1, 2. (a) ?Ngue yɛ é yó naan y’a ɲan anannganman nguan ɔn? (b) ?Ngue yɛ é yó naan y’a mlinman ɔn?

 KƐ E kaci Klistfuɛ’n, nn y’a fa atin kun su. Sɛ e nanti atin sɔ’n i su trelele’n, é jú klanman. Yɛle kɛ, é ɲán anannganman nguan ɲanmiɛn su lɔ, annzɛ asiɛ’n su wa. Zezi seli kɛ: “Sran ng’ɔ trɛ i anwlɛn lele ju i awieliɛ’n, ɔ́ fíte nun.” (Mat. 24:13) Nanwlɛ, ɔ fata kɛ e tra e awlɛn lele jú e wie cɛn annzɛ mɛn tɛ nga i ‘awieliɛ.’ Kɛ ɔ ko yo naan i sɔ’n w’a yo ye’n, ɔ fata kɛ e nian e wun su. Afin, mɛn’n nun ninnge’m be kwla tanndan e ɲrun. Ɔ maan, e kwla mlin. (1 Zan 2:15-17) ?Ngue yɛ é yó naan y’a mlinman ɔn?

² Zezi kleli e like ng’ɔ fata kɛ e yo’n. Ninnge kwlaa ng’ɔ yoli be’n, Biblu’n kan be ndɛ. Sɛ e suan Biblu’n nun like’n, é sí Zezi, é kló i, kpɛkun é láfi i su. (An kanngan 1 Piɛr 1:8, 9 nun.) Akoto Piɛli seli kɛ Zezi kleli e ajalɛ naan e nian su e nanti. (1 Piɛ. 2:21) Sɛ e nanti Zezi i ajalɛ’n su’n, é kwlá  trá e awlɛn lele é fíte nun. a Like suanlɛ ng’ɔ sinnin lɛ’n nun’n, e wunnin wafa nga e kwla yo wun ase kanfuɛ nin aunnvuɛ sifuɛ kɛ Zezi sa’n. Like suanlɛ nga nun’n, é wá wún kɛ Zezi ti yakpafuɛ nin ngwlɛlɛfuɛ. Kpɛkun, wafa nga e kwla nanti i ajalɛ’n su’n, é kɛ́n i ndɛ wie.

3. (a) ?Kɛ be se kɛ sran kun ti yakpafuɛ’n, i bo’n yɛle benin? (b) ?Ngue yɛ maan e kwla yo yakpafuɛ ɔ?

³ Sran ng’ɔ ti yakpafuɛ’n, ɔ trɛ i awlɛn sa’n kwlaa nun. Ɔ timan srongble. Ɔ sisimɛn i bo naan w’a yo sa ng’ɔ ti kpa’n. Kɛ sa kekle tɔ i su’n, ɔ usuman. Sanngɛ, ɔ fɛ i wla’n gua Ɲanmiɛn su. Sran ng’ɔ ti yakpafuɛ’n, i ɲin yi Ɲanmiɛn, ɔ lafi i su yɛ ɔ klo i. Sɛ e ɲin yi Ɲanmiɛn’n, e su yoman srongble. (1 Sam. 11:7; Nya. 29:25) Sɛ e lafi Ɲanmiɛn su’n, e su kokoman sa nga be o e su’n, be ti ngboko. Sanngɛ, e akunndan’n trán ninnge nga Ɲanmiɛn seli kɛ ɔ́ yó mán e’n be su. (Jue. 27:14) Kɛ be kle e yalɛ’n, Ɲanmiɛn mɔ e klo i’n ti’n, e tra e awlɛn. (Zan 15:13) Sɛ e lafi Ɲanmiɛn su naan e nanti i Wa’n i ajalɛ’n su’n, é yó yakpafuɛ.​—Jue. 28:7.

4. ?Ngue yɛ Zezi yoli m’ɔ kle kɛ ɔ ti yakpafuɛ ɔ? (An nian desɛn ng’ɔ o kan like suanlɛ’n bo i bo lɛ’n.)

⁴ I nun mɔ Zezi le afuɛ 12, ɔ kleli kɛ ɔ ti yakpafuɛ. Yɛle kɛ, ɔ ko trannin “Nyanmiɛn i sua’n nun Zuif’m be ninnge klefuɛ’m be afiɛn.” (An kanngan Lik 2:41-47 nun.) Zuifu’m be ninnge klefuɛ sɔ’m be si Moizi Mmla’n i kpa. Kpɛkun, be si Zuifu’m be nzuɛn’n i kpa wie. Zuifu’m be nzuɛn sɔ’n ti’n, Mmla’n i su falɛ’n yoli kekle. Sanngɛ, Zezi w’a sroman like klefuɛ sɔ mun. Ɔ “usa” be kosan. Nán bakanngan kosan yɛ ɔ fa usa be ɔ. Sanngɛ, kosan nga ngwlɛlɛfuɛ yɛ ɔ kwla tɛ su’n, yɛ ɔ fa usa be ɔ. Kɛ like klefuɛ’m be kusu be usa Zezi i kosan kekle wie mun’n, ɔ tɛ be su weinwein. Zezi “i ngwlɛlɛ’n nin sa b’ɔ tɛ be su’n,” ɔ boli be kwlaa nga be o lɛ’n, nin like klefuɛ mun bɔbɔ be nuan. Nanwlɛ, Zezi kleli kɛ ɔ ti yakpafuɛ.

5. ?Kɛ Zezi kán Ɲanmiɛn ndɛ’n, ngue yɛ ɔ yoli m’ɔ kle kɛ ɔ ti yakpafuɛ ɔ?

⁵ Kɛ Zezi kán Ɲanmiɛn ndɛ’n, ɔ kleli titi kɛ ɔ ti yakpafuɛ. I wie yɛle kɛ, ɔ yiyili Mmla klefuɛ mun nin Farizifuɛ’m be bo kɛ be ti gblɛfuɛ naan be laka sran mun. Ɔ kɛnnin i sɔ sran kwlakwla be ɲrun. (Mat. 23:13-36) Asa ekun’n, ɔ trɛli i awlɛn, w’a yoman mɛn’n nun sa tɛ’n wie fi. (Zan 16:33) Sran’m be kleli i yalɛ, sanngɛ w’a yaciman jasin fɛ’n i bolɛ. (Zan 5:15-18; 7:14) Be nga be di aata Ɲanmiɛn i sua’n nun lɔ’n, mɔ be fa Ɲanmiɛn i sua’n kaci awiefuɛ’m be fiawlɛ’n, ɔ kannin be bo. Ɔ yoli i sɔ kpɛ nɲɔn.​—Mat. 21:12, 13; Zan 2:14-17.

6. ?Cɛn kasiɛn nga Zezi dili i asiɛ’n su wa’n nun’n, wafa sɛ yɛ ɔ kleli kɛ ɔ ti yakpafuɛ ɔ?

⁶ Cɛn kasiɛn nga Zezi dili i asiɛ’n su wa’n i nun bɔbɔ’n, ɔ kleli kɛ ɔ ti yakpafuɛ. Ɔ si kɛ Zida wá fɛ́ i mán sran mun. Sanngɛ, kɛ ɔ nin i sɔnnzɔnfuɛ’m bé dí Delɛ cɛn aliɛ’n, ɔ seli Zida kɛ: “Like nga ɔ waan á yó’n, yo i ndɛndɛ.” (Zan 13:21-27) Kɛ sonja’m be bali Zezi i tralɛ Zɛtsemane fie’n nun lɔ’n, Zezi w’a fiaman. Ɔ fɛli i wun kleli be. Yɛ ɔ seli  sonja’m be kɛ be ‘yaci i sɔnnzɔnfuɛ’m be nun maan be wɔ.’ (Zan 18:1-8) Kɛ be fɛ i wɔli jɔlɛ difuɛ’m be ja su’n, Ɲanmiɛn ɲrun jranfuɛ’m be su kpɛn’n ɔ usɛli i kosan naan bé jrán su bé kún i. Sanngɛ srɛ w’a kunman Zezi. Ɔ dili be nanwlɛ weiin kɛ ɔ ti Klist naan ɔ ti Ɲanmiɛn i Wa. (Mar. 14:60-65) Zezi nantili sein lele be boboli i waka’n su. Kɛ ɔ́ wá ká nun’n, ɔ kpannin kekle kpa. Ɔ seli kɛ: “I kwlaa w’a wie.”​—Zan 19:28-30.

7. (a) ?Gbanflɛn nin talua mun, wafa sɛ yɛ amun bu Zoova i dunman m’ɔ o amun su’n niɔn? (b) ?Wafa sɛ yɛ amun kwla kle kɛ amun ti yakpafuɛ ɔ?

⁷ ?Wafa sɛ yɛ e kwla yo yakpafuɛ kɛ Zezi sa ɔ? Suklu lɔ’n: Gbanflɛn nin talua mun, kɛ suklu lɔ amun fa amun wun kle sran kwlakwla kɛ amun ti Zoova i Lalofuɛ’n, i sɔ’n kle kɛ amun ti yakpafuɛ. Amun si kɛ amun janvuɛ’m bé yó amun finfin. Sanngɛ amun kle kɛ Zoova i dunman m’ɔ o amun su’n, ɔ ti amun like nanndoliɛ. (An kanngan Jue Mun 86:12 nun.) Wie liɛ’n, be kle amun kɛ nán sran kun yɛ ɔ yili nglo lɔ nin asiɛ’n su ninnge mun ɔn. Sanngɛ, amun kwla lafi ninnge’m be yilɛ’n i su ndɛ nga Biblu’n kan’n su. Sɛ be “usa amun i su sa’n,” amun kwla fa e fluwa kun (Cinq questions à se poser sur l’origine de la vie) m’ɔ kan ninnge’m be yilɛ’n i ndɛ’n tɛ be su. (1 Piɛ. 3:15) Sɛ amun yo sɔ’n, amún klun jɔ́. Afin, amun kannin Ɲanmiɛn ndɛ’n i yakpa su.

8. ?Ngue ti yɛ e kan Ɲanmiɛn ndɛ’n i yakpa su ɔ?

⁸ Kɛ é bó jasin fɛ’n: E mɔ e ti Klistfuɛ kpa’n, ɔ fata kɛ e ‘kan e Min’n i ndɛ’n yakpa su.’ (Yol. 14:3) Like nga ti yɛ ɔ fata kɛ e yo sɔ’n i kun yɛle kɛ ndɛ nga e kan’n, ɔ ti ndɛ nanwlɛ. Afin, ɔ fin Ɲanmiɛn Ndɛ’n nun. (Zan 17:17) I nɲɔn su’n yɛle kɛ “e nin Nyanmiɛn yɛ e di junman nin-ɔn.” Yɛ Ɲanmiɛn fɛ i wawɛ’n suan e bo. (1 Kor. 3:9; Yol. 4:31) I nsan su’n yɛle kɛ, e klo Ɲanmiɛn nin sran. (Mat. 22:37-39) Ɲanmiɛn sulɛ wafa’m be kle ato like be fa saci sran’m be akunndan’n. Sanngɛ, e yiyi be bo yakpa su. (2 Kor. 4:4) Kɛ e yo sɔ’n , be yo e finfin, be tanndan e ɲrun yɛ be kle e yalɛ. Sanngɛ, e yaciman jasin fɛ’n i bolɛ.​—1 Tɛs. 2:1, 2.

9. ?Kɛ sa kekle tɔ e su’n, wafa sɛ yɛ e kle kɛ e ti yakpafuɛ ɔ?

⁹ Kɛ sa kekle tɔ e su’n: Ɲanmiɛn su mɔ e lafi’n ti’n, e tra e awlɛn sa’n kwlaa nun. Kɛ e sran kpa wu’n, e tran awlabɔɛ nun. Sanngɛ, e wla boman e wun kɛ be nga be leman like mɔ be fa be wla gua su’n be liɛ’n sa. Afin e lafi su kɛ e Ɲanmiɛn’n, ɔ ti “Nyanmiɛn kun b’ɔ jran e sin sa’n kwlaa nun.” (2 Kor. 1:3, 4; 1 Tɛs. 4:13) Kɛ e tɔ tukpacɛ kekle kpa bɔbɔ’n, e kpalo ayre yolɛ nga be timan Ɲanmiɛn liɛ’n su’n. Afin e kunndɛman kɛ e nin Ɲanmiɛn e afiɛn’n saci. (Yol. 15:28, 29) Kɛ e akunndan sanngan’n, “e klun akunndan’n maan e bu e wun fɔ.” Sanngɛ, e lafi su kɛ Ɲanmiɛn su yiman e ase. Afin, ɔ “mantan be nga be akunndan’n w’a sanngan’n.”​—1 Zan 3:19, 20; Jue. 34:19.

10. (a) ?Kɛ be se kɛ sran kun ti ngwlɛlɛfuɛ’n, i bo’n yɛle benin? (b) ?Wafa sɛ yɛ Klistfuɛ kun i nuan nun ndɛ’n nin i ayeliɛ’n, be kwla kle kɛ ɔ ti ngwlɛlɛfuɛ ɔ?

¹⁰ Kɛ be se kɛ sran kun ti ngwlɛlɛfuɛ’n, yɛle kɛ sran sɔ’n si sa ng’ɔ ti  kpa’n nin ng’ɔ ti tɛ’n be ngbaciɛ’n. Kpɛkun, ɔ fa ajalɛ ng’ɔ ti kpa’n. (Ebr. 5:14) Klistfuɛ ngwlɛlɛfuɛ’n, ɔ fa ajalɛ m’ɔ maan ɔ nin Ɲanmiɛn be afiɛn’n kwla mantan titi’n. Kɛ ɔ́ kán ndɛ’n, ɔ bu i sin naan w’a lomɛn i wiengu i ngasi. I sɔ’n ti’n, Ɲanmiɛn klun jɔ i wun. (Nya. 11:12, 13) Sran ng’ɔ ti ngwlɛlɛfuɛ’n, ɔ “fa-man ya ndɛndɛ.” (Nya. 14:29) Asa ekun’n, ɔ “kunndɛ i nantiwlɛ atin klanman.” Yɛle kɛ, ɔ kunndɛ kɛ ɔ́ sín atin ng’ɔ ti kpa’n i su titi. (Nya. 15:21) Sɛ e waan é yó ngwlɛlɛfuɛ’n, ɔ fata kɛ e suan Ɲanmiɛn Ndɛ’n i nun like. Yɛ e nanti su. (Nya. 2:1-5, 10, 11) Asa ekun’n, maan e nanti Zezi m’ɔ yoli ngwlɛlɛfuɛ dan’n i ajalɛ’n su.

11. ?Wafa sɛ yɛ Zezi i nuan nun ndɛ’n kleli kɛ ɔ ti ngwlɛlɛfuɛ ɔ?

¹¹ Zezi ti ngwlɛlɛfuɛ. I nuan nun ndɛ’n ɔ nin i ayeliɛ’n be kleli sɔ titi. I nuan nun ndɛ’n: Kɛ Zezi dí i Ɲanmiɛn junman’n, “ndɛ fɛ b’ɔ kan’n” ɔ boli sran’m be nuan. (Lik 4:22; Mat. 7:28) Wie liɛ’n, ɔ kanngan Ɲanmiɛn Ndɛ’n nun trele. Wie liɛ kusu’n, ɔ bo i nun ndɛ kun su. (Mat. 4:4, 7, 10; 12:1-5; Lik 4:16-21) Kpɛkun, ɔ yiyi nun naan sran’m be wun i wlɛ naan be fa su. Kɛ Zezi wuli mɔ Ɲanmiɛn cɛnnin i’n, cɛn kun’n, i sɔnnzɔnfuɛ nɲɔn be su kɔ klɔ kun mɔ be flɛ i Emaisi’n i su lɔ. Zezi ko toli be atin’n su. Kɛ ɔ nin bé sán nun’n, ɔ yiyili “i bɔbɔ wun ndɛ bɔ be klɛli i Nyanmiɛn Ndɛ’n i kwlaa nun’n i nun kleli be.” I sin’n, i sɔnnzɔnfuɛ’m be seli be wiengu kɛ: “?Kɛ ɔ́ kán ndɛ klé ye b’ɔ́ yíyí Nyanmiɛn Ndɛ nga be klɛli’n nun klé ye’n [...] ɔ yo e fɛ dan, nɛ́n i-ɔ?”​—Lik 24:27, 32.

12, 13. ?Ngue yɛ ɔ kle kɛ Zezi faman ya ndɛndɛ naan i like yolɛ yoman ya ɔ?

¹² I ayeliɛ’n: Ngwlɛlɛ mɔ Zezi si i’n ti’n, w’a “fa-man ya ndɛndɛ.” (Nya. 16:32) Zezi ti “sran wɛtɛɛ.” (Mat. 11:29) Ɔ trɛli i awlɛn i sɔnnzɔnfuɛ’m be wun titi. (Mar. 14:34-38; Lik 22:24-27) Kɛ bé yó i tɛtɛ bɔbɔ’n, w’a yiman w’a manman.​—1 Piɛ. 2:23.

¹³ Ngwlɛlɛ mɔ Zezi si i’n ti’n, i like yolɛ w’a yoman ya. Like nga ti yɛ Ɲanmiɛn mannin Moizi Mmla’n, Zezi wunnin i wlɛ kpa. Wafa ng’ɔ nin i wiengu mun trannin’n, ɔ kleli sɔ weiin. Maan e fa e ɲin e sie i sa nga Mark 5:25-34 kɛn i ndɛ’n i su e nian. (An kanngan nun.) Cɛn kun’n, bla kun mɔ ‘mannza tɛnndɛn tɔli i wun’n,’ ɔ wluli sran’m be afiɛn lele ɔ ko kannin Zezi i tralɛ’n. Kpɛkun, ɔ yoli juejue. Bla nga tukpacɛ kɛ ngalɛ’n sa o i wun’n, Moizi Mmla’n se kɛ ɔ o fiɛn nun. Ɔ maan, ɔ fataman kɛ ɔ kan sran. (Sau. 15:25-27) Sanngɛ, kɛ bla’n ko kannin Zezi’n, Zezi w’a ijɔmɛn i. Ngwlɛlɛ mɔ Zezi si i’n ti’n, ɔ wunnin i wlɛ kɛ “mmla ng’ɔ ti cinnjin’n,” i wie yɛle “aunnvuɛ silɛ’n, ɔ nin sa kpa yolɛ.” (Mat. 23:23) Ɔ maan, ɔ seli bla’n kɛ: “N wa, Nyanmiɛn su bɔ a lafi’n ti, w’a nyan ɔ ti. Gua ɔ wla ase, kɔ, maan ɔ tukpacɛ’n wie.” Nanwlɛ, Zezi kleli kɛ ɔ ti ngwlɛlɛfuɛ dan.

14. (a) ?Ngue yɛ Zezi fa yoli i junman ɔn? (b) ?Ngue yɛ ɔ yoli naan i ɲin w’a tran Ɲanmiɛn junman’n i dilɛ’n su titi ɔ?

¹⁴ I mɛn dilɛ wafa’n: Zezi i mɛn dilɛ wafa’n kleli kɛ ɔ ti ngwlɛlɛfuɛ. I wie yɛle kɛ, ɔ fali Ɲanmiɛn ndɛ i kanlɛ’n yoli i junman. (Lik 4:43) Asa ekun’n, like ng’ɔ kwla yo naan i ɲin w’a tran Ɲanmiɛn junman’n i dilɛ’n su titi’n,  yɛ ɔ yoli ɔ. Yɛle kɛ, w’a kunndɛman ninnge kpanngban. Ɔ maan, ɔ kwla dili junman sɔ’n guɛguɛli i bo. (Lik 9:58) Ɔ wunnin i wlɛ kɛ ɔ fata kɛ ɔ kle sran uflɛ’m be jasin fɛ’n i bolɛ. I liɛ’n, sɛ ɔ nunman lɛ kun’n, bé kwlá bó i titi. (Lik 10:1-12; Zan 14:12) Kpɛkun, ɔ tali i sɔnnzɔnfuɛ’m be nda kɛ ɔ́ súan be bo “cɛn kwlaa lele mɛn’n fá wíe.”​—Mat. 28:19, 20.

15. ?Kɛ é kán ndɛ’n, wafa sɛ yɛ e kwla kle kɛ e ti ngwlɛlɛfuɛ ɔ?

¹⁵ ?Wafa sɛ yɛ e kwla kle kɛ e nanti Zezi i ajalɛ’n su ɔ? E nuan nun ndɛ’n: Kɛ é kán ndɛ é klé e niaan mun’n, maan e kan ndɛ ng’ɔ ti kpa mɔ sran ti ɔ, ɔ yo sran’n. (Efɛ. 4:29) Kɛ é bó jasin fɛ’n kusu’n, maan e nuan nun ndɛ’n yo fɛ “kɛ njin sa.” (Kol. 4:6) Maan e wun ndɛ ng’ɔ ti sran’m be cinnjin’n i wlɛ. Kpɛkun, maan e nian su e bo jasin fɛ’n. Sɛ e yo sɔ’n, ndɛ nga é kán’n, ɔ́ yó sran’m be fɛ. Kpɛkun, bé síe be su. Asa ekun’n, kɛ be usa e sa mɔ é tɛ́ su’n, maan e kanngan Biblu’n nun e kle be. Afin Ɲanmiɛn i ndɛ ng’ɔ kan’n, ɔ wluwlu sran’m be wun tra e bɔbɔ e liɛ’n.​—Ebr. 4:12.

16, 17. (a) ?Ngue yɛ e yo m’ɔ kle kɛ e faman ya ndɛndɛ naan e like yolɛ yoman ya ɔ? (b) ?Ngue yɛ e yo naan e ɲin w’a tran jasin fɛ bolɛ junman’n i su titi ɔ?

¹⁶ E ayeliɛ’n. E ‘faman ya ndɛndɛ.’ (Zak 1:19) Kɛ sran lo e ngasi’n, e bu like nga ti yɛ ɔ yoli sɔ’n i sin. Ɔ maan, e yaci cɛ i. E fɛmɛn i wun ya. (Nya. 19:11) Asa ekun’n, e like yolɛ yoman ya. E wun i wlɛ kɛ fɔ o e niaan’m be nun wie. Naan sa ng’ɔ o be su’n, nɛ́n i ngba yɛ e kwla wun be wlɛ ɔ. I sɔ’n ti’n, e sie e su be nuan bo. E jranman e ndɛ liɛ’n su cinnjinjin. Sanngɛ, e yo wɛtɛɛfuɛ.​—Fil. 4:5.

¹⁷ E mɛn dilɛ wafa’n. E wun i wlɛ kɛ Ɲanmiɛn ndɛ kanlɛ’n, ɔ ti junman nanndoliɛ. I sɔ’n ti, like nga e ko yo naan e ɲin w’a tran junman sɔ’n i su kpa titi’n, yɛ e yo ɔ. Yɛle kɛ, e dun mmua fa e wun man Ɲanmiɛn kɛ ɔ sie e. E kunndɛman ninnge kpanngban. E yo sɔ naan y’a kwla bo jasin fɛ’n i kpa titi lele naan mɛn’n i awieliɛ’n w’a ju.​—Mat. 6:33; 24:14.

18. (a) ?Ngue yɛ é yó naan y’a ka nguan atin’n su titi ɔ? (b) ?Ngue yɛ w’a fua kpa kɛ á yó ɔ?

¹⁸ Zezi i wun ndɛ nga y’a yiyi nun yɛ’n, ɔ yo e fɛ dan. Sanngɛ, Zezi i nzuɛn kpanngban wie mun ekun be o lɛ. Sɛ e suan be su like’n, é ɲán su ye dan. I sɔ’n ti’n, maan e mian e ɲin e nanti Zezi i ajalɛ’n su titi. Sɛ e yo sɔ’n, é ká nguan atin’n su titi. Kpɛkun, e nin Zoova mɔ Zezi fɛli i nzuɛn’n, e afiɛn’n mántan kpa.