1, 2. ?Ngue ti yɛ Biblu’n se kɛ e nuan’n ti kɛ sin sa ɔ?

AFUƐ nga be flɛ i 1871, Ɔktɔblu nun’n, sin tɔli Etazini lɔ bo kun nun. Sin sɔ’n w’a yoman blɛblɛ. Yɛle kɛ, ɔ didi tɔli bo uflɛ wie’m be nun. Kpɛkun, ɔ kunnin sran akpi kun ya nɲɔn (1.200) tra su. Awlanmannun’n, sin nin a kunman sran kpanngban kɛ ngalɛ’n sa Etazini lɔ. Sran wie’m be waan kɛ keteke kun sín’n, i blalɛ’n m’ɔ kpita i ja’n su’n, ɔ kpali sin. Naan sin kan sɔ’n, yɛ ɔ tɔli bo’n nun ɔn. Sa sɔ’n kle kɛ ndɛ nga Zak 3:5 kannin’n, ɔ ti nanwlɛ. I waan: “An nian, sin kaan sa yra bo dan kpa.” (Zak 3:5) ?Ngue ti yɛ Zaki kannin sin’n i ndɛ ɔ?

² Zaki waan: “Be nuan’n kusu ti kɛ sin sa.” (Zak 3:6) Kɛ be se kɛ be nuan’n, wie liɛ’n, yɛle ndɛ nga e kan’n. Ndɛ nga e kan’n, ɔ kwla yo kɛ sin sa. Yɛle kɛ ɔ kwla saci like, annzɛ ɔ kwla yo sran ye. I lɛ’n nun’n, Biblu’n se kɛ: “Ndɛ ng’ɔ fin e nuan fite’n, i ti yɛ e wu-ɔ, i ti yɛ e nyan nguan-an.” (Nya. 18:21) E si kɛ ndɛ ng’ɔ fin e nuan fite’n, ɔ kwla yo sran’m be ya. Sanngɛ, nɛ́n i sɔ’n ti yɛ e su ijɔman kun ɔn. I wie yɛle sin’n i liɛ’n. Sin’n kwla yra sran. Sanngɛ, sɛ e fa di junman kɛ ɔ nin i fata’n sa’n, ɔ kwla yo sran ye. I kpa bɔbɔ’n, e fa sin’n e tɔn aliɛ, e fa yo e wun nglɛnglɛ. Aosin’n nun’n, e trɔ sin naan lika’n  kpaja. I kunngba’n yɛle ndɛ ng’ɔ fin e nuan fite’n. Sɛ e bu i sin naan y’a kan’n, ɔ́ jɔ́ Ɲanmiɛn klun, kpɛkun ɔ́ yó sran ye.—Jue. 19:15.

3. ?Ngue yɛ like suanlɛ nga wá klé e naan ndɛ nga é kán’n, w’a loman sran’m be ngasi ɔ?

³ Klɔ sran’m be kwla kan be klun ndɛ be kle be wiengu. Ɲanmiɛn yɛ ɔ yili sran mun sɔ ɔ. Wie liɛ’n, kɛ é kán ndɛ’n e ijɔ. Wie liɛ kusu’n, e siesie e sa mun. ?Sanngɛ, ngue yɛ é yó naan ndɛ nga é kán’n, w’a loman sran’m be ngasi? (An kanngan Zak 3:9, 10 nun.) Like suanlɛ nga wá klé e like nsan m’ɔ fata kɛ be yo e cinnjin’n. Be yɛle, blɛ ng’ɔ fata kɛ e kan ndɛ’n, nin ndɛ nga é kán’n, ɔ nin wafa nga é kán ndɛ’n.

4. ?Blɛ benin yɛ ɔ fata kɛ e muan e nuan ɔn?

⁴ Nán blɛ ngba yɛ ɔ fata kɛ e ijɔ ɔ. Biblu’n se kɛ: “Ɔ lɛ blɛ kun bɔ be fa muan be nuan-an.” (Aku. 3:7) Sɛ sran su kan ndɛ klé e, maan e muan e nuan. I liɛ’n, ɔ́ wún kɛ e bu i sran. (Zɔb 6:24) Sɛ e nuan tra ndɛ’n, é klé kɛ e ti akunndanfuɛ. (Nya. 20:19) Sɛ sran kun klɔklɔ e naan e tɛman su’n, é klé kɛ e ti ngwlɛlɛfuɛ.—Jue. 4:5.

5. ?Ngue yɛ é yó naan Ɲanmiɛn m’ɔ mannin e nuan’n, i klun w’a jɔ e wun ɔn?

⁵ Kɛ ɔ fata kɛ e ijɔ’n, maan e ijɔ. Afin, Biblu’n se kɛ: “Ɔ lɛ blɛ kun bɔ be fa ijɔ-ɔ.” (Aku. 3:7) Sɛ e janvuɛ kpa kun cɛ e like klanman kun’n, é lɛ́ i ase. Kpɛkun, é yó like sɔ’n i cɛcɛ naan ɔ wun kɛ e si ye. Zoova mannin e like kpa kun. Like sɔ’n yɛle e nuan’n. Sɛ e waan é klé i kɛ e si ye’n, ɔ fata kɛ ndɛ ng’ɔ fin e nuan fite’n, ɔ jɔ i klun. I wie yɛle kɛ, maan e mɛnmɛn i. Maan e wla e wiengu’m be fanngan. Kpɛkun, sɛ e mian like wie wun’n, maan e kan kle e wiengu. (Jue. 51:17) Nanwlɛ, blɛ ng’ɔ fata kɛ e ijɔ’n, maan e ijɔ.

6. ?Ngue ti yɛ blɛ ng’ɔ ti su’n, i su yɛ ɔ fata kɛ e kan ndɛ ɔ?

⁶ Kɛ ɔ fata kɛ e ijɔ mɔ e ijɔ’n, ɔ ti kpa dan. Nyanndra Mun 25:11 se kɛ: “Ndɛ nga be kan b’ɔ kpɛn su sɛsɛ’n, ɔ yo nyɛnmɛn kɛ b’a fa sika ɔkwlɛ nin jɛtɛ ufue b’a di ajuin wie sa.” Kɛ be fa sika ɔkwlɛ be di ajuin’n, ɔ yo ɲɛnmɛn. Sɛ bé sé naan b’a fa jɛtɛ ufue b’a sɛnngɛn i’n, ɔ yo ɲɛnmɛn dan ekun. I wafa kunngba’n, yɛle ndɛ nga e kan kle e wiengu’n. Sɛ e kɛn i blɛ ng’ɔ ti su’n i su’n, i bo’n gúa kpa.

7, 8. ?Ngue yɛ aniaan nga be o Zapɔn lɔ’n, be yoli m’ɔ kle kɛ be niannin Zezi i ajalɛ’n su ɔ?

⁷ Sɛ y’a kanman ndɛ blɛ ng’ɔ ti su’n i su’n, sran’m be su sieman be su e nuan bo. (An kanngan Nyanndra Mun 15:23 nun.) Afuɛ 2011, Marsi nun’n, kɛ asiɛ’n kejeli Zapɔn lɔ akpasua kun su’n, jenvie’n dili klɔ wie mun mlɔnmlɔn. Ɔ kunnin sran akpiakpi blu nin nun (15.000) tra su. Zoova i Lalofuɛ sunman be osufuɛ nin be janvuɛ’m be wuli wie. Blɛ sɔ’n nun’n, Zoova i Lalofuɛ’m be kunndɛli kɛ bé fá ndɛ nga Biblu’n kan’n bé fɔ́nvɔ sran mun. Sanngɛ, be si kɛ sran sɔ’m be nun kpanngban be siman Biblu’n i nun ndɛ mun. Afin, be o Budda asɔnun’n nun. Ɔ maan, aniaan’m be yoli akunndanfuɛ. Yɛle kɛ, b’a kaman lɛ b’a kleman be kɛ Ɲanmiɛn wá cɛ́n sran nga be wuli’n mun. Sanngɛ, like nga ti yɛ ɲrɛnnɛn tɔ sran kpa’m be su wie’n, be fali Biblu’n kleli be.

⁸ Blɛ ng’ɔ fata kɛ Zezi kan ndɛ’n, yɛ ɔ kannin ɔn. (Zan 18:33-37; 19:8-11) Asa ekun’n, nán ndɛ ngba yɛ ɔ ka lɛ kan kleli i sɔnnzɔnfuɛ mun ɔn. Ɔ seli be kɛ: “Ndɛ kpanngban kpa o n klun bɔ n waan ń kán klé amun-ɔn, sanngɛ amun ti nin a  kwlá sɔn-mɛn i bo kɛ é sé yɛ’n.” (Zan 16:12) Aniaan nga be o Zapɔn lɔ’n, be niannin Zezi i ajalɛ’n su. Kɛ jenvie’n dili lika’n, afuɛ nɲɔn nin sin sinnin naan b’a kan sran cɛnlɛ’n i ndɛ b’a kle sran mun. Blɛ sɔ’n nun’n, be fali e fluwa nɲa kun cɛcɛli sran mun. Be klɛli fluwa sɔ’n su kɛ: “?Ɔwuliɛ’m be kwla sa be sin nguan nun ekun?” Sran kpanngban be kanngannin nun, yɛ i nun ndɛ’n fɔnvɔli be. Kɛ e kusu é bó jasin fɛ’n, sɛ e akpasua’n su lɔ’n, sran’m be kɔ asɔnun annzɛ be kɔman asɔnun’n, maan e bu i akunndan. I liɛ’n, é sí blɛ ng’ɔ fata kɛ e ko wun be wun’n.

9. ?Sa benin wie’m be nun yɛ ɔ fata kɛ e minndɛ blɛ ng’ɔ ti su’n i su, naan y’a ijɔ ɔ?

⁹ Kɛ sa wie’m be ju’n, ɔ fata kɛ e minndɛ blɛ ng’ɔ ti su’n i su naan y’a ijɔ. Wienun ɔn, sran kun w’a kan e ndɛ yaya. Blɛ sɔ’n nun’n, ɔ fataman kɛ e ka lɛ e tɛ i su. Sanngɛ, maan e fa kosan yɛ mun e usa e wun: “?Ɔ kunndɛ kɛ ɔ́ wɔ́ min safle ti yɛ ɔ kannin min ndɛ sɔ ɔ? ?Sɛ m’an tɛmɛn i su bɔbɔ’n, ɔ yo sɛ li?” Nanwlɛ, sɛ sran kan e ndɛ tɛ naan e waan é tɛ́ su’n, maan e dun mmua gua e wla ase. Sɛ y’a yoman sɔ’n, ɔ cɛman naan y’a kɛn i ndɛ tɛ wie. (An kanngan Nyanndra Mun 15:28 nun.) I wafa kunngba’n, sɛ e yo akunndanfuɛ’n, é sí blɛ ng’ɔ fata kɛ e bo jasin fɛ’n e kle e osufuɛ mun’n. E kunndɛ kɛ be si Zoova. Sanngɛ, maan e tra e awlɛn. Blɛ nga e si kɛ be kwla sie be su e nuan bo’n, yɛ e kan Ɲanmiɛn ndɛ’n e kle be ɔ.

10. (a) ?Ngue ti yɛ ɔ fata kɛ e bu ndɛ nga é kán’n i sin kpa naan y’a kan ɔn? (b) ?E nuan nun ndɛ benin yɛ ɔ kwla yo kɛ kue bɔ b’a si’n sa ɔ?

¹⁰ E nuan nun ndɛ’n kwla yo maan sran’n i klun tɔ nun fɔuun, annzɛ kusu ɔ kwla yo i ya fiaan. (An kanngan Nyanndra Mun 12:18 nun.) Satan i mɛn nga nun’n, ninnge nga be kle be flimu’m be nun nin Televiziɔn nun’n ti’n, ndɛ ng’ɔ yo sran ya’n, yɛ sran’m be si i kan ɔn. “Be nuan’n la kɛ kue bɔ b’a si’n sa. Be nuan nun ndɛ’m be wɔ tɛ kpa kɛ ta mma bɔ be siesie be wun” sa. (Jue. 64:4) Ndɛ nga sran kun kan’n m’ɔ kwla yo “kɛ kue bɔ b’a si’n” sa’n, i wie yɛle be wiengu i mma tolɛ’n. Sran wie’m be fa be wiengu mun yi aɲinsuɛ naan be sri be. I sɔ’n, ɔ ti sran’m be finfin yolɛ. Aɔwi dilɛ’n, ɔ timan like tɛ. Sanngɛ, ɔ fataman kɛ aɔwi dilɛ’n nun’n, e kan ndɛ yaya e kle e wiengu, annzɛ e guɛ i ɲin ase. Ɔ fata kɛ Klistfuɛ’m be nian be wun su naan b’a yoman sɔ wie. Afin, Biblu’n se kɛ: “Nán ndɛ tɛ kun sa fin amun nuan fite, sanngɛ an kan ndɛ ng’ɔ ti kpa bɔ sran ti-ɔ ɔ yo sran’n, naan ɔ yo be kwlaa nga be ti’n be fɛ.”—Efɛ. 4:29, 31.

11. ?Ngue yɛ maan ndɛ ng’ɔ fite e nuan’n, ɔ́ yó sran’m be fɛ ɔ?

¹¹ Zezi seli kɛ “ndɛ kwlaa ng’ɔ o sran anwlɛn’n nun’n yɛ ɔ fite i nuan-an.” (Mat. 12:34) Ndɛ sɔ’n kle kɛ, sɛ e klo sran sakpa’n, ndɛ ng’ɔ́ fíte e nuan’n, ɔ́ yó sran’m be fɛ. Yɛ ɔ́ wlá be fanngan.

12. ?Nin yɛ e kwla kunndɛ “fɔnvɔlɛ ndɛ kpakpa mun” ɔn?

¹² Maan e nian nun e kunndɛ ndɛ nga e kan ɔn, ɔ kwla yo sran’m be fɛ’n. I sɔ yɛ famiɛn Salomɔn bɔbɔ m’ɔ ti akunndanfuɛ’n, ɔ yoli ɔ. Yɛle kɛ, “ɔ niannin nun kpa kunndɛli fɔnvɔlɛ ndɛ kpakpa mun. Ndɛ ng’ɔ klɛli be’n kusu, kɛ sa’n fa ti’n yɛ ɔ niannin su klɛli-ɔ.” (Aku. 12:9, 10) ?Nin yɛ e kwla kunndɛ “fɔnvɔlɛ ndɛ kpakpa mun” ɔn? E kwla kunndɛ be Biblu’n nun, ɔ nin fluwa nga Anuannzɛ’n yi be’n be nun. Asa ekun’n, sɛ e wunman ndɛ  wie’m be wlɛ’n, maan e usa ngwlɛlɛ afɛ naan be yiyi nun be kle e. Yɛ ng’ɔ ti cinnjin’n, yɛle kɛ maan e suan Zezi i su like. I liɛ’n, é wún wafa nga ɔ fɔnvɔli sran mun’n. Zoova yɛ ɔ kleli Zezi i like ɔ. I sɔ’n ti, Zezi seli kɛ: “Anannganman Nyanmiɛn’n ɔ yo maan n si ijɔ kɛ be nga be suan like’n be fa ijɔ’n sa, i waan ɔ́ yó naan m’an si ndɛ ng’ɔ fata kɛ n kan naan m’an fa uka be nga b’a fɛ mun’n ti.” (Eza. 50:4) Asa ekun’n, kwlaa naan y’a kan ndɛ’n, maan e bu i sin kpa. (Zak 1:19) E kwla usa e wun kɛ: ‘?Sɛ n kan ndɛ nga’n, sran’n ɔ́ wún i wlɛ kɛ n fa kunndɛ’n sa? ?Sɛ n kan ndɛ nga’n, ɔ́ yó i fɛ annzɛ ɔ́ yó i ya?’

13. ?Ngue ti yɛ ɔ fata kɛ e kan ndɛ’n i weinwein ɔn?

¹³ Laa Izraɛli lɔ’n, be fita awɛ’n nun. Wafa ng’ɔ tɛ’n, ɔ kle sran mun kɛ be yia, annzɛ be sanndi. Annzɛ kusu’n, ɔ kle sonja mun kɛ be wɔ alɛ kunlɛ. Sɛ be fita awɛ’n nun naan ɔ tɛ sukusuku’n, sran’m be su wunman ajalɛ trele ng’ɔ fata kɛ be fa’n. Ɔ maan, i bo’n gúa tɛ kpa. I wafa kunngba’n, Ɲanmiɛn Ndɛ’n kle kɛ, sɛ ndɛ nga e kan’n, ɔ timan weinwein’n, sran’m be su wunmɛn i wlɛ. Ɔ maan, be su faman atin kpa’n su. Kannzɛ e kunndɛ kɛ é kán ndɛ’n i weinwein é klé sran mun’n, sanngɛ maan e kɛn i aɲinyiɛ su.—An kanngan 1 Korɛntfuɛ Mun 14:8, 9 nun.

14. ?Sunnzun ase benin yɛ Zezi fali m’ɔ kle kɛ ndɛ ng’ɔ kan be’n, be wlɛ wunlɛ’n timan kekle ɔ?

¹⁴ Ndɛ nga Zezi kannin m’ɔ o Matie ndɛ tre 5 m’ɔ́ fá jú Matie 7 be nun’n, ɔ kle kɛ Zezi kan ndɛ mun weinwein. Yɛ be wlɛ wunlɛ’n timan kekle. Asa ekun’n, w’a kanman ndɛ m’ɔ kwla lo sran wie i ngasi ɔ. Ndɛ nga Zezi kannin be’n, be bo’n ti kploun. Sanngɛ, sran’m be wunnin be wlɛ wein. I wie yɛle kɛ, ɔ kunndɛli kɛ ɔ́ klé i sɔnnzɔnfuɛ mun kɛ nán be koko like nga bé dí’n i ti. Kɛ ɔ ko yo naan b’a wun i ndɛ’n i wlɛ’n, ɔ fali wafa nga Zoova ta anunman mun cɛn kwlakwla’n, i sunnzun ase. Kpɛkun, ɔ usali be kɛ: “?An ti-man kpa tra-man be?” (Mat. 6:26) Sunnzun ase sɔ mɔ Zezi fali’n, ɔ ti wein. Ɔ maan i sɔnnzɔnfuɛ’m be wunnin afɔtuɛ ng’ɔ mannin be’n, i wlɛ. Kpɛkun, ɔ wlali be fanngan.

15. ?Ngue ti yɛ ɔ ti cinnjin kɛ ndɛ nga e kan’n, ɔ yo sran’m be fɛ ɔ?

¹⁵ Ndɛ nga e kan’n, ɔ ti cinnjin. Sanngɛ, wafa nga e kan ndɛ’n, ɔ ti cinnjin wie. Zezi i wun yoli sran’m be fɛ. Afin, “ndɛ fɛ b’ɔ kan’n ɔ bo be nuan.” (Lik 4:22) E kusu’n, maan ndɛ nga e kan’n, ɔ yo sran’m be fɛ. Sɛ e yo sɔ’n, e wun yó be fɛ. Ɔ maan, bé sɔ́ e ndɛ’n nun klanman. (Nya. 25:15) Sɛ e bu e wiengu’m be sran’n, é kán ndɛ fɛ é klé be. I sɔ yɛ Zezi yoli ɔ. Cɛn kun’n, kɛ ɔ wunnin kɛ sran kpanngban be bali i ndɛ’n i tielɛ’n, be yoli i annvɔ dan. Ɔ maan, ɔ “kleli be like kpanngban.” (Mar. 6:34) Kɛ sran’m be kpɛli Zezi i nzowa bɔbɔ’n, w’a yiman w’a manman be.—1 Piɛ. 2:23.

16, 17. (a) ?Kɛ é kán ndɛ é klé aniaan mun, annzɛ e osufuɛ mun’n, wafa sɛ yɛ e kwla nian Zezi i ajalɛ’n su ɔ? (An nian foto ng’ɔ o kan like suanlɛ’n bo i bo lɛ’n.) (b) An fa sa kun kle kɛ, kɛ e tɛ sran’m be su amanniɛn su’n, i bo’n gua kpa.

¹⁶ Kɛ é kán ndɛ é klé sran nga e si i kpa’n, wie liɛ’n, e bumɛn i sin. Sran sɔ’n kwla yo e janvuɛ annzɛ e osufuɛ. E kwla bu i kɛ wafa nga é kán ndɛ é klé i’n, ɔ timan cinnjin. Sanngɛ, nán e wla fi su kɛ Zezi w’a kanman ndɛ tɛtɛ w’a klemɛn i janvuɛ mun le. Kɛ cɛn kun i sɔnnzɔnfuɛ’m be sili akplowa naan bé wún be  nun sran ng’ɔ ti dan’n, ɔ tuli be fɔ amanniɛn su. Kpɛkun, ɔ fali ba kaan kun i sunnzun ase naan be kaci be ayeliɛ’n. (Mar. 9:33-37) Kɛ asɔnun kpɛnngbɛn’m bé tú sran kun i fɔ’n, ɔ fata kɛ be nian Zezi i ayeliɛ’n su. Yɛle kɛ, maan be kle i atin ng’ɔ ti kpa’n i “amanniɛn su.”—Gal. 6:1.

¹⁷ Sɛ sran kan e ndɛ tɛ naan e tɛ i su amanniɛn su’n, i bo’n kwla gua kpa. (Nya. 15:1) I sɔ yɛ aniaan bla kun yoli ɔ. Aniaan bla sɔ’n i ba kunngba yɛ ɔ tɛ i wa’n niɔn. I wa’n kusu nin Zoova be nantiman klanman. Ɔ fia yo ninnge tɛtɛ mun. Cɛn kun’n, kɛ aniaan bla kun fɔ́nvɔ niɛn sɔ’n, ɔ seli i kɛ: “W’a kwlá taman ba’n i kpa. Nian kɛ ɔ yo ya ɔ!” Niɛn’n buli ndɛ’n i sin lele, kpɛkun ɔ tɛli aniaan bla’n i su kɛ: “Ɔ ti su kɛ dɔ nga su’n, wafa nga n ta min wa’n i bo nin a guaman kpa. Sanngɛ, ɔ́ yó ye le. Kɛ Armagedɔn alɛ’n ko sin’n, bla wa nian. Sɛ m’an tɛmɛn i kpa’n, é wún i wlɛ.” Kɛ mɔ niɛn’n tɛli aniaan bla’n i su amanniɛn su’n ti’n, be afiɛn’n w’a saciman. Asa ekun’n, kɛ ba’n tili ndɛ sɔ’n, ɔ wunnin i wlɛ kɛ i nin’n i sa sin w’a bubumɛn i. Naan ɔ lafi su kɛ cɛn wie lele’n, ɔ́ káci i nzuɛn’n. I sɔ’n ti’n, ba’n nin sran tɛtɛ’m b’a sanman nun kun. Kɛ ɔ́ kɔ́ i ɲrun’n, be yoli i batɛmu. Kpɛkun, ɔ ko dili junman Betɛli. Kɛ é kán ndɛ klé aniaan mun, annzɛ e osufuɛ mun, annzɛ sran nga e siman be bɔbɔ’n, maan e nuan nun “ndɛ’n yo fɛ kɛ njin sa” titi.—Kol. 4:6.

18. ?Sɛ e nian Zezi i ajalɛ’n su’n, wafa sɛ yɛ é kán ndɛ klé sran ɔn?

¹⁸ Wafa nga Zoova yili e’n ti’n, e kwla kan e klun ndɛ. I sɔ’n yo ɲɛnmɛn dan. Sɛ e nian Zezi i ajalɛ’n su’n, é sí e klun ndɛ’n i kan. Yɛle kɛ, é kán ndɛ blɛ ng’ɔ ti su’n i su. Kpɛkun’n, é bú ndɛ sin naan y’a kan. Yɛ é kán ndɛ amanniɛn su. Ɔ maan, ndɛ ng’ɔ fin e nuan fite’n, ɔ́ wlá e wiengu’m be fanngan titi. Yɛ Zoova i klun jɔ́ e wun.