1. ?Be nga Biblu’n kan be ndɛ’n be blɛ su’n, wafa sɛ yɛ be bu kpanwun’n niɔn?

 BE NGA be kan be ndɛ Biblu’n nun’n be blɛ su’n, kpanwun’n ti aliɛ cinnjin kpa. (Bob. 14:18; Lik. 4:4) I kpa bɔbɔ’n kpanwun’n i cinnjin m’ɔ ti’n ti’n, Biblu’n nun ndɛ wie’m be nun’n be flɛ aliɛ’n kɛ “kpanwun.” (Mat. 6:11; Yol. 20:7) Abonuan sa nga Zezi yoli be mɔ e si be kpa’n be nun nɲɔn nun’n, ɔ fali kpanwun. (Mat. 16:​9, 10) Be kan be nun kun i ndɛ Zan ndɛ tre 6 nun. É wá fá e ɲin é síe i ndɛ sɔ’n su. Kpɛkun é wún afɔtuɛ ng’ɔ man e’n.

2. ?Blɛ benin nun yɛ sran kpanngban kpa be miannin aliɛ wun-ɔn?

² Cɛn kun mɔ Zezi i akoto’m be ko boli jasin fɛ’n, be fɛli kpa. I sɔ’n ti’n, be nin Zezi be fali alie kun be kpɛli Galile jenvie’n naan bé kó ló wunmiɛn kan. (Mar. 6:​7, 30-32; Lik. 9:10) Be juli Bɛtsaida akpasua’n su lɔ. Sanngɛ kɛ sran’m be tili’n, be bali kpanngban kpa be wa toli i. Zezi w’a seman kɛ w’a fɛ ti’n, ɔ nianman be lɔ. Sanngɛ ɔ kannin Ɲanmiɛn Sielɛ’n i su ndɛ kleli be. Yɛ ɔ yoli tukpacifuɛ’m be juejue. Kɛ mɔ lika’n ɔli mmua’n ti’n, i sɔnnzɔnfuɛ’m be usali be wun kɛ sran kwlaa sɔ’m bé yó sɛ naan b’a ɲan like b’a di. Atrɛkpa’n, be nun wie’m be le aliɛ kan. Sanngɛ ɔ fata kɛ be dan lika be wɔ klɔ’m be su be ko to aliɛ. (Mat. 14:15; Zan 6:​4, 5) ?Kɛ Zezi wunnin i sɔ’n, ngue yɛ ɔ yoli-ɔ?

ZEZI YOLI ABONUAN SA

3. ?Ngue yɛ Zezi seli i akoto’m be kɛ be yo-ɔ? (An nian desɛn ng’ɔ o fluwa’n i bui’n su’n wie.)

³ Zezi seli akoto’m be kɛ: “Ɔ nunman nun kɛ be wɔ. Amun bɔbɔ amun man be like maan be di.” (Mat. 14:16) Sanngɛ sran’m be sɔnnin dan. Yasua’m be ngunmin’n be ju sran kɔe  5.000. Yɛ sɛ be fa bla nin ba mun uka su’n, be kwla ju sran 15.000. (Mat. 14:21) I sɔ’n ti’n, Andre seli kɛ: “Ba yasua kaan kun o wa, ɔ le ɔɔzu kpanwun nnun ɔ nin jue kanngan nɲɔn. ?Sanngɛ sran kpanngban nga be o yɛ’n, ɔ kwla ju be?” (Zan 6:9) Blɛ sunman’n, be nga be leman wie’n be yɛ be di ɔɔzu kpanwun’n niɔn. Yɛ atrɛkpa’n, jue kanngan sɔ’m be kusu be ti kee yɛ be ti njin ngunmin. ?Sanngɛ bakan’n i aliɛ kaan sɔ’n, ɔ kwla ju sran kwlaa sɔ mun?

4. ?Ngue yɛ ndɛ ng’ɔ o Zan 6:​11-13 nun’n kle e-ɔ? (An nian foto mun wie.)

⁴ Zezi kunndɛli kɛ ɔ́ yó sran kpanngban sɔ’m be ye. I sɔ’n ti’n, ɔ seli be kɛ be trantran ase akpasuaakpasua, ijre’n su lɛ. (Mar. 6:​39, 40; An kanngan Zan 6:​11-13 nun.) I sin’n ɔ lɛli i Si ase, kpanwun nin jue’n ti. I lɛ nun’n, Zezi kleli kɛ Ɲanmiɛn ti yɛ maan be ɲannin aliɛ sɔ’n niɔn, naan ɔ si ye. Ɔ fata kɛ e kusu e nian Zezi i ajalɛ sɔ’n su. Yɛle kɛ lika kwlaa nga e o’n, maan e dun mmua e srɛ Ɲanmiɛn ka naan y’a di like. Kɛ ɔ yoli sɔ’n, Zezi seli i sɔnnzɔnfuɛ’m be kɛ be fa aliɛ’n be cɛcɛ sran mun. Be kwlaa be dili like lele be ku yili. I wie kali bɔbɔ. Ɔ maan Zezi seli i sɔnnzɔnfuɛ’m be kɛ be yiayia su naan w’a saciman. Atrɛkpa’n, bé fá tí be wun ɲanman nun cɛn uflɛ. I sɔ mɔ Zezi yoli’n, ɔ kle kɛ ɔ fata kɛ e yo e ninnge’m be cɛcɛ. Sɛ amun le ba’n, amun kwla jran ndɛ sɔ’n su kle be like. I liɛ’n, bé wún i wlɛ kɛ ɔ ti cinnjin kɛ be srɛ ka naan b’a di like, be sɔ sran nun, yɛ be yo klun ufuefuɛ.

5. (1) ?Kɛ sran’m be wunnin abonuan sa nga Zezi yoli be’n, ngue yɛ be kunndɛli kɛ bé yó-ɔ? (2) ?Sanngɛ ngue yɛ Zezi yoli-ɔ?

⁵ Kɛ sran’m be wunnin kɛ Zezi si like kle kpa naan ɔ yo abonuan sa mun’n, be  nuan boli be wun. Be si kɛ Moizi seli kɛ Ɲanmiɛn wá yó maan i nuan ijɔfuɛ kun wá jáso su. Ɔ maan atrɛkpa’n, be usali be wun sɛ nán Zezi yɛle sran sɔ’n nin-o. (Mml. 18:​15-18) Yɛ kɔlɛ’n be seli be wun kɛ sɛ ɔ ti sɔ’n, nn Zezi kwla yo siefuɛ dan kun, naan ɔ kwla ta Izraɛli nvle’n nunfuɛ’m be kwlaa. Ɔ maan sran kpanngban sɔ’m be waan bé ‘trɛ́ i naan bé síe i famiɛn.’ (Zan 6:​14, 15) Sɛ Zezi tran lɛ naan be sie i famiɛn kusu’n, nn ɔ ti kɛ w’a jran Zifu mɔ Rɔmunfuɛ’m be sie be blɛ sɔ’n nun’n be sin sa. ?Ngue yɛ Zezi yoli-ɔ? Biblu’n se kɛ ɔ ‘cuɛnnin i wun ɔ ɔli oka’n su lɔ.’ Sran’m be jrɛnnin i wun kɛ ɔ yo politiki. Sanngɛ w’a yoman sɔ. Nanwlɛ, ajalɛ kpa yɛ ɔ kleli e-ɔ.

6. ?Wafa sɛ yɛ e kwla nian Zezi i ajalɛ’n su-ɔ? (An nian desɛn’n wie.)

⁶ I yo, sran’m be su seman e le kɛ e yo abonuan sa naan b’a ɲan aliɛ b’a di, annzɛ e yo tukpacifuɛ’m be juejue. Yɛ be su kunndɛman kɛ bé síe e famiɛn. Sanngɛ be kwla jran e wun kɛ e yo vote, annzɛ e suan sran kun mɔ be bu i kɛ ɔ kwla yo naan lika’n yo kpa’n i bo. I lɛ nun’n, ajalɛ nga Zezi kle e’n, ɔ ti weiin. W’a fɛmɛn i wun w’a wlɛmɛn i politiki’n nun kaan sa. I kpa bɔbɔ’n ɔ seli kɛ: “Min Famiɛn Dilɛ’n finman klɔ sran mun.” (Zan 17:14; 18:36) E kusu ɔ fata kɛ e bu akunndan kunngba nga Zezi buli’n wie, yɛ e niɛn i ajalɛ’n su. Ɔ maan kɛ nga Zezi fa yoli’n sa’n, e suan Ɲanmiɛn Sielɛ’n i bo, e kɛn i ndɛ kle e wiengu  mun, yɛ e srɛ naan Sielɛ sɔ’n i blɛ’n ju. (Mat. 6:10) Abonuan sa nga Zezi yoli mɔ sran kpanngban be ɲannin kpanwun be dili’n, ɔ kle e like kun ekun. Maan e kɛn i ndɛ.

‘ABONUAN SA SƆ’N I CINNJIN M’Ɔ TI’N’

7. (1) ?Ngue yɛ Zezi yoli-ɔ? (2) ?I sɔ’n yoli akoto’m be sɛ? (Zan 6:​16-20)

⁷ Kɛ Zezi mannin sran kpanngban’n be aliɛ’n, ɔ seli i akoto’m be kɛ be fu alie’n nun naan be sa be sin Kapɛɛnaɔmun. Kpɛkun i bɔbɔ cuɛnnin i wun ɔli oka’n su lɔ, kɛ ɔ ko yo naan b’a siemɛn i famiɛn’n ti. (An kanngan Zan 6:​16-20 nun.) Kɛ be o alie’n nun mɔ bé kɔ́’n, aunmuan dan kpa kun fitali, yɛ jenvie’n kejeli dan kpa. Bé nían-ɔn, Zezi yɛ ɔ su nanti nzue’n su bá yɛ. I sin’n ɔ seli akoto Piɛli kɛ ɔ nanti nzue’n su wie. (Mat. 14:​22-31) Kɛ Zezi toli be alie’n nun lɔ cɛ’n, yɛ aunmuan’n ka lɛ kpɛli-ɔ. I sɔnnzɔnfuɛ’m be nuan m’ɔ boli be wun dan’n ti’n, be seli kɛ: “A ti Ɲanmiɛn Wa sakpa.” a (Mat. 14:33) Maan e sie i nzɔliɛ kɛ, kɛ Zezi yoli abonuan sa mɔ be ɲannin aliɛ’n, b’a kanman sɔ. Sanngɛ kɛ be wunnin kɛ Zezi nantili nzue’n su yɛ be kannin sɔ-ɔ. “I sɔ’n boli [akoto’m] be nuan dan. Afin abonuan sa ng’ɔ fali kpanwun mun yoli’n, b’a wunmɛn i cinnjin m’ɔ ti’n i wlɛ. Ninnge’m be wlɛ wunlɛ’n te yo kekle be sa nun.” (Mar. 6:​50-52) I sɔ’n kle kɛ b’a wunmɛn i wlɛ kɛ tinmin nga Zoova mannin Zezi’n ɔ cɛnnin dan, naan abonuan sa ng’ɔ kwla yo’n ɔ tra ngalɛ’n. Sanngɛ i sin’n, Zezi bɔbɔ boli abonuan sa ng’ɔ fali kpanwun yoli’n su, kpɛkun ɔ jrannin su mannin afɔtuɛ cinnjin kun.

8-9. ?Ngue ti yɛ sran’m be ɔli Zezi i kunndɛlɛ-ɔ? (Zan 6:​26, 27)

⁸ Sran kpanngban kpa nga Zezi mannin be kpanwun’n, be kleli kɛ aliɛ nin ninnge nga be konvi sɔ be’n, be ti be cinnjin tra like kwlaa. ?Ngue ti yɛ e se sɔ-ɔ? Kɛ aliɛ cɛnnin mɔ be wunnin kɛ Zezi nin i akoto’m b’a wɔ lika uflɛ’n, be fuli alie nga be fin Tiberia’n be nun, kpɛkun be toli be ti Kapɛɛnaɔmun naan bé kó kúnndɛ i. (Zan 6:​22-24) Nán kɛ be kunndɛ kɛ bé tíe Ɲanmiɛn Sielɛ’n i su ndɛ’n i kpa ekun ti-ɔ. Sanngɛ kɛ ɔ ko yo naan b’a ɲan aliɛ b’a di’n, i ti yɛ be ɔli-ɔ. ?Ngue yɛ ɔ kle sɔ-ɔ?

⁹ Kapɛɛnaɔmun i wun koko lɛ yɛ sran sɔ’m be ko wunnin Zezi-ɔ. Zezi bɔbɔ dili be nanwlɛ kɛ, aliɛ ti yɛ be su i su-ɔ. Ɔ seli be kɛ, ‘kɛ mɔ be dili kpanwun mɔ be ku yili’n ti-ɔ,’ naan “aliɛ m’ɔ saci’n” yɛ be dili-ɔ. I sɔ’n ti’n ɔ seli be kɛ: “Amun di junman aliɛ m’ɔ saciman m’ɔ man nguan m’ɔ leman awieliɛ’n, i ti.” (An kanngan Zan 6:​26, 27 nun.) Zezi seli be kɛ Ɲanmiɛn yɛ ɔ man aliɛ wafa sɔ’n niɔn. Kɛ sran’m be tili i kɛ aliɛ kun o lɛ’n ɔ kwla man be nguan m’ɔ leman awieliɛ’n, kɔlɛ’n i sɔ’n boli be nuan dan. ?Aliɛ benin yɛ ɔ kwla yo sɔ-ɔ? ?Yɛ Zezi i sɔnnzɔnfuɛ’m bé yó sɛ naan b’a ɲan aliɛ sɔ’n wie?

10. ?Ngue yɛ ‘Ɲanmiɛn klo kɛ Zifu’m be yo’ naan b’a ɲan nguan m’ɔ leman awieliɛ’n niɔn?

¹⁰ Zifu sɔ’m be kunndɛli kɛ bé sí like ng’ɔ fata kɛ be yo naan b’a ɲan aliɛ sɔ’n. Atrɛkpa’n be buli i kɛ “junman” nga Zezi waan be di’n, yɛle Moizi Mmla’n i su nantilɛ. Sanngɛ Zezi seli be kɛ: “Like nga Ɲanmiɛn klo kɛ amun yo’n yɛ ɔ o yɛ: Maan amun kle kɛ amun lafi sran m’ɔ sunmɛnnin i’n i su.” (Zan 6:​28, 29) Ɔ fata kɛ Zifu sɔ’m be lafi sran nga Ɲanmiɛn sunmɛnnin i’n su naan b’a ɲan nguan m’ɔ leman awieliɛ’n. Zezi  dun mmua kɛnnin i sɔ liɛ’n i ndɛ laa. (Zan 3:​16-18, 36) Kɛ ɔ́ kɔ́ i ɲrun’n, ɔ kannin like ng’ɔ fata kɛ sran kun yo naan w’a ɲan nguan m’ɔ leman awieliɛ’n i ndɛ ekun.—Zan 17:3.

11. ?Wafa sɛ yɛ Zifu’m be kleli kɛ aliɛ’n yɛ ɔ ti be cinnjin-ɔn? (Jue Mun 78:​24, 25)

¹¹ Zifu sɔ’m b’a bumɛn i kɛ ɔ fata kɛ be lafi Zezi su. I sɔ’n ti’n be seli i kɛ: “?Abonuan sa onin yɛ á yó naan y’a wun i naan y’a lafi ɔ su-ɔ?” (Zan 6:30) Be seli Zezi kɛ Moizi blɛ su’n, be nannan’m be kpanwun liɛ nga Ɲanmiɛn fa mannin be kɛ be di’n yɛle mannin’n. (Nee. 9:15; an kanngan Jue Mun 78:​24, 25 nun.) I sɔ’n kle weiin kɛ like ng’ɔ ti be cinnjin dan’n, yɛle kɛ bé ɲán aliɛ bé dí. Zezi seli be kɛ “kpanwun kpafuɛ’n m’ɔ fin ɲanmiɛn su’n,” ɔ timan kɛ mannin m’ɔ fin ɲanmiɛn su mɔ sanngɛ ɔ kwlá manman nguan m’ɔ leman awieliɛ’n sa. Sanngɛ b’a usɛmɛn i nun naan b’a si ndɛ sɔ’n i bo. (Zan 6:32) Kɛ mɔ be akunndan’n kwlaa o aliɛ su’n ti’n, b’a faman be ɲin b’a siemɛn i like nga Zezi kunndɛ kɛ ɔ́ klé be naan b’a ɲan nguan m’ɔ leman awieliɛ’n su. ?Ngue yɛ ndɛ sɔ’n kle e-ɔ?

LIKE NG’Ɔ FATA KƐ Ɔ YO E CINNJIN TRA LIKE KWLAA’N

12. ?Ngue yɛ Zezi seli kɛ ɔ fata kɛ ɔ yo e cinnjin dan-ɔn?

¹² Ndɛ ng’ɔ o Zan ndɛ tre 6 nun’n ɔ kle e kɛ, like ng’ɔ fata kɛ ɔ yo e cinnjin tra like kwlaa’n yɛle kɛ maan e fa Ɲanmiɛn i ndɛ’n su, yɛ e yo naan e nin i e afiɛn mantan. I nun mɔ Satan waan ɔ́ láka Zezi’n, Zezi kɛnnin i sɔ liɛ’n i ndɛ. (Mat. 4:​3, 4) Asa’n kɛ ɔ́ kán Ɲanmiɛn ndɛ’n Oka’n su lɔ’n, ɔ seli kɛ ɔ ti cinnjin kɛ e nin Ɲanmiɛn e afiɛn mantan. (Mat. 5:3) I sɔ’n ti’n, maan e tinuntinun e usa e wun kɛ: ‘?N kle kɛ like nga n ko yo naan e nin Ɲanmiɛn e afiɛn w’a mantan’n, ɔ ti min cinnjin tra n bɔbɔ min ninnge’m be kunndɛlɛ’n?’

13. (1) ?Ngue ti yɛ sɛ e di aliɛ, e nɔn nzan, yɛ e di su aklunjɔɛ’n, i sɔ’n timan tɛ-ɔ? (2) ?Afɔtuɛ benin yɛ ɔ fata kɛ ɔ yo e cinnjin kpa-ɔ? (1 Korɛntifuɛ Mun 10:​6, 7, 11)

¹³ Sɛ e srɛ Ɲanmiɛn kɛ ɔ man e ninnge nga e sa mian be wun’n, ɔ timan tɛ. Yɛ sɛ e fa ninnge nga e le be’n e yo e wun sa ye’n, ɔ timan tɛ. (Lik. 11:3) Kɛ e di junman kekle mɔ e ‘ɲan like e di, mɔ e ɲan nzan e nɔn’n’ e di aklunjɔɛ. Yɛ i sɔ’n kusu “ti Ɲanmiɛn Kpli i sa nuan like.” (Aku. 2:24; 8:15; Zak. 1:17) Sanngɛ ɔ fata kɛ e nian e wun su naan ninnge sɔ’m b’a yoman e cinnjin dan. Kɛ akoto Pɔlu klɛ́ Zifu nga be ti Klisifuɛ m’ɔ ka kan’n bé núnnún be mɛn’n be fluwa’n, ɔ kɛnnin i sɔ liɛ’n i weiin kleli be. Ɔ boli sa nga be juli Izraɛlifuɛ’m be su laa’n be su. I wie yɛle sa ng’ɔ juli Sinai Oka’n i wun lɛ’n. Ɔ seli Klisifuɛ’m be kɛ be nian be wun su naan “be konvi w’a sɔman sa tɛtɛ mun kɛ [Izraɛlifuɛ’m] be sa.” (An kanngan 1 Korɛntifuɛ Mun 10:​6, 7, 11 nun.) Izraɛlifuɛ’m be blɛ su’n Zoova yoli maan be ɲannin aliɛ be dili. Sanngɛ be konvi kpli ti’n, like kpa sɔ mɔ Zoova yoli mannin be’n ɔ wa kacili like tɛ. (Kal. 11:​4-6, 31-34) Asa’n kɛ Izraɛlifuɛ’m bé sɔ́ nannin ba mɔ be fali sika ɔkwlɛ be yoli’n, be dili like, be nɔnnin nzan, yɛ be kannin ngowa. I sɔ liɛ’n yoli be cinnjin trali Zoova i ndɛ’n i su falɛ’n. (Tul. 32:​4-6) Pɔlu klɛli ndɛ sɔ’n naan Zifu nga be ti Klisifuɛ’n mɔ bé wá núnnún be mɛn’n, be fa tu be wun fɔ. Kɛ ɔ klɛli ndɛ sɔ’n, w’a cɛman yɛ be nunnunnin be mɛn’n afuɛ 70 nun-ɔn. E kusu e o mɛn’n i awieliɛ blɛ’n nun. Ɔ maan ɔ fata kɛ Pɔlu i afɔtuɛ sɔ’n, ɔ yo e cinnjin kpa.

14. ?Mɛn uflɛ nun’n, aliɛ ndɛ’n yó sɛ?

¹⁴ Zezi seli kɛ e srɛ Ɲanmiɛn naan ɔ man  “aliɛ ng’ɔ ju e andɛ cɛn ba liɛ’n nun’n.” Sanngɛ ɔ seli ekun kɛ e srɛ naan Ɲanmiɛn i “klun sa’n kpɛn su asiɛ’n su wa kɛ ɲanmiɛn su lɔ’n sa.” (Mat. 6:​9-11) ?Kɛ Ɲanmiɛn i klun sa’n wá kpɛ́n su asiɛ’n su’n, wafa sɛ yɛ mɛn’n yó-ɔ? Biblu’n se kɛ blɛ sɔ’n nun’n, ninnge nga é ɲán be’n i wie yɛle kɛ é ɲán aliɛ kpa. Ezai 25:​6-8 i nun ndɛ’n kle kɛ, kɛ Zoova wá síe asiɛ’n sran’m bé ɲán aliɛ kpa bé dí, naan aliɛ’n bú asiɛ’n su. Jue Mun 72:16 se kɛ: “Ble nin i wunsu ninnge’m bé bú asiɛ’n su, bé bú oka’m be ti’n su.” ?Amun ɲin o blɛ mɔ amún tɔ́n aliɛ nga amun klo be kpa’n, annzɛ aliɛ nga amun nin-a tɔnman wie le’n i sin? ?Asa’n amun ɲin o blɛ mɔ amún dí amun viɲin fie liɛ mɔ amún dí i su mma’n i sin kpa? (Eza. 65:​21, 22) Nanwlɛ, sran’m be kwlaa bé wá dí ninnge kwlaa sɔ’m be su aklunjɔɛ dan.

15. ?Ngue yɛ bé wá úka be nga Ɲanmiɛn wá cɛ́n be nguan’n naan be wun i wlɛ-ɔ? (Zan 6:35)

¹⁵ An kanngan Zan 6:35 nun. Maan e bu sran nga be dili kpanwun nin jue nga Zezi fa mannin be’n, be akunndan kan e nian. Kannzɛ bɔbɔ be nun sunman b’a kleman kɛ be lafi Zezi su’n, sanngɛ atrɛkpa’n Ɲanmiɛn wá cɛ́n be wie, kpɛkun é kwlá wún be nun wie mun. (Zan 5:​28, 29) Sran sɔ’m bé wá wún ndɛ nga Zezi kannin’n i bo kpa. Ɔ seli kɛ: “Min yɛ n ti kpanwun m’ɔ man nguan’n niɔn. Sran kwlaa ng’ɔ ba min sin’n, awe su kunmɛn i kun mlɔnmlɔn.” Bé wá wún i wlɛ kɛ ɔ fata kɛ be lafi su kɛ Zezi fɛli i nguan’n mannin naan ɔ kpɔli be ti. Asa’n, blɛ sɔ’n nun’n é wá klé be nga bé cɛ́n be nguan’n be like naan be si Zoova ɔ nin i klun sa’n. Nanwlɛ, kɛ é wá úka sran sɔ mun naan be nin Zoova be afiɛn mantan kpa’n, aklunjɔɛ nga é dí’n ɔ́ trá kpanwun’n i fɛ m’ɔ yo’n.

16. ?Ngue yɛ é wá kɛ́n i ndɛ like suanlɛ ng’ɔ́ bá lɔ’n nun-ɔn?

¹⁶ “Nguan m’ɔ leman awieliɛ’n” i su ndɛ uflɛ ekun o lɛ mɔ Zezi kɛnnin i Zan ndɛ tre 6 nun-ɔn. Ndɛ sɔ mɔ Zezi kannin’n ɔ ti ndɛ cinnjin m’ɔ fata kɛ Zifu’m be sie be su be tie-ɔ. Yɛ ɔ ti cinnjin man e wie. Like suanlɛ ng’ɔ́ bá lɔ’n nun’n, é wá fá e ɲin síe i Zan ndre tre 6 i nun ndɛ wie mun ekun be su.