1. ?Ngue yɛ ɔ ti sran sunman be cinnjin andɛ-ɔ?

 ATRƐKPA’N, amun sie i nzɔliɛ kɛ andɛ’n sran sunman be bu be bɔbɔ be wun akunndan dan. I wie yɛle kɛ, sran wie’m be manman be wun rezo sosio’m be su, yɛ be fa ninnge nga be yo be’n be di be nuan lɔ. Sanngɛ be nga be manman Zoova andɛ’n, b’a sɔnman. ?Kɛ be se kɛ be manman Zoova’n i bo’n yɛle benin? ?Yɛ ngue ti yɛ ɔ fata kɛ e mɛnmɛn i-ɔ? É wá tɛ́ kosan sɔ’m be su like suanlɛ nga nun. Asa’n é wá wún wafa nga e kwla manman Zoova kɛ ng’ɔ nin i fata’n sa’n, ɔ nin wafa nga e ɲrun lɔ’n i bɔbɔ wá yó maan i dunman’n fú’n.

?KƐ BE SE KƐ MAAN E MANMAN ZOOVA’N, I BO YƐLE BENIN?

 2. ?Wafa sɛ yɛ Zoova yili i aɲrunɲan’n i nglo Sinai Oka’n su lɔ-ɔ? (An nian desɛn ng’ɔ o fluwa’n i bui’n su’n wie.)

² Biblu’n kle kɛ Zoova le ɲrun dan. Kɛ ɔ deli Izraɛlifuɛ mun mɔ be fin Ezipti lɔ fiteli’n, ɔ yili i aɲrunɲan’n i nglo. Kɛ ɔ́ yó sɔ’n, nn Izraɛlifuɛ’m b’a ju Sinai Oka’n i wun lɛ naan bé tíe ndɛ nga Ɲanmiɛn wá kán klé be’n. Bé nían-ɔn, ɲanmiɛn ble tritri kpa kun w’a kata oka’n su kplu. Kpɛkun asiɛ’n kejeli dan kpa. Atrɛkpa’n sin fin oka’n nun fiteli wie. Kɛ ɔ́ yó sɔ’n, nn ɲanmiɛn’n kpá sin piapia, nn angblannan’n kusu tɛ́. Yɛ awɛ kun tɛli kekle kpa. (Tul. 19:​16-18; 24:17; Jue. 68:8) Kɛ Zoova yili i aɲrunɲan’n i nglo kɛ ngalɛ’n sa mɔ Izraɛlifuɛ sɔ’m be wunnin i’n, wafa nga be wun yoli be’n, amun bu i akunndan be nian.

 3. ?Wafa sɛ yɛ klɔ sran’m be kwla yo maan Zoova ɲan ɲrun-ɔn?

³ Klɔ sran’m be kusu be kwla yo maan Ɲanmiɛn ɲan ɲrun. Wafa nga be kwla yo sɔ’n, i kun yɛle kɛ maan be kɛn  i tinmin’n nin i nzuɛn mɔ be yo ɲɛnmɛn’n be ndɛ kle be wiengu mun. Asa’n, kɛ e kle kɛ i fanngan nun yɛ e kwla di junman kwlaa nga be fa man e’n, i sɔ’n yo maan ɔ ɲan ɲrun. (Eza. 26:12) Sran kun m’ɔ yoli maan Zoova ɲannin ɲrun m’ɔ kle e ajalɛ kpa’n, yɛle Famiɛn Davidi. Cɛn kun m’ɔ́ srɛ́ Ɲanmiɛn Izraɛli nvle wunmuan’n i ɲrun’n, ɔ seli kɛ: “Zoova, a ti dan, a le tinmin, a yo ɲɛnmɛn dan, klanman’n nin aɲrunɲan’n be ti ɔ liɛ. Afin nglo lɔ’n nin asiɛ’n su wa ninnge kwlaa ti ɔ liɛ.” Kɛ Davidi guɛli i srɛlɛ’n i bo’n, “sran’m be kwlaa be manmannin Zoova.”—1 Ɲol. 29:​11, 20.

 4. ?Wafa sɛ yɛ Zezi manmannin Zoova-ɔ?

⁴ I nun mɔ Zezi o asiɛ’n su wa’n, ɔ dili sran’m be nanwlɛ kɛ i Si i fanngan nun yɛ ɔ yo abonuan sa mun-ɔn. I lɛ nun’n, ɔ yoli maan i Si ɲannin ɲrun. (Mar. 5:​18-20) Asa’n, i ijɔlɛ’n nun’n, ɔ nin wafa ng’ɔ nin sran’m be trannin’n nun’n, ɔ ukɛli i wiengu mun naan be wun kɛ i Si leman wunsu. Cɛn kun’n, ɔ ɔli like klelɛ Zifu’m be Ɲanmiɛn sulɛ sua’n nun lɔ. Bla kun mɔ mmusu kun kle i yalɛ w’a di afuɛ 18, ɔ o be nga be su tie i ndɛ’n be nun wie. Tukpacɛ nga mmusu’n fa yili i wun’n ti’n, ɔ ti kluwa, ɔ kwlá tinngɛmɛn i wun mlɔnmlɔn. Zezi wunnin i wlɛ kɛ bla’n i wla w’a bo i wun dan. Ɔ maan ɔ kunndɛli kɛ ɔ́ úkɛ i. I sɔ’n ti’n, ɔ wunngeli i wun lɔ. Kpɛkun ɔ kannin ndɛ aunnvɔɛ su kleli i. Ɔ seli i kɛ: “Mmo, w’a ɲan ɔ ti tukpacɛ sɔ’n i sa nun.” Ɔ fɛli i sa’n fuali bla’n su. Kpɛkun be ja nun lɛ’n, bla’n mɛnnin i wun su naan “w’a manman Ɲanmiɛn.” Kɛ bla’n wunnin kɛ w’a yo juejue’n, i sɔ’n yoli i fɛ dan. (Lik. 13:​10-13) Sa kun ti yɛ bla’n manmannin Zoova-ɔ. E kusu nán ngbɛn ti yɛ e mɛnmɛn i wie-ɔ.

?NGUE TI YƐ E MANMAN ZOOVA-Ɔ?

 5. ?Ngue ti yɛ ɔ fata kɛ e ɲin yi Zoova-ɔ?

⁵ E manman Zoova afin e ɲin yi i dan. Sa sunman ti’n, ɔ fata kɛ e ɲin yi Zoova. Ɔ kwla like kwlaa yo. Ɔ fɛman le. (Jue. 96:​4-7) Ninnge ng’ɔ yili be’n be kle weiin kɛ i ngwlɛlɛ’n leman wunsu. I yɛ ɔ mannin e nguan-ɔn. Asa’n ɔ man e ninnge nga e sa mian be wun naan y’a ka nguan nun’n. (Ngl. 4:11) Ɔ ti nanwlɛfuɛ. (Ngl. 15:4) Like kwlaa ng’ɔ yo’n, ɔ yo ye. Yɛ ɔ yia nda kwlaa ng’ɔ ta’n i nuan. (Zoz. 23:14) I sɔ’n ti’n, kɛ Zoova i nuan ijɔfuɛ Zeremin kɛ́n i ndɛ’n, ɔ seli kɛ: “Nvlenvle’m be nun ngwlɛlɛfuɛ’m be kwlaa be nun’n, nin famiɛn diwlɛ’m be kwlaa be nun’n, sran fi nin wɔ sɛman.” (Zer. 10:​6, 7) I kwlaa sɔ’n kle kɛ ɔ fata kɛ e ɲin yi e Si Ɲanmiɛn. Nán aɲinyiɛ ngunmin yɛ e fa man Zoova-ɔ. Sanngɛ e klo i wie.

 6. ?Ngue ti yɛ e klo Zoova-ɔ?

⁶ E manman Zoova afin e klo i dan. Zoova i nzuɛn m’ɔ ti kpa dan’n, i ti yɛ e klo i-ɔ. Ɔ yaci sa cɛ yɛ ɔ si aunnvɔɛ. (Jue. 103:13; Eza. 49:15) Sran ndɛ lo i. Kɛ sa wie yo e ya’n, ɔ yo i ya wie. (Zkr. 2:8) Ɔ uka e naan y’a si i naan y’a kwla kaci i janvuɛ. (Jue. 25:14; Yol. 17:27) Asa’n ɔ ti wun ase kanfuɛ. Biblu’n se kɛ: “Ɔ klu nian ɲanmiɛn’n nin asiɛ’n, yɛ ɔ man sran ng’ɔ leman wie’n i su ndutre’n nun.” (Jue. 113:​6, 7) I kwlaa sɔ’n ti’n, e kunndɛ kɛ é mánmán e Ɲanmiɛn m’ɔ ti kpli’n.—Jue. 86:12.

 7. ?Like cinnjin benin yɛ e kwla yo-ɔ?

⁷ E manman Zoova afin e kunndɛ kɛ e wiengu’m be si i. Sran sunman be siman Zoova i su ndɛ nanwlɛ’n. Afin Satan buɛli i su ato fa sili sran’m be ɲin. (2 Kor. 4:4) Satan yoli maan sran’m be bu i kɛ Zoova yaciman sa cɛman, naan e ndɛ lomɛn i, naan i ti yɛ sran’m be wun be ɲrun-ɔn.  Sanngɛ e liɛ’n, e si e Ɲanmiɛn’n i su ndɛ nanwlɛ’n. Ɔ maan e kwla kɛn i su ndɛ e kle e wiengu mun naan be kusu be mɛnmɛn i. (Eza. 43:10) Jue Mun 96 fa e ɲin sie i manmanlɛ m’ɔ fata kɛ e manman Zoova’n su. Kɛ é fá e ɲin é síe i jue sɔ’n i nun ndɛ’m be su’n, maan e bu wafa nga e kwla manman Zoova kɛ ng’ɔ nin i fata’n sa’n i akunndan.

WAFA NGA E KWLA MANMAN ZOOVA KƐ NG’Ɔ NIN I FATA’N SA’N

 8. ?Wafa sɛ yɛ kwla manman Zoova-ɔ? (Jue. 96:​1-3)

⁸ An kanngan Jue Mun 96:​1-3 nun. Kɛ e kan Zoova i ndɛ e kle e wiengu mun’n, i sɔ’n ti i manmanlɛ. Biblu’n nun ndɛ mma sɔ’m be nun’n, be wla Zoova i sufuɛ’m be fanngan kɛ be “to jue be manman Zoova,” be “kan delɛ m’ɔ de sran’n i jasin fɛ’n i ndɛ,” yɛ be “kɛn i aɲrunɲan’n i ndɛ nvlenvle’m be nun.” Ninnge nga e kwla yo be e fa manman e Si Ɲanmiɛn’n, i wie yɛ ɔ o lɛ-ɔ. Laa’n be nga be suli Ɲanmiɛn kpa’n, b’a sisiman be bo naan b’a kan ninnge kpakpa kwlaa nga Zoova yo mannin be’n, ɔ nin i nzuɛn’m be ndɛ b’a kle sran uflɛ. Asa’n be yoli maan sran’m be boli i dunman kpa. (Dan. 3:​16-18; Yol. 4:29) ?Wafa sɛ yɛ e kwla yo sɔ wie-ɔ?

9-10. ?Ngue yɛ Anjelena i su ndɛ’n kle e-ɔ? (An nian foto’n wie.)

⁹ Be flɛ aniaan bla kun m’ɔ tran Etazinin’n kɛ Anjelena. a Ɔ kannin Zoova i ndɛ yakpa su i junman su lɔ. Yɛle kɛ be yiɛli i aɲia kun bo. Aɲia sɔ’n i bo’n, be man be nga be boli junman sɔ’n i dilɛ bo ɔ nin-a cɛman’n, be atin kɛ be kan be su ndɛ kle be wiengu mun. Anjelena buɛbuɛli i wun naan ɔ́ kán Zoova i Lalofuɛ m’ɔ ti’n i su aklunjɔɛ ng’ɔ di’n i ndɛ. Sanngɛ kwlaa naan ijɔlɛ’n w’a to i’n, kɛ i wiengu junman difuɛ kun íjɔ i liɛ’n, ɔ boli i ndɛ’n i bo kɛ i si nin i nin mɔ be tɛli i’n be ti Zoova i Lalofuɛ. Sanngɛ w’a kanman like nga Zoova i Lalofuɛ’m be kle’n i wun ndɛ kpa kaan sa. Anjelena seli kɛ: “Kɛ ɔ yoli sɔ’n, min awlɛn ba’n sili min klun sa kpukpukpu. Sanngɛ n seli min wun kɛ: ‘?Ń yáci i lɛ naan ɔ́ búa Zoova i su ato? ?Annzɛ kusu ń klé kɛ n jran Zoova sin?’”

¹⁰ Kɛ bian’n muɛnnin i nuan’n, Anjelena srɛli i klun lɔ. Kpɛkun ɔ seli i amanniɛn su kɛ: “Min kusu, min si nin min nin mɔ be  tali min’n, be ti Zoova i Lalofuɛ wie. Yɛ andɛ nin andɛ’n n te yo Zoova i Lalofuɛ.” Kannzɛ Anjelena i klun titili i’n, sanngɛ ɔ guɛli i wla’n i ase. Kpɛkun ɔ fali foto wie mɔ i bɔbɔ nin aniaan wie mɔ be su Zoova aklunjɔɛ su’n be cili’n kleli i wiengu junman difuɛ mun. I sin’n ɔ kannin like nga e kle sran mun’n, i ndɛ aɲinyiɛ su kleli be. (1 Piɛ. 3:15) ?Wafa sɛ yɛ i bo’n guali-ɔ? Lele mɔ Anjelena fá gúɛ i ndɛ’n i bo’n, nn bian’n i akunndan’n w’a kaci kan. I kpa bɔbɔ’n, ɔ dili i nanwlɛ kɛ, kɛ i kaan nun’n ɔ nin Zoova i Lalofuɛ’m bé yó ninnge wie mun’n, ɔ dili aklunjɔɛ. Anjelena seli kɛ: “Ɔ fata kɛ e kan Zoova i ti ndɛ. I su ndɛ nanwlɛ mɔ n kan’n ɔ ti min cenjele like.” E kusu’n kɛ e wiengu’m be kle kɛ be ɲin yiman Zoova’n, e liɛ’n e kwla mɛnmɛn i. I sɔ’n ti e cenjele like.

11. ?Kɛ ɔ fɛ i laa lele andɛ’n, wafa sɛ yɛ Ɲanmiɛn i sufuɛ’m be fa ndɛ ng’ɔ o Jue Mun 96:8 nun’n su-ɔ?

¹¹ An kanngan Jue Mun 96:8 nun. E kwla fa e sa nun ninnge kpakpa mun e manman Zoova. Zoova i sufuɛ’m be yo sɔ titi be fa mɛnmɛn i. (Ɲan. 3:9) Izraɛlifuɛ’m be blɛ su’n, be fali be sika nin be sa nun ninnge kpakpa wie mun ekun be mannin naan be fa kplan Ɲanmiɛn sua’n, naan kusu be fa niɛn i lika. (2 Fam. 12:​4, 5; 1 Ɲol. 29:​3-9) Zezi i sɔnnzɔnfuɛ wie’m be fali “be sa nun ninnge mun” niannin Zezi nin i akoto’m be lika. (Lik. 8:​1-3) Asa’n Klisifuɛ klikli’m be mannin like be fa suannin be niaan nga afɛ o be su’n be bo. (Yol. 11:​27-29) Andɛ kusu’n, wafa nga e kwla manman Zoova wie’n, i wie yɛle kɛ e kwla man e klunklo like.

12. ?Wafa sɛ yɛ e klunklo like nga e man’n, ɔ manman Zoova-ɔ? (An nian foto’n wie.)

¹² Maan e kan sa kun m’ɔ kle kɛ e klunklo like nga e man’n ɔ manman Zoova’n i ndɛ. Afuɛ 2020 nun’n, nzue’n jrannin Zinbabue lɔ cɛli kpa. I sɔ’n ti’n, awe ng’ɔ kpɛnnin’n w’a yoman blɛblɛ. Sran miliɔn kun tra su be ɲanman like bɔ kaan sa be diman. E niaan bla kun mɔ be flɛ i kɛ Priska’n, ɔ o be nun wie. Ɔ nin i sɔ ngba’n, Priska boli jasin fɛ’n i titi Mlan cɛn nin Ya cɛn kwlaa. Blɛ mɔ bé tú kacɛ bɔbɔ’n w’a yacimɛn i sɔ yolɛ. I mantanfuɛ’m be yoli i finfin. Be seli i kɛ, kɛ i wiengu’m bé kɔ́ fie su’n, nn i liɛ’n jasin fɛ’n yɛ ɔ kɔ i bolɛ-ɔ, naan awe’n wá kún i lele ɔ́ wú. Priska kusu m’ɔ lafi su kɛ Zoova níɛn i lika’n ti’n, ɔ tɛli  be su kɛ: “Zoova nin-a yimɛn i sufuɛ’m be ase le.” W’a cɛman, anuannzɛ’n ko mannin Priska nin aniaan wie mun ekun be aliɛ. E klunklo like nga e man’n, i ti yɛ anuannzɛ’n kwla nian aniaan kɛ ngalɛ sa’m be lika-ɔ. Kɛ Priska i mantanfuɛ’m be wunnin i sɔ’n, ɔ boli be nuan. I sɔ’n ti’n be seli i kɛ: “Ɲanmiɛn w’a yiman ɔ ase. Ɔ maan e kunndɛ kɛ a kɛn i ndɛ kle e.” Kɛ ɔ yoli sɔ’n, i mantanfuɛ’m be nun nso be boli aɲia’m be bo tranlɛ bo.

13. ?Wafa sɛ yɛ e ayeliɛ’n kwla manman Zoova-ɔ? (Jue Mun 96:9)

¹³ An kanngan Jue Mun 96:9 nun. E ayeliɛ’n kwla manman Zoova. Laa’n, Zoova i ɲrun jranfuɛ nga be di junman i sua’n nun lɔ’n, ɔ fata kɛ be yo be wun yɛinyɛin. (Tul. 40:​30-32) Sanngɛ like kun o lɛ’n, ɔ ti cinnjin tra e wun yɛinyɛin yolɛ’n. Yɛle kɛ maan e nzuɛn’n yo kpa. (Jue. 24:​3, 4; 1 Piɛ. 1:​15, 16) Ɔ fata kɛ e mian e ɲin kpa naan e wla e “nzuɛn laa’n” i ase. Nzuɛn sɔ’n ti yɛ e yo sa tɛtɛ mun-ɔn. Sanngɛ maan e fa “nzuɛn uflɛ’n.” Yɛle kɛ maan e akunndan’n nin i e ayeliɛ’n be yo kɛ Zoova liɛ’n sa. (Kol. 3:​9, 10) Zoova fanngan nun’n, be nga be kunndɛ bla nin bian sukusuku’n annzɛ be yo sa kekleekle mun bɔbɔ’n, be kwla kaci, kpɛkun be fa nzuɛn uflɛ’n.

14. ?Ngue yɛ Jaki i su ndɛ’n kle wɔ-ɔ? (An nian foto’n wie.)

¹⁴ Be flɛ aniaan kun kɛ Jaki. Laa’n, ɔ kun sran mun tɛtɛ kpa. I sɔ’n ti’n be tɔnnin i dunman kɛ Mmusu. Sa tɛtɛ ng’ɔ yoli be’n ti’n, kɛ be dili i jɔlɛ’n, be seli kɛ maan be kun i. Sanngɛ kɛ ɔ o bisua lɔ m’ɔ́ mínndɛ cɛn nga be kleli kɛ bé kún i’n, aniaan kun m’ɔ kle bisua sɔ’n nun lɔ bisuafuɛ wie’m be Biblu’n nun like’n, ɔ seli Jaki kɛ ɔ́ klé i like. Jaki kplinnin su. Ɔ maan ɔ boli Biblu’n nun like suanlɛ bo. Kannzɛ bɔbɔ Jaki yoli sa tɛtɛ mun’n, sanngɛ ɔ wlɛli i nzuɛn laa’n i ase. Kɛ ɔ́ kɔ́ i ɲrun’n, be yoli i batɛmun. Jaki i nzuɛn’n kacili dan ti’n, kɛ cɛn nga be kleli kɛ bé kún i’n juli’n, bisua sunianfuɛ wie mɔ be ɔli i kalelɛ’n, be sunnin. Sonja kun seli kɛ: “Laa’n lika nga nun wa’n, Jaki i tɛ ng’ɔ ti’n sran fi tomɛn i. Sanngɛ siɛn’n, ɔ ti sran kpa’m be nun kun.” Kɛ be kunnin Jaki’n, i lemɔcuɛ ng’ɔ su i su’n nun’n, aniaan’m be sali be sin bisua lɔ naan bé kó yó lemɔcuɛ afiɛn’n nun aɲia’n. Jaki i  wiengu bisuafuɛ kun m’ɔ nin-a tranman aɲia’m be bo le’n, ɔ ɔli aɲia’n i bo. ?Ngue ti yɛ ɔ fali ajalɛ sɔ’n niɔn? Wafa nga Jaki i nzuɛn’n kacili’n, ɔ yoli i ɲɛnmɛn dan. I sɔ’n ti’n, ɔ kunndɛli kɛ ɔ́ sí like ng’ɔ fata kɛ ɔ yo naan w’a su Zoova wie’n. I sɔ’n kle weiin kɛ e ayeliɛ’n kwla manman e Si Ɲanmiɛn.—1 Piɛ. 2:12.

?Ɔ CƐ KAN’N NGUE YƐ ZOOVA WÁ YÓ NAAN I DUNMAN’N W’A FU-Ɔ?

15. ?Ɔ cɛ kan’n, ngue yɛ Zoova wá yó naan i dunman’n w’a fu-ɔ? (Jue Mun 96:​10-13)

¹⁵ An kanngan Jue Mun 96:​10-13 nun. Jue Mun 96 i ndɛ mma kasiɛn’m be kle kɛ Zoova ti Famiɛn nin Jɔlɛ difuɛ kun m’ɔ yo sa’n i nuan su-ɔ. ?Ɔ cɛ kan’n, ngue yɛ Zoova wá yó naan i dunman’n w’a fu-ɔ? Ɔ́ wá dí i jɔlɛ mun. Yɛle kɛ ɔ́ wá núnnún Babilɔnin Klɔ Dan m’ɔ sacili i dunman’n. (Ngl. 17:​5, 16; 19:​1, 2) Atrɛkpa’n kɛ blɛ sɔ’n nun’n, sran wie’m bé wá wún kɛ b’a nunnun Babilɔnin Klɔ Dan’n, bé bá Zoova i sulɛ wie. I agualiɛ su’n, Zoova wá núnnún Satan i mɛn’n Aamagedɔn alɛ’n nun. Ɔ́ núnnún be kwlaa nga be tɛnndɛn i ɲrun mɔ be buɛ i su ato’n. Sanngɛ ɔ́ dé be nga be klo i mɔ be fɛ i ndɛ’n su mɔ be mɛnmɛn i’n. (Mar. 8:38; 2 Tes. 1:​6-10) I sin’n, Klisi dí famiɛn afuɛ akpi, kpɛkun bé sá sran’m bé nían. Kɛ ɔ ko yo sɔ’n, Zoova yó i dunman’n i sanwun mlɔnmlɔnmlɔn. (Ngl. 20:​7-10) Blɛ sɔ’n nun’n, “asiɛ’n sufuɛ’m be kwlaa bé wá sí Zoova i aɲrunɲan’n kɛ nzue’n fa kata jenvie’n i bo lɔ’n su sa.”—Aba. 2:14.

16. ?Ngue yɛ w’a fua kpa kɛ á yó-ɔ? (An nian desɛn’n wie.)

¹⁶ Kɛ sran’m bé wá mánmán Zoova kɛ ng’ɔ nin i fata’n sa’n, nanwlɛ, i sɔ’n wá yó ɲɛnmɛn dan. Sanngɛ lele naan cɛn sɔ’n w’a ju’n, e ijɔlɛ nin e ayeliɛ’n nun’n, maan e yo e liɛ nga e kwlɛ i yo naan y’a manman e Ɲanmiɛn’n. Kɛ ɔ ko yo naan y’a kwla yo sɔ’n, Biblu’n nun ndɛ mma nga Anuannzɛ’n i Ɲrun Dinfuɛ’m be fa e ɲin sie su afuɛ 2025 nun’n, yɛle Jue Mun 96:8. Ɔ se kɛ: “Amun manman Zoova kɛ ɔ nin i fata’n sa.”