1-2. ?Izraɛli famiɛn wie’m be su ndɛ benin yɛ Biblu’n kan-ɔn?

 BIBLU’N kannin famiɛn 40 tra su mɔ be sieli Izraɛli nvle’n be ndɛ. a Like nga be nun wie’m be yoli’n ɔ kɛn i ndɛ weinwein kle e. Ɔ kle kɛ famiɛn nga be ti kpa bɔbɔ’n, ɔ ju wie’n be yoli sa tɛtɛ mun. I wie yɛle famiɛn Davidi liɛ’n. Zoova kɛnnin i ndɛ seli kɛ: “Min sufuɛ Davidi […] tuli i klun suli min, sa ng’ɔ ti kpa min ɲrun’n, i ngunmin cɛ yɛ ɔ yoli-ɔ.” (1 Fam. 14:8) Kusu nn ɔ nin sran kun yi be lali, yɛ ɔ yoli maan be kunnin bla sɔ’n i wun’n alɛ’n nun.—2 Sam. 11:​4, 14, 15.

² Sanngɛ famiɛn wie mɔ be nin Ɲanmiɛn b’a nantiman klanman’n, be yoli sa kpakpa wie mun. I wie yɛle Roboamun liɛ’n. Zoova ɲrun’n ɔ “yoli like ng’ɔ ti tɛ’n.” (2 Ɲol. 12:14) Kusu nn kɛ Zoova seli kɛ nán ɔ fa alɛ wla Izraɛli akpasua blu nga be waan nán ɔ sie be wie’n be sin’n, ɔ fali su. Asa ekun’n, ɔ yoli i nvlefuɛ’m be ye. Yɛle kɛ ɔ sisili klɔ’m be wun kpa.—1 Fam. 12:​21-24; 2 Ɲol. 11:​5-12.

3. (1) ?Kosan benin yɛ e kwla fa usa e wun-ɔn? (2) ?Ngue yɛ é wá kɛ́n i ndɛ like suanlɛ nga nun-ɔn?

³ ?Sɛ Izraɛli famiɛn’m be kwlaa be yoli sa kpa nin sa tɛ’n, ngue su yɛ Zoova jrannin naan w’a se kɛ famiɛn kun ti kpa annzɛ ɔ timan kpa-ɔ? Kosan sɔ’n i su tɛlɛ’n wá úka e naan y’a wun like nga Zoova kunndɛ kɛ e yo naan i klun w’a jɔ e wun’n. É wá fá e ɲin é síe i ninnge cinnjin nsan mɔ be su yɛ Zoova  jrannin naan w’a se kɛ famiɛn kun ti kpa annzɛ ɔ timan kpa’n be su. Be yɛle like ng’ɔ o famiɛn sɔ’n i awlɛn’n nun’n, nin i akunndan m’ɔ kacili i annzɛ w’a kacimɛn i’n ɔ nin wafa ng’ɔ suli Ɲanmiɛn’n.

BE FALI BE AWLƐN’N KWLAA BE SULI ZOOVA

4. ?Ngbaciɛ benin yɛ ɔ o famiɛn nga be nin Zoova be nantili klanman’n, ɔ nin nga be nin i b’a nantiman klanman’n be afiɛn-ɔn?

⁴ Famiɛn nga be fali be awlɛn’n b kwlaa be suli Zoova’n i klun jɔli be wun. Biblu’n waan famiɛn Zozafati tuli i klun suli Zoova. (2 Ɲol. 22:9) Asa’n kɛ Biblu’n kán Zoziasi i ndɛ’n ɔ seli kɛ: “Famiɛn nga be dunnin mmua i ɲrun’n be nun wie fi […] w’a fɛmɛn i awlɛn’n kwlaa […] w’a suman Zoova kɛ i sa.” (2 Fam. 23:25) ?Yɛ Salomɔn mɔ kɛ ɔ́ kɔ́ i ɲrun’n ɔ yoli sa tɛtɛ mun’n i li? Biblu’n se kɛ: “W’a fɛmɛn i awlɛn’n kwlaa w’a sumɛn i Ɲanmiɛn Zoova.” (1 Fam. 11:4) Famiɛn kun ekun m’ɔ nin Ɲanmiɛn b’a nantiman klanman’n yɛle Abiamun. Biblu’n se kɛ: ‘W’a fɛmɛn i awlɛn’n kwlaa w’a suman Zoova.’—1 Fam. 15:3.

5. ?Kɛ be se kɛ be fa be awlɛn’n kwlaa be su Zoova’n i bo’n yɛle benin?

⁵ ?Kɛ be se kɛ sran kun fɛ i awlɛn’n kwlaa su Zoova’n, i bo’n yɛle benin? Yɛle kɛ sran sɔ’n ɔ si kɛ ɔ fata kɛ ɔ su Zoova. Sanngɛ nɛ́n i sɔ’n ngunmin ti yɛ maan ɔ su i-ɔ. Kɛ m’ɔ klo Ɲanmiɛn tankaan kpa mɔ i ɲin yi i’n, i ti yɛ maan ɔ su i-ɔ. Asa’n ɔ yo sɔ lele i wie cɛn.

6. ?Ngue yɛ e kwla yo naan y’a fa e awlɛn kwlaa y’a su Zoova titi-ɔ? (Ɲanndra Mun 4:23; Matie 5:​29, 30)

⁶ ?Wafa sɛ yɛ e kwla nian famiɛn nga be fali be awlɛn’n kwlaa be suli Zoova’n be ajalɛ’n su-ɔ? Maan e nian e wun su ninnge nga be kwla yo naan e nin Zoova e afiɛn w’a saci’n be lika. I wie yɛle kɛ sɛ e fa ninnge nga be timan kpa’n e yiyi e ɲin su’n, e su kwlá faman e awlɛn’n kwlaa e suman Zoova. Asa’n sɛ e nin sran tɛ mun e san nun annzɛ aɲanbeun ninnge’m be kunndɛlɛ’n yo e cinnjin tra like kwlaa’n, i sɔ’n yó maan e su faman e awlɛn’n kwlaa e suman Zoova. Sɛ like wie ti’n e kloman Zoova kpa kɛ laa’n sa’n, maan e fa ajalɛ naan e kpalo i ndɛndɛ.—An kanngan Ɲanndra Mun 4:23 nin Matie 5:​29, 30 be nun.

7. ?Ngue ti yɛ ɔ ti cinnjin kɛ e nian e wun su ninnge nga be kwla yo maan e nin Zoova e afiɛn saci’n be lika-ɔ?

⁷ Maan e nian e wun su naan e awlɛn’n w’a yoman nɲɔnnɲɔn. E kwla se e wun kɛ sɛ e kɔ aɲia’m be bo titi, annzɛ e bo jasin fɛ’n titi annzɛ kusu e yo ninnge uflɛ wie mun’n, ɔ timan cinnjin kɛ e nian e wun su ninnge nga be kwla yo maan e nin Zoova e afiɛn saci’n be lika. Sɛ e yo sɔ kusu’n e su laka e wun. Maan e fa sunnzun ase kun e yiyi nun. Maan e se kɛ e su kuankuan e sua’n nun. Kpɛkun aunmuan’n kusu su fita kekle kpa gua su lɔ. Sɛ y’a ɲinman anuan nin fenɛtri mun’n, aunmuan’n fá wla’n sɛ́ i sin sua’n nun lɔ ekun. I wafa kunngba’n, ɔ fata kɛ e yo ninnge nga be kwla uka e naan e nin Zoova e afiɛn w’a mantan kpa’n. Sanngɛ kɛ é yó sɔ’n, ɔ fata kɛ e nian e wun su naan y’a manman like wie atin naan w’a yoman naan y’a tuman e klun y’a suman Zoova.—Efɛ. 2:2.

KƐ BE YOLI SA TƐ’N BE KACILI BE SA

8-9. ?Kɛ be tuli Famiɛn Davidi nin Famiɛn Ezekiasi be fɔ’n ngue yɛ be yoli-ɔ? (An nian desɛn ng’ɔ o fluwa’n i bui’n su’n.)

⁸ Kɛ nga e fa kannin’n sa’n, Famiɛn Davidi yoli sa tɛ dan. Sanngɛ kɛ Ɲanmiɛn nuan ijɔfuɛ Natan kannin sa ng’ɔ yoli’n i ndɛ kleli i’n, Davidi kacili i sa. (2 Sam. 12:13) Ndɛ  ng’ɔ kɛnnin i Jue Mun 51 nun’n, ɔ kle kɛ sa ng’ɔ yoli’n ɔ yoli i nsisɔ sakpa. Davidi w’a yoman kɛ sa sɔ’n yo i nsisɔ sa naan ɔ́ fá láka Natan. Yɛ kusu w’a yoman sɔ naan b’a tumɛn i fɔ.—Jue. 51:​3, 4, 17, i su fitilɛ.

⁹ Famiɛn Ezekiasi kusu yoli sa tɛ. Biblu’n se kɛ: “Ɔ wa tuli i wun. Ɔ maan Ɲanmiɛn wa fɛli i bɔbɔ nin Zidafuɛ mun nin Zerizalɛmunfuɛ’m be wun ya.” (2 Ɲol. 32:25) ?Ngue ti yɛ Ezekiasi wa tuli i wun-ɔn? Atrɛkpa’n kɛ mɔ Zoova mɛnnin i aɲanbeun ninnge kpanngban’n, m’ɔ ukɛli i naan w’a kwla Asirifuɛ mun’n mɔ kusu ɔ yoli i juejue’n i ti yɛ maan ɔ wa tuli i wun-ɔn. Kɔlɛ’n tutre’n ti yɛ ɔ fɛli i aɲanbeun ninnge mun fa kleli Babilɔninfuɛ mun-ɔn. Kɛ ɔ yoli sɔ kusu’n Ɲanmiɛn nuan ijɔfuɛ Ezai tuli i fɔ. (2 Fam. 20:​12-18) Kɛ Davidi sa’n, Ezekiasi kusu kacili i ayeliɛ’n. (2 Ɲol. 32:26) ?Wafa sɛ yɛ Zoova buli Famiɛn Ezekiasi-ɔ? ‘Zoova ɲrun’n ɔ yoli sa ng’ɔ ti kpa’n titi.’—2 Fam. 18:3.

10. ?Kɛ be tuli Amazia i fɔ’n, ngue yɛ ɔ yoli-ɔ?

¹⁰ Famiɛn Amazia m’ɔ yoli Zida famiɛn’n, ɔ yoli sa ng’ɔ ti kpa Zoova ɲrun’n. Sanngɛ i awlɛn’n kwlaa w’a trɛnmɛn i su. (2 Ɲol. 25:2) ?Ngue ti yɛ Biblu’n kɛn i ndɛ sɔ-ɔ? Kɛ Zoova ukɛli i m’ɔ kwlali Edɔmunfuɛ mun’n ɔ wa sɔli be amuin mun. c Kɛ Zoova i nuan ijɔfuɛ’n kannin sa ng’ɔ yoli’n i ndɛ kleli i’n, w’a fɛmɛn i su w’a siemɛn i nuan bo mlɔnmlɔn. I kpa bɔbɔ’n ɔ fuɛnnin i.—2 Ɲol. 25:​14-16.

11. ?Kɛ nga 2 Korɛntifuɛ Mun 7:​9, 11 fa kan’n sa’n, sɛ e waan Zoova yaci e wun sa’n cɛ e’n, ngue yɛ ɔ fata kɛ e yo-ɔ? (An nian foto mun wie.)

¹¹ ?Ngue yɛ famiɛn sɔ’m be su ndɛ’n kle e-ɔ? Sɛ e yo sa tɛ wie naan be tu e fɔ’n, maan e kaci e sa. Yɛ e yo like kwlaa nga e kwla yo naan y’a yoman sa sɔ’n kun’n. ?Yɛ sɛ asɔnun kpɛnngbɛn’m be man e afɔtuɛ ninnge nga e kwla bu i kɛ be timan cinnjin sɔ liɛ’n be su’n nin? ?Ngue yɛ é yó-ɔ? I lɛ nun’n nán e bu i kɛ Zoova kloman e, annzɛ asɔnun kpɛnngbɛn’m b’a fa be ɲin b’a ci e. Izraɛli famiɛn nga Zoova i klun jɔli be wun bɔbɔ’n, blɛ wie nun’n, be mannin be afɔtuɛ yɛ be tuli be fɔ. (Ebr. 12:6) Kɛ be tu e fɔ’n ɔ fata kɛ e sɔ nun klanman, e kaci e sa yɛ e tu e klun e su Zoova titi. Sɛ e yoli sa tɛ naan e kaci e sa’n Zoova yáci cɛ́ e.—An kanngan 2 Korɛntifuɛ Mun 7:​9, 11 nun.

BE SULI ZOOVA KƐ NG’Ɔ NIN I FATA’N SA

12. ?Ngue yɛ famiɛn nga Zoova i klun jɔ be wun’n be yoli-ɔ?

¹² Famiɛn nga Zoova i klun jɔli be wun’n, be suli i kɛ ng’ɔ nin i fata’n sa. Yɛ be wlali be nga be sie be’n be fanngan kɛ be yo sɔ wie. I yo, nán blɛ kwlaa nun yɛ be fali ajalɛ kpa-ɔ. Sanngɛ Zoova kunngba cɛ yɛ be suli i-ɔ. Yɛ be miannin be ɲin be nunnunnin amuin nga be o nvle’n nun’n. d

13. ?Ngue ti yɛ Zoova ɲrun’n famiɛn Akabu timan sran kpa-ɔ?

¹³ ?Yɛ famiɛn nga Zoova w’a buman be sran kpa’n be li? I yo, nán like nga be yoli’n i kwlaa yɛ ɔ ti tɛ-ɔ. I wie yɛle famiɛn Akabu liɛ’n. Kannzɛ bɔbɔ ɔ ti klunwifuɛ’n, sanngɛ kɛ ɔ tili i kɛ i dunman nun ti yɛ be kunnin Nabɔtu’n, i wla boli i wun yɛ ɔ kɛnnin i wun ase kan. (1 Fam. 21:​27-29) Ɔ kplannin klɔ wie mun, yɛ ɔ kwlali Izraɛli nvle’n i kpɔfuɛ wie mun. (1 Fam. 20:​21, 29; 22:39) Sanngɛ Akabu yoli like kun m’ɔ timan kpa mlɔnmlɔn-ɔn. Yɛle kɛ, kɛ i yi’n wlɛwlɛli i’n ɔ yoli maan nvlefuɛ’m be sɔli amuin. Sa sɔ m’ɔ yoli’n  w’a yomɛn i nsisɔ naan se kɛ ɔ́ káci i ayeliɛ’n.—1 Fam. 21:​25, 26.

14. (1) ?Ngue ti yɛ Zoova w’a buman Roboamun i sran kpa-ɔ? (2) ?Blɛ sunman’n ngue yɛ famiɛn nga Zoova buli be sran tɛ’n be yoli-ɔ?

¹⁴ Maan e kan famiɛn kun ekun m’ɔ nin Zoova b’a nantiman klanman’n i ndɛ. Be flɛ i kɛ Roboamun. Kɛ nga e fa wunnin i ndɛ kpɔlɛ 2 nun’n sa’n, i nun m’ɔ ti famiɛn’n, ɔ yoli sa kpakpa kpanngban. Sanngɛ kɛ Roboamun i famiɛn dilɛ’n takali kpa’n, ɔ yacili Zoova i mmla’m be su nantilɛ. Ɔ ko sɔli amuin. (2 Ɲol. 12:1) I sin’n ɔ ju wie’n ɔ su Zoova yɛ ɔ ju wie’n ɔ sɔ amuin. (1 Fam. 14:​21-24) Nán Roboamun nin Akabu be ngunmin yɛ b’a suman Zoova kɛ ng’ɔ nin i fata’n sa-ɔ. I kpa bɔbɔ’n, famiɛn nga Zoova w’a buman be sran kpa’n, be dan lika be sɔli amuin yɛ be wlawlali nvlefuɛ mun naan be yo sɔ wie. Like cinnjin kpa kun mɔ Zoova jran su naan w’a se kɛ famiɛn kun ti kpa annzɛ ɔ ti tɛ’n, yɛle wafa nga famiɛn sɔ’n suli i’n.

15. ?Ngue ti yɛ kɛ e su Zoova kɛ ng’ɔ nin i fata’n sa’n ɔ bu i sɔ’n i like dan-ɔn?

¹⁵ ?Ngue ti yɛ Zoova bu wafa nga famiɛn kun su i’n i like cinnjin kpa-ɔ? Afin famiɛn mun yɛ ɔ fata kɛ be uka nvlefuɛ mun naan be su Zoova kpa-ɔ. Asa’n amuin sɔlɛ’n yo maan be yo sa tɛ kpanngban yɛ be bu be wiengu’m be lufle. (Oze 4:​1, 2) Asa ekun’n, famiɛn’n nin be ng’ɔ sie be’n be fali be wun be mannin Zoova. Kɛ be nin Zoova be nantiman klanman mɔ be sɔ amuin’n, Biblu’n se kɛ be ti kɛ bla m’ɔ kunndɛ bian i wun bo’n sa. (Zer. 3:​8, 9) Kɛ sran kun kunndɛ bla annzɛ bian i wiengu bo’n, ɔ kpɔtɔ i wiengu sɔ’n i awlɛn. I wafa kunngba’n kɛ sran kun m’ɔ fɛli i wun mannin Zoova’n, ɔ  sumɛn i kɛ ng’ɔ nin i fata’n sa’n, i sɔ’n kpɔtɔ i awlɛn. e—Mml. 4:​23, 24.

16. ?Ngbaciɛ benin yɛ ɔ o sran kpa’n nin klunwifuɛ’n be afiɛn-ɔn?

¹⁶ ?Ngue yɛ ndɛ sɔ’n kle e-ɔ? Ndɛ sɔ’n kle e kɛ, ɔ fata kɛ e mian e ɲin naan e sa w’a kanman ninnge nga Ɲanmiɛn sulɛ wafa nga be timan su’n be yo’n be nun wie fi. Asa’n maan e mian e ɲin e su Ɲanmiɛn kɛ ng’ɔ nin i fata’n sa titi. Yɛ e di Ɲanmiɛn i junman mun titi. Ngbaciɛ nga Zoova ɲrun’n ɔ o sran kpa’n nin sran tɛ’n be afiɛn’n, Malasi kɛnnin i ndɛ. Ɔ seli kɛ: “Ngbaciɛ ng’ɔ o sran kpa’n nin klunwifuɛ’n be afiɛn’n, ɔ nin ngbaciɛ ng’ɔ o sran ng’ɔ su Ɲanmiɛn’n nin ng’ɔ sumɛn i’n be afiɛn’n, amún wún i ekun.” (Mal. 3:18) I sɔ’n ti’n nán maan fɔnlɛ mɔ e fɔn’n ɔ nin fɔ m’ɔ o e nun’n annzɛ sa uflɛ wie ti’n, e sa sin bubu e naan e yaci Zoova i sulɛ. Afin sɛ e yaci Zoova i sulɛ’n nn y’a yo sa tɛ dan kpa kun.

17. ?Sɛ e waan é já bla annzɛ bian’n, ngue ti yɛ ɔ fata kɛ e nian nun kpa-ɔ?

¹⁷ ?Sɛ a nin-a jaman bla annzɛ bian naan a kunndɛ kɛ á yó sɔ’n, wafa sɛ yɛ Ɲanmiɛn sulɛ’n i su ndɛ nga Malasi kannin’n, ɔ kwla uka wɔ naan w’a ɲan bla kpa annzɛ bian kpa w’a ja-ɔ? Sran kun i nzuɛn’n kwla yo kpa. ?Sanngɛ sɛ ɔ suman Zoova’n, Zoova ɲrun’n ɔ ti sran kpa? (2 Kor. 6:14) ?Sɛ a ja sran sɔ’n ɔ kwla uka wɔ naan w’a su Zoova kpa? Bla nga be suman Zoova mɔ famiɛn Salomɔn jali be’n, kɔlɛ’n be nzuɛn wie o lɛ m’ɔ ti kpa-ɔ. Sanngɛ blɛblɛblɛ be yoli maan Salomɔn i awlɛn’n kunman ɔli be amuin’m be su.—1 Fam. 11:​1, 4.

18. ?Ngue yɛ ɔ fata kɛ siɛ nin niɛn’m be kle be mma mun-ɔn?

¹⁸ Siɛ nin niɛn mun, amun kwla fa Izraɛli famiɛn’m be su ndɛ nga Biblu’n kan’n be  wla amun mma’m be fanngan naan b’a su Zoova kpa. Asa’n amun uka be naan be wun i wlɛ kɛ famiɛn nga Zoova buli be sran kpa’n, be yɛle famiɛn nga be suli i kɛ ng’ɔ nin i fata’n sa’n, mɔ be wlali nvlefuɛ’m be fanngan kɛ be yo sɔ wie’n. Maan amun ayeliɛ’n nin ndɛ nga amun kan’n be kle ba’m be kɛ ninnge nga e yo be Zoova i sulɛ’n nun’n be ti cinnjin tra like kwlakwla. Be wie yɛle Biblu’n nun like suanlɛ’n nin aɲia’m be bo tranlɛ’n, ɔ nin jasin fɛ bolɛ’n. (Mat. 6:33) Sɛ amun a yoman sɔ’n ba’m be kwla bu i kɛ, kɛ mɔ be si annzɛ be nin ti Zoova i Lalofuɛ’n, i ti yɛ ɔ fata kɛ be su Zoova wie-ɔ. I sɔ’n kwla yo maan Zoova i sulɛ’n su yoman be cinnjin kpa. I kpa bɔbɔ’n be kwla yaci i sulɛ.

19. ?Sɛ sran kun yacili Zoova sulɛ’n, ɔ kwla sɛ i sin su i ekun? (An nian kuku nga be flɛ i kɛ “ A kwla sa ɔ sin Zoova wun” i nun wie.)

¹⁹ ?Sɛ sran kun yacili Zoova sulɛ’n i sɔ’n kle kɛ ɔ su kwlá suman Zoova kun mlɔnmlɔn? Cɛcɛ. Afin ɔ kwla kaci i akunndan kpɛkun ɔ ba Zoova sulɛ ekun. Kɛ ɔ ko yo naan i sɔ’n w’a yo ye’n, ɔ fata kɛ ɔ kɛn i wun ase, yɛ ɔ lo i wun man asɔnun kpɛnngbɛn mun naan be ukɛ i. (Zak. 5:14) Sɛ ɔ miɛn i ɲin yo ninnge sɔ mun’n, ɔ́ kwlá sɛ́ i sin sú Zoova ekun.

20. ?Sɛ e nian famiɛn nga be nin Zoova be nantili klanman’n be ajalɛ’n su’n, wafa sɛ yɛ Zoova bú e-ɔ?

²⁰ ?Afɔtuɛ benin yɛ Izraɛli famiɛn’m be su ndɛ’n man e-ɔ? Sɛ e fa e awlɛn’n kwlaa e su Zoova’n, e nin i é kwlá nánti klanman kɛ famiɛn ng’ɔ buli be sran kpa’m be sa. Kɛ e fɔn’n, maan e fɛ i sɔ liɛ’n e tu e wun fɔ. Yɛ e kaci e akunndan’n nin e ayeliɛ’n. Asa’n nán e wla fi su kɛ Ɲanmiɛn i sulɛ’n ti cinnjin kpa. Sɛ e nin Zoova e nanti klanman’n ɔ́ bú e sran kpa.