1-2. ?Ngue ti yɛ e kwla se kɛ sa ng’ɔ o e su’n, ɔ ti kɛ gbanflɛn nga e kɛnnin i ndɛ’n i liɛ’n sa-ɔ?

 MAAN e se kɛ gbanflɛn kun i si nin i nin be ti aɲanbeunfuɛ. Cɛn kun’n be yoli asidan kpɛkun be wuli. Kɛ gbanflɛn’n tili i sɔ’n i wla’n boli i wun. Sanngɛ like nga ti yɛ i wla wá bó i wun dan’n, yɛle kɛ i si nin i nin’n be sacili be bo sika’n kwlaa yɛ i kpa bɔbɔ’n kalɛ dan kpa o i su. Ɔ maan aja like ng’ɔ́ ɲɛ́n i’n yɛle kalɛ dan sɔ’n. Yɛ sran’m be jin i wun kɛ ɔ tannin kalɛ sɔ’n ndɛndɛ. Kalɛ sɔ’n kusu timan aɔwi. Ɔ maan ɔ su kwlá tuɛmɛn i le.

² Sa ng’ɔ o sran’m be su’n ɔ ti kɛ gbanflɛn’n sɔ’n i liɛ’n sa. Yɛle kɛ i klikli nun’n Adan nin Ɛvu mɔ be ti e si nin e nin klikli’n fɔ nunman be nun. Yɛ be tran lika klanman kpa kun nun. (Bob. 1:27; 2:7-9) Be kwla di aklunjɔɛ titi yɛ be kwla ɲan nguan m’ɔ leman awieliɛ’n. Sanngɛ Adan nin Ɛvu be wa yoli sa tɛ. Ɔ maan be kannin be bo lika sɔ’n nun’n, yɛ b’a kwlá ɲanman nguan m’ɔ leman awieliɛ’n kun. ?Kɛ ɔ yoli sɔ’n, aja like benin yɛ be yaci mannin be mma mun-ɔn? Biblu’n se kɛ: “Sran kunngba [yɛle kɛ Adan] ti yɛ sa tɛ’n bali mɛn’n nun-ɔn. Yɛ sa tɛ’n kusu ti yɛ wie’n bali-ɔ. Ɔ maan wie’n wo sran’m be kwlaa be su, afin be kwlaa be yoli sa tɛ.” (Rɔm. 5:12) Aja like nga Adan yaci mɛnnin i mma mun’n, yɛle sa tɛ’n. Yɛ sa tɛ sɔ’n kusu ti yɛ be wu-ɔ. Aja like sɔ’n ɔ ti kɛ kalɛ dan kpa yɛ ɔ o e su sa. Yɛ e nun wie fi kwlá tanninman kalɛ sɔ’n.—Jue. 49:8.

 3. ?Ngue ti yɛ e kwla se kɛ e sa tɛ’m be ti kɛ kalɛ wie yɛ ɔ o e su sa-ɔ?

³ Zezi kleli kɛ sa tɛ’n ɔ ti kɛ “kalɛ” wie yɛ ɔ o e su sa-ɔ. (Mat. 6:12 jnd; Lik. 11:4) Kɛ e yo sa tɛ’n, ɔ ti kɛ Zoova i kalɛ w’a tran e su sa. Ɔ maan ɔ fata kɛ e tannin kalɛ sɔ’n. Sɛ b’a tanninman kalɛ ng’ɔ o e su’n, saan kɛ e ko wu’n yɛ bé yáci kalɛ’n sɔ’n bé cɛ́ e-ɔ.—Rɔm. 6:​7, 23.

 4. (1) ?Sɛ b’a ukaman e’n, e kwlaa nga e ti sa tɛ yofuɛ’n e liɛ yó sɛ? (Jue Mun 49:​7-9) (2) ?Biblu’n nun’n, ngue yɛ be flɛ i sa tɛ’n niɔn? (An nian kuku nga be flɛ i kɛ “ Sa tɛ’n” nun.)

 ⁴ ?Ninnge kwlaa nga be fili Adan nin Ɛvu be sa’n e kwla ɲan be ekun? Ɛɛn-ɛn, sanngɛ nán e bɔbɔ e fanngan nun yɛ e kwla ɲan ninnge sɔ mun-ɔn. (An kanngan Jue Mun 49:​7-9 nun.) Sɛ b’a ukaman e’n, e su kwlá lafiman su kɛ cɛn wie lele’n, é ɲán nguan annzɛ kusu é cɛ́n nguan. I kpa bɔbɔ’n kɛ e ko wu’n e liɛ wíe mlɔnmlɔn kɛ nnɛn’m be liɛ’n sa.—Aku. 3:19; 2 Piɛ. 2:12.

 5. ?Ngue yɛ Zoova yoli naan sa tɛ’n i su kalɛ ng’ɔ o e su’n w’a wie-ɔ? (An nian desɛn ng’ɔ o fluwa’n i bui’n su’n.)

⁵ Maan e se kɛ bian kun m’ɔ ti aɲanbeunfuɛ’n w’a se gbanflɛn nga e kɛnnin i ndɛ’n i kɛ ɔ́ tánnin i su kalɛ’n kwlaa. ?Wafa sɛ yɛ i sɔ’n yó gbanflɛn’n niɔn? Nanwlɛ i sɔ’n yó i fɛ dan. Ɔ maan ɔ su sisimɛn i bo naan w’a kplin su. I wafa kunngba’n, e Si Zoova m’ɔ klo e’n ɔ cɛli e like dan kpa kun. Yɛ like sɔ’n nunnun sa tɛ m’ɔ ti kɛ kalɛ sa mɔ Adan fa yili e su’n. Zezi kannin like sɔ’n i ndɛ. Ɔ seli kɛ: “Ɲanmiɛn kloli mɛn’n lele ɔ fɛ i Wa kunngba cɛ’n mannin naan sran kwlaa ng’ɔ kle kɛ ɔ lafi i su’n w’a mlinman, sanngɛ ɔ ɲan nguan m’ɔ leman awieliɛ’n.” (Zan 3:16) Asa’n, like sɔ mɔ Zoova fa cɛli e’n ti’n, e nin i e afiɛn kwla sɛ.

 6. (1) ?Ajalɛ nga Ɲanmiɛn fali’n i su ndɛ benin yɛ Biblu’n kan mɔ é wá fá e ɲin é síe su-ɔ? (2) ?Wafa sɛ yɛ i sɔ’n úka e-ɔ?

⁶ ?Wafa sɛ yɛ e kwla ɲan ajalɛ cinnjin sɔ mɔ Ɲanmiɛn fali’n i su ye naan b’a yaci e sa tɛ m’ɔ ti kɛ kalɛ wie m’ɔ o e su sa’n b’a cɛ e-ɔ? Kɛ ɔ ko yo naan y’a tɛ kosan sɔ’n su’n é wá fá e ɲin é síe i ajalɛ sɔ’n i su ndɛ wie mɔ Biblu’n kan’n su. Biblu’n se kɛ ajalɛ sɔ’n ɔ ti e nin Ɲanmiɛn e afiɛn siesielɛ, nin e ti kpatalɛ, nin e ti kpɔlɛ, nin e delɛ, ɔ nin e sran kpa bulɛ. É wá fá e ɲin é síe i ndɛ sɔ’m be su, kpɛkun é bú like nga Zoova yo mannin e’n i su akunndan. I sɔ’n wá úka e naan y’a kle kpa kɛ like nga Zoova yo mannin e’n, ɔ yo e fɛ dan.

ZOOVA KUNNDƐ KƐ E NIN I E SIESIE E AFIƐN

 7. (1) ?Kɛ Adan nin Ɛvu be yoli sa tɛ’n be nin Zoova be afiɛn yoli sɛ? (2) ?Kɛ mɔ e ti Adan nin Ɛvu be mma mun’n ti’n, ngue yɛ ɔ ti cinnjin kɛ e yo-ɔ? (Rɔmunfuɛ Mun 5:​10, 11)

⁷ Kɛ Adan nin Ɛvu be yoli sa tɛ’n, b’a kwlá ɲanman nguan m’ɔ leman awieliɛ’n. Yɛ ng’ɔ ti tɛ kpa’n, yɛle kɛ be nin be Si Zoova be afiɛn sacili. Kwlaa naan Adan nin Ɛvu b’a yo sa tɛ’n, be ti Ɲanmiɛn i awlofuɛ. (Lik. 3:38) Sanngɛ kɛ be yoli ɲin  kekle Zoova su’n, Zoova w’a kplinman su kɛ be yo i awlo’n nunfuɛ kun. Kɛ ɔ́ yó sɔ’n nn be nin-a wuman ba. (Bob. 3:​23, 24; 4:1) Kɛ mɔ e ti Adan nin Ɛvu be mma mun’n ti’n, e nin Zoova e afiɛn w’a saci. Ɔ maan ɔ fata kɛ e nin i e siesie e afiɛn. (An kanngan Rɔmunfuɛ Mun 5:​10, 11 nun.) Yɛle kɛ e yo naan e nin i e afiɛn mantan. Fluwa kun seli kɛ Glɛki nun ndɛ mma nga be kacili i Wawle’n nun kɛ “be siesie be afiɛn’n,” i bo’n i wie yɛle kɛ be yo naan be kpɔfuɛ’n kaci be janvuɛ. Ng’ɔ yo ɲɛnmɛn’n yɛle kɛ Zoova bɔbɔ yɛ ɔ fali ajalɛ naan i sɔ liɛ’n w’a yo ye-ɔ. ?Ajalɛ benin yɛ ɔ fali-ɔ?

AJALƐ NG’Ɔ FALI’N YƐLE E TI KPATALƐ

 8. ?Ajalɛ benin yɛ Zoova fali naan e nin i e afiɛn w’a mantan-ɔn?

⁸ Kɛ ɔ ko yo naan Zoova ɔ nin klɔ sran mɔ fɔ o be nun’n be afiɛn w’a sɛ ekun’n, ɔ fali ajalɛ. I sɔ yolɛ’n nun’n like ng’ɔ mannin’n ɔ nin like ng’ɔ fili Adan i sa’n be sɛ. Biblu’n i bue nga laa be klɛli i Glɛki nun’n i nun’n, be kannin ajalɛ sɔ mɔ Zoova fali naan sran’m be nin i be afiɛn w’a mantan’n, annzɛ kusu b’a kaci i janvuɛ’n i ndɛ wie.—Rɔm. 3:25.

 9. ?Izraɛlifuɛ’m be blɛ su’n, ajalɛ benin yɛ Zoova fali naan w’a yaci be sa tɛ mun w’a cɛ be-ɔ?

⁹ Izraɛlifuɛ’m be blɛ su’n, Zoova fali ajalɛ kun naan w’a yaci be sa tɛ mun w’a cɛ be naan be nin i be afiɛn w’a sɛ. Afuɛ nuan kwlakwla’n, Izraɛlifuɛ’m be di Sa Tɛ’n i Ti Kpatalɛ Cɛn’n. Cɛn sɔ’n nun’n, Ɲanmiɛn ɲrun jranfuɛ dan’n ɔ yi Izraɛlifuɛ’m be ti tɛ. I yo, nnɛn nga be fa yi tɛ’n be kwlá kataman Izraɛlifuɛ’m be sa tɛ’n su. Afin nnɛn’m be nin klɔ sran sɛman. Sanngɛ kɛ Izraɛlifuɛ nga be sa tɛ’n yo be nsisɔ’n be yi tɛ be fa man Zoova’n, i klun klo su ɔ yaci be sa tɛ mun cɛ be. (Ebr. 10:​1-4) Tɛ nga be yi be Sa Tɛ’n i Ti Kpatalɛ Cɛn’n nun’n, ɔ nin cɛn uflɛ wie’m be nun’n be ti’n Izraɛlifuɛ’m be wunnin i wlɛ weiin kɛ be ti sa tɛ yofuɛ, naan ɔ fata kɛ be ɲan like kun m’ɔ kwla kata be sa tɛ’m be su mlɔnmlɔn-ɔn.

10. ?Ajalɛ benin yɛ Zoova fali naan w’a kwla yaci klɔ sran’m be sa tɛ’n w’a cɛ be-ɔ?

¹⁰ ?Ajalɛ benin yɛ Zoova fali naan w’a kwla yaci klɔ sran’m be wun sa’n w’a cɛ be-ɔ? Ɔ fɛli i awlɛn su Ba’n fa ‘mannin kpɛ kunngba cɛ naan ɔ sua sran kpanngban be sa tɛ’n.’ (Ebr. 9:28) Zezi fɛli i nguan’n mannin naan “ɔ́ kpɔ́ sran kpanngban be ti.” (Mat. 20:28) ?Kɛ be se kɛ be kpɔ sran kun ti’n i bo’n yɛle benin?

KALƐ NGA ƝANMIƐN TANNINNIN NAAN E NIN I E AFIƐN W’A SƐ’N

11. (1) ?Kɛ nga Biblu’n fa kan’n sa’n ngue ti yɛ ɔ fata kɛ be man like fa kpɔ e ti-ɔ? (2) ?Wan cɛ yɛ ɔ kwla kpɔ e ti-ɔ?

¹¹ Biblu’n kle kɛ, kɛ ɔ ko yo naan Zoova w’a yaci e sa tɛ mun w’a cɛ e’n naan y’a kwla kaci i janvuɛ’n, ɔ fata kɛ be man like be fa kpɔ e ti.  a ?Yɛ ngue yɛ ɔ fata kɛ be fa kpɔ sran’m be ti naan b’a kwla ɲan like ng’ɔ fili Adan i sa’n niɔn? Kɛ Adan nin Ɛvu be yoli sa tɛ’n, fɔ wa trannin be nun. Ɔ maan b’a kwlá ɲanman nguan m’ɔ leman awieliɛ’n kun. I sɔ’n ti’n like nga bé fá kpɔ́ klɔ sran’m be ti’n ɔ fata kɛ ɔ nin like ng’ɔ fili Adan nin Ɛvu be sa’n ɔ sɛ. (1 Tim. 2:6) Sran ng’ɔ́ kpɔ́ be ti’n, ɔ fata kɛ ɔ yo sran kaklaka kun mɔ fɔ nunmɛn i nun’n. Asa’n, ɔ fata kɛ ɔ yo sran m’ɔ kwla tran nguan nun tititi, yɛ ɔ fata kɛ i klun klo su ɔ fɛ i nguan’n man naan ɔ fa yi e ti tɛ. I lɛ nun yɛ sran  sɔ’n kwla fɛ i nguan’n fa kpɔ sran’m be ti naan b’a ɲan like ng’ɔ fili be sa’n niɔn.

12. ?Ngue ti yɛ Zezi kunngba cɛ yɛ ɔ kwla kpɔ e ti-ɔ?

¹² Maan e fa e ɲin e sie i sa nsan nga ti yɛ Zezi yɛ ɔ kwla kpɔ klɔ sran’m be ti’n be su. I klikli’n yɛle kɛ fɔ nunmɛn i nun. Biblu’n se kɛ “w’a yoman sa tɛ fi.” (1 Piɛ. 2:22) I nɲɔn su’n yɛle kɛ, kɛ mɔ fɔ nunmɛn i nun’n ti’n ɔ kwla tran nguan nun titi. Yɛ i nsan su’n yɛle kɛ, e dunman nun ti’n ɔ fɛli i wun mannin i klun klo su. (Ebr. 10:​9, 10) I nun mɔ Adan nin-a yoman sa tɛ’n fɔ nunmɛn i nun. Zezi kusu kɛ mɔ fɔ nunmɛn i nun’n ti’n, ɔ nin Adan be sɛ. (1 Kor. 15:45) Kɛ Zezi wuli’n, ɔ kwla tanninnin kalɛ ng’ɔ o e su’n i wunmuan’n naan y’a kwla ɲan like ng’ɔ fili Adan i sa’n. (Rɔm. 5:19) I sɔ mɔ Zezi yoli’n ti’n, ɔ kacili “Adan kasiɛn’n.” Ɔ nunman nun kɛ sran uflɛ mɔ fɔ nunmɛn i nun’n, ɔ bla naan ɔ wa tannin like ng’ɔ fili Adan i sa’n, i ti kalɛ. Afin Zezi “yili tɛ kpɛ kunngba cɛ,” yɛ ɔ su yomɛn i sɔ kun.—Ebr. 7:27; 10:12.

13. ?Ngbaciɛ benin yɛ ɔ o e ti kpatalɛ’n nin e ti kpɔlɛ’n be afiɛn-ɔn?

¹³ ?Ngbaciɛ benin yɛ ɔ o e ti kpatalɛ’n nin e ti kpɔlɛ’n be afiɛn-ɔn? E ti kpatalɛ’n ɔ ti ajalɛ kun mɔ Zoova fali naan ɔ nin klɔ sran’m be afiɛn w’a kwla sɛ ekun’n. E ti kpɔlɛ’n yɛle kalɛ ng’ɔ tanninnin naan w’a kwla yaci klɔ sran mɔ be ti sa tɛ yofuɛ’n be sa tɛ mun w’a cɛ be’n. Kalɛ sɔ’n i tanninlɛ’n yɛle Zezi i mmoja mɔ e dunman nun ti’n ɔ guɛli i ase’n.—Efɛ. 1:7; Ebr. 9:14.

ZOOVA DE E SA TƐ NIN WIE’N BE SA NUN YƐ Ɔ BU E SRAN KPA

14. (1) ?Ngue su yɛ é wá fá e ɲin é síe i siɛn’n niɔn? (2) ?Wafa sɛ yɛ i sɔ’n úka e-ɔ?

¹⁴ ?Like nga Zoova yoli’n i su ye benin yɛ e ɲɛn i-ɔ? Kɛ ɔ ko yo naan y’a tɛ kosan sɔ’n su’n, é wá fá e ɲin é síe i Biblu’n nun ndɛ nɲɔn su. Ndɛ sɔ’m bé wá úka e naan y’a wun i wlɛ kɛ, kɛ Zoova yaci e wun sa’n cɛ e’n, e ɲan su ye dan.

15-16. (1) ?Biblu’n nun’n, kɛ be kan klɔ sran’m be delɛ’n i ndɛ’n, i bo’n yɛle benin? (2) ?Kɛ e si kɛ Zoova nin Zezi be deli e’n, wafa sɛ yɛ i sɔ’n yo e-ɔ?

¹⁵ Biblu’n se kɛ, kɛ mɔ be kpɔli e ti’n ti’n, be deli e naan y’a ɲan e ti. Akoto Piɛli kɛnnin i sɔ liɛ’n i ndɛ. Ɔ seli kɛ: “Amun si kɛ nán sika annzɛ sika ɔkwlɛ mɔ be saci’n yɛ be fa deli [annzɛ yɛ be fa kpɔli amun ti] amun ninnge ngbɛnngbɛn mɔ amun nannan’m be kleli amun’n be nun-ɔn. Sanngɛ Klisi m’ɔ ti kɛ bua ba mɔ lɛ nin fɔ kaan sa nunmɛn i wun sa’n, i mmoja m’ɔ ti kpa dan’n yɛ be fa deli amun-ɔn.”—1 Piɛ. 1:​18, 19; jnd.

¹⁶ E ti kpɔlɛ tɛ’n ti’n, e kwla ɲan e ti sa tɛ’n nin wie mɔ i ti’n e wun ɲrɛnnɛn’n be sa nun. (Rɔm. 5:21) Nanwlɛ, Zoova nin Zezi be asenna’n ɔ su wieman e nuan nun le. Afin Zezi fɛli i mmoja m’ɔ ti kpa dan’n fa deli e.—1 Kor. 15:22.

17-18. (1) ?Kɛ Biblu’n se kɛ Zoova bu i sufuɛ’m be sran kpa’n, i bo’n yɛle benin? (2) ?Kɛ Zoova bu e sran kpa’n, i su ye benin yɛ e ɲɛn i-ɔ?

¹⁷ Biblu’n se kɛ Zoova bu i sran’m be sran kpa. I sɔ’n kle kɛ ɔ su seman be kɛ be tannin sa tɛ nga be yoli’n i ti kalɛ. I sɔ mɔ Zoova yo’n, ɔ kleman kɛ ɔ diman sa nuan su sɛsɛ yolɛ mmla ng’ɔ kpɛli’n su. Afin nán sa nga e yo be’n i ti yɛ ɔ bu e sran kpa-ɔ. Asa’n, i sɔ’n kleman kɛ i klun jɔ sa tɛ nga e yo be’n be su. Sanngɛ kɛ mɔ e kle kɛ e lafi like nga i bɔbɔ nin i wa Zezi be yoli naan b’a kpɔ e ti’n su’n, i ti yɛ ɔ yaci e sa tɛ mun cɛ e-ɔ.—Rɔm. 3:24; Gal. 2:16.

¹⁸ ?Kɛ Zoova bu e sran kpa’n, i su ye benin yɛ e ɲɛn i-ɔ? Be nga be buli be sran kpa’n, be nun wie’m be liɛ’n be kpali be naan be nin Klisi be ko di famiɛn ɲanmiɛn  su lɔ. Yɛ b’a kaci Ɲanmiɛn i mma mun. (Tit. 3:7; 1 Zan 3:1) Ɲanmiɛn yacili be sa tɛ mun cɛli be. I kpa bɔbɔ’n, ɔ ti kɛ b’a yoman sa tɛ le sa. Ɔ maan be kwla kɔ ɲanmiɛn su be ko di famiɛn. (Rɔm. 8:​1, 2, 30) Be nga Ɲanmiɛn buli be sran kpa’n, bé ɲán nguan m’ɔ leman awieliɛ’n asiɛ’n su wa. Zoova yacili be sa tɛ mun cɛli be, yɛ be kacili i janvuɛ. (Zak. 2:​21-23) Asa’n, sran kpanngban kpa nga bé fín Aamagedɔn alɛ’n nun bé fíte’n be kwla lafi su kɛ be su wuman le. (Zan 11:26) Asa ekun’n bé wá cɛ́n “be nga be yoli sa kpa’n” ɔ nin “be nga b’a yoman sa kpa” mɔ be wuli’n. (Yol. 24:15; Zan 5:​28, 29) I agualiɛ su’n, Ɲanmiɛn i sufuɛ kwlaa nga be ti aɲinyiɛfuɛ’n, “bé ɲán be ti mlɔnmlɔn kɛ Ɲanmiɛn i mma mun sa.” (Rɔm. 8:21) E ɲin o blɛ mɔ e nin e Si Zoova e afiɛn wá sɛ́ kpa’n i sin dan.

19. ?Wafa sɛ yɛ sa ng’ɔ o e su laa’n ɔ wa kacili-ɔ? (An nian kuku nga be flɛ i kɛ “ I su ye nga e ɲɛn i’n” nun wie.)

¹⁹ Laa’n, e su sa’n ti kɛ gbanflɛn nga e kɛnnin i ndɛ like suanlɛ’n i bo bolɛ’n nun lɔ’n sa. Gbanflɛn sɔ’n like kwlaa fili i sa. Yɛ kalɛ ng’ɔ o i su’n ɔ su kwlá tanninmɛn i le. Sanngɛ Zoova ukali e. Ɔ fali ajalɛ naan w’a kwla yaci e sa tɛ mun w’a cɛ e. Yɛ Zezi fɛli i wun kpɔli e ti. I kwlaa sɔ’n ti’n e su sa’n kacili. Zezi Klisi su mɔ e lafi’n ti’n be deli e. Yɛ y’a ɲan e ti sa tɛ’n nin wie’n be sa nun. Kɛ e Si Ɲanmiɛn Zoova m’ɔ klo e’n ɔ yaci e sa tɛ’n cɛ e’n, ɔ boman su diman jɔlɛ kun. Ɔ ti kɛ y’a yoman sa sɔ’n i le sa. Yɛ like ng’ɔ ti cinnjin kpafuɛ’n yɛle kɛ e nin i e afiɛn kwla sɛ.

20. ?Kosan benin yɛ é wá tɛ́ su like suanlɛ ng’ɔ́ bá lɔ’n nun-ɔn?

²⁰ Kɛ e bu like nga Zoova nin Zezi be yo mannin e’n i su akunndan kpa’n, i sɔ’n yo e fɛ dan. Ɔ maan be asenna’n su wieman e nuan nun le. (2 Kor. 5:15) Sɛ ɔ ti kɛ b’a ukaman e sa’n, nn e liɛ wieli mlɔnmlɔn. ?Sanngɛ e sa tɛ mɔ Zoova yaci cɛ e’n, i su ye benin yɛ e tinuntinun e ɲɛn i-ɔ? Like suanlɛ ng’ɔ́ bá lɔ’n nun’n, é wá tɛ́ kosan sɔ’n su.