“NAKAMATE ako nin dakol na pangigipit sa sako na pogolon ko an sakong namamatean,” an ipinaliwanag ni Mike sa paggirumdom sa pagkagadan kan saiyang ama. Para ki Mike, an pagpogol sa saiyang kamondoan iyo an maninigong gibohon nin sarong lalaki. Pero narealisar nia kan huri na sala sia. Kaya kan an katood ni Mike magadanan nin lolo, aram ni Mike kun ano an gigibohon. Sia nagsabi: “Kun kaidtong duwang taon na an nakaagi, tinapitapi ko kutana sia sa abaga asin sinabihan, ‘Magpakalalaki ka.’ Ngonyan dinootan ko an saiyang takyag asin sinabihan, ‘Mateon mo ano man an namamatean mo. Tatabangan ka kaiyan na mapangganahan iyan. Kun gusto mong humale ako, mahale ako. Kun gusto mong digdi ako, digdi ako. Pero dai ka matakot na makamate.’”

Si MaryAnne nakamate man nin pangigipit na pogolon an saiyang namamatean kan magadan an agom nia. “Nahahadit akong marhay manongod sa pagigin marahay na halimbawa sa iba,” an paggirumdom nia, “kaya dai ko itinogot sa sadiri ko an normal na pagmate. Pero pag-abot nin panahon nanodan ko na an paghihingoang magin parapakosog sa iba dai nakakatabang sako. Nagpoon akong analisaron an sakong situwasyon asin sinasabing, ‘Humibi ka kun mahibi ka. Dai mo pagprobaran na magin makosogon. Iluwas mo iyan sa saimong ginhawa.’”

Kaya si Mike asin MaryAnne kapwa nagrerekomendar: Pabayaeng magmondo an saimong sadiri! Asin tama sinda. Taano? Huli ta an pagmondo sarong kinakaipuhan na pagpaluwas nin emosyon. An pagpaluwas sa saindong namamatean makapagigian sa gabat na saindong inaagihan. An natural na mga pagpahayag nin emosyon, kun iniibanan nin pakasabot asin tamang impormasyon, pinapangyayari kamo na magkaigwa nin tamang pagmansay sa saindong namamatean.

Siyempre, bakong gabos nagpapahayag nin kamondoan sa parehong paagi. Asin an mga bagay na siring baga sa kun an sarong namomotan biglang nagadan o an kagadanan nag-abot pakatapos nin haloy na paghelang puwedeng makaapektar sa emosyonal na reaksion kan mga nabayaan. Pero sarong bagay an malinaw na segurado: An pagpogol sa saindong namamatean makakaraot kapwa sa pisikal asin sa emosyonal. Orog nanggad na ikararahay nin salud na iluwas an saindong kamondoan. Paano? An Kasuratan igwa nin nagkapirang praktikal na sadol.

An pakikipag-olay nakatatabang na pagpaluwas. Kasunod kan pagkagadan kan gabos niang sampulong aki, patin iba pang personal na trahedya, an suanoy na patriarkang si Job nagsabi: “An sakong kalag nababalde nanggad sa sakong buhay. Paluluwason [sa Hebreo, “bubutasan”] ko an sakong kahaditan manongod sa sakong sadiri. Ako magtataram sa kapaitan kan sakong kalag!” (Job 1:2, 18, 19; 10:1) Dai na kayang pogolon ni Job an saiyang paghadit. Kaipuhan na butasan nia iyan; dapat  siang ‘magtaram.’ Kaagid kaiyan, an Ingles na dramatistang si Shakespeare nagsurat sa Macbeth: “Tawi nin mga tataramon an kamondoan; an kamondoan na dai nagtataram hinihinghingan an nagagabatan na puso asin hinahagadan iyan na mabaak.”

Kaya an pagtaram manongod sa saindong namamatean sa sarong “tunay na katood” na mapasensia asin madinamay na maghihinanyog makatatao nin kaginhawahan. (Talinhaga 17:17) An pagtaram kan mga eksperyensia asin namamatean parateng ginigibong mas madaling masabotan iyan asin mapangganahan iyan. Asin kun an naghihinanyog saro man na nagadanan na epektibong nakapanggana sa saiya mismong kawaran, puwede kamong makakua nin pirang praktikal na suhestion kun paano kamo makakapanggana. Kan magadan an saiyang aki, an sarong ina nagpaliwanag kun taano ta nakatabang na makipag-olay sa saro pang babae na nagadanan man: “An pakaaram na may saro man na nag-agi sa iyo man sanang bagay, nakapanggana dian, asin na sagkod ngonyan natatagalan pa nia asin garo baga normal man an saiyang buhay nakapakosog na marhay sa sako.”

Kumusta kun bako kamong pamugtak sa pakikipag-olay manongod kan saindong namamatean? Kasunod kan pagkagadan ni Saul asin Jonatan, si David nagkompuwesto nin emosyonal na gayong panambitan na dian ilinuwas nia an saiyang kamondoan. An mamondong isinurat na ini sa katapustapusi nagin kabtang kan nasusurat na rekord kan libro sa Biblia na Ikaduwang Samuel. (2 Samuel 1:17-27; 2 Cronica 35:25) Kaagid kaiyan, an iba mas napapasilan na ipahayag sa surat an saindang sadiri. An sarong balo nagbareta na isinusurat nia an saiyang namamatean dangan pakalihis nin mga pirang aldaw binabasa an saiyang isinurat. Nanompongan nia ini na nakatatabang na pagpaluwas.

Baga man paagi sa pagtaram o pagsurat, an pakikikomunikar kan saindong namamatean makatatabang saindo na ikaluwas an saindong kamondoan. Makakatabang man iyan na linawon an mga dai pagkasinabotan. An sarong nagadanan na ina nagpaliwanag: “Nabaretaan niamong mag-agom an dapit sa ibang mag-agom na nagdiborsio pakatapos na magadanan nin aki, asin habo niamong mangyari iyan samo. Kaya ano man na oras na kami maanggot, na gustong basolon an lambang saro, pag-oolayan niamo iyan. Paghona ko talagang mas nagin magkadayupot kami paagi sa paggibo kaiyan.” Kaya, an pagpaaram kan saindong namamatean makakatabang saindo na makasabot na minsan ngani pareho kamo nagadanan, an iba puwedeng magmondo sa laen na paagi—sa saindang sadiring rikas asin sa saindang sadiring paagi.

An saro pang makakatabang sa pagpaluwas nin kamondoan iyo an paghibi. Igwa nin “panahon nin pagtangis,” an sabi kan Biblia. (Eclesiastes 3:1, 4) Sierto na an pagkagadan nin saro niatong namomotan nagdadara nin siring na panahon. An pagluha huli sa kamondoan minalataw na mahalagang kabtang kan proseso nin pag-omay.

An sarong daraga nagpaliwanag kun paano an sarong dayupot na amiga tuminabang saiya na makapanggana kan magadan an saiyang ina. Nagigirumdoman nia: “Perming yaon an amiga ko para  ibanan ako. Naghihibi sia kaiba ko. Kinakaolay nia ako. Puwede ko talagang iluwas an sakong emosyon, asin idto mahalaga sa sako. Dai ako kaipuhan na masopog sa paghibi.” (Helingon an Roma 12:15.) Ni na maninigo nindong ikasopog an saindong mga luha. Siring sa satong naheling, an Biblia pano nin mga halimbawa nin mga lalaki asin babae na may pagtubod—kabale si Jesu-Cristo—na hayag na luminuha huli sa pagmondo na mayo nin ano man na maririsang pagkasopog.​—Genesis 50:3; 2 Samuel 1:11, 12; Juan 11:33, 35.

Puwedeng manompongan nindo na sa halipot na panahon an saindong emosyon garo baga dai nindo masabi kun magigin ano. An luha puwedeng bumulos na dai man lamang linalaoman. Nanompongan nin sarong balo na an pananaod (na parate niang ginigibo kaidto kaiba an saiyang agom) nakakapahibi saiya, nangorogna kun, huling nakaugalean na, kinukua nia an mga kakanon na paborito kan saiyang agom. Pagpasensiahan an saindong sadiri. Asin dai nindo isipon na dapat nindong pogolon an pagluha. Girumdomon, iyan natural asin mahalagang kabtang nin pagmondo.

Siring sa nasabi sa enotan, an iba nakakamate nin sala pagkagadan nin sarong namomotan. Puwedeng makatabang ini na ipaliwanag an grabeng kamondoan kan maimbod na tawong si Jacob kan mapapaniwala sia na an saiyang aking si Jose ginadan nin “mabangis na hayop.” Isinugo mismo ni Jacob si Jose na helingon an kamugtakan kan saiyang mga tugang. Kaya posibleng dinamat si Jacob nin pakamate nin sala, siring baga kan ‘Taano ta sinugo ko si Jose na mayong kaibanan? Taano ta sinugo ko sia sa sarong lugar na dakolon an mababangis na hayop?’​—Genesis 37:33-35.

Posibleng mamatean nindo na an kapabayaan nindo nakakontribuwir sa pagkagadan kan saindong namomotan. An pakasabot na an pakamate nin sala—tunay o iniimahinar—normal na reaksion nin kamondoan puwedeng makatabang mismo. Digdi giraray, dai nindo paghonaon na kaipuhan na itago nindo an siring na namamatean. An pagsabi kun gurano kamo nakakamate nin sala puwedeng magtao nin kinakaipuhan na marhay na pagpaluwas.

Minsan siring, saboton na dawa gurano pa an satong pagkamoot sa sarong tawo, dai niato kayang kontrolon an saiyang buhay, ni kaya niatong olangon an “panahon asin  pagkanorongod” na mangyari sa satong mga namomotan. (Eclesiastes 9:11) Apisar, mayong duwa-duwa na an saindong motibo bakong maraot. Halimbawa, sa dai tolos pagpaheling sa doktor, tinuyo daw nindo na maghelang asin magadan an saindong namomotan? Siyempre dai! Kun siring, kamo daw talagang may sala sa pagcausa nin kagadanan sa sarong iyan? Dai.

An sarong ina nakanood na atubangon an pakamate nin sala pagkagadan kan saiyang aking babae sa sarong aksidente sa awto. Sia nagpaliwanag: “Nakakamate ako nin sala na sinugo ko sia. Pero narealisar ko na makangingisi na makamate nin siring. Mayo nin sala sa pagsugo saiya kaiba an saiyang tatay. Makaturotristeng aksidente sana idto.”

‘Pero dakolon an kutana sinabi o ginibo ko,’ an tibaad sabihon nindo. Totoo, pero siisay sato an makakasabi na kita nagin sangkap na ama, ina, o aki? Pinagigirumdom kita kan Biblia: “Kita gabos nasisingkog nin dakol na beses. Kun an siisay man dai nasisingkog sa pagtaram, an sarong ini sangkap na tawo.” (Santiago 3:2; Roma 5:12) Kaya akoon an katunayan na bako kamong sangkap. An pagparaisip sa gabos na klase nin “kun kutana” dai makaliliwat nin ano man, kundi iyan makakapaluway sa saindong pagrahay.

Kun igwa kamo nin marahay na mga dahelan na maniwala na an saindong sala tunay, bakong iniimahinar, kun siring horophoropon an pinakamahalaga sa gabos tanganing mainaan an pakamate nin sala—an pagpatawad nin Dios. Inaasegurar kita kan Biblia: “Kun mga sala an saimong binabantayan, O Jah, O Jehova, siisay an makatitindog? Huli ta yaon saimo an tunay na pagpatawad.” (Salmo 130:3, 4) Dai kamo puwedeng bumalik sa nakaagi asin bagohon an ano man. Minsan siring, puwede nindong hagadon an pagpatawad nin Dios sa nakaaging mga sala. Dangan ano na? Bueno, kun an Dios nanunuga na patawadon an nakaagi nindong mga sala, bako daw na maninigo man nindong patawadon an saindong sadiri?​—Talinhaga 28:13; 1 Juan 1:9.

Kamo daw medyo naaanggot man, tibaad sa mga doktor, nars, amigo, o pati sa nagadan? Saboton na ini parate man na reaksion sa pagkagadan. Posibleng an saindong kaanggotan natural na kadungan kan kolog na saindong namamatean. An sarong parasurat nagsabi: “Solamente paagi sa pakamate kan kaanggotan—bakong an paghiro sono dian kundi an pakaaram na namamatean nindo iyan—na makakatalingkas kamo sa nakalalaglag na epekto kaiyan.”

Puwedeng makatabang man na ipahayag o isabi an kaanggotan. Paano? Tunay na bakong sa daing kontrol na pagputok. An Biblia nagpapatanid na peligroso an pinalalawig na pagkaanggot. (Talinhaga 14:29, 30) Pero puwede kamong makanompong nin karangahan sa pakikipag-olay kaiyan sa sarong mapagsabot na katood. Asin nanompongan nin iba na an mapuwersang pag-ehersisyo kun sinda naaanggot sarong nakatatabang na pagpaluwas.—Helingon man an Efeso 4:25, 26.

Minsan ngani mahalaga na magin prangka asin sadiosan manongod sa saindong namamatean, kaipuhan an pag-iingat. Igwa nin dakulang kalaenan an pagpahayag kan saindong namamatean asin an pagbaling kaiyan sa iba. Dai kaipuhan na basolon an iba huli sa saindong pagkaanggot asin pagkabigo. Kaya girumdomon an pagsabi kan saindong namamatean, pero bakong sa maisog na paagi. (Talinhaga 18:21) Igwa nin sarong nangongorog na tabang sa pag-atubang sa kamondoan, asin pag-oolayan niato iyan ngonyan.

Inaasegurar kita kan Biblia: “Si Jehova harani sa mga nababaak an puso; asin an mga nasasakitan sa espiritu saiyang iliniligtas.” (Salmo 34:18) Iyo, orog kisa sa arin pa man, an relasyon  sa Dios makatatabang saindo na atubangon an pagkagadan nin saro na saindong namomotan. Paano? An gabos na itinaong praktikal na suhestion sagkod sa puntong ini basado o kaoyon sa Tataramon nin Dios, an Biblia. An pag-aplikar kaiyan makatatabang saindo na makapanggana.

Dugang pa, dai pagmenuson an halaga nin pamibi. Sinasadol kita kan Biblia: “Bugtakan an saimong pasan ki Jehova mismo, asin sia matabang sa saimo.” (Salmo 55:22) Kun makatatabang an pagtaram kan saindong namamatean sa sarong madinamay na katood, orog pa nanggad na makatatabang saindo an pagpahayag kan nasa saindong puso sa “Dios nin gabos na karangahan”!—2 Corinto 1:3.

Bako man na an pamibi nagpapangyari sana sa sato na magin mas marahay an pagmate. An “Paradangog nin pamibi” nanunuga na matao kan saiyang banal na espiritu sa saiyang mga lingkod na sinserong naghahagad kaiyan. (Salmo 65:2; Lucas 11:13) Asin an banal na espiritu, o puwersa aktiba, nin Dios puwedeng sangkapan kamo nin “kapangyarihan na lihis sa ordinaryo” tanganing makapanggana sa kada aldaw. (2 Corinto 4:7) Girumdomon: An Dios kayang tabangan an saiyang maimbod na mga lingkod na makatagal sa ano man asin gabos na problema na tibaad mapaatubang sa sainda.

An sarong babae na nagadanan nin aki nagigirumdoman kun paano an puwersa nin pamibi nakatabang saiya asin sa saiyang agom na atubangon an nangyari sainda. “Kun bangging nasa harong kami asin an kamondoan garo dai mi makaya, magkaibanan kaming mamimibi nin makosog,” an paliwanag nia. “Sa enot na kaipuhan niamong gumibo nin ano man na mayo sia—an enot na pagtiripon na dinumanan niamo, an enot na kombension na inatenderan niamo—namimibi kami para sa kosog. Pagbangon niamo sa aga asin an katunayan kaiyan gabos garo baga dai mi matagalan, namimibi kami ki Jehova na tabangan kami. Huli sa dai maaraman na dahelan, talagang makologon para sa sako na lumaog sa harong na ako sana. Kaya kada bes na solo akong minapuli sa harong, namimibi na sana ako ki Jehova na tabi tabangan akong magdanay na kalmado.” An maimbod na babaeng iyan marigon asin tamang nagtutubod na an mga pamibing idto dakula an ikinatabang. Puwede man nindong manompongan na bilang simbag sa saindong maigot na mga pamibi, “an katoninongan nin Dios na minalampas sa gabos na kaisipan mag-iingat kan saindong puso asin kan saindong mga pag-isip.”​—Filipos 4:6, 7; Roma 12:12.

An itinataong tabang nin Dios talagang dakula an ikinatatabang. An Kristianong apostol na si Pablo nagsabi na an Dios ‘rinaranga kita sa gabos niatong kasakitan, tanganing maranga niato an mga nasa ano man na kasakitan.’ Totoo, dai hinahale kan tabang nin Dios an kolog, pero ginigibo kaiyan na mas madaling tagalan iyan. Iyan dai nangangahulogan na dai kamo maghihibi o na malilingawan nindo an saindong namomotan. Pero puwede kamong rumahay. Asin mantang kamo nagrarahay, an saindong inagihan puwedeng gibohon kamong mas mapagsabot asin madinamay sa pagtabang sa iba na atubangon an kaparehong pagkagadan.​—2 Corinto 1:4.