1-2. ?Ngue yɛ ɔ fata kɛ sran kun yo kwlaa naan b’a yo i batɛmun-ɔn?

 AFUƐ nnun nga be sinnin lɛ’n be nun’n, be yoli sran miliɔn kun tra su be batɛmun. Be nun wie’m be liɛ’n be kleli be ndɛ nanwlɛ’n be “kaan nun” kɛ Timote liɛ’n sa. (2 Tim. 3:​14, 15) Wie’m be liɛ’n, kɛ bé sí ndɛ nanwlɛ’n nn b’a yo kaklaka annzɛ kusu b’a yo oke. I wie yɛle bla kun liɛ’n. Kɛ bé yó i batɛmun’n nn ɔ le afuɛ 97.

² ?Sɛ a ti Biblu’n nun like suanfuɛ annzɛ ɔ si nin ɔ nin mɔ be ti Zoova i Lalofuɛ yɛ be kleli wɔ ndɛ nanwlɛ’n, a bu batɛmun yolɛ’n i akunndan? Sɛ ɔ ti sɔ’n, ɔ ti kpa dan. Sanngɛ kwlaa naan b’a yo ɔ batɛmun’n ɔ fata kɛ a dun mmua fa ɔ wun man Zoova. ?Kɛ be se kɛ sran kun w’a fɛ i wun w’a man Ɲanmiɛn’n i bo’n yɛle benin? ?Sɛ sran kun w’a ju kɛ ɔ fɛ i wun man Ɲanmiɛn naan be yo i batɛmun’n, ngue ti yɛ ɔ fataman kɛ ɔ sisi i bo lelele-ɔ? Like suanlɛ nga wá tɛ́ kosan sɔ’m be su.

?KƐ BE SE KƐ BE FA BE WUN BE MAN ƝANMIƐN’N I BO’N YƐLE BENIN?

3. ?Sran benin wie mun yɛ be fali be wun be mannin Ɲanmiɛn mɔ Biblu’n kan be ndɛ-ɔ?

³ Biblu’n nun’n, kɛ be se kɛ sran kun fɛ i wun man Ɲanmiɛn’n, yɛle kɛ ɔ kaci Ɲanmiɛn liɛ klonglo. I wie yɛle kɛ Izraɛli nvle’n ɔ yoli nvle kun m’ɔ yoli Ɲanmiɛn liɛ klonglo-ɔ. Sran wie’m be liɛ’n, Zoova kpali be kɛ be di junman trele wie mun. I wie yɛle Aarɔn liɛ’n. Tannin tanmue  ng’ɔ cici i ti’n, sika ɔkwlɛ paplapa m’ɔ bo mianmian’n ɔ o su. Ɔ ti nzɔliɛ kun m’ɔ kle kɛ w’a fɛ i wun w’a man Ɲanmiɛn-ɔn. Sika ɔkwlɛ paplapa sɔ’n, ɔ kle kɛ Ɲanmiɛn kpɛli i kɛ ɔ yo i ɲrun jranfuɛ dan Izraɛli lɔ. (San. 8:9) Nazirifuɛ’m be kusu be fali be wun be mannin Zoova naan bé yó i liɛ klonglo. Ebre nun ndɛ mma nga be kacili i Wawle’n nun kɛ “Nazirifuɛ’n” i bo’n yɛle kɛ “Sran nga be kpɛli i sieli i ngunmin’n” annzɛ “Sran ng’ɔ fɛli i wun mannin’n.” Ɔ fata kɛ Nazirifuɛ’m be di mmla nga be klɛli be Moizi Mmla nun m’ɔ ti be liɛ’n, be su.—Kal. 6:​2-8.

4. (1) ?Kɛ sran kun fɛ i wun man Zoova’n ajalɛ benin yɛ ɔ fa-ɔ? (2) ?Kɛ be se kɛ sran kun klɛn i wun’n, i bo’n yɛle benin? (An nian desɛn’n wie.)

⁴ Kɛ sran kun fɛ i wun man Zoova’n ɔ fa ajalɛ kɛ ɔ́ káci Zezi Klisi i sɔnnzɔnfuɛ, naan Ɲanmiɛn i klun sa yolɛ’n yó i cinnjin trá like kwlaa. ?Kɛ sran kun ko fɛ i wun ko man Ɲanmiɛn’n, ngue yɛ ɔ fata kɛ ɔ yo-ɔ? Zezi seli kɛ: “Sɛ sran kun waan ɔ́ sú min su’n maan ɔ klɛn i wun.” (Mat. 16:24) Kɛ sran kun ko fɛ i wun ko man Zoova’n, like nga i klun jɔman su’n, ɔ yoman be kun. (2 Kor. 5:​14, 15) Ɔ wla “klɔ sran nzuɛn’n” i ase. I wie yɛle bla nin bian kunndɛlɛ sukusuku’n ɔ nin i wunsu ɲannzuɛn sa mun. (Gal. 5:​19-21; 1 Kor. 6:18) ?Mmla kɛ nga lɛ sa’m be su falɛ ti kekle man wɔ? Sɛ a klo Zoova naan a lafi su kɛ i mmla’m be ti kpa man wɔ’n, mmla sɔ’m be su falɛ’n su yoman kekle. (Jue. 119:97; Eza. 48:​17, 18) Be flɛ aniaan bian kun kɛ Nikola. Ɔ seli kɛ: “Sran wie’m be ɲrun’n, sran ng’ɔ fa Zoova i mmla’m be su’n, ɔ ti kɛ bisuafuɛ kun m’ɔ kwlá yoman like ng’ɔ klo’n sa. Sanngɛ wie’m be ɲrun’n, Zoova i mmla’m be ti kɛ klangla wie mɔ be sasa e naan asɔmɔli’m b’a yoman e like yaya’n sa.”

5. (1) ?Wafa sɛ yɛ sran kun fɛ i wun man Zoova-ɔ? (2) ?Ngbaciɛ benin yɛ ɔ o be wun mɔ be fa man Ɲanmiɛn’n nin batɛmun yolɛ’n be afiɛn-ɔn? (An nian foto’n wie.)

 ⁵ ?Wafa sɛ yɛ sran kun fɛ i wun man Zoova-ɔ? Yɛle kɛ srɛlɛ nun’n ɔ se i kɛ i kunngba cɛ yɛ ɔ́ sú i-ɔ, naan i klun sa yolɛ’n yó i cinnjin trá like kwlaa. Sran sɔ’n ta Zoova i nda kɛ ɔ́ fɛ́ “i awlɛn’n kwlaa, ɔ nin i nguan’n kwlaa ɔ nin i akunndan’n kwlaa ɔ nin i wunmiɛn’n kwlaa klo” i titi. (Mar. 12:30) Kɛ sran kun fɛ́ i wun mán Zoova’n sran fi wunman nun. Sanngɛ kɛ bé yó i batɛmun’n be yo i sran’m be ɲrun naan be si kɛ w’a fɛ i wun w’a man Zoova. Be wun mɔ be fa man Ɲanmiɛn’n ɔ timan ngowa kanlɛ like. Ɔ maan ɔ fata kɛ a yia nda nga a tali’n i nuan. Afin Zoova kunndɛ kɛ a yo sɔ.—Aku. 5:​4, 5.

?NGUE TI YƐ Ɔ FATA KƐ A FA Ɔ WUN MAN ZOOVA-Ɔ?

6. ?Ngue ti yɛ maan sran kun kwla fa ajalɛ kɛ ɔ́ fɛ́ i wun mán Zoova-ɔ?

⁶ Klolɛ mɔ sran kun klo Zoova’n i ti yɛ ɔ fɛ i wun mɛn i-ɔ. Klolɛ mɔ e klo i’n ɔ fin i klun sa mɔ e si i’n ɔ nin i su ndɛ mɔ e wun i wlɛ kpa’n. (Kol. 1:9) Biblu’n nun like nga a suan’n ti’n a wunnin i wlɛ kɛ Zoova o lɛ sakpasakpa, naan Biblu’n ɔ ti i nuan ndɛ, yɛ a wun i wlɛ kɛ ɔ sin i anuannzɛ’n i lika naan i klun sa’n w’a kpɛn su.

7. ?Ngue yɛ ɔ fata kɛ sran kun yo kwlaa naan w’a se kɛ ɔ́ fɛ́ i wun mán Ɲanmiɛn-ɔn?

⁷ Be nga be fa be wun be man Zoova’n, ɔ fata kɛ be si Ɲanmiɛn Ndɛ’n i bo bolɛ ninnge mun, kpɛkun be nanti su. Asa’n be mian be ɲin be kan like nga be si i’n i  ndɛ kle be wiengu mun. (Mat. 28:​19, 20) Kɛ ɔ ko yo sɔ’n be klo Zoova kpa be tra laa’n yɛ be fua kpa kɛ bé sú i kunngba cɛ. Sɛ a klo Zoova kɛ ngalɛ’n sa’n, nán sran ng’ɔ kle wɔ Biblu’n nun like’n, annzɛ ɔ si nin ɔ nin ti yɛ á kúnndɛ kɛ á fá ɔ wun mán Zoova naan be yo ɔ batɛmun-ɔn. Annzɛ kusu a su seman kɛ kɛ mɔ ɔ janvuɛ’m be kwlaa b’a yo sɔ’n, i ti yɛ á yó sɔ wie-ɔ.

8. ?Ngue ti yɛ sran kun fa ajalɛ kɛ ɔ́ fɛ́ i wun mán Zoova-ɔ? (Jue Mun 116:​12-14)

⁸ Sɛ a bu like kwlaa nga Zoova yo mannin wɔ’n i akunndan’n, á kúnndɛ kɛ á fá ɔ wun mɛ́n i naan á klé kɛ a si ye. (An kanngan Jue Mun 116:​12-14 nun.) Biblu’n se kɛ “like kpa kwlaa nin like nga fiɛn kaan sa nunmɛn i wun’n” be fin Zoova. (Zak. 1:17) Like sɔ’m be nun dan kpafuɛ’n yɛle i Wa Zezi m’ɔ fa mannin naan ɔ yi e ti tɛ’n. Tɛ sɔ’n ti’n e nin Zoova e afiɛn kwla mantan kpa. Asa’n e kwla lafi su kɛ cɛn wie lele’n é ɲán nguan m’ɔ leman awieliɛ’n. (1 Zan 4:​9, 10, 19) Sɛ a fa ɔ wun man Zoova’n á klé kɛ a si ye. Afin wafa ng’ɔ yili i nglo kɛ ɔ klo wɔ’n ɔ leman wunsu. Asa’n ɔ yoli ninnge kpanngban wie mun mannin wɔ. (Mml. 16:17; 2 Kor. 5:15) Be kannin ninnge nga Zoova yo mannin e’n, ɔ nin wafa nga e kwla kle kɛ e si ye’n, be ndɛ fluwa A kwla di aklunjɔɛ tititi! i ndɛ tre 46 i ndɛ ja 4 nun. Video kun o i bue sɔ’n nun. Be flɛ i kɛ “Maan e cɛ Ɲanmiɛn like,” yɛ ɔ di miniti nsan.

?W’A JU KƐ A FA Ɔ WUN MAN ƝANMIƐN NAAN BE YO Ɔ BATƐMUN?

9. ?Ngue ti yɛ ɔ fataman kɛ sran kun kpli naan w’a fɛ i wun w’a man Ɲanmiɛn-ɔn?

⁹ Atrɛkpa’n a se ɔ wun kɛ a nin-a juman kɛ a fa ɔ wun man Ɲanmiɛn naan be yo ɔ batɛmun. Kɔlɛ’n ɔ fata kɛ a kaci ɔ sa ninnge wie’m be nun naan w’a kwla nanti Zoova i mmla’m be su. Annzɛ kusu a kunndɛ kɛ á láfi Ɲanmiɛn su kpa trá laa’n ka naan w’a fɛ i sɔ ajalɛ’n. (Kol. 2:​6, 7) Asa’n, nán Biblu’n nun like suanfuɛ kwlaa yɛ be kɔ be ɲrun ndɛndɛ Ɲanmiɛn sulɛ nun-ɔn. Gbanflɛn nin talua wie’m be kwla ɲan afuɛ kunngba’n, sanngɛ nán be kwlaa yɛ b’a ju kɛ be fa be wun be man Ɲanmiɛn naan be yo be batɛmun-ɔn. I sɔ’n ti’n, fa ɔ ɲin sie i like nga ɔ bɔbɔ a kwla yo naan w’a wɔ ɔ ɲrun Ɲanmiɛn sulɛ nun’n i su. Nán fa ɔ wun sunnzun ɔ wiengu mun.—Gal. 6:​4, 5.

10. ?Sɛ a wun i wlɛ kɛ a nin-a juman kɛ a fa ɔ wun man Zoova naan be yo ɔ batɛmun’n, ngue yɛ a kwla yo-ɔ? (An nian kuku nga be flɛ i kɛ “ Be nga be si nin be nin be su Zoova’n” i nun wie.)

¹⁰ Kannzɛ bɔbɔ a wun i wlɛ kɛ a nin-a juman kɛ a fa ɔ wun man Zoova’n, sanngɛ nán ɔ sa sin bubu wɔ. Fɛ i sɔ yolɛ’n fa sie ɔ ɲrun titi. Srɛ Zoova kɛ ɔ uka wɔ naan a kaci ɔ sa ninnge nga be tanndan ɔ ɲrun’n be nun. (Fip. 2:13; 3:16) A kwla lafi su kɛ ɔ́ tíe ɔ srɛlɛ’n naan ɔ́ úka wɔ.—1 Zan 5:14.

?NGUE TI YƐ WIE’M BE TE SISI BE BO-Ɔ?

11. ?Wafa sɛ yɛ Zoova úka e naan y’a kwla su i kpa titi-ɔ?

¹¹ Sran wie mɔ b’a ju kɛ be fa be wun be man Ɲanmiɛn naan be yo be batɛmun’n, be te sisi be bo. Atrɛkpa’n srɛ kun be. Afin be se be wun kɛ sɛ be yo be batɛmun naan be yo sa tɛ’n bé tú be asɔnun’n nun. Sɛ srɛ kun wɔ wie’n, lafi su kɛ Zoova mán wɔ like kwlaa nga ɔ sa miɛn i wun naan ɔ ‘nzuɛn’n w’a mɛnmɛn i naan i klun w’a jɔ ɔ wun kpa’n.’ (Kol. 1:10) Asa’n ɔ́ wlá ɔ fanngan naan w’a yo sa ng’ɔ ti kpa’n titi. Afin w’a dun mmua w’a uka sran kpanngban. (1 Kor. 10:13) I sɔ’n ti yɛ be nga be tu be asɔnun’n nun’n b’a sɔnman’n  niɔn. Zoova ukɛ i sufuɛ mun naan b’a kwla su i kpa titi.

12. ?Ngue yɛ ɔ kwla uka e naan y’a yoman sa tɛ dan wie-ɔ?

¹² Fɔ m’ɔ o e kwlaa e nun’n ti’n e kwlaa e konvi sɔ sa tɛ yolɛ’n. (Zak. 1:14) Sanngɛ sɛ é yó sa tɛ sɔ’n annzɛ e su yoman’n e bɔbɔ yɛ é fɛ́ i sɔ ajalɛ’n niɔn. I sɔ’n kle kɛ ajalɛ kwlaa nga á fá be’n be o ɔ bɔbɔ ɔ sa nun. Sran wie’m be waan kɛ e konvi sɔ sa tɛ’n e lemɛn i yowlɛ, saan é yó. I sɔ’n ti ato. E kwla nian e wun su naan y’a yoman sa tɛ. Ɔ maan kannzɛ e konvi sɔ sa tɛ wie’n e kwla fa ajalɛ kɛ e su yoman. Kɛ ɔ ko yo naan y’a kwla yo sɔ’n maan e srɛ Ɲanmiɛn cɛn kwlakwla. Maan e ngunmin e suan Biblu’n nun like titi, e tran aɲia’m be bo yɛ e bo jasin fɛ’n. Sɛ e yo ninnge sɔ mun blɛ kwlaa nun’n, é ɲán wunmiɛn é sú Zoova titi. Kpɛkun nán ɔ wla fi su kɛ Zoova úka wɔ naan w’a kwla yo sɔ.—Gal. 5:16.

13. ?Ajalɛ kpa benin yɛ Zozɛfu kle e-ɔ?

¹³ Sɛ a dun mmua bu like nga sɛ ɔ konvi sɔ sa tɛ’n á yó’n i akunndan sie’n, á kwlá yía nda nga a tali Zoova’n i nuan. Biblu’n kan sran wie mɔ be yoli sɔ’n be nun wie’m be ndɛ. Kusu nn fɔ o be nun kɛ e sa wie. I wie yɛle Zozɛfu liɛ’n. Potifaa i yi’n jrɛnnin i wun kɛ ɔ nin i bé lá. Sanngɛ Zozɛfu i akunndan’n w’a yoman nɲɔnnɲɔn. Biblu’n se kɛ “Zozɛfu w’a kplinman su.” Ɔ seli kɛ: “?Ngue ti yɛ ń kó yó sa tɛ dan nga naan n fɔn Ɲanmiɛn wun-ɔn?” (Bob. 39:​8-10) I sɔ’n kle kɛ like nga Zozɛfu yó’n ɔ dun mmua buli i akunndan sieli. Ɔ maan kɛ sa sɔ’n juli’n ɔ kwla jrannin kekle.

14. ?E yó sɛ naan y’a kpalo sa tɛ’n?

¹⁴ ?Wafa sɛ yɛ e kwla nian Zozɛfu i ajalɛ’n su-ɔ? Dɔ nga su’n e kwla bu like nga sɛ sa wie fu e nun’n é yó naan y’a fɔnman Zoova i mmla’n i akunndan e sie. Sɛ be se e kɛ e yo like wie mɔ Zoova kpɔ i’n maan e ka lɛ e kpalo i. Yɛ nán e akunndan tran ninnge sɔ’m be su. (Jue. 97:10; 119:165) I liɛ’n e su yoman sa tɛ. Afin y’a dun mmua y’a bu i akunndan y’a sie.

15. ?Wafa sɛ yɛ sran kun kwla kle kɛ ɔ ‘tu i klun kunndɛ Zoova-ɔ?’(Ebre Mun 11:6)

¹⁵ Atrɛkpa’n a wun i wlɛ kɛ Biblu’n nun like nga be kle wɔ’n ti nanwlɛ. Yɛ a kunndɛ kɛ á fá ɔ awlɛn’n kwlaa sú Zoova. Sanngɛ kɛ ɔ yo naan a fa ɔ wun man Zoova naan be yo ɔ batɛmun’n a te sisi ɔ bo.  Sɛ ɔ ti sɔ’n a kwla yo like nga Famiɛn Davidi yoli’n wie. A kwla srɛ Zoova se i kɛ: “Ee Ɲanmiɛn, niannian min, naan si min awlɛn’n. Niannian min, naan si sa m’ɔ sanngan min akunndan’n. Nian, sɛ n su fa atin tɛ su-o, yɛ fa min sin atin m’ɔ leman awieliɛ’n su.” (Jue. 139:​23, 24) Zoova “yo be nga be tu be klun be kunndɛ i’n be ye.” Ajalɛ nga a fɛli i kɛ á fá ɔ wun mán Zoova naan be yo ɔ batɛmun’n ɔ kle kɛ a tu ɔ klun kunndɛ Ɲanmiɛn.—An kanngan Ebre Mun 11:6 nun.

FA Ɔ WUN MANTAN ZOOVA TITI

16-17. ?Wafa sɛ yɛ Zoova flɛ be nga be si nin be nin be su i mun-ɔn? (Zan 6:44)

¹⁶ Zezi seli kɛ Zoova yɛ ɔ yo maan sran’m be kaci i sɔnnzɔnfuɛ-ɔ. (An kanngan Zan 6:44 nun.) Bu ndɛ sɔ’n i akunndan kan nian. Kɛ Zoova fá sran kun bɛ́ i sin’n nn ɔ wunnin like kpa kun i nun ti-ɔ. Zoova ɲrun’n sran sɔ’m be tinuntinun be ti “i liɛ klonglo.” (Mml. 7:6) Kɛ ɔ bu ɔ sɔ wie-ɔ.

¹⁷ Sɛ a ti gbanflɛn annzɛ talua’n naan ɔ si nin ɔ nin be ti Zoova i Lalofuɛ’n, ɔ kwla yo wɔ kɛ a su be su sa ngbɛn naan nán Zoova yɛ ɔ flɛli wɔ-ɔ. Sanngɛ Biblu’n se kɛ: “An fa amun wun mantan Ɲanmiɛn, yɛ ɔ́ fɛ́ i wun mántan amun.” (Zak. 4:8; 1 Ɲol. 28:9) Sɛ a fa ajalɛ kɛ á fá ɔ wun mántan Zoova’n, i kusu ɔ́ fɛ́ i wun mántan ɔ wie. Zoova ɲrun’n nán kɛ a su sran’m be su sa ngbɛn-ɔn. Zoova yɛ ɔ flɛ sran’m be tinuntinun naan be wa su i-ɔ. Be nga be si nin be nin be ti Zoova i Lalofuɛ bɔbɔ’n Zoova yɛ ɔ flɛ be tinuntinun-ɔn. Kɛ sran kun mɔ i si nin i nin be su Zoova’n, ɔ fa ajalɛ kɛ ɔ́ fɛ́ i wun mántan Zoova’n, ɔ sɔ i nun klanman kɛ nga Zaki 4:8 fa kan’n sa.—An nian 2 Tesalonikifuɛ Mun 2:13 nun wie.

18. ?Like suanlɛ ng’ɔ́ bá lɛ’n nun’n, kosan benin su yɛ é wá tɛ́-ɔ? (Jue Mun 40:8)

¹⁸ Kɛ a fa ɔ wun man Zoova mɔ be ko yo ɔ batɛmun’n, a nian Zezi i ajalɛ’n su. Yɛle kɛ ɔ fɛli i wun wlɛli i i Si sa nun i klun klo su naan ɔ́ yó like kwlaa nga Zoova se i kɛ ɔ yo’n. (An kanngan Jue Mun 40:8 nun; Ebr.10:7) ?Sanngɛ kɛ be ko yo ɔ batɛmun’n ngue yɛ ɔ kwla uka wɔ naan w’a su Zoova kpa titi-ɔ? Like suanlɛ ng’ɔ́ bá lɛ’n nun’n é wá tɛ́ kosan sɔ’n su.