Kapitulo 14

Kiisay na Autoridad an Maninigo Nindong Midbidon?

1, 2. Nakararaot daw an gabos na porma nin autoridad? Ipaliwanag.

 AN “AUTORIDAD” sarong nakauuyam na termino para sa dakol na tawo. Masasabotan ini, huli ta an autoridad parateng inaabuso​—sa trabaho, sa pamilya, asin nin mga gobyerno. An Biblia realistikong nagsasabi: “An tawo nagsakop sa tawo sa saiyang ikararaot.” (Eclesiastes 8:9) Iyo, an dakol sinakop an iba paagi sa pag-aktong maisog asin mapag-aprobetsar.

² Alagad bakong gabos na autoridad nakararaot. Halimbawa, masasabi na an satong hawak igwa nin autoridad sa sato. Iyan “nagboboot” sa sato na maghangos, kumakan, uminom, asin magtorog. Iyan daw mapan-api? Bako. An pagsunod sa mga kahagadan na ini para sa satong ikararahay. Minsan ngani an pagpasakop sa mga pangangaipo kan satong hawak tibaad bakong boluntad, igwa nin iba pang porma nin autoridad na naghahagad kan satong boluntad na pagpasakop. Horophoropa an nagkapirang halimbawa.

AN SUPREMONG AUTORIDAD

3. Taano ta may katanosan na apodon si Jehova na “Soberanong Kagurangnan”?

³ Labing 300 na beses sa Biblia, si Jehova inaapod na “Soberanong Kagurangnan.” An soberano saro na igwa nin supremong autoridad. Ano an nagtatao ki Jehova kan diretso sa posisyon na ini? An Kapahayagan 4:11 minasimbag: “Angay ka, Jehova, na samong Dios, na mag-ako kan kamurawayan asin dangog patin kapangyarihan, huli ta linalang mo an gabos na bagay, asin huli sa saimong kabotan an mga iyan naglataw asin nalalang.” 

4. Paano pinagmamarahay ni Jehova na gamiton an saiyang autoridad?

⁴ Bilang satong Kaglalang, si Jehova igwa kan diretso na gamiton an saiyang autoridad sono sa pagmarahayon nia. Ini tibaad garo makatatakot, nangorogna kun iniisip niato na yaon sa Dios an “kadakolan nin dinamikong kosog.” Sia inaapod na “Dios na Makakamhan sa gabos”​—sarong termino na sa Hebreo nagtatao kan ideya nin nakapangingibabaw na kosog. (Isaias 40:26; Genesis 17:1) Minsan siring, ipinaheheling ni Jehova an saiyang kapangyarihan sa maboot na paagi, huli ta an saiyang nangongorog na kualidad pagkamoot.​—1 Juan 4:16.

5. Taano ta bakong depisil na magpasakop sa autoridad ni Jehova?

⁵ Minsan ngani nagpatanid si Jehova na sia magpapadusa sa daing pagsolsol na mga parakasala, sa pangenot midbid sia ni Moises bilang “an tunay na Dios, an maimbod na Dios, na nag-ootob sa tipan asin mamomoton na kabootan sa mga namomoot sa saiya asin sa mga nag-ootob sa saiyang mga togon.” (Deuteronomio 7:9) Imahinara nanggad! An Supremong Autoridad kan uniberso dai kita pinipirit na maglingkod sa saiya. Imbes, nadadagka kita na dumolok sa saiya huli kan saiyang pagkamoot. (Roma 2:4; 5:8) An pagpasakop sa autoridad ni Jehova kaogmahan pa ngani, huli ta an saiyang mga pagboot sa katapustapusi perming para sa satong kapakinabangan.​—Salmo 19:​7, 8.

6. Paano an isyu dapit sa autoridad naglataw sa tatamnan nin Eden, asin may anong resulta?

⁶ Isinikwal kan satong enot na mga magurang an soberaniya nin Dios. Minawot ninda na sinda mismo an magdesisyon kun ano an marahay asin kun ano an maraot. (Genesis 3:​4-6) Bilang resulta, pinalayas sinda sa saindang erokan na Paraiso. Pakatapos kaiyan tinogotan ni Jehova an mga tawo na gumibo nin mga estruktura nin autoridad na magpapangyari sa sainda na mamuhay sa sarong areglado, minsan ngani bakong sangkap, na sosyedad. Ano an nagkapira sa autoridad na ini, asin sagkod saen na kita linalaoman ni Jehova na magpasakop sa sainda?

AN “HARALANGKAW NA AUTORIDAD”

7. Sairisay an “haralangkaw na autoridad,” asin paano konektado sa autoridad nin Dios an saindang kamugtakan?

⁷ Si apostol Pablo nagsurat: “An lambang kalag magpasakop sa haralangkaw na autoridad, huli ta mayo nin autoridad na dai itinogot nin Dios.” Sairisay an “haralangkaw na autoridad”?  An mga tataramon ni Pablo sa minasunod na mga bersikulo nagpapaheling na sinda mga autoridad sa gobyerno nin tawo. (Roma 13:1-7; Tito 3:1) Bakong si Jehova an ginikanan kan mga autoridad sa gobyerno nin tawo, alagad nagdadanay iyan sa saiyang pagtogot. Kaya si Pablo nakasurat: “An nagdadanay na mga autoridad nagtitirindog sa saindang relatibong mga kamugtakan na itinogot nin Dios.” Ano an ipinaririsa kaini manongod sa siring na daganon na autoridad? Na iyan sakop kan, o mas hababa sa, autoridad nin Dios. (Juan 19:​10, 11) Kun siring, kun igwa nin pagkakatumang an ley nin tawo asin an ley nin Dios, an mga Kristiano dapat na sumunod sa saindang konsensia na sinanay sa Biblia. Sinda “kaipuhan na magkuyog sa Dios bilang poon kisa sa mga tawo.”​—Gibo 5:29.

8. Paano kamo nakikinabang sa haralangkaw na autoridad, asin paano nindo ikapaheheling an saindong pagpasakop sa sainda?

⁸ Minsan siring, sa kadaklan na panahon an haralangkaw na autoridad sa gobyerno nag-aakto bilang ‘ministro nin Dios sa sato para sa karahayan niato.’ (Roma 13:4) Sa anong mga paagi? Bueno,  isip-isipa an kadakol na serbisyo na itinatao kan haralangkaw na autoridad, arog baga kan koreo, mga pulis asin bombero, sanitasyon, asin edukasyon. “Iyan an dahelan na kamo man nagbabayad nin buhis,” an isinurat ni Pablo, “huli ta sinda mga lingkod nin Dios sa publiko na danay na naglilingkod sa katuyohan mismong ini.” (Roma 13:6) Manongod sa mga buhis o ano pa man na ibang legal na obligasyon, kita maninigong “gumawe nin sadiosan.”​—Hebreo 13:18.

9, 10. (a) Paano nakababagay sa areglo nin Dios an haralangkaw na autoridad? (b) Taano ta sala na tumangon an haralangkaw na autoridad?

⁹ May mga panahon na an haralangkaw na autoridad ginagamit an saindang kapangyarihan sa salang paagi. Inaabsuelto daw kita kaini sa satong paninimbagan na magdanay na nagpapasakop sa sainda? Dai. Naheheling ni Jehova an salang mga gibo kan mga autoridad na ini. (Talinhaga 15:3) An saiyang pagtogot na mamahala an tawo dai nangangahulogan na iniignoro nia an karatan kaiyan; ni linalaoman nia kita na gibohon iyan. Sa katunayan, sa dai na mahahaloy an Dios ‘roronoton asin tataposon an gabos na ining kahadean,’ na sasalidahan iyan kan pamamahala kan saiyang sadiring matanos na gobyerno. (Daniel 2:44) Alagad sagkod na ini mangyari, an haralangkaw na autoridad nagseserbi sa sarong kapakipakinabang na katuyohan.

¹⁰ Si Pablo nagpaliwanag: “An minatumang sa autoridad minatumang sa areglo nin Dios.” (Roma 13:2) An haralangkaw na autoridad “areglo” nin Dios sa bagay na nagpapadanay sinda nin katoninongan, na kun mayo kaiyan malakop an kariribokan asin anarkiya. An pagtumang sa sainda magigin bakong Makakasuratan asin daing kamanungdanan. Sa pag-ilustrar: Imahinara na inoperaran kamo asin an mga tahi an nagpoprotehir sa lugad. Minsan ngani bakong kabtang kan hawak an mga tahi, iyan nagseserbi sa sarong katuyohan sa limitadong panahon. An paghale kaiyan na bako pang panahon puedeng makaraot. Kaagid kaiyan, an mga autoridad sa gobyerno nin tawo bakong kabtang kan orihinal na katuyohan nin Dios. Minsan siring, sagkod na lubos nang mamahala sa daga an saiyang Kahadean, pinagsasaro kan mga gobyerno nin tawo an sosyedad, na nag-ootob sa sarong trabaho na nababagay sa kabotan nin Dios para sa presenteng panahon. Kaya maninigo kitang magdanay na nagpapasakop sa  haralangkaw na autoridad, mantang ipinaoorog niato an ley asin autoridad nin Dios.

AUTORIDAD SA PAMILYA

11. Paano nindo ipaliliwanag an prinsipyo nin pagkapayo?

¹¹ An pamilya an pundamental na kabtang kan sosyedad nin tawo. Sa laog kaiyan an agom na lalaki asin babae puedeng makanompong nin nakakokontentong pag-ibaiba, asin an mga aki maiingatan asin matotokdoan para sa pagigin adulto. (Talinhaga 5:​15-21; Efeso 6:​1-4) An siring na nobleng areglo kaipuhan na organisaron sa paagi na nagpapangyari sa mga miembro nin pamilya na mamuhay na matoninong asin oroyon. An paagi ni Jehova na magibo ini iyo an prinsipyo nin pagkapayo, na sinumaryo sa mga tataramon na ini, na yaon sa 1 Corinto 11:3: “An payo kan lambang lalaki iyo an Cristo; an payo man nin babae iyo an lalaki; an payo man kan Cristo iyo an Dios.”

12, 13. Siisay an payo nin pamilya, asin ano an manonodan sa paagi nin paggamit ni Jesus sa pagkapayo?

¹² An agom na lalaki an payo nin pamilya. Minsan siring, igwa nin payo na mas halangkaw sa saiya​—si Jesu-Cristo. Si Pablo nagsurat: “Mga agom na lalaki, padagos nindong mamotan an  saindong mga agom na babae, kun paanong si Cristo namoot man sa kongregasyon asin iinatang an saiya man sana dahel kaiyan.” (Efeso 5:25) Ipinababanaag nin agom na lalaki an saiyang pagpasakop ki Cristo kun an pagtratar nia sa saiyang agom arog kan perming pagtratar ni Jesus sa kongregasyon. (1 Juan 2:6) Dakulang autoridad an itinao ki Jesus, alagad ginagamit nia iyan na may lubos na kabootan, pagkamoot, asin pagkamakatanosan. (Mateo 20:​25-28) Bilang tawo, nungkang inabuso ni Jesus an saiyang posisyon nin autoridad. Sia “maboot asin mapakumbaba sa puso,” asin an saiyang mga parasunod inapod niang “mga katood” imbes na “mga oripon.” “Tatawan ko kamo nin kaginhawahan,” an ipinanuga nia sa sainda, asin iyan an ginibo nia.​—Mateo 11:​28, 29; Juan 15:15.

¹³ An halimbawa ni Jesus nagtotokdo sa mga agom na lalaki na an Kristianong pagkapayo bakong posisyon nin maisog na pagsakop. Imbes, iyan saro na may paggalang asin mapagsakripisyo sa sadiri na pagkamoot. Malinaw na dai kabale digdi an pagmaltrato sa agom sa pisikal o berbal na paagi. (Efeso 4:​29, 31, 32; 5:​28, 29; Colosas 3:19) Kun mamaltratohon nin Kristianong lalaki an saiyang agom sa siring na paagi, an saiyang ibang marahay na mga gibo magigin daing halaga, asin an saiyang mga pamibi maoolang.​—1 Corinto 13:​1-3; 1 Pedro 3:7.

14, 15. Paano an kaaraman nin Dios nakatatabang sa agom na babae na magin mapagpasakop sa saiyang agom?

¹⁴ Kun inaarog nin agom na lalaki an halimbawa ni Cristo, mas mapapasilan an saiyang agom na sunodon an mga tataramon sa Efeso 5:22, 23: “Magpasakop an mga agom na babae sa saindang agom nin siring sa Kagurangnan, huli ta an lalaki iyo an payo kan saiyang agom kun paanong si Cristo iyo man an payo kan kongregasyon.” Kun paanong an agom na lalaki dapat na magpasakop ki Cristo, an agom na babae dapat man na magpasakop sa saiyang agom. Linilinaw man kan Biblia na an maabilidad na mga agom na babae maninigong tawan nin onra asin pag-omaw huli sa saindang diosnon na kadonongan asin kahigosan.​—Talinhaga 31:​10-31.

¹⁵ Relatibo an pagpasakop nin Kristiana sa saiyang agom. Nangangahulogan ini na an Dios imbes na an tawo an dapat na kuyogon kun an pagpasakop sa sarong bagay magbubunga nin paglapas sa pagboot nin Dios. Minsan siring, an marigon na  paninindogan nin agom na babae maninigong natitimbangan nin “mahoyo asin maboot na espiritu.” Maninigong marisa na an kaaraman nin Dios ginibo siang mas marahay na agom na babae. (1 Pedro 3:1-4) Aplikado man iyan sa sarong Kristianong lalaki na an agom daing pagtubod. An saiyang pagsunod sa mga prinsipyo sa Biblia maninigong gibohon siang mas marahay na agom na lalaki.

16. Paano maaarog nin mga aki an halimbawa na itinao ni Jesus kan sia saro pang barobata?

¹⁶ Nasusurat sa Efeso 6:1 an kabtang nin mga aki, na nagsasabi: “Magin makinuyog sa saindong mga magurang na nasa Kagurangnan, huli ta ini matanos.” An Kristianong mga aki nagsusunod sa halimbawa ni Jesus, na nagdanay na nagpapasakop sa saiyang mga magurang mantang sia nagdadakula. Bilang makinuyog na aki, sia “nagpadagos na umoswag sa kadonongan asin kosog patin sa pakapaoyon sa Dios asin sa mga tawo.”​—Lucas 2:​51, 52.

17. An paagi nin paggamit kan mga magurang sa autoridad puedeng magkaigwa nin anong epekto sa saindang mga aki?

¹⁷ An paagi nin pag-asikaso nin mga magurang sa saindang mga paninimbagan puedeng makaapektar sa kun baga igagalang kan saindang mga aki an autoridad o marebelde tumang dian. (Talinhaga 22:6) Kaya marahay na hapoton nin mga magurang an saindang sadiri, ‘Ginagamit ko daw an sakong autoridad sa mamomoton o maisog na paagi? Ako daw konsintidor?’ An sarong diosnon na magurang linalaoman na magin mamomoton asin makonsiderasyon, pero marigon sa pagsunod sa diosnon na mga prinsipyo. Angay nanggad, si Pablo nagsurat: “Mga ama, dai nindo pagpaanggoton an saindong mga aki [sa literal, ‘probokaron sinda sa kaanggotan’], kundi padagos na padakulaon sinda sa disiplina asin pagtatanos nin isip ni Jehova.”​—Efeso 6:4; Colosas 3:21.

18. Paano maninigong gibohon an pagdisiplina nin mga magurang?

¹⁸ Maninigong siyasaton nin mga magurang an saindang mga paagi nin pagpatood, nangorogna kun minamawot ninda na an saindang mga aki magin makinuyog asin sa siring magdara sa sainda nin kagayagayahan. (Talinhaga 23:​24, 25) Sa Biblia, an disiplina sa pangenot sarong porma nin pagtotokdo. (Talinhaga 4:1; 8:33) Konektado iyan sa pagkamoot asin kahoyoan, bakong  sa kaanggotan asin kaisogan. Huli kaini, an Kristianong mga magurang kaipuhan na humirong may kadonongan asin magpogol sa saindang sadiri kun nagdidisiplina sa saindang mga aki.​—Talinhaga 1:7.

AUTORIDAD SA KONGREGASYON

19. Paano an Dios nagtao nin marahay na areglo sa Kristianong kongregasyon?

¹⁹ Mantang si Jehova Dios na areglado, rasonable na sia matao nin may autoridad asin organisadong marhay na pangengenot sa saiyang banwaan. Huli kaiyan, ninombrahan nia si Jesus bilang Payo kan Kristianong kongregasyon. (1 Corinto 14:​33, 40; Efeso 1:​20-23) Sa irarom kan dai naheheling na pangengenot ni Cristo, an Dios nag-autorisar nin sarong areglo na paagi kaiyan an nombradong kamagurangan sa lambang kongregasyon pinapastoran an aripompon sa paaging maigot, gikan sa boot, asin mamomoton. (1 Pedro 5:​2, 3) An ministeryal na mga lingkod nagtatabang sa sainda sa laen-laen na paagi asin nagtatao nin mahalagang paglilingkod sa laog kan kongregasyon.​—Filipos 1:1.

20. Taano ta maninigo kitang magpasakop sa nombradong Kristianong kamagurangan, asin taano ta kapakipakinabang ini?

²⁰ Mapadapit sa Kristianong kamagurangan, si Pablo nagsurat: “Magin kamong makinuyog duman sa mga nangengenot dian sa tahaw nindo asin magin mapagpasakop, huli ta sinda nagbabantay sa saindong kalag bilang an mga maninimbag; tanganing ini magibo nindang may kaogmahan asin bakong sa kamondoan, huli ta ini makararaot sa saindo.” (Hebreo 13:17) May kadonongan nanggad na ipinaniwala nin Dios sa Kristianong mga paraataman an paninimbagan na asikasohon an espirituwal na mga pangangaipo kan mga nasa kongregasyon. An kamagurangan na ini bakong grupong klero. Sinda mga lingkod asin oripon nin Dios, na naglilingkod para sa mga pangangaipo kan saindang mga kapwa parasamba, arog kan ginibo kan satong Kagurangnan, si Jesu-Cristo. (Juan 10:​14, 15) An pakaaram na an mga lalaki na may Makakasuratan na kualipikasyon interesado sa satong pag-oswag asin espirituwal na pagtalubo nagpapakosog sa sato na makikooperar asin magin mapagpasakop.​—1 Corinto 16:16.

21. Paano hinihingoa kan nombradong kamagurangan na tabangan sa espirituwal an mga kapwa Kristiano?

²¹ Kun minsan, an mga karnero tibaad malagalag o mameligro  sa nakararaot na mga elemento sa kinaban. Sa irarom kan pangengenot kan Poon na Pastor, an kamagurangan bilang katabang na mga pastor alisto sa mga pangangaipo kan mga nasa pag-ataman ninda asin mahigos na tinatawan sinda nin personal na atension. (1 Pedro 5:4) Sinosongko ninda an mga miembro kan kongregasyon asin tinatawan nin mga pampakosog. Sa pakaaram na an Diablo naghihingoang raoton an katoninongan sa banwaan nin Dios, ginagamit kan kamagurangan an kadonongan na hale sa itaas sa pagresolber sa ano man na mga problema. (Santiago 3:​17, 18) Pinagmamaigotan ninda na mapagdanay an pagkasararo asin an sarong pagtubod, bagay na ipinamibi mismo ni Jesus.​—Juan 17:​20-22; 1 Corinto 1:10.

22. Anong tabang an itinatao kan kamagurangan sa mga kaso nin pagkakasala?

²² Kumusta kun an sarong Kristiano magtios nin maraot o manluya huli sa pakagibo nin kasalan? An nakagiginhawang hatol sa Biblia asin an odok sa pusong mga pamibi kan kamagurangan para sa saiya makatatabang na ikabalik sia sa espirituwal na salud. (Santiago 5:​13-15) An mga lalaking ini, na ninombrahan kan banal na espiritu, igwa man kan autoridad na magpaotob nin disiplina asin magsagwe sa siisay man na nagpapadagos sa dalan nin pagkakasala o nagsasapeligro kan espirituwal asin moral na kalinigan kan kongregasyon. (Gibo 20:28; Tito 1:9; 2:15) Tanganing mapagdanay na malinig an kongregasyon, tibaad kaipuhan na ireport nin mga indibiduwal an seryosong pagkakasala. (Levitico 5:1) Kun inaako nin sarong Kristianong nakagibo nin magabat na kasalan an Makakasuratan na disiplina asin pagsagwe asin sia nagtatao nin ebidensia nin tunay na pagsolsol, sia tatabangan. Siempre, an nagpapadagos asin habong magsolsol na mga paralapas sa pagboot nin Dios itinitiwalag.​—1 Corinto 5:​9-13.

23. Ano an itinatao kan Kristianong mga paraataman para sa ikararahay kan kongregasyon?

²³ Ihinula kan Biblia na sa irarom ni Jesu-Cristo bilang Hade, may mga lalaking maygurang sa espirituwal na nonombrahan na magtao nin karangahan, proteksion, asin kaginhawahan sa banwaan nin Dios. (Isaias 32:​1, 2) Mangengenot sinda bilang mga ebanghelisador, pastor, asin paratokdo tanganing paoswagon an espirituwal na pagtalubo. (Efeso 4:​11, 12, 16) Minsan ngani an Kristianong mga paraataman kun beses nagsasagwe, nagtatanos,  asin nagsasadol sa mga kapagtubod, an pag-aplikar sa marahay na katokdoan kan kamagurangan na basado sa Tataramon nin Dios nakatatabang na papagdanayon an gabos sa dalan pasiring sa buhay.​—Talinhaga 3:​11, 12; 6:23; Tito 2:1.

AKOON AN PUNTO-DE-VISTA NI JEHOVA SA AUTORIDAD

24. Sa anong isyu kita nababalo aroaldaw?

²⁴ An enot na lalaki asin babae nabalo sa isyu nin pagpasakop sa autoridad. Bakong makangangalas, kaparehong pagbalo an napapaatubang sa sato aroaldaw. Si Satanas na Diablo nagpalakop nin espiritu nin pagrebelde sa tahaw nin katawohan. (Efeso 2:2) An dalan nin pagigin independiente pinalalataw na kaakit-akit na mas marahay kisa sa dalan nin pagpasakop.

25. Ano an mga pakinabang sa pagsikwal sa rebeldeng espiritu kan kinaban asin sa pagpasakop sa autoridad na ginagamit o itinotogot nin Dios?

²⁵ Minsan siring, dapat niatong isikwal an rebeldeng espiritu kan kinaban. Sa paggibo kaiyan, manonompongan niato na an diosnon na pagpasakop nagtatao nin mayaman na mga balos. Halimbawa, malilikayan niato an mga kahaditan asin pagkadisganar na uso sa mga nag-aagyat nin problema sa sekular na mga autoridad. Maiinaan niato an dai pagkaoroyon na lakop sa dakol na pamilya. Asin kakamtan niato an maogma, mamomoton na pakikiasosyar sa satong Kristianong mga kapagtubod. Orog sa gabos, an satong diosnon na pagpasakop magbubunga nin marahay na relasyon ki Jehova, an Supremong Autoridad.

BALOON AN SAINDONG KAARAMAN

Paano ginagamit ni Jehova an saiyang autoridad?

Sairisay an “haralangkaw na autoridad,” asin paano kita nagdadanay na napasasakop sa sainda?

Anong paninimbagan an itinatao kan prinsipyo nin pagkapayo sa lambang miembro nin pamilya?

Paano kita makapaheheling nin pagpasakop sa Kristianong kongregasyon?

[Mga Hapot Para sa Pag-adal]

[Kahon sa pahina 134]

NAGPAPASAKOP, BAKONG SUBERSIBO

Paagi sa saindang aktibidad na paghuhulit sa publiko, itinotokdo kan Mga Saksi ni Jehova an Kahadean nin Dios bilang an solamenteng paglaom kan katawohan para sa tunay na katoninongan asin katiwasayan. Alagad an maigot na mga parabalangibog na ini kan Kahadean nin Dios bako nanggad na mga subersibo sa mga gobyerno na nakasasakop sa sainda. Sa kabaliktaran, an mga Saksi kabilang sa mga siudadano na pinakamagalang asin makinuyog sa ley. “Kun an gabos na denominasyon nin relihion kapareho kan mga saksi ni Jehova,” an sabi nin sarong opisyal sa sarong nasyon sa Aprika, “dai kita magkakaigwa nin mga paggadan, pananalakat, delingkuensia, bilanggo asin bomba atomika. An mga pinto dai perming babaratan.”

Inaako ini, tinogotan kan mga opisyal sa dakol na nasyon na magpadagos na daing kaolangan an gibohon na paghuhulit kan mga Saksi. Sa ibang nasyon, hinale an mga pangangalad o restriksion kan marealisar kan mga autoridad na an Mga Saksi ni Jehova marahay na mga impluwensia. Arog iyan kan pagkasurat ni apostol Pablo manongod sa pagkuyog sa haralangkaw na autoridad: “Padagos na giboha an marahay, asin ika oomawon kaiyan.”​—Roma 13:​1, 3.