1-3. (a) Ano an saro sa marahayon na regalo na itinao sa sato ni Jehova? Paano ta iyan puwedeng magamit sa salang paagi? (b) Paano ta dapat gamiton an satong kakayahan na magtaram?

SARONG ama an nagregalo nin bisikleta sa saiyang tin-edyer na aking lalaki. Maugma siyang itao sa aki niya an espesyal na regalong iyan. Pero paano kun daing ingat an aki sa pagbisikleta, tapos may nabunggo siya saka nakulgan? Ano daw an mamamatian kan ama?

² Si Jehova an Paratao kan ‘lambang marahay na balaog asin kan lambang pinakamagayon na regalo.’ (Santiago 1:17) An saro sa marahayon niyang regalo sa sato iyo an satong kakayahan na magtaram. Paagi sa regalong ini, naisasabi ta an satong mga iniisip asin namamatian. Nakakataram kita nin mga bagay na makakatabang saka makakapaugma sa mga tawo. Pero an satong mga sinasabi puwede man na makakulog asin makapaluya nin buot kan iba.

³ May makusog na epekto an satong mga sinasabi, kaya tinutukduan kita ni Jehova kun paano ta magagamit sa tamang paagi an regalong iyan. Sinasabi niya sa sato: “Dai kamo magpaluwas nin maating tataramon sa saindong nguso, kundi idto sanang nakakapakusog sigun sa hinahagad kan kamugtakan, tanganing makinabang an mga nagdadangog kaiyan.” (Efeso 4:29) Pag-ulayan niyato kun paano ta magagamit an regalong ini nin Diyos sa paaging makakapaugma sa saiya asin makakapakusog sa iba.

4, 5. Ano an manunudan ta sa mga talinhaga sa Bibliya manungod sa makusog na epekto kan satong mga sinasabi?

⁴ An mga tataramon may makusog na epekto, kaya dapat na magin maingat kita sa kun ano an satong sinasabi asin kun paano ta iyan sinasabi. Mababasa ta sa Talinhaga 15:4: “An kalmadong dila kahoy nin buhay, pero an biribid na mga tataramon nakakapawara nin paglaom.” (NW) Arog nin nakakaginhawang lindong nin kahoy pag mainit, an mabuot na mga tataramon nakakaginhawa man sa nagdadangog. Pero an bakong marahay na mga tataramon nakakakulog asin nakakapaluya nin buot.—Talinhaga 18:21.

⁵ An Talinhaga 12:18 nagsasabi: “Siring sa mga saksak nin espada an dai pinag-isipan na mga tataramon.” (NW) An bakong mabuot na mga tataramon puwedeng makakulog nin buot asin makaraot nin mga relasyon. Tibaad nagigirumduman mo pa kan may magtaram saimo nin bakong magayon tapos nakulgan ka talaga. Sinabi pa kan talinhagang iyan: “An dila kan mga madunong bulong.” Kayang parahayon kan mabuot na mga tataramon an pusong nalugadan asin ibalik an dating pag-ibanan nin mag-amigong nagkaigwa nin dai pagkasinabutan. (Basahon an Talinhaga 16:24.) Kun tatandaan ta na may epekto sa iba an satong mga sinasabi, magigin maingat kita sa pagtaram.

6. Taano ta bakong madali na kontrulon an satong dila?

⁶ Kaipuhan ta man na magin maingat sa satong mga sinasabi ta gabos kita bakong perpekto. “An tendensiya kan puso nin tawo maraot,” asin sa parati, mahihiling sa satong mga sinasabi kun ano an nasa puso ta. (Genesis 8:21, NW; Lucas 6:45) Bako talagang madali na kontrulon an satong dila. (Basahon an Santiago 3:2-4.) Pero kaipuhan tang padagos na maghinguwa tanganing magin mas mahusay kita sa pakikipag-ulay sa iba.

7, 8. Ano an puwedeng magin epekto sa relasyon ta ki Jehova kan satong mga sinasabi?

 ⁷ Dapat man kitang magin maingat sa satong pagtaram huling maninimbag kita ki Jehova sa kun ano an satong sinasabi asin kun paano ta iyan sinasabi. Mababasa ta sa Santiago 1:26: “Kun iniisip nin siisay man na tawo na siya sarong parasamba nin Diyos, alagad dai niya maingat na pinupugulan an saiyang dila, dinadaya niya an sadiri niyang puso, asin sayang sana an saiyang pagsamba.” An orihinal na tataramon para sa “sayang sana” puwede man na mangahulugan na “daing serbi.” (1 Corinto 15:17) Kaya kun bako kitang maingat sa satong pagtaram, puwede iyan makaraot sa relasyon ta ki Jehova.—Santiago 3:8-10.

⁸ Iyo, may marahay kitang mga dahilan para mag-ingat sa kun ano an satong mga sinasabi asin kun paano ta iyan sinasabi. Para magamit an kakayahan na magtaram sa paaging gusto ni Jehova, kaipuhan tang maaraman kun anong klaseng mga tataramon an dapat niyatong likayan.

9, 10. (a) Anong klase nin tataramon an naturalon na sana sa kinaban ngunyan? (b) Taano ta linilikayan niyato an malaswang mga tataramon?

⁹ Normalon na ngunyan an bastos, o maating mga tataramon. Dakul an nag-iisip na kaipuhan nindang magmuda asin maggamit nin rapsak na mga tataramon para masabi ninda an gusto nindang sabihon. An mga komedyante parating naggagamit nin usmak na mga joke asin malaswang mga tataramon para magpangirit. Pero si apostol Pablo nagsabi: “Dapat nindong haralion iyan gabos sa saindo: pagkaungis, pagkaanggot, karatan, mapang-insultong pagtaram, asin bastos na pananaram na minaluwas sa saindong nguso.” (Colosas 3:8) Sinabi man niya na “dai man lamang dapat masambitan” kan mga tunay na Kristiyano “an bastos na karalwagan.”—Efeso 5:3, 4.

¹⁰ Ikinakaanggot ni Jehova asin kan mga namumuot sa saiya an bastos na mga tataramon. Maati iyan. Sa Bibliya, an “karigsukan,” o maating mga gibo, kaiba sa “mga gibo kan laman.” (Galacia 5:19-21) Kaiba sa “karigsukan” an manlain-lain na klase nin kasalan, asin an sarong maating gibo puwedeng magresulta sa iba pang maating gibo. Kun kinatudan na nin saro na maggamit nin malaswa, o bastos na mga tataramon, asin habo niyang ipundo iyan, tibaad ipinapahiling kaiyan na dai na siya puwedeng magin parte kan kongregasyon.—2 Corinto 12:21; Efeso 4:19; hilingon an Dagdag na Impormasyon 23.

11, 12. (a) Ano an nakakaraot na tsismis? (b) Taano ta dapat niyatong likayan an pagpakaraot sa iba?

¹¹ Kaipuhan ta man likayan an nakakaraot na tsismis. Natural sato na magin interesado sa iba asin mag-istorya nin mga bagay manungod sa mga amigo asin kapamilya ta. Dawa kan inot na siglo, gustong maaraman kan inot na mga Kristiyano an sitwasyon kan mga tugang ninda asin kun ano an maitatabang ninda sainda. (Efeso 6:21, 22; Colosas  4:8, 9) Pero an simpleng iristoryahan manungod sa ibang tawo puwedeng magsagkod sa nakakaraot na tsismis. Kun sasabihon ta sa iba an sarong tsismis, tibaad makataram kita nin mga bagay na bakong totoo o makapagsabi nin mga dai man dapat maaraman kan iba. Kun dai kita mag-iingat, an negatibong urulay na iyan puwedeng magin salang mga akusasyon, o pagpakaraot. Pinakaraot kan mga Fariseo si Jesus kan akusaran ninda siya nin mga bagay na dai man niya ginibo. (Mateo 9:32-34; 12:22-24) An pagpakaraot nakakaraot sa reputasyon nin sarong tawo, nagreresulta sa iriwal asin kulog, saka nakakaraot iyan sa pag-iribanan nin mga mag-amigo.—Talinhaga 26:20.

¹² Gusto ni Jehova na gamiton ta an satong kakayahan na magtaram para tabangan asin pakusugon an iba, bakong para gibuhon na kaiwal an sarong amigo. Ikinakaanggot ni Jehova an mga “nagkekrear nin mga iriwal sa tahaw nin magturugang.” (Talinhaga 6:16-19, NW) An inot na parapakaraot iyo si Satanas na Diyablo; pinakaraot niya an Diyos. (Kapahayagan 12:9, 10) Sa kinaban ngunyan, natural na sa mga tawo an magputik. Pero dai ini dapat mangyari sa Kristiyanong kongregasyon. (Galacia 5:19-21) Kaya dapat kitang magin maingat sa satong mga sinasabi asin pirming mag-isip nguna bago magtaram. Bago mo iistorya sa iba an mapadapit sa sarong tawo, haputon an saimong sadiri: ‘Totoo daw ining sasabihon ko? Magayon daw kun sasabihon ko ini? Makakatabang daw ini? Kun an mga sinabi ko madangog kan tawong iiniistorya ko, dai daw ako masusupog saiya? Ano an mamamatian ko kun arog kaiyan an sabihon kan iba manungod sako?’—Basahon an 1 Tesalonica 4:11.

13, 14. (a) Ano an epekto sa iba kan mapang-insultong pagtaram? (b) Ano an panglalait? Taano ta dapat likayan iyan kan mga Kristiyano?

¹³ Gabos kita nakakataram kun minsan nin mga bagay na pinagbabasulan ta sa huri. Pero habo tang matuod kita  na magparapantuyaw o magparataram nin makulog sa iba. Dai dapat magin parte kan satong bokabularyo an mapang-insultong mga tataramon. Sinabi ni Pablo: “Halion nindo sa saindong sadiri an gabos na klase nin grabeng paghinanakit, kaanggutan, pagkaungis, sirilyakan, asin mapang-insultong pagtaram.” (Efeso 4:31) Sa ibang bersiyon nin Bibliya, ginamit para sa “mapang-insultong pagtaram” an mga terminong “mandatang mga tataramon” asin “nakakakulog na pagtaram.” An mapang-insultong pagtaram nakakahali nin dignidad nin sarong tawo, asin ipinapamati kaiyan sa saiya na mayo siyang halaga. Nakakakulog iyan nin buot lalo na sa mga aki, kaya gusto tang magin maingat lalo na sainda tanganing dai sinda pangluyahan nin buot.—Colosas 3:21.

¹⁴ Pinapatanidan kita kan Bibliya manungod sa sarong malalang klase nin mapang-insultong pagtaram—an panglalait. An panglalait iyo an pauruutrong pang-iinsulto sa sarong tawo para kulgan ini. Nakakamundo nanggad kun arog kaiyan an magigin pagtrato nin sarong tawo sa saiyang agom o mga aki! An totoo, an saro na habong magpundo sa panglalait dai na kuwalipikado na magin miyembro kan kongregasyon. (1 Corinto 5:11-13; 6:9, 10) Arog kan naaraman niyato, kun naggagamit kita nin bastos, bakong totoo, o nakakakulog na mga tataramon, makakaraot iyan sa satong relasyon ki Jehova asin sa iba.

15. Anong klaseng mga tataramon an nakakapakusog sa satong relasyon sa iba?

¹⁵ Paano niyato magagamit sa paaging gusto ni Jehova an regalo sa sato na kakayahan na magtaram? Mayo nin eksaktong sinasabi sa Bibliya kan dapat asin dai dapat sabihon, pero sinasabi kaiyan sa sato na “idto sanang nakakapakusog” na mga bagay an satong sabihon. (Efeso 4:29) An  nakakapakusog na mga tataramon malinig, mabuot, asin totoo. Gusto ni Jehova na an satong mga sinasabi makakapakusog asin makakatabang sa iba. Puwedeng magin dipisil ini. Mas madali kaya na magsabi nin makulog saka dai pinag-isipan na mga tataramon kisa magtaram nin positibong mga bagay. (Tito 2:8) Pag-ulayan niyato an pirang paagi na mapapakusog ta an iba paagi sa satong mga sinasabi.

16, 17. (a) Taano ta dapat niyatong tawan nin komendasyon an iba? (b) Sairisay an puwede tang tawan nin komendasyon?

¹⁶ Si Jehova asin si Jesus pirming nagtatao nin komendasyon. Gusto ta sindang arugon. (Mateo 3:17; 25:19-23; Juan 1:47) Para makatao nin komendasyon na talagang makakapakusog, kaipuhan na magin mapagrisa kita asin dapat igwa kita nin personal na interes sa iba. An Talinhaga 15:23 nagsasabi: “An tataramon na sinabi sa tamang panahon—abaang rahay nanggad!” (NW) Napapakusog kita pag tinatawan kita nin sinserong komendasyon huli sa satong kahigusan o pag pinapasalamatan kita dahil sa sarong bagay na ginibo ta.—Basahon an Mateo 7:12; hilingon an Dagdag na Impormasyon 27.

¹⁷ Kun pirmi mong hihilingon an marahay na ginibo o ugali kan iba, mas magigin madali saimo na magtao nin sinserong komendasyon. Halimbawa, tibaad marisa mo an sarong tugang na naghandang marhay sa saiyang pahayag o naghinguwang magkomento sa pagtiripon. Tibaad may sarong hoben na nanindugan sa katotoohan sa saindang eskuwelahan, o sarong may edad nang tugang na regular sa ministeryo. Posibleng dakula an magin epekto sa sainda kan sasabihon mong komendasyon. Mahalagang marhay man na sabihon nin agom na lalaki sa saiyang agom na namumutan asin pinapahalagahan niya siya. (Talinhaga 31:10, 28) Kapareho nin tinanom na nangangaipo nin liwanag saka tubig, kaipuhan man kan mga tawo na mamati na pinapahalagahan sinda. Totoo ini lalo na sa mga aki.  Maghanap nin mga pagkakataon para komendaran sinda sa saindang magayon na mga ugali asin paghihinguwa. Makakapakusog iyan sa saindang buot saka kumpiyansa, asin mapapahiro sinda kaiyan na lalo pang maghinguwa na gibuhon an tama.

18, 19. Taano ta dapat niyatong gibuhon an satong pinakamakakaya para pakusugon asin pagianon an buot kan iba? Paano ta iyan magigibo?

¹⁸ Pag satuyang pinapakusog asin pinapagian an buot kan iba, inaarog ta si Jehova. Nagmamalasakit siyang marhay sa mga “hamak” asin sa mga “lupaypay.” (Isaias 57:15, NW) Gusto ni Jehova na ‘padagos niyatong rangahon an lambang saro’ asin “magtaram na may pagranga sa mga nagmumundo nin grabe.” (1 Tesalonica 5:11, 14) Pag hinihinguwa  tang gibuhon ini, nahihiling asin inaapresyar iyan ni Jehova.

¹⁹ Sa kongregasyon, tibaad may mariparo ka na pinangluluyahan nin buot o nadi-depress. Ano an puwede mong sabihon na makakatabang saiya? Posibleng dai mo masolusyunan an problema niya, pero maipapamati mo sa saiya na nagmamalasakit ka. Halimbawa, puwede kang magtao nin panahon para makaibanan siya. Puwede kang magbasa nin nakakapakusog na teksto sa Bibliya asin mamibi pa ngani kaiba niya. (Salmo 34:18; Mateo 10:29-31) Siguraduhon saiya na padangat siya kan mga tugang sa kongregasyon. (1 Corinto 12:12-26; Santiago 5:14, 15) Ipamati man sa saiya na totoo saka sinsero ka sa mga sinasabi mo.—Basahon an Talinhaga 12:25.

20, 21. Ano an makakatabang para madaling akuon kan iba an itinataong sadol?

 ²⁰ Napapakusog man niyato an iba kun nagtatao kita nin marahay na sadol. Bilang bakong perpektong mga tawo, gabos kita nangangaipo nin paggiya asin sadol sa pana-panahon. Sinasabi kan Talinhaga 19:20: “Magdangog ka sa konseho asin an disiplina akuon mo, tanganing magin madunong ka kun manungod sa saimong puturo.” (NW) Bako sana an mga elder an puwedeng magtao nin sadol o konseho. Kaipuhan giyahan kan mga magurang an saindang mga aki. (Efeso 6:4) Asin an mga sister puwede man na magtao nin sadol sa ibang sister. (Tito 2:3-5) Huling namumutan ta an satong mga tugang, gusto tang siguraduhon na an satong paagi nin pagsadol dai makakakulog sa sainda. Ano an makakatabang sa sato para magibo iyan?

²¹ Tibaad natatandaan mo pa kan may nagtao saimo nin magayon na sadol na madali mong naako. Taano ta nagin epektibo idto? Posibleng namati mo na talagang nagmamalasakit siya sa saimo. O posibleng mabuot saka may pagkamuot an paagi niya nin pagtaram. (Colosas 4:6) Posible man na hali sa Bibliya an itinaong sadol. (2 Timoteo 3:16) Magbasa man kita nin Bibliya o dai, dapat na base sa Kasuratan an ano man na sadol na itinatao ta. Dai ta dapat ipirit sa iba an satong opinyon o gamiton an mga teksto sa salang paagi para lang masuportaran an sadiri tang mga ideya. Kun gigirumdumon mo kun paano ka tinawan nin sadol kaidto, makakatabang iyan pag ika na man an nagsasadol sa iba.

22. Sa anong paagi mo gustong gamiton an regalong kakayahan na magtaram?

²² An kakayahan na magtaram sarong regalo hali sa Diyos. Namumutan ta siya kaya gusto tang gamiton iyan sa tamang paagi. Tandaan na an mga tataramon puwedeng makapaluya o makapakusog. Kaya gibuhon ta an satong pinakamakakaya na gamiton an satong kakayahan na magtaram para pakusugon an iba.