1. ?Ngue yɛ sran sunman be lafiman su-ɔ?

 SRAN kpanngban be di aliɛ wie mun, yɛ be kpinngbin be wun naan b’a kwla yo juejue titi. Sanngɛ be si kɛ ninnge sɔ’m be kwlá yoman naan b’a yoman oke, annzɛ b’a wuman. I kpa bɔbɔ’n be lafiman su kɛ klɔ sran kwla tran nguan nun tititi. Sanngɛ Zan 3:16 ɔ nin 5:24 be nun’n, Zezi kleli kɛ sran’m be kwla ɲan “nguan m’ɔ leman awieliɛ’n.”

2. ?Nguan m’ɔ leman awieliɛ’n i su ndɛ benin yɛ ɔ o Zan ndɛ tre 6 nun-ɔn? (Zan 6:​39, 40)

² Cɛn kun’n, Zezi yoli abonuan sa maan sran kpanngban kpa be ɲannin kpanwun nin jue be dili. a I sɔ’n boli be nuan dan. Sanngɛ kɛ lika cɛnnin’n, ndɛ ng’ɔ kannin’n ɔ boli sran’m be nuan trali laa liɛ’n. Yɛle kɛ, kɛ sran kpanngban kpa be suli i su Kapɛɛnaɔmun lɔ’n, Galile jenvie’n i nuan lɛ’n, ɔ seli be kɛ be nga be wuli’n be kwla cɛn nguan, kpɛkun be kwla ɲan nguan m’ɔ leman awieliɛ’n. (An kanngan Zan 6:​39, 40 nun.) I lɛ nun’n, maan e bu e janvuɛ mun nin e osufuɛ nga be wuli’n be akunndan e nian. Ndɛ nga Zezi kannin’n ɔ kle kɛ sran kpanngban kpa nga be wuli’n, be kwla cɛn nguan. Kpɛkun e nin e awlɛn su sran mun e kwla ɲan nguan m’ɔ leman awieliɛ’n. Sanngɛ i sin’n ndɛ kun m’ɔ kannin m’ɔ o Zan ndɛ tre 6 nun wie’n, i wlɛ wunlɛ yoli kekle mɛnnin i ndɛ tiefuɛ’m be nun sunman. Maan e fa e ɲin e sie i ndɛ ng’ɔ kannin’n su.

3. ?Ndɛ benin yɛ Zezi kannin m’ɔ o Zan 6:51 nun-ɔn?

³ Kɛ Zezi yoli maan sran kpanngban sɔ’m be ɲannin aliɛ be dili’n, be buli mannin mɔ Zoova fa mannin be  nannan mun aawlɛ flɛnnɛn’n nun lɔ’n i akunndan. Biblu’n nun’n, be flɛ mannin’n kɛ “ɲanmiɛn su lɔ kpanwun.” (Jue. 105:40; Zan 6:31) Zezi kusu kannin mannin’n i su ndɛ wie mun kleli be naan ɔ́ klé be like cinnjin kpa kun. Yɛle kɛ, kannzɛ mannin’n ti aliɛ kun mɔ Ɲanmiɛn fa mannin Izraɛlifuɛ mun’n, sanngɛ be nga be dili’n, wie’n kunnin be. (Zan 6:49) Zezi seli kɛ i yɛ ɔ ti “kpanwun kpafuɛ’n m’ɔ fin ɲanmiɛn su’n,” “Ɲanmiɛn i kpanwun’n,” ɔ nin “kpanwun m’ɔ man nguan’n” niɔn. (Zan 6:​32, 33, 35) I lɛ nun’n, Zezi kleli kɛ ngbaciɛ dan o mannin’n, ɔ nin i bɔbɔ be afiɛn. Ɔ seli kɛ: “Min yɛ n ti kpanwun m’ɔ man nguan m’ɔ fin ɲanmiɛn su’n niɔn. Sɛ sran kun di kpanwun sɔ’n, ɔ́ ká nguan nun tititi.” (An kanngan Zan 6:51 nun.) Ndɛ sɔ’n ti’n, Zifu sɔ’m be akunndan’n sanngannin dan. ?Ɔ yo sɛ yɛ maan Zezi kwla se kɛ ɔ ti “kpanwun” m’ɔ fin ɲanmiɛn su’n, naan kpanwun sɔ’n i kpa tra mannin mɔ Ɲanmiɛn fa mannin be nannan mun’n niɔn? Zezi tuli i ndɛ’n i ɲin kleli be. Ɔ seli be kɛ: ‘Kpanwun nga ń fá mán’n yɛle min wunnɛn’n.’ ?Ndɛ sɔ’n i bo yɛle benin? Ɔ ti cinnjin kɛ e wun ndɛ sɔ’n i bo. Afin sɛ e wun ndɛ sɔ’n i bo’n, é wún i wlɛ kɛ e bɔbɔ nin e awlɛn su sran mun e kwla ɲan nguan m’ɔ leman awieliɛ’n.

?NGUE YƐLE KPANWUN M’Ɔ MAN NGUAN’N NIN I WUNNƐN M’Ɔ KANNIN BE NDƐ’N?

4. ?Ngue ti yɛ ndɛ nga Zezi kannin’n, ɔ sanngannin sran wie’m be akunndan-ɔn?

⁴ Kɛ Zezi seli kɛ ɔ́ wá fɛ́ i ‘wunnɛn’n mán naan mɛn nunfuɛ’m be ɲan nguan’n,’ be nga be tili i ndɛ’n be nun wie’m be akunndan’n sanngannin. Atrɛkpa’n be buli i kɛ i wunnɛn ba bɔbɔ’n yɛ ɔ kunndɛ kɛ be di-ɔ. Yɛ sɛ be yo sɔ kusu’n, nn ɔ ti kɛ b’a di sran sa. (Zan 6:52) Sanngɛ i sin’n, Zezi wa kannin ndɛ kun ekun m’ɔ boli be nuan kpa trali laa liɛ’n niɔn. Ɔ seli kɛ: “Sɛ amun a diman sran Wa’n i wunnɛn’n naan amun a nɔnmɛn i mmoja’n, amun su ɲanman nguan.”—Zan 6:53.

5. ?Ngue ti yɛ e si kɛ Zezi w’a kunndɛman kɛ sran’m be nɔn i mmoja’n sakpasakpa-ɔ?

⁵ Kɛ ɔ fɛ i Nowe blɛ su lele’n, Ɲanmiɛn seli sran’m be kɛ nán be di mmoja. (Bob. 9:​3, 4) Kɛ Zoova fɛ́ i Mmla’n mán Izraɛlifuɛ mun’n, ɔ seli be ekun kɛ nán be di mmoja. Sran kwlaa ng’ɔ di mmoja’n, ɔ fata kɛ “be kun i.” (San. 7:​27, jnd.) Zezi kusu seli Zifu’m be kɛ be di mmla kwlaa nga Ɲanmiɛn fa mannin be’n su. (Mat. 5:​17-19) I sɔ’n ti’n, ɔ su kunndɛman le kɛ be di i wunnɛn’n annzɛ be nɔn i mmoja’n sakpasakpa. Sanngɛ ɔ kannin ndɛ sɔ mɔ be nin-a timɛn i le’n naan ɔ́ klé be like nga be ko yo naan b’a ɲan “nguan m’ɔ leman awieliɛ’n.”—Zan 6:54.

6. ?Ngue ti yɛ e si kɛ, kɛ Zezi seli kɛ be di i wunnɛn’n yɛ be nɔn i mmoja’n, i ndɛ’n ti akunndan nun ndɛ-ɔ?

⁶ Akunndan nun ndɛ yɛ Zezi kannin-ɔn. Laa kun’n, kɛ ɔ nin Samari bla’n bé kókó yalɛ’n, i sɔ yɛ ɔ yoli-ɔ. Ɔ seli bla’n kɛ: “Sran ng’ɔ nɔn nzue nga ń fá mɛ́n i’n, nzuewe su kunmɛn i kun mlɔnmlɔn. Sanngɛ nzue nga ń fá mán sran sɔ’n, ɔ́ káci i nun kɛ nzue ti sa, ɔ́ ɲrɛ́n piaa, kpɛkun ɔ́ mɛ́n i nguan m’ɔ leman awieliɛ’n.” (Zan 4:​7, 14) b Zezi i ndɛ sɔ’n nun’n, nán kɛ ɔ su se kɛ nzue kpakpa wie o lɛ naan sɛ bla’n nɔn’n, ɔ́ ɲán nguan m’ɔ leman awieliɛ’n niɔn. I wafa kunngba’n, i nun m’ɔ́ kán ndɛ  klé sran mun Kapɛɛnaɔmun lɔ’n, nán kɛ ɔ su se be kɛ sɛ be di i wunnɛn ba’n naan be nɔn i mmoja kpakpa’n, bé ɲán nguan m’ɔ leman awieliɛ’n niɔn.

NGBACIƐ NG’Ɔ O NDƐ NƝƆN MƆ ZEZI KANNIN BE’N BE AFIƐN’N

7. ?Zezi i ndɛ ng’ɔ kannin m’ɔ o Zan 6:53 nun’n, i su ndɛ benin yɛ sran wie’m be kan-ɔn?

⁷ Be nga be tɔn be wun suɛn kɛ be ti Klisifuɛ’n, be waan ndɛ nga Zezi kannin m’ɔ o Zan 6:53 nun’n, ɔ kle e like ng’ɔ fata kɛ sran’m be yo i E Min’n i Aliɛ Cɛn dilɛ’n nun’n. Sa nga ti yɛ be se sɔ’n yɛle kɛ be waan kɛ Zezi kpɛ́ cɛn sɔ’n i dilɛ’n i ba’n, ndɛ kunngba’n yɛ ɔ kannin-ɔn. (Mat. 26:​26-28) Be waan ɔ fata kɛ be kwlaa nga be tran E Min’n i Aliɛ Cɛn dilɛ’n i bo’n, be di kpanwun yɛ be nɔn nzan nga be fa sinsin’n. ?Sanngɛ be ndɛ sɔ’n ti su? Ɔ fata kɛ e wun ndɛ sɔ’n i wlɛ. Afin afuɛ kwlakwla’n, kɛ é dí cɛn sɔ’n sran miliɔn kpanngban kpa be nin e yia. É wá wún kɛ ngbaciɛ o ndɛ nga Zezi kɛnnin i Zan 6:53 nun’n, ɔ nin i Aliɛ Cɛn dilɛ’n i su ndɛ ng’ɔ kannin’n be afiɛn.

8. ?Ngbaciɛ benin yɛ ɔ o ndɛ nɲɔn nga Zezi kannin be’n be afiɛn-ɔn? (An nian desɛn mun wie.)

⁸ Maan e fa e ɲin e sie i ngbaciɛ nga be o ndɛ sɔ’m be afiɛn’n be nun nɲɔn be su. Kosan klikli ng’ɔ fata kɛ e fa usa e wun’n yɛle kɛ: ‘?Blɛ benin nun yɛ Zezi kannin ndɛ ng’ɔ o Zan 6:​53-56 nun’n niɔn? ?Yɛ nin yɛ ɔ kannin ndɛ’n niɔn?’ Ɔ kannin ndɛ  sɔ mun afuɛ 32 nun. Kɛ ɔ́ yó sɔ’n, nn ɔ o Galile lɔ. I afuɛ kun m’ɔ́ jú’n, yɛ Zezi kpɛli i Aliɛ Cɛn dilɛ’n i ba-ɔ. Blɛ sɔ’n nun’n, nn ɔ o Zerizalɛmun lɔ. Kosan nɲɔn su m’ɔ fata kɛ e fa usa e wun’n, yɛle kɛ: ‘?Wan mun yɛ Zezi kan ndɛ’n kleli be-ɔ?’ Be ng’ɔ kannin ndɛ kleli be Galile lɔ’n, aliɛ ndɛ’n ti be cinnjin tra Zoova nin i Sielɛ’n be su ndɛ’n i tielɛ. (Zan 6:26) I kpa bɔbɔ’n, kɛ Zezi kannin ndɛ kun mɔ i wlɛ wunlɛ ti kekle’n be yacili i su lafilɛ. Yɛ i sɔnnzɔnfuɛ wie mun bɔbɔ b’a sumɛn i su kun. (Zan 6:​14, 36, 42, 60, 64, 66) Kɛ afuɛ kun sinnin mɔ Zezi kpɛ́ i Aliɛ Cɛn dilɛ’n i ba afuɛ 33 nun’n, i akoto 11 mun b’a yoman kɛ sran sɔ’m be sa. Cɛn sɔ’n nun liɛ’n, i akoto 11 b’a wunman like ng’ɔ kle be’n i kwlaa i wlɛ. Sanngɛ b’a kpɔcimɛn i. Be liɛ’n be lafili su kɛ Zezi yɛ ɔ ti Ɲanmiɛn i Wa m’ɔ fin ɲanmiɛn su’n niɔn. (Mat. 16:16) Ɔ seli be kɛ: “Amun liɛ’n, kɛ sa tɔli min su bɔbɔ’n, amun a yaciman min.” (Lik. 22:28) Kosan nɲɔn nga y’a tɛ be su lɛ’n, be kle kɛ nán wafa ng’ɔ fata kɛ be yo E Min’n i Aliɛ’n i Cɛn dilɛ’n, i ndɛ yɛ Zezi kɛnnin i Zan 6:53 nun-ɔn. Sanngɛ nɛ́n i ngba-ɔ.

NDƐ SƆ’N TI E LIƐ WIE

9. ?Zezi i Aliɛ Cɛn dilɛ’n i su ndɛ ng’ɔ kannin’n, ɔ ti wan’m be liɛ?

⁹ I nun mɔ Zezi kpɛ́ i Aliɛ Cɛn dilɛ’n i ba’n, ɔ fali kpanwun mɔ levii nunman nun’n mɛnnin i akoto mun. Kpɛkun ɔ seli be kɛ kpanwun sɔ’n ti i wunnɛn’n i nzɔliɛ. I sin’n, ɔ fali duvɛn’n mannin be, kpɛkun ɔ seli be kɛ ɔ ti i “mmoja mɔ maan Ɲanmiɛn nin sran’m be tra aenguɛ’n” i nzɔliɛ. (Mar. 14:​22-25; Lik. 22:20; 1 Kor. 11:24) Ndɛ cinnjin kun yɛ ɔ kɛnnin i lɛ-ɔ. Izraɛlifuɛ nga be ti Ɲanmiɛn liɛ mɔ bé kɔ́ “Ɲanmiɛn i Famiɛn Diwlɛ’n nun lɔ’n,” be yɛ Ɲanmiɛn nin be trali aenguɛ uflɛ’n niɔn, nán ɔ nin klɔ sran’m be kwlaa-ɔ. (Ebr. 8:​6, 10; 9:15) Blɛ sɔ’n nun’n, akoto’m b’a wunman ndɛ sɔ’n i wlɛ. Sanngɛ ɔ cɛ kan’n, Ɲanmiɛn fɛ́ i wawɛ’n mán be. Kpɛkun bé trán be nga Ɲanmiɛn nin bé trá aenguɛ uflɛ sɔ’n be nun wie. Ɔ maan bé ɲán tranwlɛ ɲanmiɛn su lɔ, Zezi i wun lɔ.—Zan 14:​2, 3.

10. ?I nun mɔ Zezi kpɛ́ i Aliɛ Cɛn dilɛ’n i ba’n, ndɛ ng’ɔ kannin’n, ɔ nin ng’ɔ kɛnnin i Galile lɔ’n, ngbaciɛ benin ekun yɛ ɔ o be afiɛn-ɔn? (An nian foto’n wie.)

¹⁰ Zezi i Aliɛ Cɛn dilɛ’n i su ndɛ ng’ɔ kannin’n, ɔ ti sran akpasua kan nga be flɛ be kɛ “bua akpasua kaan’n,” be liɛ. I bo bolɛ’n nun’n, i akoto nga be ti nanwlɛfuɛ mɔ be o i wun lɛ’n, be yɛ be ti bua akpasua kaan sɔ’n niɔn. (Lik. 12:32) Nnɔsua sɔ’n nun’n, be yɛ Zezi seli be kɛ be di kpanwun’n, yɛ be nɔn duvɛn’n niɔn. Kɛ ɔ́ kɔ́ i ɲrun’n, sran wie mun ekun bé úka be su. Kpɛkun bé dí kpanwun’n yɛ bé nɔ́n duvɛn’n wie. Sran sɔ mun yɛ be nin i bé kó trán ɲanmiɛn su lɔ-ɔ. Ɔ maan ngbaciɛ kun ekun m’ɔ o ndɛ nga Zezi kan kleli i akoto mun i Aliɛ Cɛn dilɛ’n nun’n, ɔ nin ndɛ ng’ɔ kɛnnin i Galile lɔ laa’n be afiɛn’n, yɛ ɔ o lɛ-ɔ. Kɛ ɔ́ kpɛ́ i Aliɛ Cɛn dilɛ’n i ba’n, ndɛ ng’ɔ kannin’n ɔ ti sran akpasua kaan kun be liɛ. Sanngɛ ndɛ ng’ɔ kɛnnin i Galile lɔ liɛ’n, ɔ ti sran kpanngban be liɛ.

11. ?Ndɛ benin yɛ Zezi kɛnnin i Galile lɔ m’ɔ kle kɛ nán sran akpasua kaan kun be ndɛ yɛ ɔ kan-ɔn?

¹¹ I nun mɔ Zezi o Galile lɔ afuɛ 32 nun’n, Zifu ng’ɔ kan ndɛ kleli be’n aliɛ ndɛ yɛ ɔ ti be nun sunman be cinnjin-ɔn. Sanngɛ ɔ fali be ɲin sieli i like kun m’ɔ ti cinnjin dan tra aliɛ’n su. Like sɔ’n kwla uka be naan b’a ɲan nguan m’ɔ leman  awieliɛ’n. Asa’n Zezi seli kɛ be nga be wuli’n be kwla cɛn nguan blɛ kasiɛn’n nun, yɛ be kwla tran nguan nun tititi. Nán sran akpasua kaan kun be ndɛ yɛ ɔ kan-ɔn, kɛ ng’ɔ fa yoli i i Aliɛ Cɛn dilɛ’n nun sa. Sanngɛ like kun mɔ sran kwlaa kwla ɲɛn i’n, i su yɛ ɔ fɛli i ndɛ tiefuɛ’m be ɲin sieli i Galile lɔ-ɔ. Ɔ seli kɛ: “Sɛ sran kun di kpanwun sɔ’n, ɔ́ ká nguan nun tititi. Afin kpanwun nga ń fá mán naan mɛn nunfuɛ’m be ɲan nguan’n yɛle min wunnɛn’n.”—Zan 6:51. c

12. ?Ngue yɛ ɔ fata kɛ sran kun yo naan w’a ɲan nguan m’ɔ leman awieliɛ’n niɔn?

¹² I nun mɔ Zezi o Galile’n, w’a seman kɛ be nga be wuli be’n, ɔ nin be nga bé wá wú be’n be kwlaa yɛ bé ɲán nguan sɔ’n niɔn. Sanngɛ sran kwlaa ng’ɔ “di kpanwun sɔ’n,” yɛle kɛ sran kwlaa ng’ɔ kle kɛ ɔ lafi i su’n, yɛ ɔ́ ɲán nguan sɔ’n niɔn. Be nga be tɔn be wun suɛn kɛ be ti Klisifuɛ’n, be bu i kɛ sɛ be lafi su kɛ Zezi ti be defuɛ sa ngbɛn’n, bé fíte nun. (Zan 6:29) Sanngɛ nán e wla fi su kɛ sran kpanngban nga i bo bolɛ nun’n be lafili Zezi su’n, b’a lafimɛn i su kun. ?Ngue ti yɛ be yoli sɔ-ɔ?

13. ?Ngue yɛ ɔ fata kɛ sran kun yo naan w’a kaci Zezi i sɔnnzɔnfuɛ-ɔ?

¹³ Sa nga sran sunman be suli Zezi su’n, yɛle kɛ ɔ mannin be ninnge nga be klo’n. Be klo kɛ ɔ yo be juejue, ɔ man be aliɛ, yɛ ɔ kan ndɛ ng’ɔ yo be su nun fɛ’n kle be. Sanngɛ Zezi kleli be weiin kɛ nán like nga be klo’n, be fa manlɛ ti yɛ ɔ bali asiɛ’n su-ɔ. Ɔ bali naan ɔ́ klé be like naan be kaci i  sɔnnzɔnfuɛ. Ɔ fata be ‘bɛ i sin.’ Yɛle kɛ be fa ndɛ kwlaa ng’ɔ kan kle be’n su.—Zan 5:40; 6:44.

14. ?É yó sɛ naan y’a ɲan Zezi i wunnɛn’n nin i mmoja’n i su ye?

¹⁴ Zezi kleli be kɛ i wunnɛn’n nin i mmoja m’ɔ́ wá fá yí tɛ’n ti’n, be kwla ɲan nguan m’ɔ leman awieliɛ’n, naan ɔ fata kɛ be lafi ndɛ sɔ’n su. Ɔ ti cinnjin kɛ Zifu sɔ’m be lafi Zezi su. Yɛ ɔ fata kɛ e kusu e yo sɔ wie. (Zan 6:40) Nanwlɛ, kɛ ɔ ko yo naan y’a ɲan Zezi i wunnɛn’n nin i mmoja’n be su ye’n, kɛ nga Zan 6:53 fa kan’n sa’n, ɔ fata kɛ e kle kɛ e lafi e ti kpɔlɛ tɛ’n su. Sran kpanngban kpa be kwla ɲan su ye wie.—Efɛ. 1:7.

15-16. ?Ngue yɛ Zan ndɛ tre 6 kle e-ɔ?

¹⁵ Zan ndɛ tre 6 kle e ninnge cinnjin wie m’ɔ wla e fanngan-ɔn. Ɔ kle e kɛ e ndɛ lo Zezi dan. Kɛ ɔ ɔli Galile’n, ɔ yoli tukpacifuɛ’m be juejue, ɔ kannin Ɲanmiɛn Sielɛ’n i ndɛ kleli sran mun, yɛ ɔ yoli maan be ɲannin aliɛ be dili. (Lik. 9:11; Zan 6:​2, 11, 12) Yɛ ng’ɔ ti cinnjin kpa’n, yɛle kɛ ɔ kleli kɛ i yɛ ɔ ti “kpanwun m’ɔ man nguan’n” niɔn.—Zan 6:​35, 48.

¹⁶ Kɛ afuɛ nuan kwlakwla’n é yó E Min’n i Aliɛ Cɛn dilɛ’n aɲia’n, ɔ nunman nun kɛ be nga Zezi seli kɛ be ti i ‘bua wie mun ekun’n,’ be di kpanwun yɛ be nɔn duvɛn’n. (Zan 10:16) Sanngɛ be ɲan Zezi Klisi i wunnɛn’n nin i mmoja’n i su ye. Kɛ be kle kɛ be lafi e ti tɛ mɔ Zezi fɛli i wun yili’n su’n, ɔ ti kɛ be su di kpanwun’n yɛ be su nɔn duvɛn’n sa. (Zan 6:53) Be nga be di kpanwun yɛ be nɔn duvɛn’n be liɛ’n, be kle kɛ be o be nga Ɲanmiɛn nin be trali aenguɛ uflɛ’n be nun wie, naan be lafi su kɛ bé dí famiɛn ɲanmiɛn su lɔ. I sɔ’n ti’n, sɛ e o be nga Ɲanmiɛn kpali be sieli be ngunmin’n be nun-o, annzɛ e o Zezi i bua wie mun ekun be nun-o, ndɛ ng’ɔ o Zan ndɛ tre 6 nun’n, ɔ ti cinnjin man e kwlakwla. Ɔ kle e kɛ ɔ ti cinnjin kɛ e kle kɛ e lafi e ti kpɔlɛ tɛ’n su naan y’a kwla ɲan nguan m’ɔ leman awieliɛ’n.