1-3. Taano ta nagpa-Corinto si Pablo, asin napaatubang siya sa anong mga kadipisilan?

 HURING parte na kan taon 50 C.E. Si apostol Pablo yaon sa Corinto, sarong mayaman na sentro nin negosyo kun sain dakul an nakaistar na mga Griego, Romano, asin Judio. a Dai nagdiyan si Pablo para magbakal o magpabakal o maghanap nin trabaho. Nagpa-Corinto siya huli sa sarong mas mahalagang marhay na dahilan—tanganing magpatotoo mapadapit sa Kahadian nin Diyos. Pero kaipuhan ni Pablo nin madadagusan, asin determinado siyang dai magin pagabat sa iba sa pinansiyal. Habo niyang isipon nin siisay man na huling nagtutukdo siya kan Tataramon nin Diyos, obligado an mga tawo na sustentuhan siya. Ano an gigibuhon niya?

² May aram na trabaho si Pablo—an paggibo nin tolda. Bakong pasil an paggibo nin tolda, pero andam siyang magtrabaho nin mano-mano para masuportaran an sadiri niya. Makakahanap daw siya nin mapagtatrabahuhan sa sibot na siyudad na iyan? Makakakua daw siya nin madadagusan? Dawa napapaatubang si Pablo sa mga kadipisilan na ini, dai nawara an pokus niya sa panginot niyang gibuhon, an ministeryo.

³ Arog kan maaaraman ta, nagdanay si Pablo nin haloy-haloy sa Corinto, asin nagin mabunga an saiyang ministeryo diyan. Ano an manunudan ta sa mga ginibo ni Pablo sa Corinto na makakatabang sa sato na lubos na magpatotoo mapadapit sa Kahadian nin Diyos sa satong teritoryo?

4, 5. (a) Sain nag-istar si Pablo mantang nasa Corinto, asin ano an saiyang nagin trabaho? (b) Paano nakanuod na maggibo nin tolda si Pablo?

⁴ Dai nahaloy pagkaabot ni Pablo sa Corinto, nabisto niya an sarong  mapag-istimar na mag-agom—an sarong lalaking Judio na si Aquila asin an saiyang agom na si Priscila, o Prisca. Nagbalyo sa Corinto an mag-agom na ini huli sa pagbuot ni Emperador Claudio na “magharali sa Roma an gabos na Judio.” (Gibo 18:1, 2) Dai lang ni Aquila asin Priscila pinadagos si Pablo sa saindang harong kundi iiniba man ninda siya sa negosyo ninda. Mababasa ta: “Dahil an aram niyang trabaho kapareho kan sa sainda, nagpirmi siya sa harong kan mag-agom asin nagtrabahong kaiba ninda, huling parareho sindang mga paragibo nin tolda.” (Gibo 18:3) Sa harong kan mabuot asin mapag-istimar na mag-agom na ini nag-istar si Pablo mantang naghuhulit siya sa Corinto. Posibleng isinurat ni Pablo an pira sa mga surat niya, na kan huri nagin parte kan Bibliya, kan nakaistar siya ki Aquila asin Priscila. b

⁵ Paano nagin paragibo nin tolda si Pablo mantang nag-eskuwela siya asin “nagin maestro [niya] si Gamaliel”? (Gibo 22:3) Minalataw na dai ibinibilang kan mga Judio kan inot na siglo na nakakamenos na tukduan an saindang mga aki nin sarong mano-manong trabaho, dawa pa tibaad nag-eeskuwela o nakapag-eskuwela man an mga aki nindang iyan. Nagdakula si Pablo sa Tarso sa Cilicia na bantog sa telang cilicium na iyo an ginagamit sa paggibo nin tolda, kaya posibleng marhay na nanudan niya an trabahong iyan kan siya hoben pa. Anong mga trabaho an kaiba sa paggibo nin tolda? Puwedeng kaiba diyan an paghabol mismo kan tela o pagputol asin pagtahi kan magaspang saka matagas na telang iyan tanganing makagibo nin mga tolda. Bako nanggad pasil na trabaho iyan.

6, 7. (a) Paano minansay ni Pablo an paggibo nin tolda, asin ano an nagpaparisa na arog man kaiyan an pagmansay diyan ni Aquila asin Priscila? (b) Paano inaarog kan mga Kristiyano ngunyan an halimbawa ni Pablo, Aquila, asin Priscila?

 ⁶ Dai inisip ni Pablo na magin saiyang karera an paggibo nin tolda. Nagtrabaho siya para sana suportaran an saiyang sadiri sa ministeryo, na ipinapahayag “nin daing bayad” an maugmang bareta. (2 Cor. 11:7) Kumusta man an pagmansay ni Aquila asin Priscila sa trabaho ninda? Bilang mga Kristiyano, mayong duda na bako man iyan an panginot sa sainda, arog ni Pablo. Sa katunayan, kan maghali si Pablo sa Corinto kan 52 C.E., binayaan ni Aquila asin Priscila an negosyo ninda asin uminiba ki Pablo pa-Efeso, kun sain an nagin harong ninda diyan ginamit bilang lugar para sa mga pagtiripon kan lokal na kongregasyon. (1 Cor. 16:19) Kan huri, nagbalik sinda sa Roma tapos nagbalik giraray sa Efeso. Ininot kan maigot na mag-agom na ini an intereses kan Kahadian asin gikan sa buot sindang nagsakripisyo para makapaglingkod sa iba, kaya pinasalamatan sinda kan “gabos na kongregasyon kan mga nasyon.”—Roma 16:3-5; 2 Tim. 4:19.

⁷ An mga Kristiyano sa presenteng panahon inaarog an halimbawa ni Pablo, Aquila, asin Priscila. An maigot na mga tugang sa ngunyan mahigos na nagtatrabaho tanganing dai “mapagabatan sa pinansiyal an” iba. (1 Tes. 2:9) Kaumaw-umaw an dakul na bilog na panahon na parabalangibog kan Kahadian na nagtatrabaho nin part-time o may mga sideline o nagtatrabaho lang nin pirang bulan kada taon para suportaran an saindang sadiri sa saindang pinakapanginot na gibuhon, an Kristiyanong ministeryo. Arog ni Aquila asin Priscila, dakul na mabuot asin mapag-istimar na mga lingkod ni Jehova an pinapadagos sa harong ninda an mga paraataman nin sirkito. Naeeksperyensiyahan kan mga naghihinguwang “ugalion an pagigin mapag-istimar” kun gurano iyan kanakakapakusog asin kanakakaginhawa.—Roma 12:13.

8, 9. Ano an nagin reaksiyon ni Pablo kan pigparakontra siya kan mga Judio mantang maigot siyang naghuhulit sa sainda, asin sain na siya ngunyan naghulit?

⁸ An pagmansay ni Pablo sa sekular na trabaho, na iyan paagi para sana suportaran an saiyang sadiri sa ministeryo, nagin risang-risa kan si Silas asin Timoteo mag-abot haling Macedonia na may darang abundang probisyon. (2 Cor. 11:9) Tulos-tulos, “ginamit ni Pablo an bilog niyang panahon sa paghuhulit kan mensahe.” (Gibo 18:5) Pero, mantang maigot na naghuhulit si Pablo, pigparakontra siya kan mga Judio. Para ipahiling ni Pablo na mayo siya nin paninimbagan sa magigin resulta kan pagsayuma ninda sa nagliligtas-buhay na mensahe manungod ki Cristo, ipinagpag niya an saiyang mga bado asin sinabi  sa mga Judiong nagkokontra: “Kamo an may paninimbagan sa ano man na mangyayari sa saindo. Malinig ako sa dugo nindo. Puon ngunyan, sa mga tawo na kan mga nasyon ako maduman.”—Gibo 18:6; Ezek. 3:18, 19.

⁹ Sain na ngunyan mahulit si Pablo? Sarong lalaki na an pangaran Ticio Justo, na posibleng marhay na sarong Judiong proselito na an harong kataid kan sinagoga, an nagpadagos ki Pablo sa saiyang harong. Kaya nagbalyo si Pablo hali sa sinagoga pasiring sa harong ni Justo. (Gibo 18:7) Padagos na nag-istar sa harong ni Aquila asin Priscila si Pablo mantang nasa Corinto siya, alagad ginamit niya an harong ni Justo para magin sentro kan saiyang mga aktibidad sa ministeryo.

10. Ano an nagpapahiling na bako sana sa mga tawo kan mga nasyon determinadong maghulit si Pablo?

¹⁰ An sinabi daw ni Pablo na sa mga tawo na siya kan mga nasyon maduman nangangahulugan na dai na siya naghulit sa gabos na Judio asin sa mga Judiong proselito, maski duman sa mga naghihimati? Dai man. Halimbawa, “an namamayo sa sinagoga na si Crispo nagtubod sa Kagurangnan, pati na an gabos na kairiba niya sa harong.” Minalataw na dakul sa mga nakaasosyar sa sinagoga nag-iba ki Crispo, huling sinasabi kan Bibliya: “An dakul sa mga taga Corinto na nakadangog kan mensahe nagturubod asin nabawtismuhan.” (Gibo 18:8) Kaya an harong ni Ticio Justo an nagin lugar nin pagtiripon kan bagong maestablisar na Kristiyanong kongregasyon sa Corinto. Kun an pagkasaysay kan Mga Gibo iprinesentar sigun sa istilo ni Lucas—sigun sa pagkasunod-sunod kan mga pangyayari—buot sabihon, nakumbertir an mga Judio o an mga proselitong idto pagkatapos na ipagpag ni Pablo an saiyang mga bado. Kun siring, ipinapahiling kan pangyayaring iyan na andam na makibagay an apostol sa manlain-lain na sitwasyon.

11. Paano inaarog kan mga Saksi ni Jehova ngunyan si Pablo sa paghuhulit ninda sa mga miyembro kan Kakristiyanuhan?

¹¹ Sa dakul na kadagaan ngunyan, haloy nang establisado an mga relihiyon nin Kakristiyanuhan asin makusugon an impluwensiya ninda sa saindang mga miyembro. Sa manlain-lain na parte kan kinaban, dakulon nang nakumbertir an mga misyonero kan Kakristiyanuhan. Sa parati, an mga naghihingakong Kristiyano impluwensiyadong marhay nin mga tradisyon, arog kan mga Judio sa Corinto kan inot na siglo. Alagad arog ni Pablo, kitang mga Saksi ni Jehova maigot na naghuhulit sa siring na mga tawo, na tinatabangan sindang masabutan an ano man na kaaraman sa Kasuratan na igwa sinda. Dawa pag kinokontra ninda kita o pinepersegir kita kan mga lider kan saindang relihiyon, padagos tang hinihinguwang tabangan sinda. Sa mga tawong igwa nin “kaigutan para sa Diyos, alagad bakong uyon sa tamang  kaaraman,” tibaad dakul nin mahuhuyo diyan na kaipuhan tang hanapon asin kaipuhan tang manumpungan.—Roma 10:2.

12. Anong asigurasyon an inako ni Pablo paagi sa sarong bisyon?

¹² Kun nagduwa-duwa man si Pablo kun baga ipagpapadagos pa niya an saiyang ministeryo sa Corinto, siguradong nahali iyan kan bangging  magpahiling sa saiya sa sarong bisyon an Kagurangnan na Jesus asin nagsabi: “Dai ka matakot, kundi padagos kang magtaram asin dai ka magsilensiyo, huli ta nasa kaibanan mo ako asin mayo nin siisay man na mangungulog sa saimo; huling an dakul na tawo sa siyudad na ini sakuya.” (Gibo 18:9, 10) Nakakapakusog nanggad na bisyon! An Kagurangnan mismo an nag-asigurar ki Pablo na poprotektaran niya siya laban sa ano man na pangungulog asin na dakul na tawo sa siyudad an maninigo. Ano an ginibo ni Pablo pagkatapos na mahiling an bisyon? Mababasa ta: “Nagpirmi siya duman nin saro may kabangang taon, na nagtutukdo sa sainda kan tataramon nin Diyos.”—Gibo 18:11.

13. Anong pangyayari an tibaad naisip ni Pablo mantang paparani siya sa tukawan sa paghukom, pero taano ta aram ni Pablo na dai mangyayari sa saiya an nangyari ki Esteban?

¹³ Pakalihis nin mga sarong taon na pagpirmi ni Pablo sa Corinto, nag-ako siya nin dagdag pang patunay na tinatabangan siya kan Kagurangnan. “Nagkasararo an mga Judio laban ki Pablo asin dinara ninda siya sa prokonsul sa tukawan sa paghukom,” na inaapod na beʹma. (Gibo 18:12) Sinasabi kan nagkapira na an be’ma sarong plataporma na gibo sa asul asin puting marmol na inukitan nin mga dekorasyon, asin posibleng harani ini sa sentro kan saudan kan Corinto. Sa atubangan kan be’ma igwang espasyo na igo para pagtiripunan nin dakul na tawo. Ipinaparisa kan mga nadiskubre kan mga arkeologo na an tukawan sa paghukom na ini posibleng mga pirang lakad sana hali sa sinagoga, kun siring, harani man ini sa harong ni Justo. Mantang paparani si Pablo sa be’ma, tibaad naisip niya an paggapo kaidto ki Esteban, an inot na Kristiyanong martir. Si Pablo kaidto, na dating midbid na Saulo, “uyon siya na ginadan si Esteban.” (Gibo 8:1) Arog man daw kaiyan ngunyan an mangyayari ki Pablo? Dai, huling ipinanuga sa saiya: “Mayo nin siisay man na mangungulog sa saimo.”—Gibo 18:10.

14, 15. (a) Ano an iinakusar kan mga Judio laban ki Pablo, asin taano ta ibinasura ni Galio an kaso? (b) Ano an nangyari ki Sostenes, asin ano an posibleng nagin resulta kan makulog niyang eksperyensiya?

¹⁴ Ano an nangyari kan yaon na si Pablo sa tukawan sa paghukom? An mahistradong nakatukaw diyan iyo an prokonsul kan Acaya na si Galio—an mas matuang tugang kan Romanong pilosopong si Seneca. Ini an akusasyon kan mga Judio laban ki Pablo: “Kinukumbinsir kan lalaking ini an mga tawo na magsamba sa Diyos sa paaging balga sa ley.” (Gibo 18:13) Gustong paluwason kan mga Judio na ilegal an pangungumbertir ni Pablo. Pero, nahiling ni Galio na dai nakakomiter si Pablo nin “salang gibo” o ano man na “magabat na krimen.” (Gibo 18:14) Habo ni Galio na maimbuwelto sa mga kontrobersiya kan mga Judio. Mala ngani ta ibinasura na tulos ni Galio an kaso bago pa man makataram si Pablo para idepensa an sadiri  niya! Angguton an mga nag-aakusar. An saindang kaanggutan ibinaling ninda ki Sostenes, na posibleng iyo an nagsalida ki Crispo bilang namamayo sa sinagoga. Pinurugol ninda si Sostenes “asin pinunan ninda siyang bugbugon sa atubangan kan tukawan sa paghukom.”—Gibo 18:17.

¹⁵ Taano ta dai pinugulan ni Galio an mga tawo sa pagbugbog ki Sostenes? Tibaad inisip ni Galio na si Sostenes an lider kan grupo na nag-atake ki Pablo kaya tama lang ini sa saiya. Totoo man iyan o bako, marahay an nagin resulta kaiyan para ki Pablo. Sa saiyang inot na surat sa kongregasyon sa Corinto, na isinurat pakalihis nin nagkapirang taon, may sinambit si Pablo na sarong tugang na an pangaran Sostenes. (1 Cor. 1:1, 20) Siya daw an Sostenes na binugbog sa Corinto? Kun iyo, tibaad nakatabang saiya an makulog na eksperyensiyang iyan para akuon niya an Kristiyanismo.

16. Paano makakapakusog sa sato an sinabi kan Kagurangnan na “padagos kang magtaram asin dai ka magsilensiyo, huli ta nasa kaibanan mo ako,” tanganing padagos kitang maghulit?

¹⁶ Girumdumon na pagkatapos na habuan kan mga Judio an paghuhulit ni Pablo, saka lang inasigurar sa saiya kan Kagurangnan na Jesus: “Dai ka matakot, kundi padagos kang magtaram asin dai ka magsilensiyo, huli ta nasa kaibanan mo ako.” (Gibo 18:9, 10) Marahay na isaisip ta an mga tataramon na iyan, lalo na pag hinahabuan kan mga tawo an satong mensahe. Nungkang paglingawan na nakakabasa nin puso si Jehova asin irinarani niya sa saiya an mga sadiyosan an puso. (1 Sam. 16:7; Juan 6:44) Dakulang pampakusog nanggad iyan sa sato na padagos na magin sibot sa ministeryo! Kada taon ginatos na ribo an nababawtismuhan—ginatos aroaldaw. Para sa mga nagsusunod sa pagbuot na ‘gumibo nin mga disipulo sa mga tawo kan gabos na nasyon,’ ini an panuga ni Jesus: “Kaibanan nindo ako sa gabos na aldaw sagkod sa pagtatapos kan sistema nin mga bagay.”—Mat. 28:19, 20.

17, 18. Ano an tibaad iniisip-isip ni Pablo mantang naglalayag siya pasiring sa Efeso?

¹⁷ Dai ta masigurado kun baga an nagin desisyon ni Galio sa mga akusasyon laban ki Pablo nagresulta nin katuninungan para sa bagong kongregasyon sa Corinto. Pero nagdanay si Pablo nin “pira pang aldaw” bago siya nagpaaram sa saiyang mga tugang sa Corinto. Kan tigsuli (spring) nin 52 C.E., nagplano siyang maglayag pasiring sa Siria hali sa duungan nin Cencrea, na mga 11 kilometros sa sirangan kan Corinto. Alagad bago maghali sa Cencrea, “pinaputulan niya an saiyang buhok . . . , huli ta may ginibo siyang promesa.” c (Gibo 18:18) Pagkatapos, iiniba niya si Aquila asin Priscila dangan naglayag sa Dagat Aegeano pasiring sa Efeso sa Asia Minor.

¹⁸ Mantang naglalayag si Pablo haling Cencrea, posibleng marhay na iniisip-isip niya an mga panahon na yaon siya sa Corinto. Igwa siyang dakul na magagayon na magigirumduman duman asin nin dakul na dahilan na magin maugma. Nagin mabunga an 18 bulan niyang pagmiministeryo duman. Naestablisar an inot na kongregasyon sa Corinto asin an harong ni Justo an nagin lugar nin pagtiripon kaiyan. Kaiba sa mga nagin Kristiyano iyo si Justo, Crispo saka an mga kairiba niya sa harong, asin dakul pang iba. Padangat ni Pablo an bagong mga kapagtubod na idto, huling siya an nagtabang sa sainda na magin mga Kristiyano. Kan huri, nagsurat siya sa sainda asin sinabi niya na sinda an mga surat nin rekomendasyon na nakasurat sa saiyang puso. Arog ni Pablo, napaparani man an buot ta sa mga indibidwal na nagkapribilehiyo kitang tabangan na akuon an tunay na pagsamba. Nakakaugma nanggad na mahiling an siring na mga buhay na “mga surat nin rekomendasyon”!—2 Cor. 3:1-3.

19, 20. Ano an ginibo ni Pablo pagkaabot sa Efeso, asin ano an manunudan ta sa saiya kun manungod sa pag-abot nin espirituwal na mga pasuhan?

¹⁹ Pagkaabot sa Efeso, nagpuon tulos na maghulit si Pablo. “Naglaog si Pablo sa sinagoga asin nakipagrasunan sa mga Judio.” (Gibo 18:19) Sa pagkakataon na ini, nagdanay sana si Pablo nin halipot na panahon sa Efeso. Maski ngani pinakiulayan ninda siya na maghaloy pa duman, “nagsayuma siya.” Kan nagpapaaram na siya, sinabi niya sa mga taga Efeso: “Kun bubuuton ni Jehova, mabalik ako digdi sa saindo.” (Gibo 18:20, 21) Aram ni Pablo na dakul pa an kaipuhan na hulitan sa Efeso. Plano kan apostol na magbalik, pero ipinabaya niya an mga bagay-bagay ki Jehova. Bako daw na sarong marahay na halimbawa iyan para sa sato? Iyo, kaipuhan tang gumibo nin mga plano sa buhay na makakatabang sa sato na maabot an satong espirituwal na  mga pasuhan. Pero dapat na pirmi kitang magsarig sa paggiya ni Jehova asin hinguwahon na humiro kauyon kan saiyang kabutan.—Sant. 4:15.

²⁰ Binayaan ni Pablo si Aquila asin Priscila sa Efeso, dangan nagbiyahe siya sa dagat pasiring sa Cesarea. Minalataw na ‘nagtukad siya’ pasiring sa Jerusalem asin kinumusta an kongregasyon diyan. (Hilingon an study note sa Gibo 18:22, nwtsty-TG.) Dangan nagbalik si Pablo sa pinakadagusan niya sa Antioquia sa Siria. Mapanggana niyang natapos an saiyang ikaduwang pagbiyahe bilang misyonero. Ano an naghahalat sa saiya sa huring pagbiyahe niya bilang misyonero?