1-2. (1) ?Kɛ Pɔlu klɛ́ Efɛzifuɛ’m be fluwa’n nn ngue sa yɛ ɔ o i su-ɔ? (2) ?Kosan benin mun yɛ é wá tɛ́ be su-ɔ?

 I NUN mɔ Pɔlu o bisua Rɔmun lɔ’n, ɔ kunndɛli kɛ ɔ́ wlɛ́ i wiengu Klisifuɛ’m be fanngan. Sanngɛ kɛ m’ɔ kwlá kɔman be wun lɔ’n ti’n, ɔ klɛli be fluwa. I wie yɛle kɛ afuɛ 60 annzɛ 61 nun’n, ɔ klɛli Efɛzifuɛ’m be fluwa.—Efɛ. 1:1; 4:1.

² Pɔlu ɔli Efɛzi lɔ laa. Ɔ boli jasin fɛ’n yɛ ɔ kleli sran’m be like lɔ. Kɛ afuɛ blu sinnin’n yɛ be wlɛli i bisua-ɔ. (Yol. 19:​1, 8-10; 20:​20, 21) Ɔ klo i niaan’m be kpa, yɛ ɔ kunndɛ kɛ ɔ́ úka be naan be nin Zoova be afiɛn mantan kpa titi. ?Sanngɛ ngue ti yɛ kɛ ɔ́ klɛ́ Klisifuɛ sɔ mɔ be kpali be sieli be ngunmin’n be fluwa’n, ɔ kannin aosin’n nin lika m’ɔ kpaja’n be ndɛ-ɔ? ?Yɛ ngue yɛ ndɛ ng’ɔ kannin’n ɔ kle Klisifuɛ’m be kwlaa-ɔ? Maan e fa e ɲin e sie i ndɛ sɔ’m be su.

B’A JASO AOSIN’N NUN B’A BA LIKA M’Ɔ KPAJA’N NUN

3. (1) ?Kɛ Pɔlu klɛ́ Efɛzifuɛ’m be fluwa’n, ngue ndɛ yɛ ɔ kannin-ɔn? (2) ?Yɛ ngue ti-ɔ?

³ Pɔlu seli Klisifuɛ nga be o Efɛzi lɔ’n be kɛ: “Laa amun o aosin’n nun. Sanngɛ siɛn’n, amun o lika m’ɔ kpaja’n nun.” (Efɛ. 5:8) Pɔlu kannin “aosin’n” nin “lika m’ɔ kpaja’n” be ndɛ. Ɔ yoli sɔ naan ɔ́ klé kɛ Efɛzifuɛ’m be timan kɛ laa’n sa kun. Siɛn’n maan e fa e ɲin e sie i like nga ti yɛ Pɔlu seli kɛ Efɛzifuɛ’m be o “aosin’n” nun laa’n i su.

4. ?Ngue ti yɛ maan e kwla se kɛ Efɛzifuɛ mun be o aosin nun-ɔn?

⁴ Laa’n be suman Ɲanmiɛn. Kwlaa naan Efɛzifuɛ’m b’a kaci Klisifuɛ’n, be suman Ɲanmiɛn kɛ ng’ɔ nin i fata’n sa. Yɛ be fa ndɛ wafawafa kwlaa nga be kan kle be’n be su.  Blɛ sɔ’n nun’n amuin bla nga be flɛ i kɛ Aatemisi’n i sua’n o Efɛzi lɔ. Yɛ sran’m be waan sua sɔ’n ti abonuan ninnge nga klɔ sran’m be yoli be’n be nun kun. Sran kpanngban be kɔ lɔ be ko sɔ amuin. Be nga be yi amuin bla Aatemisi’n i amuin ba mun mɔ be yo be atɛ’n be ɲan nun sika kpanngban. (Yol. 19:​23-27) Asa ekun’n atrɛ yifuɛ kpanngban be o klɔ sɔ’n su.—Yol. 19:19.

5. ?Ngue ekun yɛ Efɛzifuɛ’m be yo m’ɔ kle kɛ be o aosin nun-ɔn?

⁵ Laa’n be yo sa tɛtɛ mun. Sa tɛtɛ nga be nga be o Efɛzi lɔ’n be yo’n ɔ sɔnnin dan. Yɛ be ayeliɛ sɔ’n kunman be ɲannzuɛn. Kɛ sran’m be yia mɔ bé sɔ́ be amuin mun annzɛ bé yíyí be ɲin su’n, be di aɔwi tɛtɛ mun. (Efɛ. 5:3) Efɛzifuɛ sunman be “siman ɲannzuɛn kun.” Sɛ é kwlá sé’n, sɛ like yaya yo be-ɔ, ɔ yoman be ya kun. (Efɛ. 4:​17-19) Kwlaa naan Efɛzifuɛ mun b’a si sa ng’ɔ ti kpa ɔ nin sa ng’ɔ ti tɛ Zoova ɲrun’n, kɛ be yo sa tɛ’n be akunndan’n buman be fɔ. Yɛ be bumɛn i kɛ bé wá kán sa nga be yo’n i su ndɛ bé klé Zoova. I kwlaa sɔ’n ti yɛ Pɔlu seli kɛ be o aosin’n nun naan be o “nguan m’ɔ fin Ɲanmiɛn’n i wun mmua” niɔn.

6. ?Ngue ti yɛ Pɔlu seli kɛ siɛn’n Efɛzifuɛ’m be o “lika m’ɔ kpaja’n” nun-ɔn?

⁶ Sanngɛ Efɛzifuɛ’m be nun wie’m b’a kaman aosin nun. Kɛ Pɔlu kán be ndɛ’n ɔ seli kɛ: “Siɛn’n, amun o lika m’ɔ kpaja’n nun, e Min’n i dunman nun.” (Efɛ. 5:8) Siɛn’n, Zoova i nuan ndɛ’n m’ɔ ti kɛ kannin m’ɔ kpaja be bo’n sa’n, i su yɛ be nian be nanti-ɔ. (Jue. 119:105) Be yacili amuin sɔlɛ, yɛ be yacili sa tɛtɛ’m be yolɛ. Ɔ maan siɛn’n be “nian like nga Ɲanmiɛn yo’n su yo wie.” Be mian be ɲin be su Zoova yɛ be yo sa nga i klun jɔ su’n.—Efɛ. 5:1.

7. ?Ngue ti yɛ e kwla se kɛ laa’n e ti kɛ Efɛzifuɛ nga be wa kacili Klisifuɛ’n be sa-ɔ?

⁷ E kusu i nun mɔ e nin-a siman ndɛ nanwlɛ’n, e o aosin nun. Yɛle kɛ e suman Ɲanmiɛn kɛ ng’ɔ nin i fata’n sa, yɛ e yo sa tɛtɛ mun. Laa’n e nun wie  mun e di Ɲanmiɛn sulɛ wafa nga be timan su’n be cɛn’m be wie, e kunndɛ bla nin bian sukusuku yɛ e yo i wunsu ɲannzuɛn sa wie mun. Sanngɛ kɛ e sili ninnge nga Zoova klo be’n ɔ nin ninnge ng’ɔ kloman be’n, e kacili e nzuɛn’n. Ninnge nga Zoova klo kɛ e yo be’n yɛ e wa boli be yolɛ bo-ɔ. Kɛ e yo sɔ kusu’n e ɲannin su ye kpanngban. (Eza. 48:17) Sanngɛ kɛ ɔ ko yo naan y’a saman e sin aosin nun, yɛ kɛ ɔ ko yo naan y’a nanti titi kɛ “lika m’ɔ kpaja i mma mun’n sa’n,” ɔ timan pɔpɔ. ?Ngue yɛ ɔ kwla uka e naan y’a sɔ-ɔ?

NÁN MAAN E MANTAN AOSIN’N KAAN SA

8. ?Kɛ nga Efɛzifuɛ Mun 5:​3-5 fa kan’n sa’n, ngue yɛ ɔ fata kɛ Efɛzifuɛ mun be kpalo i-ɔ?

⁸ An kanngan Efɛzifuɛ Mun 5:​3-5 nun. Kɛ ɔ ko yo naan Efɛzifuɛ mun b’a saman be sin aosin’n nun lɔ’n, ɔ fata kɛ be kpalo ninnge nga Zoova klomɛn i’n titi. Ninnge sɔ’m be nun wie mun yɛle bla nin bian kunndɛlɛ sukusuku ɔ nin i wunsu ɲannzuɛn sa mun. Sanngɛ nɛ́n i ngba-ɔ. Ɔ fata kɛ be wla aɔwi tɛtɛ dilɛ’n i ase wie. Pɔlu kpɛnnin Efɛzifuɛ mun be wla kɛ sran nga i waan ɔ́ dí “Ɲanmiɛn nin Klisi be sielɛ’n i aja’n” wie’n, ɔ fata kɛ ɔ wla ninnge sɔ’m be yolɛ’n i ase.

9. ?Ngue ti yɛ ɔ fata kɛ e kpalo ninnge nga be kwla yo naan y’a tɔ bla nin bian kunndɛlɛ sukusuku’n nun’n mun-ɔn?

⁹ E kusu ɔ fata kɛ e nian e wun su titi naan y’a yoman “ninnge nga be yoman sa fi ye mɔ sran’m be yo be aosin’n nun’n.” (Efɛ. 5:11) Sa sunman be kle kɛ, kɛ sran kun nian bla nin bian nna nga be fa fite nzra nun’n, annzɛ i wunsu ɲannzuɛn sa mun’n, annzɛ kusu kɛ ɔ tie i sɔ ndɛ mun, annzɛ ɔ kanngan be nun fluwa nun’n, ɔ cɛman naan w’a yo sa tɛ. (Bob. 3:6; Zak. 1:​14, 15) Nvle kun nun’n aniaan kpanngban be wa boli yalɛ kokolɛ bo ɛntɛnɛti su. I bo bolɛ’n nun’n, Zoova nin ndɛ nanwlɛ’n yɛ be nun sunman be koko su yalɛ-ɔ. Sanngɛ kɛ ɔ́ kɔ́ i ɲrun’n, ninnge nga be wa kokoli su yalɛ’n be timan kpa. Kpɛ sunman’n bian nin bla ndɛ yɛ be kan-ɔn. I sin’n, aniaan sɔ’m be nun sunman be seli kɛ yalɛ sɔ mɔ be kokoli’n ti’n, be yoli sa tɛ.

10. ?Akunndan benin yɛ Satan kunndɛ kɛ e bu-ɔ? (Efɛzifuɛ Mun 5:6)

¹⁰ Satan i mɛn’n nunfuɛ’m be kwla yo maan e bu i kɛ like nga Zoova waan ɔ ti tɛ’n, ɔ timan tɛ sɔ liɛ. (2 Piɛ. 2:19) I sɔ’n kusu boman e nuan. Like kun mɔ Satan yo i titi’n yɛle kɛ ɔ saci sran’m be akunndan’n naan b’a wunman sa kpa’n nin sa tɛ’n be ngbaciɛ’n. (Eza. 5:20; 2 Kor. 4:4) I sɔ’n ti’n, kɛ flimun’n be nun annzɛ ɛntɛnɛti su, sran’m be kan ndɛ m’ɔ nin Ɲanmiɛn ndɛ’n be kɔman likawlɛ’n i sɔ’n boman e nuan. Satan kunndɛ kɛ e bu i kɛ ninnge nga Zoova se kɛ be timan kpa’n, be timan tɛ sɔ liɛ, naan i kpa bɔbɔ’n be kwla man e aklunjɔɛ.—An kanngan Efɛzifuɛ Mun 5:6 nun.

11. ?Wafa sɛ yɛ Anzela i su ndɛ’n kle kɛ ɔ ti cinnjin kɛ e nanti ndɛ ng’ɔ o Efɛzifuɛ Mun 5:7 nun su-ɔ? (An nian foto’n wie.)

¹¹ Satan kunndɛ kɛ e nin be nga be su ukaman e naan e nin Zoova e afiɛn w’a mantan’n, e san nun. I sɔ’n ti’n Pɔlu seli Efɛzifuɛ’m be kɛ ‘nán be nin be nga be yo sa tɛ Ɲanmiɛn ɲrun’n be di.’ (Efɛ. 5:7) E liɛ’n ɔ fata kɛ e nian e wun su kpa tra Efɛzifuɛ mun. Afin andɛ’n e nin sran mun e kwla san nun e ɲin jrɛiin su. Sanngɛ e nin be e kwla san nun ɛntɛnɛti su wie. Be flɛ aniaan bla kun kɛ Anzela. a Ɔ tran Azi mɛn’n nun. Ɔ wunnin i wlɛ kɛ yalɛ kokolɛ  ɛntɛnɛti su’n, ɔ kwla fa sran yi i sa tɛ yolɛ’n nun. Ɔ seli kɛ: “Ɔ ti kɛ aya sa, ɔ kwla saci sran kun ti nun blɛblɛblɛ. Blɛ wie nun’n, kɛ e nin be nga be buman Zoova i mmla’n i like fi e tra janvuɛ’n n bumɛn i kɛ i sɔ’n ti tɛ. I sin’n n ma buli i kɛ sɛ n yo ninnge nga Zoova kloman be’n, ɔ timan tɛ sɔ liɛ.” Ɲanmiɛn sa, asɔnun kpɛnngbɛn wie’m be wa ukali Anzela. Ɔ seli kɛ: “Siɛn’n, ndɛ nga Zoova kan’n i su yɛ n fa min ɲin n sie-ɔ. Ɛntɛnɛti su yalɛ kokolɛ’n w’a yoman min cinnjin dan kɛ laa’n sa kun.”

12. ?Kɛ Zoova se kɛ like kun ti kpa annzɛ ɔ ti tɛ’n, ngue yɛ ɔ kwla uka e naan y’a nian su y’a nanti-ɔ?

¹² Ɔ fata kɛ e mian e ɲin naan y’a buman akunndan nga mɛn’n nunfuɛ’m be bu’n wie. Be bu i kɛ bla nin bian kunndɛlɛ sukusuku’n ɔ timan tɛ sɔ liɛ. Sanngɛ e liɛ’n e si kɛ ɔ ti like tɛ. (Efɛ. 4:​19, 20) Maan e usa e wun kɛ: “?Sɛ w’a yoman kɛ like cinnjin wie m’ɔ fata kɛ e nin be e yo i likawlɛ’n ti’n, n mian min ɲin naan e nin min wiengu junman difuɛ mun, annzɛ min wiengu suklu ba mun, annzɛ sran uflɛ wie mɔ be nantiman Zoova i mmla’m be su’n y’a sanman nun? ?Kannzɛ min wiengu’m bé kán min wun ndɛ tɛtɛ’n sanngɛ nga Zoova se kɛ ɔ ti kpa annzɛ ɔ ti tɛ’n i su yɛ n nian n nanti-ɔ?” Asa’n kɛ nga 2 Timote 2:​20-22 fa kan’n sa’n, kɛ é trá janvuɛ asɔnun’n nun’n, ɔ fata kɛ e nian e wun su kpa wie. Afin nán aniaan’m be kwlaa yɛ be kwla uka e naan y’a su Zoova kpa titi-ɔ.

AN NANTI KƐ “LIKA M’Ɔ KPAJA’N I MMA MUN SA”

13. ?Kɛ be se kɛ be nanti kɛ “lika m’ɔ kpaja’n i mma mun” sa’n i bo’n yɛle benin? (Efɛzifuɛ Mun 5:​7-9)

¹³ Kɛ Pɔlu seli Efɛzifuɛ’m be kɛ nán be sa be sin aosin’n nun lɔ’n, ɔ seli be ekun kɛ be nanti kɛ lika m’ɔ kpaja’n i mma mun sa. (An kanngan Efɛzifuɛ Mun 5:​7-9 nun.) Ndɛ sɔ’n i bo’n yɛle kɛ maan be ayeliɛ’n kle titi kɛ be ti Klisifuɛ. I lɛ nun’n, like kun mɔ e kwla yo’n yɛle Biblu’n ɔ nin e fluwa’m be nun like suanlɛ. I sɔ yolɛ nun’n, maan e fa e ɲin e sie i ajalɛ nga Zezi kleli e’n, ɔ nin ndɛ ng’ɔ kannin’n  su. Afin i yɛ ɔ ti “mɛn’n nun kannin’n niɔn.”—Zan 8:12; Ɲan. 6:23.

14. ?Wafa sɛ yɛ Ɲanmiɛn wawɛ’n kwla uka e-ɔ?

¹⁴ Ɔ fata kɛ Ɲanmiɛn wawɛ’n uka e naan y’a kwla nanti kɛ “lika m’ɔ kpaja’n i mma mun” sa titi. Afin kɛ ɔ ko yo naan y’a yo sanwun titi mɛn tɛ nga nun’n ɔ timan pɔpɔ. (1 Tes. 4:​3-5, 7, 8) Ɲanmiɛn wawɛ’n kwla uka e naan y’a buman akunndan nga mɛn’n nunfuɛ’m be bu m’ɔ timan Ɲanmiɛn liɛ’n su’n wie. Asa ekun’n Ɲanmiɛn wawɛ’n kwla uka e naan ‘sa kwlaa nun’n y’a yo sran ye, naan kusu y’a yo sa i nuan su sɛsɛ.’—Efɛ. 5:9.

15. ?Ngue yɛ ɔ fata kɛ e yo naan Ɲanmiɛn w’a fɛ i wawɛ’n w’a man e-ɔ? (Efɛzifuɛ Mun 5:​19, 20)

¹⁵ Sɛ e kunndɛ kɛ Ɲanmiɛn fɛ i wawɛ’n man e’n, maan e srɛ i. Zezi seli kɛ ‘Zoova fɛ́ i wawɛ’n mán be nga be srɛ i’n.’ (Lik. 11:13) Asa’n kɛ e manman Zoova aɲia’m be bo’n ɔ fɛ i wawɛ’n man e wie. (An kanngan Efɛzifuɛ Mun 5:​19, 20 nun.) Sɛ Ɲanmiɛn wawɛ’n uka e’n, é nánti kɛ nga ɔ fa klo’n sa.

16. ?Ngue yɛ ɔ kwla uka e naan y’a fa ajalɛ kpa-ɔ? (Efɛzifuɛ Mun 5:​10, 17)

¹⁶ Sɛ e kunndɛ kɛ é fá ajalɛ cinnjin wie’n, ɔ fata kɛ e wun Zoova i klun sa’n i wlɛ naan e nian su e nanti. (An kanngan Efɛzifuɛ Mun 5:​10, 17 nun.) Kɛ e fa e ɲin e sie i Biblu’n nun ndɛ wie m’ɔ kwla uka e’n su’n, ɔ ti kɛ e su kunndɛ akunndan nga Ɲanmiɛn bu’n sa. Yɛ kɛ e nanti Biblu’n nun ndɛ sɔ’n su’n, i sɔ’n uka e naan y’a fa ajalɛ kpa.

17. ?Wafa sɛ yɛ e kwla kle kɛ e fa e blɛ’n e yo ninnge nga be ti cinnjin’n niɔn? (Efɛzifuɛ Mun 5:​15, 16) (An nian desɛn’n wie.)

¹⁷ Pɔlu wlali Klisifuɛ nga be o Efɛzi lɔ’n be fanngan kɛ be fa be blɛ’n be yo ninnge nga be ti cinnjin’n. (An kanngan Efɛzifuɛ Mun 5:​15, 16 nun.) E kpɔfuɛ Satan m’ɔ ti klunwifuɛ’n ɔ kunndɛ kɛ e fa mɛn’n nun ninnge’m be yolɛ’n e cici e ti. I liɛ’n e su ɲanman blɛ e suman Zoova. (1 Zan  5:19) I lɛ nun’n, sika’n annzɛ suklu dan dilɛ’n annzɛ junman’n ɔ kwla yo Klisifuɛ kun i cinnjin tra Zoova i sulɛ’n. Sɛ Klisifuɛ kun yo sɔ sakpa’n, i sɔ’n klé kɛ akunndan nga mɛn’n nunfuɛ’m be bu’n, i kunngba’n wie yɛ ɔ bu-ɔ. Ninnge sɔ’m be timan tɛ, sanngɛ ɔ fataman kɛ be yo e cinnjin tra Ɲanmiɛn i sulɛ’n. Kɛ ɔ ko yo naan y’a nanti kɛ “lika m’ɔ kpaja’n i mma mun’n” sa’n, ɔ fata kɛ e fa e “blɛ’n e yo ninnge nga be ti cinnjin” sakpa’n.

18. ?Ngue yɛ Donaldi yoli naan w’a fɛ i blɛ’n w’a yo ninnge nga be ti cinnjin mun-ɔn?

¹⁸ Bu ninnge fanunfanun nga a kwla yo be naan w’a kwla su Zoova kpa w’a tra laa’n be akunndan. I sɔ yɛ aniaan bian kun m’ɔ suan Donaldi m’ɔ tran Afliki di Sidi’n ɔ yoli-ɔ. Ɔ seli kɛ: “N tran n buli akunndan kpa, yɛ n srɛli Zoova tankaan kpa kɛ ɔ uka min naan n bo jasin fɛ’n i kpa n tra laa’n. N srɛli Zoova kɛ ɔ uka min naan n ɲan junman kun m’ɔ su faman min blɛ’n i dan lika’n. I liɛ’n ń ɲán n ti ń bó jasin fɛ’n. Zoova fanngan nun’n n kwla ɲɛnnin i sɔ junman’n. Kɛ ɔ yoli sɔ’n e nin min yi e boli blɛ kwlaa nun Ɲanmiɛn junman’n i dilɛ bo.”

19. ?Ngue yɛ e kwla yo naan y’a nanti titi kɛ “lika m’ɔ kpaja’n i mma mun’n” sa-ɔ?

¹⁹ Lɛtri nga akoto Pɔlu klɛ ko mannin Efɛzifuɛ mun’n, ɔ ukali be kpa Ɲanmiɛn sulɛ’n nun. I nun ndɛ’n ɔ kwla uka e wie andɛ. Kɛ nga e fa wunnin i’n sa’n, fluwa sɔ’n i nun ndɛ’n kwla uka e naan y’a nian e wun su e ɲin su yiyilɛ’n nin janvuɛ tralɛ’n nun. Asa’n, ɔ wla e fanngan naan y’a suan Biblu’n nun like titi, naan Ɲanmiɛn Ndɛ’n m’ɔ ti kɛ kannin sa’n, w’a kle e atin sa’n kwlaa nun. Ɔ kle e ekun kɛ Ɲanmiɛn wawɛ’n kwla uka e naan e nzuɛn’n w’a yo kpa. Sɛ e nanti ndɛ nga Pɔlu kannin’n su’n, i sɔ’n úka e naan y’a fa ajalɛ kpa. Yɛ ajalɛ kwlaa nga é fá be’n bé yó Zoova i liɛ’n su. Sɛ e yo ninnge kwlaa sɔ mun’n, e su saman e sin aosin’n nun sanngɛ é ká lika m’ɔ kpaja’n nun.