1. ?Kpɛ klikli nga sran wie’m be tran Zoova i Lalofuɛ’m be aɲia kun bo’n, ngue yɛ be sie i nzɔliɛ-ɔ? (An nian foto’n wie.)

 WIENUN-ƆN, bian kun nin i yi b’a ɔ Zoova i Lalofuɛ’m be aɲia kun bo. Be kpɛ klikli nga bé kɔ́ aɲia kun bo’n yɛle ngalɛ’n. Wafa nga aniaan’m be sɔli be nun’n nin wafa nga be kleli kɛ be klo be wiengu’n, ɔ yoli be ɲɛnmɛn dan. Kɛ bé sá be sin be awlo’n, mo bla’n seli i wun’n kɛ: ‘Ngbaciɛ dan kpa o Zoova i Lalofuɛ mun nin be nga e si laa’n be afiɛn. Be wun yo min fɛ kpa.’

2. ?Ngue ti yɛ sran wie’m be yacili Zoova i sulɛ-ɔ?

² Klolɛ nga Zoova i sufuɛ’m be klo be wun’n, ɔ yo ɲɛnmɛn dan. Sanngɛ be ti klɔ sran yɛ fɔ o be nun. (1 Zan 1:8) Ɔ maan kɛ é sí aniaan’m be kpa’n, nn é wún be fɔnlɛ kanngan nga be fɔn’n. (Rɔm. 3:23) Ng’ɔ ti tɛ kpa’n yɛle kɛ be fɔnlɛ sɔ’m be ti’n sran wie’m be yacili Zoova i sulɛ.

3. ?Ngue yɛ bé fá síe Zezi i sɔnnzɔnfuɛ kpa’m be nzɔliɛ-ɔ? (Zan 13:34, 35)

³ Maan e fa e ɲin e sie i ndɛ mma nga like suanlɛ nga taka su’n i su. (An kanngan Zan 13:34, 35 nun.) ?Ngue yɛ bé fá síe Klisifuɛ kpa’m be nzɔliɛ-ɔ? Klolɛ mɔ be klo be wiengu’n niɔn. Biblu’n w’a seman kɛ nán fɔnlɛ mɔ be fɔnman’n yɛ bé fá síe be nzɔliɛ-ɔ. E sie i nzɔliɛ ekun kɛ Zezi w’a seman kɛ: ‘Amún sí kɛ amun ti min sɔnnzɔnfuɛ.’ Sanngɛ ɔ seli kɛ: “Sran’m be kwlaa bé sí kɛ amun ti min sɔnnzɔnfuɛ.” Zezi i ndɛ sɔ’n kle kɛ nɛ́n i sɔnnzɔnfuɛ’m be ngunmin be ndɛ yɛ ɔ kan-ɔn. Sanngɛ ɔ kan be nga be  timɛn i sɔnnzɔnfuɛ’n be ndɛ wie. Be kwlaa bé wá síe i nzɔliɛ kɛ i sɔnnzɔnfuɛ kpa’m be klo be wun.

4. ?Klisifuɛ kpa’m be su ndɛ benin yɛ sran wie’m be kunndɛ kɛ bé sí i-ɔ?

⁴ Be nga be timan Zoova i sufuɛ’n be nun wie’m be kwla usa be wun kɛ: ‘?Klolɛ’n i wafa benin yɛ é fá síe Zezi i sɔnnzɔnfuɛ kpa’m be nzɔliɛ-ɔ? ?Wafa sɛ yɛ Zezi kleli kɛ ɔ klo i akoto mun-ɔ? ?Wafa sɛ yɛ e kwla nian Zezi i ajalɛ’n su andɛ-ɔ?’ Ɔ fata kɛ e kwlakwla bu kosan sɔ’m be su akunndan kpa. I liɛ’n sɛ e niaan’m be lo e ngasi’n, é kwlá klé be titi kɛ e klo be.—Efɛ. 5:2.

5. An yiyi ndɛ nga Zezi kannin m’ɔ o Zan 15:12, 13 nun’n i nun.

⁵ Zezi seli kɛ wafa nga i sɔnnzɔnfuɛ’m bé wá kló be wun’n, ɔ́ yó i liɛ ngunmin. I sɔ yɛ sran’m bé wá fá síe be nzɔliɛ-ɔ. (An kanngan Zan 15:12, 13 nun.) Zezi seli i sɔnnzɔnfuɛ’m be kɛ: “Amun klo amun wiengu kɛ nga n fa kloli amun’n sa.” ?Ndɛ sɔ’n i bo’n yɛle benin? Zezi yiyili nun kɛ Klisifuɛ kpa’m bé wá kló be wiengu trá be bɔbɔ. Yɛ sɛ ɔ fata kɛ be wu be niaan’m be ti’n, bé kplín su. b

6. ?Wafa sɛ yɛ Ɲanmiɛn Ndɛ’n kle kɛ klolɛ’n ti cinnjin-ɔn?

⁶ Ɲanmiɛn Ndɛ’n kle kɛ klolɛ’n ti cinnjin. Sran sunman be klo Biblu’n nun ndɛ mma nga’m be kpa: “Ɲanmiɛn ti klolɛ.” (1 Zan 4:8) “Klo ɔ wiengu kɛ a fa klo ɔ bɔbɔ wun’n sa. ” (Mat. 22:39) “Klolɛ’n kata sa tɛ kpanngban su.” (1 Piɛ. 4:8) “Klolɛ’n wieman le.” (1 Kor. 13:8) Ndɛ mma sɔ mun nin uflɛ wie mun ekun be kle kɛ ɔ ti cinnjin kɛ e yi klolɛ’n i nglo e wiengu’m be lika.

7. ?Ngue ti yɛ Satan kwlá yoman naan sran’m b’a klo be wun-ɔn?

 ⁷ Sran sunman be usa kɛ: ‘?É yó sɛ naan y’a si Ɲanmiɛn sulɛ wafa ng’ɔ ti kpa’n?’ Ɲanmiɛn sulɛ wafa’m be kwlaa be waan be yɛ be kle ndɛ nanwlɛ’n niɔn. Sanngɛ Ɲanmiɛn i su like nga be kle’n ɔ ti fanunfanun. Satan yoli maan be kpɛli Ɲanmiɛn sulɛ wafa sunman ba. I sɔ’n ti’n, kɛ ɔ ko yo naan sran’m b’a wun ng’ɔ ti kpa’n i wlɛ’n ɔ ti kekle. Sanngɛ Satan kwlá kpɛman anuannzɛ kun mɔ i nunfuɛ’m be klo be wun’n i ba. Zoova kunngba cɛ yɛ ɔ kwla yo sɔ-ɔ. Afin klolɛ’n i kpafuɛ’n fin Zoova. Yɛ be ng’ɔ fɛ i wawɛ’n man be m’ɔ yra be su’n be yɛ be kwla yi klolɛ sɔ’n i nglo-ɔ. (1 Zan 4:7) I sɔ’n ti yɛ Zezi seli kɛ i sɔnnzɔnfuɛ kpa’m be ngunmin yɛ bé yí klolɛ kpafuɛ’n i nglo’n niɔn.

8-9. ?Kɛ sran wie’m be wunnin klolɛ nga Zoova i Lalofuɛ’m be klo be wiengu’n, i sɔ’n yoli be sɛ?

⁸ Kɛ nga Zezi fa kannin’n sa’n, klolɛ’n yɛ sran kpanngban be fa sie i sɔnnzɔnfuɛ kpa’m be nzɔliɛ-ɔ. I wie yɛle aniaan bian kun m’ɔ suan Yanin’n i liɛ’n. I wla kpɛn kpɛ klikli ng’ɔ trannin nvle kun aɲia kun bo’n i su. Be yoli aɲia sɔ’n balɔn towlɛ kun nun i awlo’n i wun lɛ. Ɔ dun mmua ko niannin balɔn lika sɔ’n nun lɔ anglo nɲɔn kun ka naan b’a yo aɲia’n. Ɔ seli kɛ: “Sran nga be yiali lɔ’n nin be nga be ko niannin balɔn’n, be ayeliɛ’n timan kun kaan sa. Zoova i Lalofuɛ’m be ɲin yi sran kpɛkun be wlawlali be wun kpa. Be mma’m be kusu be ayeliɛ’n ti kpa.” Ɔ seli ekun kɛ: “Sran sɔ’m be ɲin yi like nga be le i’n kpɛkun be di aklunjɔɛ. Kusu i sɔ like’n yɛ n kunndɛ-ɔ. Min wla kpɛnman ndɛ nga be yiyili be nun aɲia sɔ’n i bo’n be nun wie fi su. Sanngɛ min wla w’a fiman be ayeliɛ’n su.” c Klolɛ mɔ Zoova i Lalofuɛ’m be klo be wun’n i ti yɛ be ayeliɛ’n ti sɔ-ɔ. Kɛ mɔ e klo e niaan mun’n ti’n, e yo be kpa yɛ e ɲin yi be.

⁹ Be flɛ aniaan bian kun kɛ Jɔnun. Kɛ ɔ boli Zoova i Lalofuɛ’m be aɲia’m be bo tranlɛ bo’n, i wun yoli i sɔ wie. Ɔ seli kɛ: “Wafa nga aniaan’m be klo be wun’n ti’n, ɔ yoli min kɛ fɔ nunman be nun sa. Be wiengu klolɛ sɔ’n ti’n n wunnin i wlɛ kɛ m’an wun Ɲanmiɛn sulɛ wafa ng’ɔ ti kpa’n.” d Ndɛ sɔ’n ɔ nin i wunsu wie mun ekun be kle kɛ Zoova i Lalofuɛ mun yɛ be ti Klisifuɛ kpa mun-ɔn.

10. ?Blɛ benin nun yɛ e kwla yi e niaan’m be klolɛ’n i nglo-ɔ? (An nian ndɛ ng’ɔ o ja ngua lɔ’n nun.)

¹⁰ Kɛ nga e fa wunnin i’n sa’n, fɔ o e niaan’m be nun. Ɔ maan ɔ ju wie’n, be kwla kan ndɛ wie annzɛ be yo e like wie m’ɔ kwla lo e ngasi-ɔ. e (Zak. 3:2) Blɛ sɔ’n nun yɛ e kwla yi klolɛ’n i nglo be lika-ɔ. ?I lɛ nun’n, ngue yɛ e kwla yo naan y’a nian Zezi i ajalɛ’n su-ɔ?—Zan 13:15.

11. ?Ayeliɛ tɛ benin yɛ Zaki nin Zan be yili i nglo-ɔ? (An nian foto’n wie.)

¹¹ Zezi w’a semɛn i sɔnnzɔnfuɛ’m be kɛ be yo ninnge’m be kɛ fɔ nunman be nun sa. Sanngɛ ɔ wlali be fanngan kɛ be wla be nzuɛn tɛ’n i ase naan Zoova i klun jɔ be wun. Cɛn kun’n, akoto Zaki nin Zan  be seli be manmin kɛ ɔ ko se Zezi kɛ ɔ man be tranwlɛ kpa i Famiɛn Diwlɛ’n nun. (Mat. 20:20, 21) Like nga Zaki nin Zan be srɛli’n kle kɛ be tu be wun yɛ be bu i kɛ be le ɲrun tra be wiengu mun.—Ɲan. 16:18.

12. ?Zaki nin Zan be ngunmin yɛ be nzuɛn’n w’a yoman kpa? An yiyi nun.

¹² Nán Zaki nin Zan be ngunmin yɛ be nzuɛn’n w’a yoman kpa blɛ sɔ’n nun-ɔn. Maan e fa e ɲin e sie i like nga akoto onga’m be yoli’n i su. Biblu’n se kɛ: “Kɛ be blu onga’m be tili ndɛ sɔ’n, be fali aniaan nɲɔn sɔ’m be wun ya.” (Mat. 20:24) E si kɛ blɛ sɔ’n nun’n, be nin Zaki nin Zan be kpannin kpa. Atrɛkpa’n, be seli be kɛ: ‘?Amun bu i kɛ amun ti kpa tra e ti yɛ amun kunndɛ kɛ be man amun tranwlɛ kpa Ɲanmiɛn i Famiɛn Diwlɛ’n nun lɔ-ɔ? Nán amun ngunmin yɛ amun nin Zezi be dili junman kekle-ɔ! E kwlaa nga e o yɛ’n, e nin tranwlɛ sɔ’n fata!’ I kwlaa yoli-o, blɛ sɔ’n nun’n, b’a yimɛn i nglo kɛ be klo be wiengu.

13. ?Kɛ Zezi i akoto’m be sili akplowa’n, ngue yɛ ɔ yoli-ɔ? (Matie 20:25-28)

¹³ ?Kɛ Zezi i akoto’m be fali ya’n, ngue yɛ ɔ yoli-ɔ? W’a faman be wun ya. W’a seman kɛ ɔ́ kó kpá sran uflɛ mɔ be kan be wun ase yɛ be nin be wiengu mun tran klanman’n kɛ be yo i akoto. I kpa bɔbɔ’n, ɔ trɛli i awlɛn be wun afin ɔ si kɛ be ti  sran kpa yɛ be kunndɛ kɛ bé yó like ng’ɔ ti kpa’n. (An kanngan Matie 20:25-28 nun.) Kannzɛ bɔbɔ kpɛ sunman’n be sili sran ng’ɔ ti be kwlaa be nun dan’n i su akplowa’n, sanngɛ Zezi yili i nglo titi kɛ ɔ klo be.—Mar. 9:34; Lik. 22:24.

14. ?Lika nga be tali akoto’m be lɛ’n, akunndan benin yɛ sran’m be bu-ɔ?

¹⁴ E si kɛ Zezi fɛli i ɲin sieli i i akoto’m be finwlɛ’n su. (Zan 2:24, 25) Lika nga be tali be lɛ’n, mmla klɛfuɛ nin Farizifuɛ’m be bu be nga be le ɲrun’n be sran tra sran onga mun. (Mat. 23:6; an nian Matie 23:6 i su video nga be flɛ i kɛ Les premiers sièges dans les synagogues.) Zifu’m be kpɛnngbɛn sɔ’m be bu i kɛ be kpa tra sran onga mun. f (Lik. 18:9-12) Zezi si kɛ sran’m be wun akunndan bulɛ wafa sɔ’n kwla ɲan ta i akoto mun nin sran uflɛ’m be su. (Ɲan. 19:11) Zezi w’a semɛn i wun kɛ i sɔnnzɔnfuɛ’m be su fɔnman le. Yɛ kɛ be fɔn’n, ɔ trɛ i awlɛn be wun. Ɔ si kɛ be awlɛn’n ti kpa. Ɔ maan ɔ ukali be blɛblɛblɛ naan be wla wun tulɛ nin aɲinkpli’n be ase. I liɛ’n, bé kló be wun.

15. ?Ngue yɛ Zaki nin Zan be su ndɛ’n kle e-ɔ?

¹⁵ Zaki nin Zan be su ndɛ’n kle e like kpanngban. E si kɛ ɔ fataman kɛ be se Zezi kɛ ɔ man be tranwlɛ kpa Ɲanmiɛn i Famiɛn Diwlɛ’n nun. Sanngɛ ɔ fataman kɛ akoto onga’m be kusu be yaci sa sɔ’n i lɛ naan ɔ saci be afiɛn. Zezi liɛ’n, ɔ nin i akoto 12 be nantili klanman titi. ?Ngue yɛ i sɔ’n kle e-ɔ? Nán ninnge nga e wiengu’m be yo’n i ngunmin yɛ ɔ ti cinnjin-ɔn. Sanngɛ kɛ be yo e like’n, wafa nga e tɛ be su’n, ɔ ti cinnjin wie. ?Ngue yɛ ɔ kwla uka e-ɔ? Sɛ e wiengu kun yo e like wie naan ɔ yoman e fɛ’n, maan e usa e wun kɛ: ‘?Ngue ti yɛ like ng’ɔ yoli min’n ɔ yo min ya dan sɔ-ɔ? ?Nán nzuɛn wie m’ɔ fata kɛ n wlɛ i ase’n yɛ ɔ su kle min yalɛ lɛ-ɔ? ?Nán sa wie m’ɔ kle i yalɛ’n ti yɛ ɔ yoli min sɔ-ɔ? ?Kannzɛ bɔbɔ min ndɛ yo fɛ’n, klolɛ mɔ n klo i’n ti’n n kwla yaci sa sɔ’n n cɛ i?’ Kɛ e yi i nglo kɛ e klo e wiengu mun tankaan kpa’n, i lɛ nun yɛ e kle kɛ e ti Zezi i sɔnnzɔnfuɛ sakpa-ɔ.

16. ?Wafa sɛ yɛ e kwla nian Zezi i ajalɛ’n su ekun-ɔn?

¹⁶ Zezi i ajalɛ’n kle e kɛ ɔ fata kɛ e mian e ɲin naan e wun sa ng’ɔ o e niaan’m be su’n i wlɛ. (Ɲan. 20:5) I yo, e kwlá siman ndɛ ng’ɔ o e niaan’m be klun’n kɛ Zezi liɛ’n sa. Sanngɛ kɛ e niaan’m be yo e sa’n e kwla tra e awlɛn be wun. (Efɛ. 4:1, 2; 1 Piɛ. 3:8) Sɛ e si be kpa’n, i sɔ yolɛ’n su yoman kekle e sa nun. Maan e fa e ɲin e sie i sa kun su.

17. ?Kɛ akpasua sunianfuɛ kun sili aniaan kun kpa’n, i su ye benin yɛ ɔ ɲɛnnin i-ɔ?

¹⁷ Akpasua sunianfuɛ kun m’ɔ o Sran ble’m be mɛn’n i wia afiliɛ lɔ lika’n nun’n, ɔ kannin aniaan bian kun i ndɛ. I klikli nun’n, ɔ buli i kɛ i like yolɛ yo ya. ?Ngue yɛ akpasua sunianfuɛ’n yoli naan ɔ nin aniaan sɔ’n b’a nanti klanman-ɔn? Ɔ seli kɛ: “M’an seman kɛ n faman min wun n mantanman aniaan’n kun sanngɛ n kunndɛli kɛ ń sí i kpa.” Kɛ akpasua sunianfuɛ’n yoli sɔ’n, ɔ wa sili aniaan’n i su  sa wie mun nin wafa nga sa sɔ’m be ɲannin ta i su’n. Akpasua sunianfuɛ’n seli ekun kɛ: “N wunnin i kɛ, kɛ ɔ ko yo naan aniaan’n w’a kaci i sa naan ɔ nin i wiengu’m b’a tran klanman’n i sɔ’n timan pɔpɔ mɛnmɛn i. Ɔ nin i sɔ ngba’n, ɔ miɛnnin i ɲin kacili i sa ninnge kpanngban nun. Kɛ n wunnin i sɔ’n, n ma kloli i kpa n trali laa’n. Ɔ maan e wa kacili janvuɛ kpa.” Ndɛ sɔ’n kle kɛ sɛ e si e niaan’m be kpa’n, é kló be kpa yɛ i sɔ yolɛ’n su yoman kekle.

18. ?Sɛ aniaan kun yo e sa’n, kosan benin wie mun yɛ e kwla fa usa e wun-ɔn? (Ɲanndra Mun 26:20)

¹⁸ Ɔ ju wie’n, e kwla bu i kɛ sɛ e ko wun aniaan kun m’ɔ yoli e sa’n i wun’n ɔ ti kpa. Sanngɛ kwlaa naan y’a wɔ’n, maan e usa e wun kɛ: ‘?N si ndɛ’n i ngbɛsungbɛsu kwlaa? (Ɲan. 18:13) ?I ɲinfu yɛ ɔ yoli min sa sɔ’n nin-ɔn? (Aku. 7:20) ?Min nin-a loman sran kun i ngasi kɛ ngalɛ sa le? (Aku. 7:21, 22) ?Sɛ n ko wun i wun’n, ndɛ’n su yoman tɛ traman laa’n?’ (An kanngan Ɲanndra Mun 26:20 nun.) Sɛ e bu kosan sɔ’m be su akunndan kpa’n, e niaan’n i klolɛ’n ti’n e kwla yaci sa sɔ’n e cɛ.

19. ?Ngue yɛ w’a fua kpa kɛ á yó-ɔ?

¹⁹ Zoova i Lalofuɛ’m be kwlakwla be kle kɛ be ti Zezi i sɔnnzɔnfuɛ kpa. Sanngɛ kɛ e wiengu’m be yo e sa mɔ e kle kɛ e klo be’n yɛ e tinuntinun e kle kɛ e ti Zezi i sɔnnzɔnfuɛ sakpa-ɔ. Kɛ e yi nglo kɛ e klo e wiengu’n, i sɔ’n yo maan sran’m be wun Ɲanmiɛn sulɛ kpafuɛ’n i wlɛ. Kpɛkun be kunndɛ kɛ bé sú Zoova m’ɔ klo sran’n wie. I sɔ’n ti’n, maan e fua kpa kɛ é yí klolɛ mɔ bé fá síe Klisifuɛ kpa’m be nzɔliɛ’n i nglo titi.