1. Kiisay nagtitiwala si Pablo asin an mga kaibanan niya, asin taano?

 SARONG barko na may nakalaag sa inutan na ladawan kan “Mga Aki ni Zeus,” na posibleng marhay na sarong dakulang barko na may kargang mga grano o trigo, an naglalayag hali sa isla nin Malta sa Mediteraneo pasiring sa Italia. Taon na ini nin mga 59 C.E. Nakasakay sa barkong iyan si apostol Pablo—sarong presong binabantayan—asin an mga kapwa niya Kristiyanong si Lucas asin Aristarco. (Gibo 27:2) Bakong arog kan mga tripulante kan barko, an mga ebanghelisador na ini dai nagtitiwalang poproteksiyunan sinda kan mga aki kan diyos kan mga Griego na si Zeus—an kambal na si Castor asin Pollux. (Hilingon an study note sa Gibo 28:11, nwtsty-TG.) Huling si Pablo saka an mga kaibanan niya naglilingkod ki Jehova, na nagsabing magpapatotoo si Pablo sa Roma asin maatubang ki Cesar.—Gibo 23:11; 27:24.

2, 3. Ano an nagin ruta kan barkong sinasakayan ni Pablo, asin siisay an nagtabang ki Pablo sa bilog niyang pagbiyaheng ini?

² Tulong aldaw pakaduong sa Siracusa, sarong magayon na siyudad sa Sicilia na haros kapareho kan Atenas asin Roma, naglayag an barko pasiring sa Regio na nasa timog na parte kan Italia. Dangan kan ikaduwang aldaw pakahali sa Regio, sa tabang kan duros hali sa timog, nakaabot tulos an barko sa duungan nin Puteoli (harani sa presenteng panahon na Naples) sa Italia na 320 kilometros an distansiya.—Gibo 28:12, 13.

³ Nasa huring parte na si Pablo kan pagbiyahe niya pasiring sa Roma, kun sain maatubang siya ki Emperador Nero. Sa bilog na pagbiyaheng ini, inalalayan si Pablo kan “Diyos nin gabos na karangahan.” (2 Cor. 1:3) Arog kan maaaraman ta, dai lamang nainaan an suportang iyan; ni an kaigutan ni Pablo bilang misyonero.

4, 5. (a) Paano pinahilingan si Pablo saka an mga kaibanan niya nin pagkamapag-istimar sa Puteoli, asin ano an posibleng dahilan kun kaya tinawan siya nin espesyal na katalingkasan? (b) Dawa nakapreso, paano makikinabang an mga Kristiyano huli sa saindang marahay na paggawi?

⁴ Sa Puteoli, si Pablo asin an mga kaibanan niya ‘may nanumpungan na mga tugang, asin inagda sinda na magpirmi sa sainda nin pitong aldaw.’  (Gibo 28:14) Marahayon nanggad na halimbawa iyan nin Kristiyanong pagkamapag-istimar! Siguradong nagin dakulang bendisyon man para sa mapag-istimar na mga tugang na idto an pampakusog nin buot na itinao sa sainda ni Pablo asin kan mga kaibanan niya. Pero taano man ta tatawan nin arog kaiyan na espesyal na katalingkasan an sarong presong binabantayan? Posibleng huling nakua kan apostol an bilog na tiwala kan saiyang mga Romanong guwardiya.

⁵ Siring man sa ngunyan, an mga lingkod ni Jehova na nakapreso o nasa kampo de-konsentrasyon, sa parati tinatawan nin espesyal na katalingkasan asin mga pribilehiyo huli sa saindang Kristiyanong paggawi. Halimbawa, sa Romania, sarong lalaking may sentensiyang 75 taon na pagkapreso dahil sa paghabon an nagpuon na mag-adal kan Tataramon nin Diyos asin naggibo nin darakulang pagbabago sa saiyang personalidad. Huli kaiyan, inasignaran siya kan mga awtoridad sa presuhan na magpasiring sa sentro kan banwaan—na mayong bantay—tanganing magbakal nin mga suplay para sa presuhan! Siyempre, urog sa gabos, napapamuraway si Jehova huli kan satong marahay na paggawi.—1 Ped. 2:12.

6, 7. Paano nagpahiling nin ekstraordinaryong pagkamuot an mga tugang sa Roma?

⁶ Hali sa Puteoli, nagbaklay si Pablo saka an saiyang mga kairiba nin mga 50 kilometros pasiring sa Capua. Posibleng marhay na naglakaw sinda sa Dalan nin Apio, an dalan pasiring sa Roma. An midbid na dalan na ini na nalalatagan nin darakulang lapnad na mga gapong hali sa bulkan igwa nin magagayon na mga tanawon kan mga kabukidan sa Italia asin, sa nagkapirang parte, kan Dagat Mediteraneo. Mantang nagbabaklay sinda sa Dalan nin Apio, naagihan ninda an Pontine Marshes, sarong lugar na parating lubog sa tubig na mga 60 kilometros hali sa Roma asin diyan mahihiling an Merkado nin Apio. Kan “nabaretaan kan  mga tugang duman an manungod sa samo,” an isinurat ni Lucas, an iba sa mga ini sinabat sinda sa Merkado, mantang an iba naghalat sa Tres Tavernas, sarong lugar na pahingaluan na mga 50 kilometros an rayo sa Roma. Ekstraordinaryong pagkamuot nanggad iyan!—Gibo 28:15.

⁷ Bakong gayong komportableng lugar na pahingaluan an Merkado nin Apio para sa pagal na mga nagbabaklay. An Romanong parasurat nin tula na si Horace ilinadawan an Merkado bilang “pano nin mga tripulante asin nin daing modong mga kagsadiri nin dagusan.” Isinurat niya na “an tubig diyan malainon,” o mabataon. Asin nagsayuma pa ngani siyang magkakan sa lugar na iyan! Pero sa ibong kan bakong komportableng mga kamugtakan diyan, an grupo nin mga tugang haling Roma maugmang naghalat ki Pablo asin sa saiyang mga kairiba tanganing ibanan sinda, asin magin ligtas sa saindang huring parte kan saindang pagbaklay.

8. Taano ta nagpasalamat sa Diyos si Pablo “kan mahiling” niya an mga tugang?

⁸ “Kan mahiling” ni Pablo an saiyang mga tugang, an sabi kan pagkasaysay, “nagpasalamat siya sa Diyos asin kuminusog an saiyang buot.” (Gibo 28:15) Iyo, natanaw pa lang ni Pablo an namumutan na mga tugang na ini, na an iba posibleng bisto kan apostol, napakusog asin naranga na tulos siya. Taano ta nagpasalamat sa Diyos si Pablo? Aram niya na an bakong makasadiring pagkamuot sarong aspekto kan bunga kan espiritu. (Gal. 5:22) Sa ngunyan man, pinapahiro kan banal na espiritu an mga Kristiyano na gumibo nin mga pagsasakripisyo para sa lambang saro asin rangahon an mga nangangaipo.—1 Tes. 5:11, 14.

9. Paano ta maaarog an mga tugang na nagsabat ki Pablo?

⁹ Halimbawa, pinapahiro kan banal na espiritu an mapagsakripisyong mga tugang na magin mapag-istimar sa mga paraataman nin sirkito, sa nagbibisitang mga misyonero, asin sa iba pang nasa bilog na panahon na paglilingkod, na an dakul sa sainda naggibo man nin darakulang pagsasakripisyo tanganing mas lubos na makapaglingkod ki Jehova. Haputon an sadiri: ‘May magigibo pa daw ako tanganing mas suportaran an dalaw kan paraataman nin sirkito, tibaad paagi sa pagigin mapag-istimar sa saiya asin sa saiyang agom, kun igwa? Puwede ko daw na iareglong makapartner sinda sa ministeryo?’ Kun gigibuhon mo iyan, magkakamit ka nin abundang bendisyon. Halimbawa, imahinara an kaugmahan kan mga tugang sa Roma mantang nagdadangog sinda ki Pablo saka sa mga kaibanan niya kan iniistorya sa sainda an nagkapira sa dakul nindang nakakapakusog na eksperyensiya.—Gibo 15:3, 4.

10. Ano an kamugtakan ni Pablo sa Roma, asin ano an ginibo kan apostol mga pirang aldaw pagkaabot niya duman?

¹⁰ Kan sa huri makaabot na sa Roma an grupo nin mga nagbabaklay, “tinugutan si Pablo na mag-istar nin solo sa harong na may sarong suldados  na nagbabantay sa saiya.” (Gibo 28:16) Sa parati, an mga nakapreso sa harong ikinakadena sa saindang guwardiya tanganing dai makadulag. Pero sarong parabalangibog kan Kahadian si Pablo, asin mayo nin kadena an makakaulang sa saiya na maghulit. Kaya, kan makabawi na siya nin kusog pakalihis nin tulong aldaw na pahingalo, ipinaapod niya an mga panginot na lalaki kan mga Judiong nasa Roma para ipabisto an saiyang sadiri asin magpatotoo sa sainda.

11, 12. Kan nakikipag-ulay si Pablo sa mga kapwa niya Judio, paano niya hininguwa na mahali an ano man na pagpalain-lain na tibaad igwa an mga ini?

¹¹ “Mga tugang,” an sabi ni Pablo, “maski ngani dai man akong ginibong kontra sa mga tawo o sa mga kaugalian kan satong mga apuon, iprineso ako sa Jerusalem dangan itinao sa kamot kan mga Romano. Asin pagkatapos ninda akong usisaon, gusto ninda akong palibrehon, huli ta mayong basehan na ipagadan ako. Alagad kan dai mag-uyon an mga Judio, napiritan akong mag-apelar ki Cesar, pero bakong dahil igwa akong ano man na iaakusar laban sa sakuyang nasyon.”—Gibo 28:17-19.

¹² Paagi sa pag-apod ni Pablo sa mga Judiong nagdadangog sa saiya na “mga tugang,” hininguwa ni Pablo na magkaigwa sinda nin bagay na mapagkakauyunan asin mahali an ano man na pagpalain-lain na tibaad igwa sinda. (1 Cor. 9:20) Lininaw man niya na yaon siya, bako para akusaran an mga kapwa niya Judio, kundi tanganing mag-apelar ki Cesar. Pero kaidto  lang nabaretaan kan mga Judiong nasa Roma an manungod sa pag-apelar ni Pablo. (Gibo 28:21) Taano daw ta dai tulos iyan naibareta sa sainda kan mga Judiong nasa Judea? Ini an sabi sa sarong reperensiya: “Posibleng an barkong sinakayan ni Pablo saro sa mga inot na nag-abot sa Italia pagkatapos kan tiglipot, asin nahuri an mga representante kan Judiong mga awtoridad sa Jerusalem o an surat manungod sa kaso.”

13, 14. Paano iinintrodusir ni Pablo an tema manungod sa Kahadian, asin paano ta maaarog an saiyang halimbawa?

¹³ Inintrodusir na ngunyan ni Pablo an tema manungod sa Kahadian paagi sa mga tataramon na siguradong makakapukaw kan interes kan mga bisitang Judio. Sinabi niya: “Sa dahilan na iyan, nakiulay akong mahiling asin makaulay kamo, huli ta an paglaom na hinahalat kan Israel an dahilan kaya nakakadenahan ako nin arog kaini.” (Gibo 28:20) Siyempre, dai mauutob an paglaom na iyan kun mayo an Mesiyas saka an saiyang Kahadian, arog kan ibinabalangibog kan Kristiyanong kongregasyon. “Iniisip mi na tama sana na madangog mi sa saimo kun ano an mga sabuot mo,” an sabi kan Judiong kamagurangan, “huling aram mi na sa gabos na lugar talagang maraot an mga sinasabi manungod sa sektang ini.”—Gibo 28:22.

¹⁴ Pag may oportunidad kitang ihiras sa iba an maugmang bareta, maaarog ta si Pablo paagi sa paggamit nin nakakapaisip na mga punto o nin hapot tanganing pukawon an interes kan mga nagdadangog sa sato. Makakahiling kita nin marahayon na mga suhestiyon sa mga publikasyon na arog kan Nangangatuwiran Mula sa Kasulatan, Makinabang sa Edukasyon sa Teokratikong Paadalan sa Pagmiministro, asin Magin Mahusay sa Pagbasa Asin Pagtutukdo. Ginagamit mo daw nin lubos an mga pantabang na ini sa pag-adal nin Bibliya?

15. Anong apat na bagay an manunudan ta sa ginibong pagpatotoo ni Pablo?

¹⁵ Pag-abot kan napagkasunduan nindang aldaw, “mas dakul” pang Judiong nasa Roma an nagduruman sa dinadagusan ni Pablo. Ipinaliwanag ni Pablo sa sainda an mga bagay-bagay “puon aga sagkod banggi, . . . paagi sa lubos na pagpatotoo mapadapit sa Kahadian nin Diyos, tanganing kumbinsiron sinda manungod ki Jesus base sa Katugunan ni Moises saka sa Mga Propeta.” (Gibo 28:23) May apat na bagay kitang manunudan sa ginibong pagpatotoo ni Pablo. Inot, nagpokus siya sa Kahadian nin Diyos. Ikaduwa, nakipag-ulay siya sa paaging makakakumbinsir sa mga nagdadangog sa saiya. Ikatulo, nangatanusan siya basado sa Kasuratan. Ikaapat, nagin siyang mapagsakripisyo sa sadiri paagi sa pagpatotoo “puon aga sagkod banggi.” Marahayon nanggad na halimbawa para sa sato! Ano an resulta? “May mga nagtubod,” pero an iba habong magtubod. Asin huling dai sinda nagkakauruyon, “nagpuon sindang magharali,” an sabi ni Lucas.—Gibo 28:24, 25a.

16-18. Taano ta dai na nagngalas si Pablo sa negatibong reaksiyon kan mga Judiong nasa Roma, asin ano an dapat na magin reaksiyon ta pag hinahabuan an satong mensahe?

 ¹⁶ Dai na nagngalas si Pablo sa arog kaiyan na reaksiyon huling iprinopesiya na iyan kan Kasuratan asin nangyari na man iyan sa saiya kaidto. (Gibo 13:42-47; 18:5, 6; 19:8, 9) Kaya, sinabi ni Pablo sa naghaharali nang mga dai naghimating bisita: “Tama nanggad an sinabi kan banal na espiritu sa saindong mga apuon paagi ki Isaias na propeta, na an sabi, ‘Magduman ka sa banwaan na ini asin sabihon mo: “Madadangog nanggad nindo pero dai lamang nindo masasabutan, asin mahiling nanggad kamo pero mayo kamong mahihiling. Huli ta an puso kan banwaan na ini nawaran na nin pakamati.”’” (Gibo 28:25b-27) An orihinal na terminong itrinadusir digdi na “nawaran na nin pakamati” nagpaparisa nin sarong puso na “mahibog,” o “mataba,” kaya dai makataros diyan an mensahe kan Kahadian. (Gibo 28:27) Kapaha-pahamak nanggad na sitwasyon iyan!

¹⁷ Bilang pagtatapos, sinabi ni Pablo na an ‘mga nasyon siguradong madangog,’ bakong arog kan mga Judiong kaulay niya. (Gibo 28:28; Sal. 67:2; Isa. 11:10) Sigurado diyan si Pablo, huling nahiling niya mismo na dakul na Hentil an naghimati sa mensahe kan Kahadian!—Gibo 13:48; 14:27.

¹⁸ Arog ni Pablo, lugod na dai kita mauyam pag hinahabuan kan mga tawo an maugmang bareta. Tutal, aram ta man na dikit man lang talaga an makakahanap kan dalan pasiring sa buhay. (Mat. 7:13, 14) Saro pa, pag an mga tawong nasa tamang kamugtakan an puso nakikiiba na sa tunay na pagsamba, dapat kitang mag-ugma asin mamumuton niyato sindang akuon.—Luc. 15:7.

19. Ano an ginibo ni Pablo mantang nakapreso siya sa harong?

¹⁹ Tinapos ni Lucas an saiyang salaysay paagi sa nakakapakusog na marhay na mga tataramon, sinabi niya: “Nagdanay [si Pablo] nin bilog na duwang taon sa saiyang arkiladong harong, asin mabuot niyang inaako an gabos na nagduduman sa saiya, na ihinuhulit sa sainda an Kahadian nin Diyos saka itinutukdo an manungod sa Kagurangnan na Jesu-Cristo, na libre nanggad na nakakapagtaram manungod diyan na mayong ulang.” (Gibo 28:30, 31) Magayunon nanggad na halimbawa nin pagkamapag-istimar, pagtubod, asin kaigutan!

20, 21. Sairisay an nagkapira sa mga nakinabang sa ministeryo ni Pablo sa Roma?

²⁰ An saro sa mga inako ni Pablo nin may kabuutan iyo an lalaking an pangaran Onesimo, sarong nagdulag na uripon haling Colosas. Tinabangan ni Pablo si Onesimo na magin Kristiyano asin nagin siyang “maimbod asin namumutan [na] tugang” ni Pablo. Sa katunayan, ilinadawan siya ni Pablo bilang “aki ko; nagin ama ako sa saiya.” (Col. 4:9; Filem. 10-12)  Siyertong nakapakusog na marhay ki Pablo si Onesimo! a

²¹ Nakinabang man an iba sa marahayon na halimbawa ni Pablo. Nagsurat siya sa mga taga Filipos: “An sitwasyon ko nagin sarong oportunidad lugod para maglakop an maugmang bareta, mala ta nagin hayag sa gabos na kabilang sa Guwardiyang Pretorio asin sa gabos na iba pa na nakapreso ako nin dahil ki Cristo. An kadaklan kan mga tugang sa Kagurangnan napakusog dahil sa nagin sitwasyon ko bilang preso, asin lalo pa sindang nagpapahiling nin kusog nin buot sa pagpahayag kan tataramon nin Diyos na daing takot.”—Fil. 1:12-14.

22. Paano inaprobetsaran ni Pablo an pagigin preso niya sa Roma?

²² Inaprobetsaran ni Pablo an pagigin niyang preso sa Roma para gumibo nin importanteng mga surat na kabtang na ngunyan kan Kristiyanong Griegong Kasuratan. b Nakinabang an mga Kristiyano kan inot na siglo na pinadarahan niya kan mga surat na iyan. Makikinabang man kita sa mga surat ni Pablo, huling an ipinasabong na mga sadol na isinurat niya praktikal pa man giraray sa ngunyan.—2 Tim. 3:16, 17.

23, 24. Arog ni Pablo, paano nagpapahiling nin positibong sabuot an dakul na Kristiyano sa ngunyan dawa ngani iprineso na daing makatanusan na basehan?

²³ Dawa ngani dai sinambit sa Mga Gibo kun nuarin pinalibre si Pablo, ipinapahiling kan pagkasaysay na mga apat na taon siyang napreso—duwa sa Cesarea asin duwa sa Roma. c (Gibo 23:35; 24:27) Alagad nagdanay na positibo si Pablo, na ginigibo an gabos niyang makakaya sa paglilingkod sa Diyos. Arog niya, dakul na lingkod ni  Jehova sa ngunyan an nagdadanay na maugma asin padagos pa man giraray na naghuhulit dawa ngani iprineso sinda na daing makatanusan na basehan. Pag-isipan an halimbawa ni Adolfo, na napreso sa Espanya dahil sa Kristiyanong neutralidad. “Hanga kami saimo,” an sabi nin sarong opisyal. “Maski ginigibo mi nang masakiton para saimo an buhay mo digdi, nakangirit ka pa man giraray asin mabuot sa samo.”

²⁴ Pag-abot nin panahon, huli ta tiwala nang marhay ki Adolfo an mga opisyal, pinapabayaan na sana nindang bukas an selda niya. Binibisita siya kan mga suldados na gustong maghapot manungod sa Bibliya. May saro nganing guwardiya na naglalaog sa selda ni Adolfo para magbasa nin Bibliya, tapos si Adolfo an nakabantay sa luwas para masiguradong mayong makahiling sa guwardiya. Kaya an preso na an “nagguguwardiya” sa guwardiya! Lugod na an marahayon na halimbawa kan siring kaiyan na maimbod na mga Saksi makapahiro sa sato na ‘lalo pang magpahiling nin kusog nin buot sa pagpahayag kan tataramon nin Diyos na daing takot,’ dawa sa masakit na mga kamugtakan.

25, 26. Pakalihis nin mayo pang 30 taon, anong makangangalas na propesiya an nahiling ni Pablo na nautob, asin paano man iyan nauutob sa panahon niyato sa ngunyan?

²⁵ Sarong apostol ni Cristo na nakapreso sa harong na “ihinuhulit . . . an Kahadian nin Diyos” sa gabos na nagbibisita sa saiya—nakakaugma nanggad na kongklusyon iyan kan libro nin Mga Gibo na pano nin nakakapukaw sa buot na mga pangyayari! Sa inot na kapitulo, mababasa ta an manungod sa asignasyon na itinao ni Jesus sa saiyang mga parasunod kan sabihon niya: “Maako kamo nin kapangyarihan pag umabot sa saindo an banal na espiritu, asin magigin mga saksi ko kamo sa Jerusalem, sa bilog na Judea saka Samaria, asin sagkod sa pinakaharayong parte kan daga.” (Gibo 1:8) Ngunyan, pakalihis nin mayo pang 30 taon, an mensahe kan Kahadian ‘naihulit na sa gabos na linalang sa sirong kan langit.’ d (Col. 1:23) Sarong dakulang patunay nanggad iyan kan kapangyarihan kan espiritu nin Diyos!—Zac. 4:6.

²⁶ Sa ngunyan, an espiritu man sanang iyan an nagpapakusog sa natatadang mga tugang ni Cristo, pati na sa kairiba nindang “ibang mga karnero,” tanganing padagos na ‘lubos na magpatotoo mapadapit sa Kahadian nin Diyos’ sa 240 kadagaan! (Juan 10:16) Nakikikabtang ka daw nin lubos sa gibuhon na iyan?