ é kwlá sé’n be flɛ akpɔ ng’ɔ fɛ i Babilɔnin lɔ lele fa ju Izraɛli lɔ’n i sɛ?

⁵ Andɛ’n, be tɔn akpɔ wie’m be dunman annzɛ be sie be su nimielo. Sɛ é kwlá sé’n akpɔ nga Ezai kɛnnin i ndɛ’n, be tɔnnin i dunman wie. Ɲanmiɛn Ndɛ’n se kɛ: “Atin dan kun wá sín lɔ, bé wá flɛ́ i kɛ Atin m’ɔ ti Sanwun’n. Be nga be timan sanwun’n be su sinman su.” (Eza. 35:8) ?Ngue yɛ ndɛ sɔ’n kle Izraɛlifuɛ nga bé wá sá bé sín’n niɔn? ?Yɛ e li? ?Ngue yɛ ndɛ sɔ’n kle e andɛ-ɔ?

6. ?Ngue ti yɛ e kwla se kɛ atin nga Zifu’m bé wá sín su’n, ɔ ti sanwun-ɔn?

⁶ “Atin m’ɔ ti sanwun’n.” Nanwlɛ, atin sɔ’n i dunman’n ti klanman-o! ?Sanngɛ ngue ti yɛ be seli kɛ atin sɔ’n ti sanwun-ɔn? Afin Izraɛlifuɛ nga “be timan sanwun” mɔ be kunndɛ bla nin bian sukusuku annzɛ be sɔ amuin annzɛ be yo sa tɛtɛ uflɛ wie mun’n, be su manman be atin kɛ be tran be nga bé wá sá be sin’n be nun wie. Zifu nga bé wá sá be sin be nvle’n nun’n, bé yó ‘Ɲanmiɛn liɛ klonglo.’ (Mml. 7:6) Sanngɛ i sɔ’n kleman kɛ ɔ fataman kɛ be kaci be sa ninnge wie’m be nun naan Zoova i klun w’a jɔ be wun.

7. ?Ninnge benin nun yɛ ɔ fata kɛ Zifu wie’m be kaci be sa-ɔ? An fa sa kun be yiyi nun.

⁷ Kɛ nga e fa wunnin i sa’n, be wuli Zifu’m be sunman lika Babilɔnin lɔ. Yɛ atrɛkpa’n be nun kpanngban be yo ninnge mun kɛ Babilɔninfuɛ mun sa. Kɛ be nun wie’m be sali be sin m’ɔ dili afuɛ kpanngban kpa’n, Ɛsdrasi tili i kɛ be nun wie’m b’a ja bla mɔ be suman Zoova’n. (Tul. 34:15, 16; Ɛsd. 9:1, 2) I sin’n, kɛ Neemin m’ɔ ti nvle siefuɛ’n ɔ wunnin kɛ ba nga be wuli be Izraɛli lɔ’n be timan Zifu’m be aniɛn’n, i sɔ’n yoli i ya dan. (Mml. 6:6, 7; Nee. 13:23, 24) ?Ɔ maan sɛ ba sɔ’m be timan Ebre mɔ i nun yɛ be klɛli Ɲanmiɛn Ndɛ’n, ɔ́ yó sɛ naan b’a klo Zoova naan b’a su i? (Ɛsd. 10:3, 44) I sɔ’n ti’n, ɔ fata kɛ Zifu sɔ’m be kaci be sa. Kɛ mɔ be o Izraɛli nvle’n nun ti’n, i sɔ yolɛ yó pɔpɔ mán bé-ɔ. Afin be su yo naan blɛblɛblɛ Zoova i sulɛ kpafuɛ’n ɔ taka kpa.—Nee. 8:8, 9.

8. ?Ngue ti yɛ sa wie mɔ be juli lalafuɛ nun’n, be ti e liɛ wie andɛ-ɔ? (An nian foto ng’ɔ o fluwa’n i bui’n su’n.)

⁸ Sran wie’m be kwla se kɛ: ‘Ndɛ kwlaa ngalɛ’n ti su. ?Sanngɛ Zifu’m be su lalafuɛ ndɛ sɔ’n ɔ ti e liɛ wie andɛ?’ Ɛɛn, ɔ ti e liɛ wie. Afin sɛ é kwlá sé’n, e kusu e su sin “Atin m’ɔ ti Sanwun’n” i su wie. Kannzɛ e o “be nga be kpali be sieli be ngunmin’n” be nun-o annzɛ e o “bua wie mun” be nun-o, ɔ fata kɛ e ka “Atin m’ɔ ti Sanwun’n” su. I liɛ’n, é kwlá sú Zoova dɔ nga su. Kpɛkun  Ɲanmiɛn Sielɛ Blɛ’n nun’n, e liɛ yó ye. b (Zan 10:16) Kɛ ɔ fɛ i afuɛ 1919 nun lele andɛ’n, sran miliɔn kpanngban, i yasua-o, i bla-o, i ba kanngan-o be fin Babilɔnin Klɔ Dan mɔ yɛle mɛn wunmuan’n nun Ɲanmiɛn sulɛ wafa ng’ɔ timan su’n, i nun be fite. Kpɛkun sɛ é kwlá sé’n be bo atin kun i nun sinlɛ bo. Atrɛkpa’n, a o be nun wie. Be tikeli atin sɔ’n i afuɛ kɔe 100 yɛ, sanngɛ be boli i siesielɛ bo nán andɛ sa-ɔ.

9. ?Kɛ nga Ezai 57:14 fa kan’n sa’n, ngue yɛ be yoli naan sɛ é kwlá sé’n, b’a tike “Atin m’ɔ ti Sanwun’n” niɔn?

⁹ Kɛ Zifu’m be jasoli Babilɔnin lɔ mɔ bé sá be sin Izraɛli nvle’n nun’n, Zoova yoli maan atin’n su’n like fi w’a tanndanman be ɲrun. (An kanngan Ezai 57:14 nun.) ?Yɛ andɛ li? Afuɛ kpanngban kpa ka naan afuɛ 1919 w’a ju’n, Zoova sinnin sran wie mɔ be sro i’n be lika yoli maan sɛ é kwlá sé’n, be siesieli atin nga be nga bé wá fín Babilɔnin Klɔ Dan’n nun’n bé fíte’n bé sín su’n i ye. (An nian Ezai 40:3 nun wie.) I sɔ mɔ be yoli’n ti’n, be nga be awlɛn ti kpa’n be kwla fin Babilɔnin Klɔ Dan’n nun be fite. Kpɛkun be nin Zoova i sufuɛ’m be su Zoova likawlɛ. ?Ngue yɛ be yoli naan b’a siesie atin sɔ’n niɔn? Maan e fa e ɲin e sie i junman nga be dili’n, be nun wie’m be su.

10-11. ?Wafa sɛ yɛ Biblu’n nun ndɛ’n i kacilɛ’n nin i yilɛ’n be yoli maan sran’m be sili Biblu’n nun ndɛ’n niɔn? (An nian desɛn’n wie.)

¹⁰ Fluwa yilɛ’n. Lele m’ɔ́ fá jú afuɛ 1450 nun’n, sɛ be waan bé yí Biblu uflɛ’n saan bé klɛ́ i nun ndɛ’n be sa nun fluwa uflɛ su. Junman sɔ’n i dilɛ’n fa blɛ kpanngban kpa. Asa’n, be ɲanman Biblu’n sa yɛ Biblu’n nga be o lɛ’n be le gua kpa. Sanngɛ kɛ be wa yili fluwa yilɛ mannzin’n, Biblu’n i yilɛ’n wa yoli pɔpɔ. Ɔ maan sran kpanngban kwla ɲannin Biblu’n.

¹¹ Fluwa kacilɛ’n. Sran wie’m be wa kacili Biblu’n nun ndɛ’n aniɛn nga be flɛ i kɛ Latɛn’n i nun. Biblu’n kali aniɛn sɔ’n nun afuɛ kpanngban kpa. Yɛ be nga be si fluwa kpa’n be ngunmin yɛ be kwla ti aniɛn sɔ’n niɔn. Sanngɛ kɛ be yili fluwa yilɛ mannzin mun’n, sran wie mɔ be sro Ɲanmiɛn’n be kacili Biblu’n nun ndɛ’n aniɛn nga sran’m be tɛ i kan’n be nun. Ɔ maan kɛ sran’m be kanngan Biblu’n nun’n, be kwla fɛ i nun ndɛ’n be sunnzun like nga be kle be be asɔnun’m be nun’n.

12-13. An kan sa kun m’ɔ kle kɛ laa blɛ’n nun’n, sran kpa wie’m be yiyili Ɲanmiɛn sulɛ wafa’m be su kpɛnngbɛn’m be bo’n i ndɛ.

¹² Fluwa mɔ be fa suan Biblu’n nun like’n. Sran wie’m be boli be ɲin ase be suannin Ɲanmiɛn Ndɛ’n nun like kpa. Ɔ maan be wunnin i wlɛ kpa. Ndɛ nga be wunnin i wlɛ’n w’a kaman be ngunmin be liɛ. I wie yɛle kɛ afuɛ 1835 nun’n, be yili fluwa wie mɔ be yiyi Ɲanmiɛn sulɛ wafa’m be su kpɛnngbɛn’m be bo’n kpɛkun be fa mannin sran mun. I sɔ’n w’a yoman Ɲanmiɛn sulɛ wafa’m be su kpɛnngbɛn sɔ’m be fɛ kaan sa.

¹³ Afuɛ 1835 nun’n, bian kun mɔ be flɛ i kɛ Anri Gru’n, ɔ yili fluwa kun m’ɔ kan be nga be wuli’n be ndɛ-ɔ. Fluwa sɔ’n nun’n, ɔ fali Biblu’n yiyili nun kɛ nguan m’ɔ leman awieliɛ’n ɔ ti like kun mɔ Ɲanmiɛn bɔbɔ fa cɛ sran mun-ɔn. Sanngɛ kɛ nga be kle i asɔnun kaka nun’n sa’n, ɔ timan like kun mɔ kɛ bé wú e’n ɔ o e nun-ɔn.. Afuɛ 1837 nun’n, Ɲanmiɛn junman difuɛ kun m’ɔ suan Zɔɔzu Stɔɔ’n, ɔ wunnin fluwa sɔ’n alie kun nun. Kɛ ɔ kanngannin nun’n, ɔ wunnin kɛ i nun ndɛ’n ti nanwlɛ. Ɔ maan ɔ kunndɛli kɛ ɔ́ kán ndɛ sɔ’n klé sran mun. Ɔ maan afuɛ 1842 nun’n, ɔ yiyili ndɛ cinnjin kun (“Les méchants sont-ils immortels ?) nun nzra nun kpɛ sunman. Fluwa nga Zɔɔzu Stɔɔ klɛli  be’n, be nun ndɛ’n wluwluli gbanflɛn kun m’ɔ suan Sali Risɛli’n i wun kpa.

14. ?Wafa sɛ yɛ aniaan bian Risɛli nin i wiengu’m be ɲannin atin’n i ye siesielɛ nga sran wie’m be siesieli i laa’n i su ye-ɔ? (An nian desɛn’n wie.)

¹⁴ ?Wafa sɛ yɛ aniaan bian Risɛli nin i wiengu’m be ɲannin atin’n i ye siesielɛ nga sran wie’m be siesieli i laa blɛ’n nun’n i su ye-ɔ? Kɛ bé súan Biblu’n nun like’n, be niannin fluwa wie mɔ be yiyi Biblu’n nun ndɛ’n nun’n, ɔ nin Biblu nga be kacili be aniɛn wie’m be nun’n be nun. Be dun mmua yili fluwa sɔ mun ka naan aniaan bian Risɛli nin i wiengu’m be blɛ’n w’a ju. Asa’n be fali Biblu’n i su like nga Anri Gru nin Zɔɔzu Stɔɔ nin sran uflɛ wie mun ekun be wunnin i’n, be ukali be wun wie. Aniaan bian Risɛli nin i wiengu’m be kusu be siesieli “Atin m’ɔ ti Sanwun’n” i ye wie. Yɛle kɛ be yili fluwa kpanngban mɔ be nun ndɛ’m be taka Biblu’n su-ɔ.

15. ?Sa cinnjin benin wie mun yɛ be juli afuɛ 1919 nun-ɔn?

¹⁵ Afuɛ 1919 nun’n, Babilɔnin Klɔ Dan’n w’a ɲanman ta Ɲanmiɛn i sran’m be su kun. Afuɛ kunngba sɔ’n nun’n, “junman difuɛ nanwlɛfuɛ m’ɔ si ngwlɛlɛ’n” ɔ boli i junman’n i dilɛ bo naan ɔ́ úka be nga be awlɛn ti kpa’n naan be fa “Atin m’ɔ ti Sanwun’n” su. (Mat. 24:45-47) Kɛ mɔ junman difuɛ kpa wie’m be dili atin sɔ’n i su junman laa’n ti’n, be nga kasiɛn su’n be wa fali atin sɔ’n su’n, i su sinlɛ yoli pɔpɔ mannin be. Yɛle kɛ be wa sili Zoova nin i klun sa’n be kpa. (Ɲan. 4:18) Ɔ maan siɛn’n, be kwla yo ninnge mun kɛ nga Zoova klo’n sa. Zoova w’a seman kɛ i sufuɛ’m be ka lɛ kaci be sa ninnge sɔ’m be yolɛ’n nun. Sanngɛ ɔ ukali be blɛblɛblɛ naan b’a yo sanwun. (An nian kuku nga be flɛ i kɛ “ Zoova yoli i sufuɛ’m be sanwun blɛblɛblɛ” i nun.) Kɛ blɛ mɔ é wá yó like kwlaa ng’ɔ jɔ Zoova i klun’n ɔ́ wá jú’n, nanwlɛ, i sɔ’n ɔ́ wá yó e fɛ dan!—Kol. 1:10.

16. ?Kɛ ɔ fɛ i afuɛ 1919 nun lele andɛ’n, “Atin m’ɔ ti Sanwun’n” i ye siesielɛ junman benin yɛ be di-ɔ? (Ezai 48:17; 60:17)

¹⁶ Kɛ be ko yi atin kun’n, ɔ fata kɛ be niɛn  i lika titi naan w’a saciman. Kɛ ɔ fɛ i afuɛ 1919 nun lele andɛ’n be te nian “Atin m’ɔ ti Sanwun’n” i lika. I sɔ’n ti’n, sran kpanngban kpa be fin Babilɔnin Klɔ Dan’n nun be fite kpɛkun be sin atin sɔ’n su. Kɛ be kpali junman difuɛ nanwlɛfuɛ m’ɔ si ngwlɛlɛ’n cɛ’n yɛ ɔ boli atin sɔ’n i ye siesielɛ bo-ɔ. Ɔ maan afuɛ 1921 nun’n, be yili fluwa kun (La Harpe de Dieu) naan bé fá úka be nga b’a bo Zoova i sulɛ bo’n naan be wun ndɛ nanwlɛ’n i wlɛ kpa. Be kacili fluwa sɔ’n aniɛn 36 nun, yɛ i kwlaa nga be yili’n ɔ fuanfuan miliɔn 6. Fluwa sɔ’n ti’n sran kpanngban be sili ndɛ nanwlɛ’n. Koko nun wa’n, be yili fluwa A kwla di aklunjɔɛ tititi! naan be fa kle sran’m be Biblu’n nun like. Kɛ mɛn’n i awieliɛ blɛ’n boli i bo lele m’ɔ́ fá jú yɛ’n, Zoova sin i anuannzɛ’n i lika man e ninnge nga be kwla uka e naan y’a sin “Atin m’ɔ ti Sanwun’n” i su titi’n.—An kanngan Ezai 48:17; 60:17 nun.

17-18. ?Ninfan yɛ “Atin m’ɔ ti Sanwun’n” ɔ fa e kɔ-ɔ?

¹⁷ Kɛ sran kun kplin su kɛ be kle i Biblu’n nun like’n, ɔ kwla sin “Atin m’ɔ ti Sanwun’n” su. Sran wie’m be fa atin sɔ’n su, sanngɛ kɛ ɔ́ kɔ́ i ɲrun’n, be yaci atin sɔ’n i su sinlɛ. Sanngɛ wie’m be fua kpa kɛ bé sín atin sɔ’n su lele bé jú kan be su kɔ lɔ’n. ?Ninfan yɛ be su kɔ-ɔ?

¹⁸ Be nga be lafi su kɛ bé kɔ́ ɲanmiɛn su’n be liɛ’n, atin sɔ’n fa be kɔ ‘Ɲanmiɛn i mɛn klanman’ m’ɔ o ɲanmiɛn su lɔ’n i nun. (Ngl. 2:7) Be nga be lafi su kɛ bé trán asiɛ’n su wa’n be liɛ’n, ɔ fa be kɔ blɛ mɔ fɔ su tranman be nun kun’n i nun. Kɛ Zezi i afuɛ akpi famiɛn dilɛ blɛ’n wá wíe’n yɛ i sɔ’n yó ye-ɔ. Sɛ dɔ nga su’n, a su fa atin sɔ’n su wie’n, é wlá ɔ fanngan kɛ nán a nian ɔ sin. Yɛle kɛ nán fa ɔ ɲin sie i ninnge nga a yacili be ɔ sin lɔ’n be su kaan sa. Asa’n, sin atin sɔ’n su titi lele ju mɛn klanman’n nun lɔ. Maan Ɲanmiɛn ko sunman wɔ-o!