1. (1) ?Lika klanman kpa mɔ e o nun’n yɛle benin? (2)?Ngue yɛ w’a fua kpa kɛ á yó-ɔ?

 SƐ É kwlá sé’n lika klanman kpa kun o asiɛ’n su wa andɛ. Yɛ be diman sran nga be o lika sɔ’n nun’n be yalɛ. Sran sɔ’m be tu be klun be yo sa ng’ɔ ti kpa’n, yɛ be di anuansɛ. Be nga be o lika klanman sɔ’n nun’n, b’a fua kpa kɛ be su jasoman nun le. Be kunndɛ kɛ sran kpanngban be bla lika sɔ m’ɔ ti i liɛ ngunmin’n i nun wie. ?Ngue yɛle lika sɔ’n? Nán lika jrɛiin kun sa-ɔ. Sanngɛ sulɛ mɔ e nin e niaan mun e su Ɲanmiɛn m’ɔ ti kɛ e o lika klanman kpa kun nun’n sa’n i ndɛ yɛ e kan-ɔn.

2. ?Ngue ti yɛ e kwla se kɛ lika klanman mɔ e o nun’n ɔ ti abonuan-ɔn?

² Satan i mɛn nga e o nun yɛ’n, ɔ ti sa tɛ’n nin klunwi’n ngunmin koko. Sanngɛ Zoova siesieli lika kun mɛn tɛ sɔ’n nun. Be nga be o lika sɔ’n nun’n be di anuansɛ yɛ be bo ti kun. I sɔ’n ti abonuan. (1 Zan 5:19; Ngl. 12:12) Zoova wun wafa nga Satan i mɛn nga saci sran mun’n. I sɔ’n ti’n, ɔ yo maan i sufuɛ’m be wun be wun fɛ naan b’a kwla su i aklunjɔɛ su titi. I nuan ndɛ’n se kɛ lika klanman nga e o nun’n, ɔ ti kɛ “fiawlɛ” nin “fie klanman kun mɔ nzue tuman su’n” sa. (Eza. 4:6; 58:11) Zoova fanngan nun’n, be nga be tran lika klanman sɔ’n nun’n, be wun be wun fɛ mɛn’n i awieliɛ blɛ kekle nga nun.—Eza. 54:14; 2 Tim. 3:1.

3. ?Wafa sɛ yɛ ndɛ ng’ɔ o Ezai ndɛ tre 65 nun’n, ɔ kpɛnnin su Izraɛlifuɛ’m be blɛ su-ɔ?

³ Wafa nga lika klanman sɔ’n i nun tranlɛ’n wá yó’n, Zoova  sinnin i nuan ijɔfuɛ Ezai i lika kɛnnin i ndɛ. Ndɛ sɔ m’ɔ kannin’n ɔ o Ezai ndɛ tre 65 nun, yɛ kpɛ klikli ng’ɔ́ kpɛ́n su’n yɛle afuɛ 537 ka naan Klisifuɛ’m be blɛ’n w’a ju’n nun. Blɛ sɔ nun’n be yacili Zifu nga be trali be lomuɛn ɔli Babilɔnin’n be nun, kpɛkun be sali be sin be klɔ. Zoova yrɛli i sufuɛ’m be su. Kpɛkun ɔ ukali be maan be kplannin Zerizalɛmun klɔ m’ɔ bubuli’n i uflɛ naan ɔ yo klanman kpa kɛ laa’n sa. Asa’n ɔ ukali be maan be siesieli Ɲanmiɛn sua mɔ i nun yɛ sran’m be ba be wa su Zoova Izraɛli lɛ’n i ye.—Eza. 51:11; Zkr. 8:3.

4. ?Wafa sɛ yɛ ndɛ ng’ɔ o Ezai ndɛ tre 65 nun’n kpɛnnin su e blɛ su-ɔ?

⁴ I kpɛ nɲɔn su nga Ɲanmiɛn nuan ijɔfuɛ Ezai i ndɛ’n kpɛ́n su’n, yɛle afuɛ 1919 nun. Afuɛ sɔ’n nun’n, Zoova i sufuɛ’m be fin Babilɔnin Klɔ Dan’n nun be fiteli. Blɛ sɔ’n nun yɛ lika klanman nga e su kɛn i ndɛ’n, i trɛlɛ’n boli i bo-ɔ. Ɲanmiɛn Sielɛ’n i jasin bofuɛ’m be takali asɔnun bo kpanngban. Yɛ be kleli kɛ Ɲanmiɛn wawɛ’n sie be sakpa. Yasua nin bla nga laa be ti wlɛfuɛ yɛ be kunndɛ bla annzɛ bian sukusuku’n, be fali ‘nzuɛn uflɛ mɔ Ɲanmiɛn yili i kɛ i bɔbɔ fa klo’n sa’n.’ (Efɛ. 4:24) Ninnge nga Ɲanmiɛn wá yó mɛ́n i sufuɛ mun mɔ Ezai kannin be ndɛ’n, mɛn uflɛ’n nun lɔ yɛ ɔ́ wá yó be-ɔ. Sanngɛ dɔ nga su bɔbɔ’n e ɲan lika klanman mɔ e o nun’n i su ye dan. Siɛn’n é wá kán ye sɔ mɔ e ɲɛn i’n, ɔ nin like nga ti yɛ ɔ fataman kɛ e jaso lika klanman’n nun’n be ndɛ.

WAFA NGA BE NGA BE O LIKA KLANMAN’N NUN’N BE DI YE’N

5. ?Kɛ nga Ezai 65:13 fa kan’n sa’n, ngue yɛ e mɔ e o lika klanman’n nun’n e ɲɛn i-ɔ?

⁵ E ɲan aliɛ kpa e di yɛ e wun kpaja e. Ezai kannin ngbaciɛ dan ng’ɔ o be nga be o lika klanman’n nun’n, ɔ nin be nga be nunman nun’n be afiɛn’n i ndɛ. (An kanngan Ezai 65:13 nun.) Zoova fa ninnge kwlaa nga i sufuɛ’m be sa mian be wun’n, ɔ man be naan be nin i be afiɛn w’a mantan kpa. I wie yɛle kɛ ɔ fɛ i wawɛ’n nin Biblu’n nin fluwa nga be yiyi i nuan ndɛ’n nun’n man e naan ‘e ɲan like e di, e ɲan nzue e nɔn [yɛ] e klun jɔ.’ (An nian Sa Nglo Yilɛ 22:17 nun wie.) Sanngɛ be nga be nunman lika klanman’n nun’n be liɛ’n ‘awe kun be, nzuewe kun be [yɛ] ɲannzuɛn kun be.’ Sran sɔ’m be siman Ɲanmiɛn.—Amɔ. 8:11.

6. (1) ?Ninnge benin mun yɛ Zoova man e mɔ Zoɛli 2:​21-24 kan be ndɛ-ɔ? (2) ?Wafa sɛ yɛ e ɲan ninnge sɔ’m be su ye-ɔ?

⁶ Ɲanmiɛn nuan ijɔfuɛ Zoɛli kannin ble nin ɔɔzu, nin duvɛn’n, ɔ nin olivie ngo’n be ndɛ, naan ɔ́ klé kɛ Zoova fa ninnge ng’ɔ fata kɛ i sufuɛ’m be ɲan be naan b’a lafi i su kpa titi’n, ɔ man be. (Zoɛ. 2:​21-24) Ninnge sɔ’m be yɛle Biblu’n, nin fluwa nga be yiyi Biblu’n nun ndɛ’n nun’n, nin e ɛntɛnɛti adrɛsi’n ɔ nin e aɲia kanngan mun nin aɲia dandan mun. E ɲan ninnge kwlaa sɔ’m be su ye cɛn kwlakwla. Ɔ maan awe kunman e yɛ e wun kpaja e.

7. ?Ngue ti yɛ ‘e klun jɔ dan-ɔn’? (Ezai 65:14)

⁷ E klun jɔ. Ɲanmiɛn i sufuɛ’m be kwla ‘kpan aklunjɔɛ kpanlɛ’ ninnge ng’ɔ yo man be m’ɔ yo be fɛ dan’n ti. (An kanngan Ezai 65:14 nun.) Ndɛ nanwlɛ mɔ e si i’n ti’n e lafi Ɲanmiɛn su kpa. Asa’n, ninnge nga Ɲanmiɛn seli kɛ ɔ́ wá yó be’n be cici e wla. Yɛ e ti kpɔlɛ tɛ nga Zezi fɛli i wun yili’n ti’n, e lafi su kɛ cɛn wie lele’n e liɛ yó ye. I kwlaa sɔ’n ti’n ‘e klun jɔ dan.’ Kɛ e nin e niaan Klisifuɛ mun e koko ninnge sɔ’m be su yalɛ’n, e di aklunjɔɛ dan.—Jue Mun 34:8; 133:​1-3.

8. ?Like cinnjin nɲɔn nga ti yɛ e kwla se kɛ Zoova i sufuɛ’m be o lika klanman’n nun’n yɛle benin?

⁸ Like cinnjin nɲɔn nga ti yɛ be kwla se  kɛ Zoova i sufuɛ’m be o lika klanman’n nun’n, yɛle kɛ be klo be wun yɛ be bo ti kun. Zoova i sufuɛ’m be afiɛn mɔ ‘sɛ kpa’n,’ ɔ yo maan e wun wafa nga mɛn uflɛ’n nun lɔ tranlɛ’n wá yó’n i wlɛ kan. Kɛ é wá trán mɛn uflɛ’n nun lɔ’n, é kló e wun kpa ekun yɛ e afiɛn sɛ́ kpa trá andɛ liɛ’n. (Kol. 3:14) Kpɛ klikli nga aniaan bla kun sili Zoova i Lalofuɛ mun’n, like ng’ɔ sieli i nzɔliɛ’n, ɔ kɛnnin i ndɛ seli kɛ: “N siman like nga n ko yo naan m’an di aklunjɔɛ’n. Min awlo’n nun bɔbɔ’n n diman aklunjɔɛ. Zoova i Lalofuɛ’m be afiɛn yɛ n ma wunnin like nga be flɛ i be wiengu klolɛ’n niɔn.” Sran ng’ɔ kunndɛ kɛ i klun jɔ sakpa’n, ɔ fata kɛ ɔ bla lika klanman’n nun wie. Kannzɛ mɛn’n nunfuɛ’m be buman Zoova i sufuɛ’m be wun akunndan kpa’n, sanngɛ Zoova nin be kwlaa nga be su i’n be ɲrun’n, be ti sran kpa.—Eza. 65:15.

9. ?Ɲrɛnnɛn nga e wun i andɛ’n, i su ndɛ benin yɛ Ezai 65:​16, 17 kan-ɔn?

⁹ E wla gua ase. Ezai 65:14 se kɛ be nga be kunndɛman kɛ bé trán lika klanman’n nun wie’n, ‘be awlɛn m’ɔ kpɔtɔ be klun’n ti’n, be kpan, [yɛ] be wla m’ɔ bo be wun dan’n ti’n, be kplin.’ ?Yɛ ninnge nga be yo maan Ɲanmiɛn i sufuɛ’m be wun ɲrɛnnɛn’n nin? Cɛn wie lele’n “be wla wá fí laa ɲrɛnnɛn mun” yɛ ‘Ɲanmiɛn i ɲinma su wunman ɲrɛnnɛn sɔ’m be kun.’ (An kanngan Ezai 65:​16, 17 nun.) Ɲanmiɛn wá yí e su sa mun. Yɛ sa sɔ’m be su afɛ nga e wunnin be’n, e wla su kpɛnman be su kun.

10. ?Ngue ti yɛ kɛ a o Zoova i anuannzɛ’n nun’n, i sɔ’n yo ɔ fɛ dan-ɔn? (An nian foto’n wie.)

¹⁰ Dɔ nga su bɔbɔ’n, kɛ e kɔ e aɲia’m be bo’n e wla gua ase. Yɛ kɛ e o lɔ’n, e faman e ɲin e siemɛn i mɛn’n nun sa nga be kwla sanngan e akunndan’n be su. Kɛ e klo e wiengu mun’n, mɔ e klun jɔ’n, mɔ e di fɔundi’n, mɔ e klun ti ufue’n, mɔ e yo sran ye’n, e yo maan e niaan’m be wla gua ase. Nzuɛn sɔ’m be fin Ɲanmiɛn wawɛ’n. (Gal. 5:​22, 23) Nanwlɛ, kɛ e o Ɲanmiɛn i anuannzɛ sɔ’n nun’n ɔ yo e fɛ. Be nga bé ká lika klanman’n nun’n, kɛ Ɲanmiɛn wá yó ‘ɲanmiɛn su uflɛuflɛ kun ɔ nin asiɛ uflɛuflɛ kun’n,’ bé wún nun.

11. ?Kɛ nga Ezai 65:​18, 19 fa kan’n sa’n, kɛ e o lika klanman’n nun’n, i sɔ’n yo e sɛ?

¹¹ Ɔ yo e fɛ dan. Ezai kannin sa nga ti yɛ e mɔ e o lika klanman’n nun’n, e ‘kpan aklunjɔɛ kpanlɛ yɛ e klun jɔ’n’ i ndɛ. Zoova bɔbɔ yɛ ɔ kpɛli lika sɔ’n i ba-ɔ. (An kanngan Ezai 65:​18, 19 nun.) I sɔ’n ti’n, Zoova sin e lika uka sran mun naan be jaso mɛn’n nun anuannzɛ tɛtɛ mɔ be kleman  be ndɛ nanwlɛ’n be nun, naan be blɛ i lika klanman’n nun. E ɲan ndɛ nanwlɛ mɔ e si’n i su ye kpanngban. Yɛ i sɔ’n yo e fɛ dan. Ɔ maan e kunndɛ kpa kɛ é kán ndɛ nanwlɛ sɔ’n é klé e wiengu mun.—Zer. 31:12.

12. (1) ?Kɛ a bu ndɛ ng’ɔ o Ezai 65:​20-24 nun’n i su akunndan’n, i sɔ’n yo wɔ sɛ? (2) ?Yɛ ngue ti-ɔ?

¹² E mɔ e o lika klanman’n nun’n, like nga e wla o su’n ti’n e klun jɔ. Ninnge nga é wá ɲán be’n ɔ nin ninnge nga é wá yó be mɛn uflɛ’n nun lɔ’n, maan e bu i akunndan kan e nian. Biblu’n se kɛ: “Be su wunman kɛ ba nɔnman kun w’a di le nɲɔn kun cɛ kpɛkun w’a wu, yɛ be su wunman kpɛnngbɛn kun m’ɔ yoman oke kpɛkun w’a wu’n.” Asa’n é ‘kplán sua mun yɛ é trán be nun, é tá viɲin mun yɛ é dí be su mma mun.’ É “su fɛman ngbɛn” afin ‘Zoova yrá e su.’ Ɲanmiɛn ta e nda kɛ e klun su titiman e yɛ e klun jɔ́. ‘Ka naan y’a flɛ i bɔbɔ’n’ ɔ́ sí like nga e sa miɛn i wun’n, yɛ ‘ɔ́ mán ninnge nga be o nguan nun’n be like ng’ɔ ju be’n.’—Eza. 65:​20-24; Jue. 145:16.

13. ?Kɛ sran’m be bo Zoova i sulɛ bo’n, wafa sɛ yɛ ndɛ ng’ɔ o Ezai 65:25 nun’n kpɛn su be lika-ɔ?

¹³ E di fɔundi. Ɲanmiɛn wawɛ’n i fanngan nun’n, sran wie mɔ laa be nzuɛn’n timan kpa’n be kacili be nzuɛn’n. (An kanngan Ezai 65:25 nun.) Be miannin be ɲin kpa naan b’a wla be nzuɛn tɛ’n i ase. (Rɔm. 12:2; Efɛ. 4:​22-24) I yo, fɔ o Zoova i sufuɛ’m be nun, ɔ maan ɔ ju wie’n be kwla fɔn. Sanngɛ Zoova yoli maan ‘sran wafawafa kwlaa’ sɔ’m be bo wa yo kun, be klo i yɛ be klo be wiengu. (Tit. 2:11) Ɲanmiɛn m’ɔ Kwla Like Kwlaa Yo’n, i ti yɛ maan i sɔ liɛ’n kwla yo ye-ɔ.

14. ?Wafa sɛ yɛ ndɛ ng’ɔ o Ezai 65:25 nun’n, ɔ kpɛnnin su gbanflɛn kun i lika-ɔ?

¹⁴ ?Sran kun i ayeliɛ’n kwla kaci sakpa? Maan e fa e ɲin e sie i sa nga su. Gbanflɛn kun kunndɛ bla sukusuku yɛ ɔ yo nzaje sa mun. Ɔ wuali loto, ɔ deli sran’m be ninnge mun i wue kekle su, yɛ ɔ yoli sa tɛtɛ wie mun ekun. I sɔ’n ti’n, lele m’ɔ́ fá ɲán afuɛ 20 nn b’a wlɛ i bisua kpɛ sunman. Asa’n i ngondin ndɛ timan aɔwi. Cɛn kun’n, kɛ ɔ tili Biblu’n nun ndɛ nanwlɛ m’ɔ boli Zoova i Lalofuɛ’m be aɲia’m be bo tranlɛ bo’n, ɔ wunnin i wlɛ kɛ w’a wun like kpa kun. Yɛle kɛ lika klanman’n. Kɛ be yoli i batɛmun’n, kpɛ sunman’n ɔ buli wafa nga ndɛ ng’ɔ o Ezai 65:25 kpɛnnin su i lika’n i akunndan. Laa’n ɔ ti wlɛfuɛ kɛ asɔmɔli sa, sanngɛ siɛn’n ɔ ti wɛtɛɛfuɛ kɛ bua ba sa.

15. (1) ?Ngue ti yɛ e kunndɛ kɛ é úka sran mun naan be bla e lika klanman’n nun wie-ɔ? (2) ?Yɛ wafa sɛ yɛ e kwla yo sɔ-ɔ?

¹⁵ Ndɛ ng’ɔ o Ezai 65:13 nun’n bo i bo kɛ: “Ndɛ nga e Min Zoova m’ɔ Sie Like Kwlakwla’n ɔ kan’n yɛ.” Yɛ ndɛ mma 25 i agualiɛ su’n se kɛ: “Ndɛ nga Zoova kan’n yɛ ɔ o lɛ-ɔ.” Ndɛ kwlaa ng’ɔ kan’n ɔ kpɛn su titi. (Eza. 55:​10, 11) Kɛ é sé yɛ’n, lika klanman’n o lɛ. Zoova yoli maan be kwlaa nga be su i’n, be ti kɛ awlobo kunngba nunfuɛ mun sa. I sɔ’n leman wunsu. Kɛ mɔ e ti kɛ awlobo kunngba nunfuɛ mun sa’n ti’n e di anuansɛ, e wla gua ase kan mɛn tɛ nga nun. (Jue. 72:7) I kwlaa sɔ’n ti’n, e kunndɛ kɛ é úka sran kpanngban naan be kusu be kaci awlobo sɔ’n i nunfuɛ wie. I lɛ nun’n, maan e mian e ɲin e kle sran’m be like naan be kaci Zezi i sɔnnzɔnfuɛ.—Mat. 28:​19, 20.

WAFA NGA E KWLA UKA SRAN MUN NAAN B’A BA LIKA KLANMAN’N NUN’N

16. ?Ngue ti yɛ maan sran kun kwla kunndɛ kɛ ɔ́ bá lika klanman’n nun-ɔn?

¹⁶ E tinuntinun e kwla yo naan sran’m b’a kunndɛ kɛ bé bá lika klanman’n nun.  Kɛ ɔ ko yo naan y’a kwla yo sɔ’n ɔ fata kɛ e nian Zoova i ajalɛ’n su. Ɔ cuɛnman sran mun kɛ be wa su i kekle nun. Sanngɛ ɔ yo sɔ klolɛ su. (Zan 6:44; Zer. 31:3) Be nga be klun akunndan’n ti kpa’n, kɛ be wun kɛ Zoova klo sran’n naan i nzuɛn’n ti kpa’n, kpɛkun be kunndɛ kɛ bé fá be wun bé mɛ́ntɛn i. ?Wafa sɛ yɛ e nzuɛn’n nin e ayeliɛ kpa’n, be kwla yo naan sran’m b’a kunndɛ kɛ bé bá lika klanman’n nun-ɔn?

17. ?Ngue yɛ e kwla yo naan sran’m b’a kunndɛ kɛ bé bá lika klanman’n nun-ɔn?

¹⁷ Like kun mɔ e kwla yo naan sran’m b’a kunndɛ kɛ bé bá lika klanman’n nun’n, yɛle kɛ maan e kle kɛ e klo e wiengu Klisifuɛ mun, yɛ e yo be ye. Laa Korɛnti lɔ’n, kɛ sran wie mɔ be lafiman Ɲanmiɛn su’n be trannin Klisifuɛ’m be aɲia’m be bo’n, be seli kɛ: “Ɲanmiɛn o amun afiɛn sakpa.” (1 Kor. 14:​24, 25; Zkr. 8:23) E kusu e kunndɛ kɛ be nga be bo e aɲia’m be bo tranlɛ bo’n, be kan sɔ wie. I sɔ’n ti’n, maan e mian e ɲin e nanti afɔtuɛ nga su titi. Yɛle kɛ ‘maan e nin e wiengu mun e di anuansɛ.’—1 Tes. 5:13.

18. ?Ngue ti yɛ sran’m be kwla kunndɛ kɛ bé bá e anuannzɛ’n nun-ɔn?

¹⁸ E niaan Klisifuɛ’m be wun akunndan nga Zoova bu’n, maan e bu akunndan sɔ’n wie titi. I sɔ yolɛ’n nun’n, nán e fa e ɲin e sie i fɔ m’ɔ o be nun mɔ cɛn wie lele ɔ́ wíe’n i su. Sanngɛ maan e fa e ɲin e sie i be nzuɛn kpa’n su. Sɛ ndɛ tɔ e afiɛn naan ‘e yo e wiengu ye, e si aunnvɔɛ, yɛ e yaci e wiengu i wun sa cɛ i klun ufue su’n,’ e kwla siesie e afiɛn. (Efɛ. 4:32) Kɛ e yo sɔ mɔ sran’m be wun i’n, be kwla kunndɛ kɛ bé bá lika klanman’n nun wie. a

 KA LIKA KLANMAN’N NUN

19. (1) ?Kɛ aniaan wie’m be sali be sin lika klanman’n nun’n, ndɛ benin yɛ be kannin-ɔn? (An nian kuku nga be flɛ i “ Be fiteli sanngɛ be sali be sin” i nun.) (2) ?Ngue yɛ ɔ fata kɛ e fua kpa kɛ é yó-ɔ? (An nian desɛn’n wie.)

¹⁹ Nanwlɛ, kɛ e o lika klanman’n nun’n, i sɔ’n yo e fɛ dan. Dɔ nga su’n w’a yo klanman kpa w’a tra laa’n, yɛ Zoova i sufuɛ mɔ be o nun’n, b’a sɔn b’a tra laa’n. Lika klanman sɔ mɔ Zoova kpɛli i ba mannin e’n ti’n, maan e kle titi kɛ e si ye. Sran kwlaa ng’ɔ kunndɛ kɛ i wun kpɛjɛ i’n, naan i klun jɔ’n, naan i wla gua ase’n, naan ɔ di fɔundi’n, maan ɔ bla lika klanman’n nun. Yɛ kɛ ɔ ko ba kusu’n, nán maan ɔ jaso nun le. Sanngɛ maan e nian e wun su. Afin Satan wá yó like kwlaa ng’ɔ kwla yo naan w’a laka e naan y’a jaso lika sɔ’n nun’n. (1 Piɛ. 5:8; Ngl. 12:9) Nán e man Satan i atin naan ɔ ɲan e. Maan e yo like kwlaa nga e kwla yo naan e lika klanman w’a yo klanman titi’n, naan kusu be nga be o nun’n b’a yo sanwun Ɲanmiɛn ɲrun titi’n, naan b’a di alaje titi’n.