1-2. ?Sa benin wie mun yɛ be timan su mɔ be kwla fa yo e-ɔ?

 ZEZI kannin angbeti bla kun mɔ be buli i lufle m’ɔ fɛli i ndɛ’n ɔli jɔlɛ difuɛ kun ja su’n i ndɛ. Zezi i sɔnnzɔnfuɛ’m be kwla wun sa ng’ɔ o bla’n su’n i wlɛ kpa. Afin be blɛ su’n kpɛ sunman’n sran’m be bu be wiengu lufle. (Lik. 18:​1-5) E kusu e kwla wun sa sɔ’n i wlɛ kpa wie. Afin ɔ leman sran kun m’ɔ kwla se kɛ be nin-a bumɛn i lufle le-ɔ.

² Andɛ’n sran sunman be kpa sran nun, be klun yo wi yɛ be ɲin ti kpli. Ɔ maan e si kɛ cɛn wie lele’n sran wie kwla bu e lufle. (Aku. 5:8) Kannzɛ e si sɔ’n, sanngɛ kɛ e niaan Klisifuɛ kun yɛ ɔ yo sɔ’n, nanwlɛ, i sɔ’n kwla bubu e sa sin dan. Kɛ Zezi i kpɔfuɛ’m be kleli i yalɛ’n, like ng’ɔ yoli’n ɔ kwla uka e kpa. I yo, e niaan’m be timan e kpɔfuɛ. Fɔ m’ɔ o be nun’n yɛ ɔ kle be yalɛ-ɔ. Sanngɛ sɛ e kwla tra e awlɛn e kpɔfuɛ mɔ be kle e yalɛ’n be wun’n, nn ɔ fata kɛ e tra e awlɛn e niaan’m be wun wie. ?Sɛ sran wie annzɛ e niaan Klisifuɛ kun bɔbɔ yo e sa wie m’ɔ timan su’n, i sɔ’n yo Zoova sɛ? ?Ɔ fɛ i ɲin sie i sa sɔ’n su?

3. ?Ngue ti yɛ e si kɛ Zoova fɛ i ɲin sie i wafa nga e wiengu’m be nin e tran’n su-ɔ?

³ Kɛ mɔ e ndɛ lo Zoova’n ti’n, ɔ fɛ i ɲin sie i wafa nga sran’m be nin e tran’n su. Biblu’n se kɛ “Zoova klo sa nuan su sɛsɛ yolɛ’n.” (Jue. 37:28) Zezi seli kɛ, kɛ i blɛ’n wá jú’n Zoova wá ‘dí e jɔlɛ klanman. Ɔ su sisimɛn i bo.’ (Lik. 18:​7, 8) Yɛ ɔ cɛ kan’n e su afɛ’n be kwlaa bé wíe. Sran lufle bulɛ wafawafa kwlaa bé wíe.—Jue. 72:​1, 2.

4. ?Wafa sɛ yɛ Zoova uka e andɛ-ɔ?

 ⁴ E ɲin o blɛ mɔ Zoova wá yí e su afɛ’n kwlaa’n i sin kpa. Sanngɛ dɔ nga su bɔbɔ’n, kɛ e wiengu’m be yo e sa wie m’ɔ timan su’n, Zoova uka e. (2 Piɛ. 3:13) I wie yɛle kɛ ɔ kle e like nga sɛ be yo e tɛ’n, ɔ fataman kɛ e yo’n. Kpɛkun Biblu’n nun’n, ɔ kle like nga kɛ be yoli Zezi i tɛtɛ’n ɔ yoli’n, naan e kusu y’a kwla nian su wie. Asa’n ɔ man e afɔtuɛ wie mun naan sɛ be yo e sa wie m’ɔ timan su’n, y’a wun like ng’ɔ fata kɛ e yo’n.

SƐ BE YO WƆ SA’N NIAN Ɔ WUN SU NAAN W’A FAMAN AJALƐ TƐ

5. ?Sɛ be yo e sa wie m’ɔ timan su’n, ngue ti yɛ ɔ fata kɛ e nian e wun su-ɔ?

⁵ Kɛ be yo e sa wie m’ɔ timan su’n, i sɔ’n kwla yo e ya kpa, kpɛkun e wla kwla bo e wun. (Aku. 7:7) Zoova i sufuɛ wie mun kɛ Zɔbu nin Abakiki sa’n, be wun yoli be sɔ wie. (Zɔb. 6:​2, 3; Aba. 1:​1-3) Sɛ e wun yo e sɔ’n ɔ ti su. Sanngɛ ɔ fata kɛ e nian e wun su naan y’a faman ajalɛ tɛ.

6. ?Ngue yɛ Absalɔmun i su ndɛ’n kle e-ɔ? (An nian desɛn’n wie.)

⁶ Sɛ be yo e bɔbɔ annzɛ sran uflɛ i sa wie m’ɔ timan su’n, e kwla kunndɛ kɛ é tú e klunngbɔ. Sɛ e yo sɔ kusu’n, ɔ cɛman naan ndɛ’n w’a yo tɛ w’a tra laa. I wie yɛle Famiɛn Davidi i wa Absalɔmun liɛ’n. Kɛ be niaan bian Amnɔn tɔli i niaan bla Tamaa i gblu’n, Absalɔmun fali ya dan kpa. Moizi mmla’n nun’n, sa nga Amnɔn yoli’n ti’n ɔ nin kunlɛ fata. (San. 20:17) Ɔ maan ya nga Absalɔmun fali’n, ɔ ti su. Sanngɛ kusu’n, nɛ́n i yɛ ɔ fata kɛ ɔ di jɔlɛ sɔ’n niɔn.—2 Sam. 13:​20-23, 28, 29.

7. ?Kɛ Zoova i sufuɛ kun wunnin sa nga sran’m be yo m’ɔ timan su’n, i sɔ’n yoli i sɛ?

⁷ Kɛ ɔ yo e kɛ sa fi ɲanman be nga be bu be wiengu’m be lufle’n, e kwla usa e wun sɛ sa kpa yolɛ’n ɔ timan be wun yalɛ klelɛ ngbɛn-o. Biblu’n kan Zoova i sufuɛ kun m’ɔ wunnin kɛ klunwifuɛ’m be kle sran kpa’m be yalɛ mɔ sanngɛ be liɛ yo ye’n i ndɛ. Ɔ seli kɛ: “Kɛ klunwifuɛ mɔ like fi kleman be yalɛ’n be ti sɔ-ɔ.” (Jue. 73:12) Asa’n sa nga sran’m be yo m’ɔ timan su’n be boli i wla dan ti’n, ɔ seli i wun kɛ sɛ ɔ suman Zoova bɔbɔ’n ɔ flunman. Ɔ seli kɛ: “Kɛ n kunndɛli kɛ ń wún sa sɔ’n i wlɛ’n, ɔ sanngannin min akunndan’n.” (Jue. 73:​14, 16) I kpa bɔbɔ’n ɔ dili i nanwlɛ seli kɛ: “Min liɛ’n, ɔ ka kan  naan min ja’m b’a fa atin tɛ su. Ɔ ka kan naan min ja’m b’a seli.” (Jue. 73:2) Sa kɛ ngalɛ’n sa juli aniaan bian kun mɔ be flɛ i Alibɛto’n a i su.

8. ?Kɛ be tɔnnin aniaan kun i suɛn’n, i sɔ’n yoli i sɛ?

⁸ Be tɔnnin Alibɛto i suɛn kɛ ɔ wuali asɔnun’n i sika. Kɛ ɔ yoli sɔ’n w’a kwlá yoman asɔnun kpɛnngbɛn kun. Yɛ asɔnun’n nun’n, aniaan nga be tili ndɛ sɔ’n be nun sunman be ɲin w’a yimɛn i kun. Ɔ seli kɛ: “N fali ya, yɛ min sa sin bubuli min.” Ndɛ sɔ’n yoli i ya dan ti’n, ɔ yacili aɲia’m be bo tranlɛ. I kpa bɔbɔ’n, ɔ yacili jasin fɛ’n i bolɛ afuɛ nnun. Sa sɔ’n kle kɛ sɛ be yoli e sa wie m’ɔ timan su naan e fa ya tratra su’n, i bo kwla gua tɛ man e.

NIAN ZEZI I AJALƐ’N SU

9. ?Sa benin wie mun yɛ be tɔli Zezi su-ɔ? (An nian desɛn’n wie.)

⁹ Kɛ be yoli Zezi i sa wie mɔ be timan su’n, like ng’ɔ yoli’n ɔ kle e ajalɛ klanman. Sran kpanngban be kleli i yalɛ. I osufuɛ’m be o nun wie bɔbɔ. I osufuɛ’m be seli kɛ w’a bo fia. Zifu kpɛnngbɛn’m be kusu be waan ɔ nin mmusu’m be o nun, yɛ Rɔmun sonja’m be yoli i finfin. I  agualiɛ su’n be kunnin i. (Mar. 3:​21, 22; 14:55; 15:​16-20, 35-37) Kɛ be kleli Zezi i yalɛ sa kwlaa sɔ’m be nun’n, w’a yoman sa tɛ le. ?Ngue yɛ i sɔ’n kle e-ɔ?

10. ?Kɛ be yoli Zezi i tɛtɛ’n, ngue yɛ ɔ yoli-ɔ? (1 Piɛli 2:​21-23)

¹⁰ An kanngan 1 Piɛli 2:​21-23 nun. b Zezi kleli e like nga kɛ be yo e tɛtɛ’n ɔ fata kɛ e yo’n. Ɔ si blɛ ng’ɔ fata kɛ ɔ ijɔ’n, ɔ nin blɛ ng’ɔ fata kɛ ɔ muɛn i nuan’n. (Mat. 26:​62-64) I su ato nga be buali’n, nɛ́n i kwlaa yɛ ɔ tɛli su-ɔ. (Mat. 11:19) Kɛ ɔ́ íjɔ kusu’n w’a kpɛman be nga be kle i yalɛ’n be nzowa. Yɛ w’a wlanwlanman be. Ɔ trɛli i awlɛn afin “ɔ fɛli i wun wlali Sran ng’ɔ di jɔlɛ nanwlɛ su’n i sa nun.” Zezi si kɛ wafa nga Zoova bu sa ng’ɔ o i su’n yɛ ɔ ti cinnjin-ɔn. Ɔ si kɛ, kɛ i blɛ’n wá jú’n Zoova wá yó maan be su yoman sran’m be tɛtɛ kun.

11. ?Wafa sɛ yɛ e kwla nian ndɛ nga e kan’n su-ɔ? (An nian foto mun wie.)

¹¹ Kɛ e wiengu’m be yo e sa wie m’ɔ timan su’n, wafa nga e kwla nian Zezi i ajalɛ’n su’n, i kun yɛle kɛ maan e nian ndɛ nga e kan’n su. Sa nga sran’m be yo e’n, wie’m be timan tɛ dan. Ɔ maan ɔ nunman nun kɛ e fa yo ndɛ. Wie liɛ kusu’n, sɛ e wun kɛ, sɛ e kan ndɛ’n ɔ cɛman naan w’a yo ndɛ dan’n, ɔ flunman kɛ e muan e nuan. (Aku. 3:7; Zak. 1:​19, 20) Sanngɛ kusu’n, sɛ ɔ fata kɛ e kpli sran wie mɔ be su yo i tɛtɛ’n i ti’n, annzɛ e kan Ɲanmiɛn ndɛ mɔ e lafi su’n i ndɛ’n, wie liɛ’n ɔ fata kɛ e ijɔ. (Yol. 6:​1, 2) Sɛ é íjɔ kusu’n, ɔ fata kɛ e yo sɔ amanniɛn su.—1 Piɛ. 3:15. c

12. ?Wafa sɛ yɛ e kwla fa e wun e wla ‘Sran ng’ɔ di jɔlɛ nanwlɛ su’n i sa nun-ɔn’?

 ¹² Like kun ekun mɔ e kwla yo naan y’a nian Zezi i ajalɛ’n su’n, yɛle kɛ maan e fa e wun wla “Sran ng’ɔ di jɔlɛ nanwlɛ su’n i sa nun.” Sɛ e wiengu’m be kpli be di e jɔlɛ’n, annzɛ sɛ be yo e tɛtɛ’n e lafi su kɛ Zoova liɛ’n ɔ si sa kwlaa nun. E kwla jran sa tɛtɛ nga be yo e’n be ɲrun kekle. Afin e lafi su kɛ i kwlaa yoli-o, Zoova wá yó maan be su yoman e tɛtɛ kun. Sɛ e fa sa nga be yo e’n e wlɛ i Zoova sa nun’n, i sɔ’n yó maan e su faman ya sa trilili, yɛ e su faman e wiengu’m be wun ndɛ e sieman e klun. Afin sɛ e fa e wiengu’m be wun ndɛ e sie e klun’n, i sɔ’n kwla yo maan e yo sa tɛ, e su diman aklunjɔɛ kun, yɛ e nin Zoova e afiɛn kwla saci.—Jue. 37:8.

13. ?Ngue yɛ ɔ kwla uka e naan sɛ be yo e tɛtɛ’n y’a kwla jran kekle titi-ɔ?

¹³ Ɔ ti su kɛ e kwlá nianman Zezi i ajalɛ’n su sɛsɛsɛ. Ɔ ju wie’n e kwla yo sa wie, annzɛ e kwla kan ndɛ wie mɔ i sin’n ɔ yo e nsisɔ-ɔ. (Zak. 3:2) Wie liɛ’n sa tɛtɛ nga sran’m be yo e’n, e kwla wun i su afɛ lele e wie cɛn. Sɛ i sɔ sa o ɔ su dɔ nga su’n, lafi su kɛ Zoova si nun. Yɛ Zezi kusu wun wafa ng’ɔ wun yo wɔ’n i wlɛ, afin be yoli i tɛtɛ wie. (Ebr. 4:​15, 16) Like kun ekun mɔ Zoova yo fa uka e’n, yɛle kɛ ɔ man e afɔtuɛ trele wie mun naan kɛ be yo e tɛtɛ’n y’a kwla jran kekle. Maan e fa e ɲin e sie i Rɔmunfuɛ Mun fluwa’n i nun ndɛ nɲɔn mɔ be kwla uka e’n be su.

“MAN ƝANMIƐN I ATIN NAAN Ɔ YI I YA’N I NGLO”

14. ?Wafa sɛ yɛ e kwla ‘man Ɲanmiɛn i atin naan ɔ yi i ya’n i nglo-ɔ’? (Rɔmunfuɛ Mun 12:19)

¹⁴ An kanngan Rɔmunfuɛ Mun 12:19 nun. Akoto Pɔlu seli Klisifuɛ’m be kɛ be “man Ɲanmiɛn i atin naan ɔ yi i ya’n i nglo.” Wafa nga e kwla yo sɔ’n, yɛle kɛ maan e yaci Zoova bɔbɔ lɛ naan ɔ siesie sa sɔ’n, blɛ ng’ɔ klo’n ɔ nin kɛ ng’ɔ fa klo’n sa. Be flɛ aniaan kun mɔ be buli i lufle’n kɛ Jɔnun. Ɔ seli kɛ: “I ya m’ɔ yo min’n ti’n, ɔ fata kɛ n nian min wun su naan m’an yoman sa tɛ wie. Sanngɛ i sɔ yolɛ’n w’a yoman pɔpɔ. Rɔmunfuɛ Mun 12:19 ɔ ukali min naan m’an tra min awlɛn naan kusu m’an lafi Zoova su.”

15. ?Ngue ti yɛ sɛ e fa sa nga be yo e’n e wlɛ i Zoova sa nun’n, ɔ ti kpa dan-ɔn?

¹⁵ Sɛ be yo e sa wie m’ɔ timan su naan e kunndɛ kɛ e bɔbɔ é tú e klunngbɔ’n, ɔ cɛman naan y’a koko lele, yɛ y’a kle e wun yalɛ ngbɛn. Sanngɛ kɛ e fa wla Zoova sa nun naan i bɔbɔ siesie’n, e ɲan su ye. Zoova kunndɛ kɛ ɔ́ úka e. Ɔ ti kɛ ɔ su se e kɛ e yaci sa sɔ’n i sa nun naan i bɔbɔ siesie man e sa. Sɛ e lafi su kɛ, kɛ nga Zoova fa kannin’n sa’n, ɔ́ wá dí be nga be yo e tɛtɛ’n be jɔlɛ sakpa’n, ɔ nunman nun kɛ e fa ya sa trilili. Afin e lafi su kɛ ɔ́ wá yó sa ng’ɔ ti kpa’n mán e. I sɔ’n yɛ ɔ ukali aniaan bian Jɔnun mɔ e dun mmua kɛnnin i ndɛ’n niɔn. Ɔ seli kɛ: “Sɛ n fa sa nga be yo min’n n wlɛ i Zoova sa nun’n, i bo’n gúa kpa trá kɛ n bɔbɔ n tu min klunngbɔ’n.”

“YO SA KPA’N TITI NAAN KWLA SA TƐ’N”

16-17. ?Wafa sɛ yɛ Ɲanmiɛn srɛlɛ’n kwla uka e naan y’a ‘yo sa kpa’n titi naan y’a kwla sa tɛ’n’ niɔn? (Rɔmunfuɛ Mun 12:21)

¹⁶ An kanngan Rɔmunfuɛ Mun 12:21 nun. Pɔlu wlali Klisifuɛ’m be fanngan kɛ be ‘yo sa kpa’n titi naan be kwla sa tɛ’n.’ Kɛ Zezi kán Ɲanmiɛn ndɛ’n oka’n su’n, ɔ seli kɛ: “Maan amun klo amun kpɔfuɛ mun titi, yɛ be nga be kle amun yalɛ’n,  amun srɛ Ɲanmiɛn man be titi.” (Mat. 5:44) I sɔ yɛ i bɔbɔ yoli-ɔ. Kɛ Rɔmun sonja’m bé bóbó Zezi waka’n su’n, e si kɛ ɔ wunnin ɲrɛnnɛn dan. Sanngɛ wafa nga Zezi wunnin i ɲrun lele juli’n, e kwlá wunmɛn i wlɛ kpa sa e guɛmɛn i ti nin i bo.

¹⁷ Kannzɛ Zezi wunnin i ɲrun dan sɔ’n, sanngɛ w’a yaciman sa sɔ’m be lɛ naan be kwlɛ i. W’a bomɛn i kpɔfuɛ’m be sannzan, sanngɛ ɔ seli Ɲanmiɛn kɛ: “Min Si, yaci cɛ be, afin be siman like nga be su yo’n.” (Lik. 23:34) Kɛ e srɛ Ɲanmiɛn e man be nga be yo e tɛtɛ’n, i sɔ’n kwla uka e naan e wla w’a gua ase, naan y’a faman ya dan ngboko. Asa’n i sɔ’n kwla uka e naan y’a kaci be nga be yo e sa’n be wun akunndan nga e bu’n.

18. ?Wafa sɛ yɛ Ɲanmiɛn srɛlɛ’n ɔ ukali Alibɛto nin Jɔnun-ɔn?

¹⁸ Aniaan nɲɔn nga be yoli be sa wie m’ɔ timan su mɔ e kannin be ndɛ like suanlɛ nga nun’n, Ɲanmiɛn srɛlɛ’n ukali be kpa. Alibɛto seli kɛ: “N srɛli Zoova mannin aniaan nga be yoli min sa’n. N seli i kpɛ sunman kɛ ɔ uka min naan n gua min ya’n i ase.” Kɛ é sé yɛ’n, Alibɛto su Zoova ekun. Jɔnun liɛ’n, ɔ seli kɛ: “N srɛli Zoova kpɛ sunman n mannin aniaan ng’ɔ yoli min sa’n. I sɔ’n ukali min naan m’an yaci m’an cɛ i naan m’an bumɛn i wun akunndan tɛ. Asa ekun’n kɛ n srɛli Zoova sɔ’n, i sɔ’n yoli maan min wla guali ase.”

19. ?Ngue yɛ ɔ fata kɛ e yo lele naan mɛn nga w’a wie-ɔ? (1 Piɛli 3:​8, 9)

¹⁹ Kɛ e te o mɛn tɛ nga nun’n, be kwla yo e sa wie m’ɔ timan su-ɔ. Kannzɛ sa nga bé fá yó e’n ɔ ti sɛ ti sɛ’n, maan e srɛ Zoova titi kɛ ɔ uka e. Asa’n kɛ be yoli Zezi i tɛtɛ’n like ng’ɔ yoli’n maan e nian su. Yɛ maan e nanti Biblu’n nun afɔtuɛ’m be su titi. Sɛ e yo sɔ’n, e kwla lafi su kɛ Zoova yrá e su.—An kanngan 1 Piɛli 3:​8, 9 nun.