Itilɛli blɛ su’n, Zoova i Lalofuɛ nga be o Alemaɲin lɔ’n nin nvle nga Itilɛli sie be’n be nun’n, be ti sran kɔe 35.000. Sanngɛ be nun sran kɔe 1.500 be wuli. Sa nga ti yɛ be nun wie’m be wuli’n, e simɛn i ngba. Kɛ é sé yɛ’n, e te kunndɛ kɛ é sí nun ndɛ.

•  ?Wafa sɛ yɛ be wuli-ɔ?

•  ?Ngue ti yɛ be kleli be ɲrɛnnɛn-ɔn?

•  ?Nin yɛ be kunnin be-ɔ?

•  Be nga be kunnin be’n, be nun wie mun.

•   Be kunnin be: Be kunnin Zoova i Lalofuɛ kɔe 400 Alemaɲin nin nvle nga Itilɛli sie be’n be nun. Be fali be nun sunman be ɔli jɔlɛ difuɛ’m be ja su, be buli be fɔ, kpɛkun be kpɛli be ti’n. Wie’m be liɛ’n, b’a diman be jɔlɛ sanngɛ be kunnin be tui nun annzɛ be boli be kɔmin.

•   Be kleli be ɲrɛnnɛn bisua lɔ: Zoova i Lalofuɛ 1.000 tra su be wuli bisua’m be nun. Afin be kleli wie’m be ɲrɛnnɛn. Wie’m be liɛ’n, awe kunnin be kpa. Wie mun ekun’n, ayrɛ kunnin be dan. Wie’m be kusu be tɔli tukpacɛ. Wie’m be liɛ’n, b’a yoman be ayre kpa. Kɛ Alɛ Dan Nɲɔn Su’n wá wíe’n, be yacili be nun wie’m be nun. Sanngɛ ɲrɛnnɛn dan mɔ be kleli be’n ti’n, w’a cɛman yɛ be wuli-ɔ.

•   Sa uflɛ wie mun: Be fa be wlali sua ba’m be nun, kpɛkun be fa gazi kunnin be. Wie’m be kusu’n, dɔɔtrɔ’m be suannin be su ayre yolɛ. Wie’m be liɛ’n, be fa ayre tɛ wɔli be kɛ be wu.

 Kɛ mɔ Zoova i Lalofuɛ’m be fa ndɛ nga Biblu’n kan’n su’n ti’n, be kleli be ɲrɛnnɛn. Kɛ Itilɛli i sran’m be seli be kɛ nán be fa ndɛ nga Biblu’n kan’n su’n, b’a kplinman su. Sanngɛ ‘be ɲin yili Ɲanmiɛn m’ɔ ti be siefuɛ’n trali klɔ sran mun.’ (Sa Nga Be Yoli’n 5:​29) Maan e fa e ɲin e sie i sa nga ti yɛ be yoli sɔ’n be nun nɲɔn be su.

1.   B’a yoman politiki. Andɛ mɛn wunmuan’n nun’n, Zoova i Lalofuɛ’m be yoman politiki. I wafa kunngba’n, Itilɛli blɛ su’n Zoova i Lalofuɛ’m b’a yoman politiki. (Zan 18:36) B’a kplinman su kɛ:

   •   Bé dí sonja annzɛ bé súan alɛ’n i bo.​—Ezai 2:4; Matie 26:52.

   •   Bé yó vote annzɛ bé fá be wun wlɛ́ i Itilɛli nin i sran’m be anuannzɛ’n nun.​—Zan 17:16.

   •   B’a jranman Itilɛli i drapo’n i ɲrun wie, yɛ b’a seman kɛ: “Itilɛli yɛ ɔ ti e defuɛ-ɔ!”​—Matie 23:10; 1 Korɛntifuɛ Mun 10:14.

2.   Be yili be Ɲanmiɛn sulafilɛ’n i nglo. Kannzɛ bɔbɔ be seli be kɛ nán be nanti ndɛ nga Biblu’n kan’n su’n, sanngɛ lele nin andɛ’n:

   •   Be te yia te su Ɲanmiɛn likawlɛ.​—Ebre Mun 10:24, 25.

   •   Be bo jasin fɛ’n be kle sran mun, yɛ be man be fluwa. Fluwa sɔ’m be nun ndɛ’m be taka Biblu’n su.​—Matie 28:19, 20.

   •  Be yili i nglo kɛ be klo be mantanfuɛ’m be ngba. I ng’ɔ ti Zifu-o i ng’ɔ timan Zifu-o, be kloli be ngba.​—Marki 12:31.

   •   B’a kplinman su kɛ bé fá be sa ti nzɔliɛ síe fluwa kun su klé kɛ be nantiman Biblu’n nun mmla’n su kun.​—Marki 12:30.

 Be flɛ bian kun kɛ Robɛɛ Gewaati. Ɔ suan laa sa’m be su like. Ɔ seli kɛ: “Itilɛli blɛ su’n, Zoova i Lalofuɛ’m be kunngba cɛ yɛ be kleli ɲrɛnnɛn kpa-ɔ. Afin be nanti Biblu’n nun mmla’m be su.” a Bisuafuɛ onga’m be yili Zoova i Lalofuɛ’m be ayɛ. Afin be jrannin like nga be lafi su’n, i su kpa. Bisuafuɛ kun m’ɔ fin Ɔstrali’n seli kɛ: “B’a kunman alɛ, yɛ be waan sɛ be kun be’n ɔ flunman tra kɛ be bɔbɔ be kun sran’n.”

•   Ɲrɛnnɛn klelɛ lika’m be nun: Be kunnin Zoova i Lalofuɛ’m be dan lika ɲrɛnnɛn klelɛ lika wie’m be nun. Lika sɔ’m be o klɔ nga’m be su: Aɔsuvisi, Bisɛnivadi, Daso, Flosɛnibugu, Mataozɛnin, Newɛningamin, Nideragɛnin, Ravɛnsibluku, ɔ nin Sazɛnaozɛnin. Zoova i Lalofuɛ lele 200 be wuli Sazɛnaozɛnin lɔ.

•   Bisua’m be nun: Be kleli Zoova i Lalofuɛ wie’m be ɲrɛnnɛn lele be wuli bisua lɔ. Wie’m be liɛ’n, be fali be ɔli jɔlɛ difuɛ’m be ja su. Ɔ maan kɛ bé úsa be kosan’n, nn bé bó be. I ti’n, be wuli.

•   Lika nga be kunnin be’n: Bisua nga be o Bɛɛlɛn-Plɔzɛnsi, Brandɛnibugu, ɔ nin Ale-Saale be nun’n, be kunnin Zoova i Lalofuɛ’m be dan lika lɔ. Sanngɛ nɛ́n i ngba-ɔ, be kunnin Zoova i Lalofuɛ mun lika 70 nun wie.

•  Dunman: Elɛnin Gotiolidi

   Lika nga be kunnin i’n: Plɔzɛnsi (Bɛɛlɛn)

   Elɛnin le bian nin ba nɲɔn. Be wlɛli i bisua kpɛ sunman. Kɛ mɔ afuɛ 1937 nun’n, polisie’m be yoli i kpokokpoko dan’n ti’n, ɔ kpɔli ba. Afuɛ 1944 Desanblu i le 8 su’n be kpɛli i ti’n Plɔzɛnsi bisua ng’ɔ o Bɛɛlɛn lɔ’n i nun.

•  Dunman: Zeraa Libɔdu

   Lika nga be kunnin i’n: Brandɛnibugu

   Afuɛ 1943 Mɛ i le 6 su’n, be kpɛli Zeraa i ti’n. Kɛ ɔ́ yó sɔ’n, nn ɔ le afuɛ ablaɔn, yɛ b’a dun mmua b’a kpɛ i si’n i ti liɛ’n w’a di afuɛ nɲɔn. Ka naan b’a kun i’n, ɔ klɛli lɛtri ko mɛnnin i nin, nin i niaan bla’n ɔ nin i soman’n. Ɔ seli kɛ: “Sɛ e Min’n w’a ukaman min’n, nn m’an kwlá jranman kekle.”

•  Dunman: Rudɔfu Ɔsunɛɛ

   Lika nga be kunnin i’n: Ale-Saale

   Afuɛ 1944 Sɛptanblu i le 22 su’n, be kpɛli Rudɔfu i ti’n. Kɛ ɔ́ yó sɔ’n, nn ɔ le afuɛ 17 cɛ. Ka naan b’a kun i’n, ɔ klɛli lɛtri ko mɛnnin i nin. Ɔ seli kɛ: “Aniaan kpanngban be yoli sɔ, i ti’n, ń yó sɔ wie.”