1. ?Wafa sɛ yɛ a bu ndɛ nanwlɛ’n niɔn?

 ZOOVA i sufuɛ’m be klo Biblu’n nun ndɛ’n. Be si kɛ ɔ ti ndɛ nanwlɛ. Yɛ be Ɲanmiɛn sulɛ’n taka ndɛ nanwlɛ sɔ’n su. (Rɔm. 10:17) Be wun i wlɛ kɛ Zoova yɛ ɔ takali asɔnun’n niɔn, naan sɛ ndɛ nanwlɛ’n ti sua’n, nn é sé kɛ asɔnun’n ti “i ja mlomlo, yɛ ɔ suɛn i bo.” (1 Tim. 3:15) Asa’n be lo be wun man ‘be nga be kle be atin’ mɔ be yiyi Biblu’n nun ndɛ’n nun kle be’n naan b’a yo Ɲanmiɛn i klun sa’n.—Ebr. 13:17.

2. ?Kɛ nga Zaki 5:19 fa kan’n sa’n, sɛ y’a nianman e wun su’n sa benin yɛ ɔ kwla ju-ɔ?

² Ɔ ti su kɛ e fali ndɛ nanwlɛ’n su. Yɛ e wun i wlɛ kɛ ɔ fata kɛ e fa atin nga Ɲanmiɛn i anuannzɛ’n kle e’n su. Kannzɛ bɔbɔ ɔ ti sɔ’n, sɛ y’a nianman e wun su’n, e kwla yaci nanwlɛ atin’n kpɛkun e fa atin uflɛ su. (An kanngan Zaki 5:19 nun.) Satan kunndɛ kɛ ɔ́ yó naan e yaci Biblu’n nun ndɛ’n i su lafilɛ, annzɛ kusu e yaci atin nga Ɲanmiɛn i anuannzɛ’n kle e’n i su falɛ.—Efɛ. 4:14.

3. ?Ngue ti yɛ ɔ ti cinnjin kɛ e wun ngbaciɛ ng’ɔ o ndɛ nanwlɛ’n nin ato ndɛ’n be afiɛn’n niɔn? (Efɛzifuɛ Mun 6:​13, 14)

³ An kanngan Efɛzifuɛ Mun 6:​13, 14 nun. Ɔ cɛ kan’n, Satan wá yó ninnge wie mun fá láka nvlenvle mun naan be tanndan Zoova i ɲrun. (Ngl. 16:​13, 14) Asa’n e si kɛ Satan wá wlɛ́ i wun ase kpa naan ɔ́ láka Zoova i sufuɛ mun wie. (Ngl. 12:9) I sɔ’n ti’n, ɔ ti cinnjin kɛ e wun ngbaciɛ ng’ɔ o ndɛ nanwlɛ’n nin ato ndɛ’n be afiɛn’n, naan e fa ndɛ nanwlɛ’n su. (Rɔm. 6:17; 1 Piɛ. 1:22) I sɔ’n yɛ ɔ́ úka e naan y’a fin ɲrɛnnɛn dan’n nun y’a fite-ɔ.

4. ?Ngue yɛ é wá kɛ́n i ndɛ like suanlɛ nga nun-ɔn?

 ⁴ Like suanlɛ nga nun’n, é wá wún like nɲɔn m’ɔ fata kɛ e yo naan y’a wun ndɛ nanwlɛ m’ɔ o Biblu’n nun’n i wlɛ naan y’a fa atin nga Ɲanmiɛn i anuannzɛ’n kle e’n su’n. I sin’n, é wá fá e ɲin é síe i ajalɛ nsan m’ɔ fata kɛ e fa be naan y’a kwla fa ndɛ nanwlɛ’n su titi’n be su.

LIKE NG’Ɔ FATA KƐ E YO NAAN Y’A WUN NDƐ NG’Ɔ TI NANWLƐ’N I WLƐ’N

5. ?Wafa sɛ yɛ srolɛ mɔ e sro Zoova’n, ɔ kwla uka e naan y’a wun ndɛ ng’ɔ ti nanwlɛ’n i wlɛ-ɔ?

⁵ Maan e sro Zoova. Kɛ e sro Zoova kɛ ɔ nin i fata’n sa’n, e klo i kpa. Ɔ maan e kunndɛman kɛ é yó like wie m’ɔ jɔmɛn i klun-ɔn. E kunndɛ kpa kɛ é sí ngbaciɛ ng’ɔ o sa kpa’n nin sa tɛ’n be afiɛn’n, ɔ nin ngbaciɛ ng’ɔ o ndɛ nanwlɛ’n nin ato ndɛ’n be afiɛn’n. Afin i sɔ’n kwla uka e naan Zoova i klun w’a jɔ e wun. (Ɲan. 2:​3-6; Ebr. 5:14) Nán maan srolɛ nga e sro sran’n, ɔ yo dan tra Zoova i klolɛ’n. Afin sɛ e sro sran’n, like nga sran’m be klo i’n, yɛ é yó-ɔ. Kusu blɛ sunman’n like nga sran’m be klo i’n, ɔ jɔman Zoova klun.

6. ?Wafa sɛ yɛ srongble’n ti’n Izraɛli kpɛnngbɛn blu’m be ndɛ nga be kannin’n w’a yoman nanwlɛ-ɔ?

⁶ Sɛ e sro klɔ sran tra Ɲanmiɛn’n, ɔ cɛman naan y’a yaci ndɛ nanwlɛ’n i su falɛ. Maan e fa e ɲin e sie i Izraɛli kpɛnngbɛn 12 nga be sunmannin be kɛ be ko kpla mɛn nga Zoova tali nda kɛ ɔ́ fá mán Izraɛlifuɛ mun’n be su ndɛ’n su. Kpɛnngbɛn sɔ’m be nun blu be liɛ’n, srolɛ nga be sroli Kanaanfuɛ mun’n, ɔ yoli dan trali klolɛ nga be kloli Zoova’n. Be seli be wiengu Izraɛlifuɛ’m be kɛ: “E nin sran sɔ mun e kwlá kunman. Afin be wunmiɛn’n tra e liɛ’n lelele.” (Kal. 13:​27-31) I yo, klɔ sran’m be ɲrun’n, Kanaanfuɛ’m be wunmiɛn’n tra Izraɛlifuɛ’m be liɛ’n sakpa. Sanngɛ kɛ be seli kɛ Izraɛlifuɛ’m be kwlá kwlaman be kpɔfuɛ mun’n, i sɔ’n kle kɛ b’a buman Zoova i akunndan kaan sa. Like nga  Zoova kunndɛ kɛ Izraɛlifuɛ’m be yo’n, i su yɛ ɔ fata kɛ kpɛnngbɛn blu sɔ’m be fa be ɲin be sie-ɔ. Asa’n ɔ fata kɛ be bu like nga Zoova yo mannin be’n be su akunndan kpa. Sɛ ɔ ti kɛ be yoli sɔ’n, nn be wunnin i wlɛ kɛ Kanaanfuɛ’m be wunmiɛn’n ɔ juman Zoova m’ɔ kwla like kwlaa yo’n i liɛ’n nun mlɔnmlɔn. Zozie nin Kalɛbu be liɛ’n, b’a nianman sran sɔ mɔ be lafiman Ɲanmiɛn su’n, be ayeliɛ’n su. Sanngɛ be kunndɛli kɛ Zoova i klun jɔ be wun. Be liɛ’n be seli sran’m be kɛ: “Sɛ Zoova jran e sin’n, ɔ́ fá e wlú mɛn sɔ’n nun yɛ ɔ́ fá mán e.”—Kal. 14:​6-9.

7. ?É yó sɛ naan y’a sro Zoova kpa? (An nian desɛn’n wie.)

⁷ Kɛ ɔ ko yo naan y’a sro Zoova kɛ ng’ɔ nin i fata’n sa’n, ajalɛ kwlaa nga é fá be’n be nun’n, maan e bu like nga e ko yo naan Zoova i klun w’a jɔ e wun’n i akunndan. (Jue. 16:8) Kɛ e kanngan Biblu’n nun ndɛ kun nun’n, maan e tinuntinun e usa e wun kɛ: ‘?Kɛ sa sɔ’n jú’n, sɛ ɔ ti kɛ n o lɛ sa’n, nn ajalɛ benin yɛ n fali-ɔ?’ I wie yɛle kɛ e tinuntinun e kwla bu sa nga i akunndan e nian: ?Kɛ Izraɛli kpɛnngbɛn blu’m be kán kɛ be kwlá kwlaman Kanaanfuɛ mun’n, sɛ ɔ ti kɛ a o lɛ sa’n, nn a fali be ndɛ’n su? ?Annzɛ kusu á klé kɛ a klo Zoova naan a kunndɛ kɛ i klun jɔ ɔ wun? Izraɛlifuɛ’m b’a lafiman su kɛ ndɛ nga Zozie nin Kalɛbu be kannin’n yɛ ɔ ti nanwlɛ-ɔ. I sɔ’n ti’n, b’a kwlá wluman mɛn nga Ɲanmiɛn tali nda kɛ ɔ́ fá mán be’n nun.—Kal. 14:​10, 22, 23.

8. (1) ?Nzuɛn benin yɛ ɔ ti cinnjin kpa man e-ɔ? (2) ?Yɛ ngue ti-ɔ?

⁸ Maan e yo wun ase kanfuɛ. Be nga be ti wun ase kanfuɛ’n, be yɛ Zoova yi ndɛ nanwlɛ’n i nglo kle be-ɔ. (Mat. 11:25) Kɛ mɔ e ti wun ase kanfuɛ’n ti’n, e fali ndɛ nanwlɛ mɔ be kleli e’n su. (Yol. 8:​30, 31) Sanngɛ ɔ fata kɛ e nian e wun su titi naan y’a tuman e wun. Afin sɛ e tu e wun’n, e kwla se e wun kɛ kannzɛ akunndan nga e bu’n, ɔ nin ndɛ nga Biblu’n kan’n annzɛ atin nga anuannzɛ kle e’n be timan kun sɛsɛ’n, sanngɛ ɔ ti su wie.

9. ?É yó sɛ naan y’a yo wun ase kanfuɛ titi?

⁹ Sɛ e waan é yó wun ase kanfuɛ titi’n, nán maan e wla fi su kɛ e kwlá faman e wun e sunnzunman Zoova kaan sa. (Jue. 8:​3, 4) Asa’n e kwla srɛ Zoova kɛ ɔ uka e naan e yo wun ase kanfuɛ kpa, naan kɛ ɔ kle e like’n e fa su. Sɛ e yo sɔ’n, Zoova úka e naan akunndan ng’ɔ bu mɔ Biblu’n nin Anuannzɛ’n be kle e’n b’a yo e cinnjin b’a tra e akunndan liɛ nga e bu’n. Kɛ é kánngan Biblu’n nun’n, maan e fa e ɲin e sie i wafa nga Zoova kle kɛ ɔ klo wun ase kanlɛ’n, naan ɔ kpɔ tutre’n i su. Sɛ be man e junman kun mɔ i ti’n e le ɲrun’n, annzɛ junman kun mɔ i ti’n e wiengu’m be fa be ɲin be sie e su’n, maan e mian e ɲin kpa naan e yo wun ase kanfuɛ titi.

?É YÓ SƐ NAAN Y’A FA NDƐ NANWLƐ’N SU TITI?

10. ?Wan mun yɛ Zoova sin be lika naan w’a kle i sufuɛ’m be atin-ɔn?

¹⁰ Maan e lafi atin nga Anuannzɛ’n kle e’n su titi. Izraɛlifuɛ’m be blɛ su’n, Zoova sinnin Moizi i lika naan w’a kle i sufuɛ’m be like. I sin’n ɔ sinnin Zozie i lika yoli sɔ ekun. (Zoz. 1:​16, 17) Kɛ Izraɛlifuɛ’m be wunnin i wlɛ kɛ sran sɔ’m be ti Ɲanmiɛn Zoova i janunfuɛ’n, be liɛ yoli ye kpa. Klisifuɛ klikli’m be blɛ su’n, kɛ bé táka asɔnun’n i klikli’n nun’n, akoto 12 mun yɛ be kle Klisifuɛ’m be atin-ɔn. (Yol. 8:​14, 15) I sin’n, asɔnun kpɛnngbɛn onga nga be o Zerizalɛmun lɔ’n, be ukali be su naan b’a  di junman sɔ’n. Kɛ asɔnun’m be nunfuɛ’m be fali atin nga sran sɔ’m be kleli be’n su’n, “be lafili Ɲanmiɛn su kpa trali laa’n, kpɛkun cɛn kwlakwla sran’m be sɔn uka su.” (Yol. 16:​4, 5) Andɛ kusu’n, kɛ e fa atin nga Zoova i anuannzɛ’n kle e’n su’n, e ɲan su ye dan. ?Sanngɛ sɛ e bumɛn i kɛ Zoova yɛ ɔ sieli sran sɔ’m be lɛ naan be dun e ɲrun mmua’n, wafa sɛ yɛ i sɔ’n yó i-ɔ? Kɛ ɔ ko yo naan y’a tɛ kosan sɔ’n su’n, maan e kan sa ng’ɔ juli Izraɛlifuɛ’m be su i nun mɔ bé kɔ́ mɛn nga Ɲanmiɛn tali nda kɛ ɔ́ fá mán be’n nun’n i ndɛ.

11. ?Izraɛlifuɛ’m be blɛ su’n, be nga be waan nán Zoova yɛ ɔ kpali Moizi kɛ ɔ dun be ɲrun’n, be liɛ’n yoli sɛ? (An nian desɛn’n wie.)

¹¹ I nun mɔ Izraɛlifuɛ’m bé kɔ́ mɛn nga Ɲanmiɛn tali nda kɛ ɔ́ fá mán be’n nun’n, sran wie mɔ be le ɲrun kpa’n, be fali ndɛnngan be wlɛli i Moizi sin. Be waan nán Zoova yɛ ɔ kpali Moizi kɛ ɔ dun be ɲrun mmua-ɔ. Be seli kɛ: “Izraɛlifuɛ’m be wunmuan’n, be ti Ɲanmiɛn liɛ klonglo. Ɔ leman be nun kun sa m’ɔ timɛn i liɛ-ɔ. Yɛ Zoova o be afiɛn.” (Kal. 16:​1-3) I yo, Ɲanmiɛn ɲrun’n, Izraɛlifuɛ’m be wunmuan’n be ti i liɛ klonglo sakpa. Sanngɛ ɔ kpali Moizi kɛ ɔ dun i sufuɛ’m be ɲrun mmua. (Kal. 16:28) Ijɔlɛ nga be ijɔli Moizi’n, Zoova yɛ be ijɔli i-ɔ. Nán like nga Zoova klo’n yɛ ɔ yoli be cinnjin-ɔn, sanngɛ like nga be bɔbɔ be klo’n yɛ ɔ yoli be cinnjin-ɔn. Yɛle kɛ be kunndɛli kɛ bé ɲán aɲrunɲan nin kwlalɛ trá laa’n. Kɛ ɔ yoli sɔ’n Zoova nunnunnin ɲin keklefuɛ sɔ’m be ɲrun dinfuɛ mun nin sran akpi kpanngban mɔ be suli be su’n. (Kal. 16:​30-35, 41, 49) Andɛ ekun’n, e kwla lafi su kɛ be nga be buman like nga Zoova i anuannzɛ’n kle e’n i like fi’n, Zoova i klun jɔman be wun.

12. ?Ngue ti yɛ e kwla lafi Zoova i anuannzɛ’n su titi-ɔ?

¹² E kwla lafi Zoova i anuannzɛ’n su titi. Sɛ ɔ fata kɛ be yiyi wafa nga e wun Biblu’n nun ndɛ wie’m be wlɛ be nun uflɛ’n,  annzɛ kusu be kaci wafa nga be di junman wie mun anuannzɛ’n nun’n, be sisiman be bo naan b’a yo sɔ. (Ɲan. 4:18) Be yo sɔ afin like ng’ɔ ti be cinnjin kpa’n yɛle kɛ maan Zoova i klun jɔ be wun. Asa’n be mian be ɲin naan ajalɛ kwlaa nga bé fá’n w’a taka Ɲanmiɛn Ndɛ’n su. Ɲanmiɛn Ndɛ sɔ’n i su kusu yɛ ɔ fata kɛ Zoova i sufuɛ’m be kwlaa be nian be nanti-ɔ.

13. (1) ?Ngue yɛle ‘ndɛ kpakpa nga be kan kleli e’n’? (2) ?Yɛ ngue yɛ ɔ fata kɛ e fa ndɛ sɔ mun e yo-ɔ?

¹³ “Ndɛ kpakpa nga n kan kleli wɔ’n, nian be su nanti titi.” (2 Tim. 1:13) “Ndɛ kpakpa” nga be kan be ndɛ wa’n, be yɛle ndɛ ng’ɔ o Biblu’n nun m’ɔ fata kɛ Klisifuɛ’m be si i naan be nian su be nanti’n. (Zan 17:17) Like kwlaa nga e lafi su’n, ɔ fin ninnge sɔ mɔ be kleli e’n. Zoova i anuannzɛ’n kle e kɛ ɔ fata kɛ e nian ninnge sɔ mɔ be kleli e’n be su sɛsɛ e nanti. Sɛ e yo sɔ’n, e liɛ yó ye.

14. ?Ɔ yoli sɛ yɛ Klisifuɛ wie’m be yacili ‘ndɛ kpakpa nga be kleli be’n’ be su falɛ-ɔ?

¹⁴ ?Sɛ e yaci ‘ndɛ kpakpa kwlaa nga be kan kleli e’n’ be su falɛ’n, sa benin yɛ ɔ kwla ju e su-ɔ? Klisifuɛ klikli’m be blɛ su’n, Klisifuɛ wie’m be fali ato ndɛ kun be fa truli. Be seli kɛ Zoova i cɛn’n juli. Atrɛkpa’n, lɛtri kun mɔ sran’m be buli i kɛ akoto Pɔlu yɛ ɔ klɛli’n yɛ ɔ nin ndɛ’n bali-ɔ. Tɛsaloniki lɔ Klisifuɛ wie’m b’a usausaman ndɛ’n nun. Yɛ i kpa bɔbɔ’n be fa truli. Sɛ ɔ ti kɛ be wla kpɛnnin like nga i nun mɔ Pɔlu o be wun lɔ’n ɔ kleli be’n su’n, nn b’a lakaman be kɛ ngalɛ’n sa. (2 Tes. 2:​1-5) Pɔlu seli i niaan’m be kɛ nán maan be fa ndɛ kwlaa nga be ti’n su. Kɛ ɔ ko yo naan sa kɛ ngalɛ’n sa’n w’a juman be su kun’n, kɛ Pɔlu klɛ́ i fluwa nɲɔn su’n ɔ́ kó mán be’n, i ndɛ’n i atabo’n nun’n ɔ seli be kɛ: “Min bɔbɔ min Pɔlu mɔ n su fa min sa n klɛ fluwa yɛ’n, ń yó amun like. Fluwa nga n klɛ’n like nga be fa sie i nzɔliɛ’n yɛ ɔ o lɛ. Kɛ n klɛ min fluwa mun kɛ ngalɛ’n sa.”—2 Tes. 3:17.

15. ?Ngue yɛ é yó naan y’a faman ato ndɛ wie su-ɔ? An fa sa kun yiyi nun. (An nian foto mun wie.)

¹⁵ ?Ngue yɛ ndɛ nga Pɔlu kan kleli Tesalonikifuɛ mun’n, ɔ kle e-ɔ? Kɛ e ti ndɛ wie  m’ɔ nin like nga be kleli e Biblu’n nun’n be kɔman likawlɛ’n, annzɛ kɛ e ti bewanbewan ndɛ wie’n, ɔ fata kɛ e yo akunndanfuɛ. Laa Iniɔn Sovietiki nvle’n nun lɔ’n, cɛn kun’n e kpɔfuɛ’m be klɛli lɛtri kun blɛli aniaan mun. Lɛtri sɔ’n nun’n, be seli aniaan wie’m be kɛ be cuɛn be wun naan be ko kpɛ anuannzɛ uflɛ ba. Kɛ a nian lɛtri sɔ’n sa’n, á sé kɛ ɔ fin Anuannzɛ’n i bo bia’n su lɔ sa. Sanngɛ aniaan nga be nin Ɲanmiɛn be nanti klanman’n, b’a faman ato ndɛ sɔ’n su. Be wunnin i wlɛ kɛ ndɛ ng’ɔ o lɛtri’n nun’n, ɔ nin like nga be kleli be’n be sansan be wun. Andɛ’n be nga be kloman ndɛ nanwlɛ’n, wie liɛ’n be sin ɛntɛnɛti lika naan bé sáci Zoova i sufuɛ’m be ti nun, naan be bubu be wun nun. I sɔ’n ti’n, sɛ e ti ndɛ wie annzɛ e kanngan ndɛ wie nun’n, ‘nán maan e akunndan’n sanngan ndɛndɛ.’ Sanngɛ maan e nian sɛ ndɛ sɔ’n nin ndɛ nanwlɛ mɔ be kleli e’n be kɔ likawlɛ-o. Sɛ e yo sɔ’n, é sásá e wun.—2 Tes. 2:2; 1 Zan 4:1.

16. ?Sɛ sran wie’m be yaci ndɛ nanwlɛ’n su falɛ’n, kɛ nga Rɔmunfuɛ Mun 16:​17, 18 fa kan’n sa’n, ngue yɛ ɔ fata kɛ e yo-ɔ?

¹⁶ Maan e nin be nga be nin Zoova be nanti klanman’n e bo yo kun titi. Ɲanmiɛn kunndɛ kɛ e bo yo kun i sulɛ’n nun. Sɛ sran kun fa ato ndɛ wie tru asɔnun’n nun’n, i sɔ’n kwla yo maan aniaan’m be bubu be wun nun. I sɔ’n ti’n, Ɲanmiɛn se kɛ nán maan e fa e “wun mantan” i sɔfuɛ mun. Sɛ e fa e wun e mantan be’n, ɔ cɛman naan y’a yaci ndɛ nanwlɛ’n i su falɛ.—An kanngan Rɔmunfuɛ Mun 16:​17, 18 nun.

17. ?Kɛ e wun ndɛ ng’ɔ ti nanwlɛ’n i wlɛ mɔ e fa su’n, i su ye benin yɛ e ɲɛn i-ɔ?

¹⁷ Sɛ e wun ndɛ ng’ɔ ti nanwlɛ’n i wlɛ naan e fa su’n, e nin Ɲanmiɛn e afiɛn mántan kpa yɛ é láfi i su titi. (Efɛ. 4:​15, 16) Asa’n e su faman ato ndɛ nga Satan fa tru’n be su. Yɛ ɲrɛnnɛn dan’n nun’n, Zoova yó maan é fíte nun. I sɔ’n ti’n, nán maan e yaci ndɛ nanwlɛ’n i su falɛ le. I liɛ’n, ‘Ɲanmiɛn m’ɔ man fɔundi’n, ɔ nin é trán.’—Fip. 4:​8, 9.