1-3. (a) Iladawan an mga pangyayari kan bangging magadan si Eutico. (b) Ano an ginibo ni Pablo, asin ano an manunudan ta manungod ki Pablo sa pangyayaring ini?

 YAON si Pablo sa sarong kuwarto sa itaas sa Troas kaiba an dakul na tugang. Pinalawig niya an saiyang diskurso huling ini na an huring banggi na makakaibanan niya sinda. Kamatangaan na nin banggi. Igwa nin dakul na lampara sa kuwarto kaya nagin mas mainit sa laog asin maaso. Nakatukaw sa saro sa mga bintana an hoben na lalaki na an pangaran Eutico. Mantang nagdidiskurso si Pablo, nakaturog si Eutico asin nahulog hali sa bintanang iyan na nasa ikatulong eskalon!

² Huling doktor si Lucas, posibleng marhay na saro siya sa mga nainot na naghidaling nagbaba paluwas para tabangan an hoben. Pero mayo na sindang magigibo pa. “Gadan na kan buhaton” si Eutico. (Gibo 20:9) Pero may nangyaring sarong milagro. Nagdapa si Pablo sa hoben na lalaki asin sinabi sa mga tawo: “Dai na kamo magkariribok, ta buhay siya.” Binuhay liwat ni Pablo si Eutico!—Gibo 20:10.

³ Ipinapahiling kan pangyayaring iyan an kapangyarihan kan banal na espiritu nin Diyos. Dai mababasol si Pablo sa pagkagadan ni Eutico. Pero habo niyang magpuling mamundo an mga tugang hali sa importanteng okasyon na ini o na may siisay man na masingkog huli kan nangyari. Paagi sa pagbuhay liwat ni Pablo ki Eutico, binayaan niya sindang may dakulang karangahan asin lubos na napakusog giraray an kongregasyon na ipagpadagos an saindang ministeryo. Malinaw, para ki Pablo, may dakulang paninimbagan siya sa buhay kan iba. Ipinapagirumdom kaiyan sa sato an sinabi niya: “Malinig ako sa dugo nin gabos na tawo.” (Gibo 20:26) Pag-ulayan ta kun paano makakatabang sa sato an halimbawa ni Pablo manungod sa bagay na ini.

4. Napaatubang si Pablo sa anong nakakatakot na pagkontra sa Efeso?

⁴ Arog kan tinukar ta sa sinusundan na kapitulo, napaatubang si Pablo sa nakakatakot na pagkontra sa Efeso. An ministeryo niya diyan nagkawsa nin grabeng kariribukan. Sa katunayan, nakiiba sa kariribukan  na iyan an mga platero na an pagbuhay nakadepende sa pagsamba ki Artemis! “Kan magkalma na an kariribukan,” an sabi kan Gibo 20:1, “ipinaapod ni Pablo an mga disipulo, asin pagkatapos na pakusugon an saindang buot asin magpaaram, pinunan niya an saiyang pagbiyahe pa-Macedonia.”

5, 6. (a) Mga gurano kahaloy na nagdanay si Pablo sa Macedonia, asin ano an ginibo niya para sa mga tugang duman? (b) Paano minamansay ni Pablo an saiyang mga kapagtubod?

⁵ Kan paduman na si Pablo sa Macedonia, nagpundo nguna siya sa duungan kan Troas asin nagpirmi diyan nin pirang aldaw. Naglaom si Pablo na maiba saiya diyan si Tito, na isinugo kaidto sa Corinto. (2 Cor. 2:12, 13) Alagad, kan sigurado na si Pablo na dai na maabot si Tito, naglarga na siya pa-Macedonia asin tibaad nagdanay duman nin sarong taon o labi pa na ‘nagtatao sa mga disipulo duman nin mga nakakapakusog na tataramon.’ a (Gibo 20:2) Kan huri, nagsunod si Tito sa Macedonia, dara an maugmang bareta manungod sa nagin reaksiyon kan mga taga Corinto sa inot na surat sa sainda ni Pablo. (2 Cor. 7:5-7) Napahiro kaini si Pablo na magsurat nin saro pang surat para sa sainda, na iyo an inaapod ta ngunyan na 2 Corinto.

⁶ Mahalagang mangnuhon na ginamit ni Lucas an mga fraseng “pagkatapos na pakusugon an saindang buot” asin “pagkatapos [makapagtao] nin mga nakakapakusog na tataramon” para iladawan an pagbisita ni Pablo sa mga tugang sa Efeso asin Macedonia. Mahihiling nanggad sa mga tataramon na ini kun paano minamansay ni Pablo an saiyang mga kapagtubod! Bakong arog kan mga Fariseo na menos an paghiling sa iba, ibinibilang ni Pablo na mga kapwa niya trabahador an mga karnero. (Juan 7:47-49; 1 Cor. 3:9) Arog pa man giraray kaiyan an pagmansay ni Pablo sa sainda dawa kun kinakaipuhan niya sindang tawan nin magabat na konseho.—2 Cor. 2:4.

7. Paano maaarog nin Kristiyanong mga paraataman ngunyan an halimbawa ni Pablo?

⁷ Sa ngunyan, pinagmamaigutan kan mga elder sa kongregasyon asin kan mga paraataman nin sirkito na arugon an halimbawa ni Pablo. Dawa kun an saro nangangaipo nin magabat na konseho, pirmi nindang hinihinguwang maitao iyan sa paaging makakapakusog sa saiya. Hinihinguwa kan mga paraataman na magpahiling nin empatiya asin na mapakusog siya imbes na magin mapanghusgar sa saiya. Sarong eksperyensiyadong paraataman nin sirkito an nagsabi: “An kadaklan sa satong mga tugang gustong gibuhon kun ano an tama, pero sa parati nasasakitan sinda dahil sa mga pagkadisganar, takot, asin sa pakamati na dai ninda kayang tabangan an sadiri ninda.” Makakatabang nanggad an mga paraataman para mapakusog an siring na mga kapagtubod.—Heb. 12:12, 13.

8, 9. (a) Taano ta nagbago an plano ni Pablo na maglayag pasiring sa Siria? (b) Taano ta nagtanom nin grabeng raot nin buot ki Pablo an mga Judio?

⁸ Hali sa Macedonia, nagpasiring si Pablo sa Corinto. b Pagkatapos na magpirmi diyan nin tulong bulan, gusto niyang ipagpadagos an saiyang pagbiyahe kaya nagplano siyang magpasiring sa Cencrea, asin hali diyan masakay siyang barko pasiring sa Siria. Dangan haling Siria, mapasiring siya sa Jerusalem tanganing ihatod an mga donasyon para sa mga pobreng tugang duman. c (Gibo 24:17; Roma 15:25, 26) Kaso, nagbago an plano ni Pablo huli sa dai inaasahan na pangyayari. Uyon sa Gibo 20:3: “May maraot na plano an mga Judio laban sa saiya”!

⁹ Bakong makangangalas na nagtanom nin grabeng raot nin buot ki  Pablo an mga Judio huling para sa sainda dati ninda siyang kamiyembro na nagin apostata. Kasuarin pa sana, an saiyang ministeryo nagin dahilan na makumbertir si Crispo—an namamayo kan sinagoga sa Corinto. (Gibo 18:7, 8; 1 Cor. 1:14) Sa saro pang pagkakataon, an mga Judio sa Corinto nagsangat nin kaso laban ki Pablo sa atubangan ni Galio, an prokonsul kan Acaya. Alagad, ibinasura iyan ni Galio huling nahiling niyang mayo iyan nin basehan—sarong desisyon na ikinaanggot na marhay kan mga kalaban ni Pablo. (Gibo 18:12-17) Posibleng naaraman o naisip na kan mga Judio sa Corinto na masakay nin barko si Pablo sa Cencrea na harani lang sa sainda, kaya nagplano sindang tambangan siya diyan. Ano daw an gigibuhon ni Pablo?

10. Masasabi daw na matalaw si Pablo dahil dai siya nag-agi sa Cencrea? Ipaliwanag.

¹⁰ Tanganing maprotektaran an sadiri—asin an pondong pang-ayuda na ipinagkatiwala sa saiya—nagdesisyon si Pablo na dai na mag-agi sa Cencrea kundi magbaklay na lang giraray pabalik sa Macedonia. Siyempre, peligroso man an pagbaklay sa dalan. Kan panahon na idto, dakul na tulisan an nag-aabang sa mga dalan. Maski ngani an mga harong na dagusan puwedeng magin bakong ligtas. Dawa arog kaiyan, mas pinili ni Pablo na atubangon an mga peligro sa pagbaklay sa dalan kisa sa peligrong naghahalat sa saiya sa Cencrea. Marahay na sana ta bako siyang solo sa pagbaklay. Kaibanan ni Pablo sa pagbaklay niyang ini si Aristarco, Gayo, Segundo, Sopater, Timoteo, Trofimo, asin Tiquico.—Gibo 20:3, 4.

11. Anong praktikal na mga paagi an ginigibo kan mga Kristiyano sa ngunyan tanganing maprotektaran an saindang sadiri, asin anong halimbawa an ipinahiling ni Jesus may koneksiyon digdi?

¹¹ Arog ni Pablo, naggigibo man nin mga paagi an mga Kristiyano sa ngunyan tanganing maprotektaran an saindang sadiri mantang nasa ministeryo. Sa nagkapirang lugar, nagbibiyahe sinda nin grupo-grupo—o kisiyera manduwa-duwa—imbes na magsolo. Paano man pag may persekusyon? Nasasabutan kan mga Kristiyano na dai ninda malilikayan an persekusyon. (Juan 15:20; 2 Tim. 3:12) Dawa arog kaiyan, dai man ninda tuyong ibinubugtak an sadiri ninda sa peligro. Pag-isipan an halimbawa ni Jesus. Sa sarong pangyayari sa Jerusalem, kan an mga nagkokontra magpuon nang mamurot nin gapo para gapuon siya, “nagtago si Jesus asin nagluwas sa templo.” (Juan 8:59) Kan huri, kan nagkurumplutan an mga Judio na gadanon siya, “si Jesus dai na naglalakaw sa mga lugar na mahihiling siya kan mga Judio, imbes naghali siya asin nagduman sa lugar na harani sa kaawagan.” (Juan 11:54) Naggibo si Jesus nin praktikal na mga paagi tanganing maprotektaran an saiyang sadiri basta bako ining kontra sa kabutan nin Diyos para sa saiya. Arog man kaiyan an ginigibo kan mga Kristiyano sa ngunyan.—Mat. 10:16.

12, 13. (a) Ano an namatian kan kongregasyon kan binuhay liwat si Eutico? (b) Anong basado sa Bibliyang paglaom an nakakaranga sa mga nagadanan nin mahal sa buhay sa ngunyan?

¹² Iribang binaklay ni Pablo saka kan mga kairiba niya an Macedonia dangan nagsuruwayan sinda. Minalataw na nagkairibanan giraray an grupo, duman na sa Troas. d An sabi kan pagkasaysay: “Kan ikalimang aldaw naabutan mi sinda sa Troas.” e (Gibo 20:6) Digdi nangyari an pagbuhay liwat sa hoben na lalaking si Eutico, arog kan tinukar sa kapinunan kan kapitulong ini. Imahinara kun ano an namatian kan mga tugang kan mahiling nindang binuhay liwat an kaibanan nindang si Eutico! Uyon sa pagkasaysay, “labi-labi an saindang kaugmahan.”—Gibo 20:12.

¹³ Siyempre, mayo na nin arog kaiyan na mga milagro sa ngunyan. Pero huli sa basado sa Bibliyang paglaom na pagkabuhay liwat, an mga nagadanan nin mahal sa buhay nakakamati pa man giraray nin ‘labi-labing kaugmahan.’ (Juan 5:28, 29) Pag-isipan ini: Pag-abot nin panahon, huling bakong perpekto si Eutico, nagadan giraray siya. (Roma 6:23) Pero an mga bubuhayon liwat sa bagong kinaban nin Diyos igwang paglaom na mabuhay nin daing katapusan! Dugang pa, an mga bubuhayon liwat tanganing mamahala kaiba ni Jesus sa langit tatawan nin imortalidad. (1 Cor. 15:51-53) An mga Kristiyano sa ngunyan—mga linahidan man o “ibang mga karnero”—igwang marahay na dahilan na makamati nin ‘labi-labing kaugmahan.’—Juan 10:16.

14. Ano an sinabi ni Pablo sa kamagurangan sa Efeso kan makipagtagbuan siya sa sainda sa Mileto?

¹⁴ Nagbiyahe si Pablo saka an mga kairiba niya puon sa Troas pasiring sa Assos, dangan nagpasiring sinda sa Mitilene, Kios, Samos, asin Mileto. An gusto ni Pablo makaabot siya sa Jerusalem sa aldaw kan Kapiyestahan nin Pentecostes. Huling naghihidali siya, an sinakayan niyang barko iyo idtong dai na mahapit sa Efeso. Pero huling gusto ni Pablo na makaulay an kamagurangan sa Efeso, nakiulay siya na makipagtagbuan sinda sa saiya sa Mileto. (Gibo 20:13-17) Pag-abot ninda, sinabi ni Pablo sa sainda: “Aram na aram nindo kun paano ako namuhay kaibanan nindo puon kan inot na aldaw na nagtungtong ako sa probinsiya nin Asia. Nagpauripon ako sa Kagurangnan na may lubos na kapakumbabaan asin may mga luha  saka mga pagsakit dahil sa mga pakana kan mga Judio. Aram man nindo na ano man na bagay na ikakarahay nindo, sinabi ko iyan sa saindo asin mayo akong itinago, saka dai ako nag-alangan sa pagtukdo sa saindo nin hayagan asin sa harong-harong. Imbes, lubos akong nagpatotoo sa mga Judio saka sa mga Griego manungod sa pagsulsol asin pagsamba sa Diyos saka manungod sa pagtubod sa satuyang Kagurangnan na Jesus.”—Gibo 20:18-21.

15. Ano an nagkapirang bentaha kan paghuhulit sa harong-harong?

¹⁵ Dakul an pamamaagi para mapaabutan kan maugmang bareta an mga tawo sa ngunyan. Arog ni Pablo, hinihinguwa tang dumanan an mga lugar kun sain yaon an mga tawo, iyan man sa mga punduhan nin bus, sa matawong mga tinampo, o sa mga saudan. Alagad, an paghuhulit sa harong-harong pa man giraray an panginot na ginagamit na pamamaagi nin paghuhulit kan Mga Saksi ni Jehova. Taano? An sarong dahilan iyo na paagi sa pagharong-harong natatawan ta nin oportunidad an gabos na regular na madangog an mensahe kan Kahadian, na nagpapahiling na daing ipinapaurog an Diyos. Paagi man kaiyan, personal tang natatabangan an mga tawong sadiyosan an puso sigun sa mga pangangaipo ninda. Dugang pa, napapakusog an satong pagtubod asin nakakanuod kitang magtagal paagi sa pagpartisipar sa paghuhulit sa harong-harong. Sa katunayan, mamimidbid  kan mga tawo sa ngunyan kun siisay an tunay na mga Kristiyano paagi sa kaigutan kan mga ini sa pagpapatotoo “nin hayagan asin sa harong-harong.”

16, 17. Paano ipinahiling ni Pablo na dai siyang takot, asin paano maaarog kan mga Kristiyano sa ngunyan an saiyang halimbawa?

¹⁶ Sinabi ni Pablo sa kamagurangan sa Efeso na dai niya aram kun anong mga peligro an naghahalat sa saiya sa Jerusalem. “Minsan siring, dai ko ibinibilang na may ano man na halaga sa sako an sakuyang buhay,” an sabi niya sa sainda, “basta matapos ko sana an sakuyang misyon asin an gibuhon na itinao sa sako kan Kagurangnan na Jesus, na lubos na magpatotoo manungod sa maugmang bareta mapadapit sa daing kapantay na kabuutan nin Diyos.” (Gibo 20:24) Daing takot si Pablo. Dai niya tinugutan an ano man na sitwasyon—problema man sa salud o maringis na pagkontra—na makaulang sa saiya sa pag-utob niya sa saiyang asignasyon.

¹⁷ An mga Kristiyano sa ngunyan nagtatagal man nin manlain-lain na dipisil na sitwasyon. May mga napapaatubang sa pagbabawal nin gobyerno asin persekusyon. An iba kusog-buot na nakikipaglaban sa mga hilang sa pisikal asin mga problema sa emosyon. An Kristiyanong mga hoben napapaatubang sa mga panggigipit nin mga kairiba sa eskuwelahan. Sa ano man na sitwasyon mapaatubang an Mga Saksi ni Jehova, nagdadanay sindang marigon, arog ni Pablo. Determinado sinda na “lubos na magpatotoo manungod sa maugmang bareta.”

18. Paano si Pablo nagdanay na malinig sa dugo nin gabos na tawo, asin paano man iyan magigibo kan kamagurangan sa Efeso?

¹⁸ Dangan tinawan ni Pablo nin prangkang sadol an kamagurangan sa Efeso, gamit an saiya mismong ipinahiling na halimbawa. Sinabi nguna niya sa sainda na posibleng marhay na iyo na idto an huri nindang paghirilingan. Dangan sinabi niya: “Malinig ako sa dugo nin gabos na tawo, huli ta ipinahayag ko sa saindo an gabos na kabutan nin Diyos na mayong itinatago.” Paano maaarog kan kamagurangan sa Efeso si Pablo para magdanay man sindang daing pagkakasala sa dugo nin gabos na tawo? Ini an sabi niya sa sainda: “Tawan nindo nin atensiyon an saindong sadiri asin an bilog na aripumpon, huli ta ninombrahan kamo kan banal na espiritu na magin mga paraataman ninda, tanganing pasturan an kongregasyon nin Diyos, na binakal niya kan dugo kan saiyang sadiring Aki.” (Gibo 20:26-28) Nagpatanid si Pablo na an aripumpon malalaog nin “mapang-aping mga lobo” na “mataram nin mga bagay na biribid tanganing irayo an mga disipulo asin pasunudon sa sainda.” Ano an dapat na gibuhon kan kamagurangan? “Magdanay kamong mata,” an patanid ni Pablo, “asin girumdumon nindo na aldaw-banggi, sa laog nin tulong taon, dai lamang ako nagpundo sa pagsadol sa lambang saro sa saindo na may kasabay na mga luha.”—Gibo 20:29-31.

19. Anong apostasya an naglataw sa pagtatapos kan inot na siglo, asin ano an nagin resulta kaini sa paglihis nin mga siglo?

 ¹⁹ Naglataw an “mapang-aping mga lobo” sa pagtatapos kan inot na siglo. Kan mga 98 C.E., isinurat ni apostol Juan: “Maski ngunyan dakul nang anticristo an nagralataw . . . Nagruluwas sinda hali sa sato, pero bako sindang kabilang sa sato; ta kun kabilang sinda sa sato, nagdanay kuta sindang kaiba ta.” (1 Juan 2:18, 19) Pag-abot kan ikatulong siglo, nabilog an klero nin Kakristiyanuhan huli sa apostasya, asin kan ikaapat na siglo, opisyal na minidbid ni Emperador Constantino an palsong pormang ini nin “Kristiyanismo.” An mga lider nin relihiyon isinalak sa mga katukduan kan Bibliya an paganong mga paniniwala asin kaugalian para magin “sa-Kristiyano” man ngaya an mga iyan. Kaya talagang ‘nagtaram sinda nin mga bagay na biribid.’ Mahihiling pa sa mga katukduan asin kaugalian kan Kakristiyanuhan sa ngunyan an epekto kan apostasyang iyan.

20, 21. Paano nagin mapagsakripisyo si Pablo, asin paano man iyan magigibo kan mga elder sa ngunyan?

²⁰ Ibang-iba nanggad si Pablo sa mga paraataman na idto na, pag-abot nin panahon, ginamit an kongregasyon para sa sadiri nindang kapakinabangan. Nagtrabaho si Pablo para suportaran an sadiri tanganing dai siya magin pagabat sa kongregasyon. Naglingkod si Pablo sa mga tugang bakong para sa personal na pakinabang. Sinadol ni Pablo an kamagurangan sa Efeso na magin sindang mapagsakripisyo. “Dapat nindong tabangan an mga maluya,” an sabi niya, “asin dapat nindong tandaan an mga tataramon kan Kagurangnan na Jesus, kan siya mismo magsabi: ‘Igwang urog na kaugmahan sa pagtao kisa sa pag-ako.’”—Gibo 20:35.

²¹ Arog ni Pablo, mapagsakripisyo man an Kristiyanong mga elder sa ngunyan. Bakong arog kan klero nin Kakristiyanuhan na pigkukuwartahan an saindang aripumpon para magpayaman, an Kristiyanong mga elder na pinagkatiwalaan kan paninimbagan na “pasturan an kongregasyon nin Diyos” isinasagibo iyan bakong para sa sadiri nindang kapakinabangan. Mayong lugar sa Kristiyanong kongregasyon an kapalangkawan asin pagigin ambisyoso, huling an mga naghahanap nin “kamurawayan para sa sadiri” dai magigin mapanggana sa bandang huri. (Tal. 25:27) An kapangahasan maresulta lang sa kawaran nin onra.—Tal. 11:2.

22. Taano ta namutan si Pablo kan kamagurangan sa Efeso?

²² Tunay an pagkamuot ni Pablo sa saiyang mga tugang kun kaya namutan man ninda siya. Sa katunayan, kan mahali na siya, “naghiribian sinda gabos, tapos kinugos ninda si Pablo asin may pagkamuot siyang hinadukan.” (Gibo 20:37, 38) Talagang pinapahalagahan asin namumutan kan mga Kristiyano an mga arog ni Pablo na nagsasakripisyo alang-alang sa aripumpon. Pagkatapos na pag-ulayan an marahayon na halimbawa ni Pablo, bako daw na mauyon ka na dai siya naghahambog ni nagpapasobra man kan sabihon niya: “Malinig ako sa dugo nin gabos na tawo”?—Gibo 20:26.