1. Ano an posibleng pinakamamundong pangyayari sa buhay ni Pedro?

 NUNGKANG malilingawan ni Pedro an kamunduan niya kan magtama an mga mata ninda ni Jesus. May nahiling daw siyang pagkadisganar o pagkaanggot sa mga mata ni Jesus? Dai kita sigurado; an sinasabi sana sa Bibliya, ‘an Kagurangnan nagsalingoy asin [naghiling] ki Pedro.’ (Luc. 22:61) Pero sa saro sanang hiling na idto, namatian niya kun gurano kaseryoso kan saiyang nagibo. Narealisar niya na nagibo pa sana niya an ihinula ni Jesus, an iininsistir ni Pedro na nungka niyang gigibuhon—pagnigar sa saiyang namumutan na Kagurangnan. Grabeng pangyayari ini para ki Pedro, an pinakamamundo gayod na aldaw sa buhay niya.

 2. Anong leksiyon an kaipuhan na manudan ni Pedro, asin paano kita makikinabang sa istorya dapit sa saiya?

² Pero, may pag-asa pa si Pedro. Huling dakula an pagtubod niya, puwede pa siyang magsulsol sa nagibo niyang mga sala asin makanuod nin saro sa pinakaimportanteng mga leksiyon na itinukdo ni Jesus. May koneksiyon iyan sa pagpapatawad. Kaipuhan man iyan na manudan kan lambang saro sa sato, kaya sundan ta kun paano iyan nanudan ni Pedro sa dipisil na paagi.

3, 4. (a) Ano an ihinapot ni Pedro ki Jesus, asin ano an tibaad iniisip ni Pedro? (b) Paano ipinahiling ni Jesus na impluwensiyado na si Pedro kan kaisipan kan mga tawo kaidto?

³ Mga anom na bulan bago kaidto, sa ginikanan niyang banwaan nin Capernaum, nagdulok si Pedro ki Jesus asin naghapot: ‘Kagurangnan, makapirang [beses na] magkakasala an sakong tugang tumang sako, [asin] sakong papatawadon? Sagkod sa ikapito?’ Posibleng naisip ni Pedro na dakul na iyan. Tutal, itinutukdo kaidto kan mga lider nin relihiyon na tulong beses sanang kaipuhan magpatawad! Nagsimbag si Jesus: “Dai ako nagsasabi saimo, Sagkod sa ikapito; kundi, Sagkod sa [sitenta y siyeteng beses].”—Mat. 18:21, 22.

⁴ Buot daw sabihon ni Jesus ilista ni Pedro an nagigibong mga sala kan iba? Dai man; imbes, kan gibuhon niyang 77 an sinabi ni Pedro na 7, an buot niyang sabihon huli sa pagkamuot dai niyato  bibilangon kun pirang beses kita dapat magpatawad. (1 Cor. 13:4, 5) Ipinahiling ni Jesus na impluwensiyado na si Pedro kan mga tawo kaidto na matagas an puso asin bakong mapagpatawad, na garo baga ilinilista an kada pagpatawad. Minsan siring, an diyosnon na pagpapatawad mayong limitasyon asin gikan sa buot.—Basahon an 1 Juan 1:7-9.

 5. Nuarin kita mas nakakanuod na magpatawad?

⁵ Dai nakidiskutir si Pedro ki Jesus. Pero talaga daw na nakaabot sa puso niya an leksiyon na itinukdo ni Jesus? Kun beses, mas nakakanuod kitang magpatawad kun aram ta na kita mismo kaipuhan man na patawadon. Kaya balikan ta an mga pangyayari bago magadan si Jesus. Sa masakit na mga oras na idto, dakul na nagibong sala si Pedro na nangangaipo nin pagpapatawad kan saiyang Kagurangnan.

 6. Ano an reaksiyon ni Pedro kan tukduan ni Jesus an mga apostol dapit sa kapakumbabaan, alagad paano siya trinatar ni Jesus?

⁶ Importanteng banggi idto—an ultimong banggi ni Jesus digdi sa daga. Dakul pa an dapat itukdo ni Jesus sa mga apostol—halimbawa, an dapit sa kapakumbabaan. Nagtao siya nin halimbawa paagi sa paghanaw sa mga bitis ninda, na sa parati ginigibo kan pinakahababang suruguon. Kan primero, kinuwestiyon ni Pedro an ginigibo ni Jesus. Tapos, nagsayuma siya. Sunod, nag-insistir siya na bako sanang mga bitis niya an hanawan kundi pati na an mga kamot asin payo niya! Dai nawaran nin pasensiya si Jesus kundi kalmado niyang ipinaliwanag an kahalagahan asin kahulugan kan ginigibo niya.—Juan 13:1-17.

7, 8. (a) Paano pa nabalo ni Pedro an pasensiya ni Jesus? (b) Paano padagos na nagpahiling si Jesus nin pagigin mabuot asin mapagpatawad?

⁷ Dai nahaloy pagkatapos kaiyan, nabalo pa ni Pedro an pasensiya ni Jesus. Nagdiriskutiran an mga apostol kun siisay sa sainda an pinakanangungurog, asin siyertong kaiba si Pedro sa makasusupog na pagpahiling na iyan nin kapalangkawan. Minsan siring, mabuot sindang itinanos ni Jesus asin tinawan pa ngani nin komendasyon sa marahay na nagibo ninda—an pagigin maimbod sa saindang Kagurangnan. Pero, ihinula niya na siya babayaan ninda gabos. Nagsimbag si Pedro na dai niya babayaan si Jesus dawa pa magadan siya. Sa kabaliktaran, ihinula ni Jesus na tulong beses na ninigaran ni Pedro an Kagurangnan sa mismong bangging iyan bago mag-ikaduwang turaok an manok. Dai sana kinontra ni Pedro si Jesus kundi ipinaghambog pa niya na magigin mas maimbod siya kisa sa iba pang mga apostol!—Mat. 26:31-35; Mar. 14:27-31; Luc. 22:24-28; Juan 13:36-38.

⁸ Madali na daw maubos an pasensiya ni Jesus ki Pedro? An totoo, sa bilog na masakit na panahon na ini, an padagos na pighihiling ni Jesus iyo an marahay na mga kuwalidad kan bakong perpektong  mga apostol niya. Aram niyang dai magigibo ni Pedro an pigtaram niya, alagad nagsabi Siya: ‘Nakimahirak na ako manungod saimo, tanganing dai masudya an saimong pagtubod; asin ika kun makabalik na, pariguna an saimong mga tugang.’ (Luc. 22:32) Ipinahiling diyan ni Jesus na siya naniniwala na masulsol si Pedro asin maglilingkod giraray nin maimbod. Mabuot asin mapagpatawad nanggad!

9, 10. (a) Sa hardin nin Getsemane, anong pagtatanos an kaipuhan na itao ki Pedro? (b) Ano an ipinapagirumdom sa sato kan nagibong mga sala ni Pedro?

⁹ Paghaloy-haloy, sa hardin nin Getsemane, kaipuhan na itanos si Pedro nin pirang beses. Si Jesus nakiulay sa saiya, saka ki Santiago asin Juan, na magdanay na mapagbantay mantang namimibi Siya. Grabe an emosyonal na pagsakit ni Jesus kaya kaipuhan niya nin suporta, pero pauruutro sindang napaturog. Pero naintindihan sinda ni Jesus asin pinatawad, na an sabi: ‘An espiritu nagmamawot nanggad, alagad an laman maluya.’—Mar. 14:32-41.

¹⁰ Dai nahaloy, nag-abot an sarong grupo nin sururog na may mga sulo asin espada saka pamakol. Kaipuhan na ngunyan nindang magin maingat. Alagad, biglang itinaga ni Pedro an espada sa may payo ni Malco, sarong uripon kan halangkaw na saserdote, kaya napalong an sarong talinga kaini. Kalmadong itinanos ni Jesus si Pedro, pinaumayan si Malco, asin ipinaliwanag kun taano ta dai dapat magin madahas an mga parasunod Niya. (Mat. 26:47-55; Luc. 22:47-51; Juan 18:10, 11) Dakul nang nagibong sala si Pedro na kaipuhan patawadon kan saiyang Kagurangnan. Nagpapagirumdom iyan sa sato na kita gabos parating nagkakasala. (Basahon an Santiago 3:2.) Siisay sa sato an dai nangangaipo nin kapatawadan nin Diyos kada aldaw? Pero, may magigibo pang sala si Pedro sa bangging iyan. Mas grabe pa ngani.

11, 12. (a) Paano nagpahiling nin kusog nin buot si Pedro pagkaarestar ki Jesus? (b) Taano ta dai nagibo ni Pedro an sinabi niya na gigibuhon niya?

¹¹ Nakipangatanusan si Jesus sa sururog na kun siya an hinahanap ninda, maninigo nindang pahalion na an mga apostol. Mayong magibo si Pedro kundi masdan na sana an paggapos ninda ki Jesus. Dangan nagdulag siya, arog kan mga kapwa niya apostol.

¹² Puminundo sa pagdulag si Pedro asin Juan tibaad harani sa harong kan dating Halangkaw na Saserdoteng si Anas, na duman inot na dinara si Jesus para sa interogasyon. Mantang dinadara si Jesus hali duman, nagsunod si Pedro asin Juan pero “sa harayo.” (Mat. 26:58; Juan 18:12, 13) Bakong matalaw si Pedro. Makusog nanggad an buot niya kaya nakasunod siya. Dawa armado an sururog, tinaga ni Pedro an saro sa sainda. Pero, dai ta nahihiling digdi an maimbod na pagkamuot na sinabi mismo ni Pedro—an pagigin andam na magadan kaiba kan Kagurangnan kun kaipuhan.—Mar. 14:31.

13. Ano an solamenteng paagi na masundan nin tama si Cristo?

 ¹³ Arog ki Pedro, dakul ngunyan an gustong magsunod ki Cristo “sa harayo”—sa paagi na mayo nin siisay man na makakariparo. Pero arog kan isinurat ni Pedro pag-abot nin panahon, an solamenteng paagi na masundan ta nin tama si Cristo iyo an pagdadanay tang harani sa Saiya, na inaarog an halimbawa Niya sa gabos na bagay, ano man an mangyari.—Basahon an 1 Pedro 2:21.

14. Sain nagpalihis nin oras si Pedro kan bangging binibista si Jesus?

¹⁴ Maingat na nagsunod si Pedro sagkod sa tata kan saro sa pinakadakulang mansiyon sa Jerusalem. Harong iyan ni Caifas, an mayaman asin poderosong halangkaw na saserdote. An siring na harong parating napapalibutan nin patyo, na may tata sa atubangan. Pag-abot niya diyan, dai siya pinalaog. Nakalaog na si Juan ta kamidbid niya an halangkaw na saserdote, kaya pinakiulayan niya an bantay sa tata na palaugon si Pedro. Pagkalaog, garo ruminayo si Pedro ki Juan; dai man niya pinurbaran na maglaog sa harong para ibanan an Kagurangnan niya. Nagdanay siya sa patyo, kun sain nagpapaimbong sa may kalayo an nagkapirang uripon asin suruguon ta malipot kan bangging idto. Pigmamasdan niya an paglaog asin pagluwas kan putik na mga testigo tumang ki Jesus na binibista duman sa laog.—Mar. 14:54-57; Juan 18:15, 16, 18.

15, 16. Ipaliwanag kun paano nautob an hula ni Jesus dapit sa tulong pagnigar.

¹⁵ Huli sa liwanag kan kalayo, mas namaanan asin namidbid si Pedro kan daragitang nagpalaog sa saiya. Sinahutan siya kaini: ‘Kaiba ka man ni Jesus na taga Galilea.’ Huling nabigla si Pedro, pignigaran niya na midbid niya si Jesus—o na dai ngani niya naiintindihan an sinasabi kan daragita. Nagrayo siya asin nagtindog harani sa tata, na nagmamaigot na daing gayo marisa, pero saro pang daragita an nakarisa sa saiya asin nagsabi man: ‘An lalaking ini kaiba man ni Jesus na taga Nazaret.’ Nagsumpa si Pedro: “Dai ko namimidbid an tawong iyan.” (Mat. 26:69-72; Mar. 14:66-68) Tibaad pagkatapos kan ikaduwang pagnigar na ini, nadangog ni Pedro an pagturaok nin manok. Pero nariribaraw na siya kaya dai niya nagirumduman an ihinula ni Jesus pirang oras pa sana an nakaagi.

¹⁶ Pagtaod-taod, pigmamaigutan pa man giraray ni Pedro na dai marisa. Pero duminulok an sarong grupo nin mga tawo na nakatindog sa may patyo. An saro sa sainda paryente ni Malco, an uripon na tinaga ni Pedro. Siya nagsabi ki Pedro: ‘Bakong nahiling ko ika sa tatamnan na kaiba niya?’ Napiritan si Pedro na kumbinsiron sinda na bako iyan totoo. Kaya minalataw na nagsabi siyang sumpaon lugod siya kun siya nagpuputik. Iyan an ikatulong pagnigar ni Pedro. Kasasabi pa sana niya kaiyan kan magturaok an manok—an ikaduwa na nadangog ni Pedro kan bangging idto.—Juan 18:26, 27; Mar. 14:71, 72.

17, 18. (a) Ano an reaksiyon ni Pedro kan marealisar niya na nakagibo siya nin magabat na sala sa Kagurangnan? (b) Ano an tibaad naisip ni Pedro?

 ¹⁷ Kaluluwas pa sana ni Jesus sa beranda na diyan natatanaw an patyo. Kaidto mismo nagtama an mga mata ninda ni Pedro, na sinambit sa kapinunan kan kapitulong ini. Narealisar ni Pedro kun gurano kagabat kan salang nagibo niya sa saiyang Kagurangnan. Huminali siya sa patyo, na biyong nakokonsensiya. Nagduman siya sa mga tinampo kan siyudad na naliliwanagan kan kabilugan nin bulan na pasulnop na. Buminulos an mga luha niya. Nangruluya siya asin nagtangis nin may kapaitan.—Mar. 14:72; Luc. 22:61, 62.

¹⁸ Pag narerealisar nin saro na nakagibo siya nin magabat na kasalan, naiisip niya tulos na dai na siya mapapatawad. Tibaad iyan man an naisip ni Pedro. Totoo daw iyan?

19. Ano an siyertong namatian ni Pedro sa salang nagibo niya, alagad paano ta naaraman na dai siya nagpadaog sa pagkadesesperar?

¹⁹ Dai ta maiimahinar an grabeng kulog na namatian ni Pedro kan mag-aagahon na asin kan mahiling niya an nangyari ki Jesus. Siyertong binasol niya an saiyang sadiri kan magadan si Jesus kan hapon na iyan pagkatapos nin dakul na oras na pagsakit! Siguradong makulugon sa buot ni Pedro pag naiisip niya na nakadagdag pa siya sa kulog na namatian kan Kagurangnan sa huring aldaw kan buhay kaini bilang tawo. Pero dawa pa grabe an kamunduan, dai siya nagpadaog sa pagkadesesperar. Aram ta ini huling sinasabi kan Bibliya na dai nahaloy kaiba na niya giraray an saiyang mga tugang sa espirituwal. (Luc. 24:33) Daing duda na pinagbasulan kan gabos na apostol an iginawi ninda kan masakit na bangging idto, kaya nagrinangahan sinda.

20. Ano an manunudan ta sa saro sa madunong na mga desisyon na ginibo ni Pedro?

²⁰ Sa ibong kaini, mahihiling ta digdi an saro sa madunong na mga desisyon na ginibo ni Pedro. Kun magkasala an sarong lingkod nin Diyos, an pinakamahalaga bako an gabat kan salang nagibo niya kundi an kusog kan determinasyon na bumangon giraray tanganing itanos an mga bagay-bagay. (Basahon an Talinhaga 24:16.) Nagpahiling si Pedro nin tunay na pagtubod paagi sa pakikiiba sa saiyang mga tugang sa ibong kan saiyang grabeng kamunduan. Pag an saro grabe an kamunduan o pagbasol, tibaad isuway niya an saiyang sadiri pero delikado iyan. (Tal. 18:1) An madunong na gibuhon iyo na magdanay na harani sa mga kapagtubod tanganing kumusog giraray an espirituwalidad.—Heb. 10:24, 25.

21. Huling kaibanan ni Pedro an saiyang mga tugang sa espirituwal, ano an nabaretaan niya?

 ²¹ Huling kaibanan ni Pedro an saiyang mga tugang sa espirituwal, nabigla siya kan mabaretaan na mayo na sa lulubngan an bangkay ni Jesus. Nagdalagan si Pedro asin Juan pasiring sa seradong lulubngan ni Jesus. Si Juan, na posibleng mas hoben, an inot na nakaabot. Nag-alangan siyang lumaog kan mahiling na nakabukas an lulubngan. Pero si Pedro dai. Minsan ngani haros dai makahangos sa pagdalagan, nagdiretso siya sa laog. Mayo nang laog iyan!—Juan 20:3-9.

22. Taano ta nawara an gabos na kamunduan asin pagduda ni Pedro?

²² Nagtubod daw si Pedro na binuhay na liwat si Jesus? Kan primero dai, dawa ngani ibinareta kan maimbod na mga babayi na may mga anghel na nagpahiling sa sainda tanganing ipaisi na binuhay na liwat si Jesus. (Luc. 23:55–24:11) Pero sa pagtatapos kan aldaw na iyan, nawara na an gabos na kamunduan asin pagduda sa puso ni Pedro. Buhay na si Jesus, saro na siyang makapangyarihan na espiritu! Nagpahiling siya sa gabos na apostol. Pero, may ginibo nguna siya. Kan aldaw na iyan nagsabi an mga apostol: ‘An Kagurangnan nabuhay na nanggad, asin nagpahiling ki Simon’! (Luc. 24:34) Pag-abot nin panahon, nagsurat man si Pablo dapit sa pambihirang aldaw na si Jesus ‘nagpahiling ki Cefas; dangan sa [dose].’ (1 Cor. 15:5) An Cefas asin Simon iba pang pangaran ni Pedro. Nagpahiling si Jesus ki Pedro kan aldaw na iyan—minalataw na kan nagsosolo ini.

23. Taano ta kaipuhan na girumdumon nin nagkasalang mga Kristiyano ngunyan an nangyari ki Pedro?

²³ An mga detalye kan nakakapukaw sa buot na paghilingan giraray ni Jesus asin Pedro dai isinurat sa Bibliya. Sinda sana an nakakaaram. Maiimahinar ta sana na ugmahon si Pedro kan mahiling na buhay na giraray an saiyang namumutan na Kagurangnan asin may pagkakataon siyang ipahayag an kamunduan asin pagsulsol niya. Urog sa gabos, an gusto niya kapatawadan. Siisay an makakapagsabing dai iyan lubos na itinao ni Jesus? Kaipuhan na girumdumon nin nagkasalang mga Kristiyano ngunyan an nangyari ki Pedro. Maninigo na nungka tang isipon na dai na kita mapapatawad nin Diyos. Perpektong inaarog ni Jesus an saiyang Ama, na lubos o ‘bulaos na magpapatawad.’—Isa. 55:7.

24, 25. (a) Iladawan an nangyari kan bangging nanira si Pedro sa Dagat nin Galilea. (b) Ano an reaksiyon ni Pedro sa milagrong ginibo ni Jesus kinaagahan?

²⁴ Sinabihan ni Jesus an mga apostol na magpa-Galilea, na duman mahihiling giraray siya ninda. Pag-abot ninda, nagdesisyon si Pedro na manira sa Dagat nin Galilea. Nag-iba sa saiya an nagkapira pa. Sa giraray, yaon si Pedro sa danaw na diyan ginamit niya an dakul na taon kan saiyang buhay. Pamilyar asin nakakaranga an ragitnit kan baroto,  an pagtama kan mga alon, asin an magaspang na hikot sa kamot niya. Mayo sindang nadakop na sira kan bilog na bangging idto.—Mat. 26:32; Juan 21:1-3.

²⁵ Pero kan mag-aagahon na, may sarong tawo sa baybayon na nag-apod asin nagsabi sa mga parasira na itaktak an mga hikot sa ibong na kampi kan baroto. Nagsunod sinda kaya dakulon sindang nadakop, 153 na sira! Midbid na ni Pedro kun siisay idto. Luminukso siya hali sa baroto asin luminangoy pabaybayon. Duman, pinakakan ni Jesus nin inihaw na sira an maimbod na mga katuod niya. Tinawan niya nin atensiyon si Pedro.—Juan 21:4-14.

26, 27. (a) Anong oportunidad an tulong beses na itinao ni Jesus ki Pedro? (b) Ano an pruweba na lubos na pinatawad ni Jesus si Pedro?

 ²⁶ Hinapot ni Jesus si Pedro kun namumutan niya an Kagurangnan nin ‘urog kisa sa mga ini’—na minalataw na itinutukdo an kadakul na nadakop na sira. Mas magigin matimbang daw sa puso ni Pedro an pagkamuot sa hanapbuhay na paninira kisa sa pagkamuot ki Jesus? Kun paanong tulong beses na pignigaran ni Pedro an Kagurangnan, tulong beses man siyang tinawan ngunyan ni Jesus nin oportunidad na patunayan an pagkamuot niya sa atubangan kan saiyang mga katuod. Mantang ginigibo iyan ni Pedro, sinabi sa saiya ni Jesus kun paano ipapahiling an pagkamuot na iyan: paagi sa pag-inot sa sagradong paglilingkod, pagpakakan, pagpakusog, asin pagpastor sa aripumpon ni Cristo, an maimbod na mga parasunod Niya.—Luc. 22:32; Juan 21:15-17.

²⁷ Sa siring, pinatunayan ni Jesus na mahalaga pa si Pedro sa saiya asin sa saiyang Ama. Mahalaga an magigin papel ni Pedro sa kongregasyon na ginigiyahan ni Cristo. Dakulang pruweba nanggad kan lubos na pagpapatawad ni Jesus! Siyertong napukaw an buot ni Pedro kan pagkahirak na iyan, asin isinapuso niya iyan.

28. Paano namuhay si Pedro uyon sa kahulugan kan pangaran niya?

²⁸ Maimbod na ginibo ni Pedro an asignasyon niya sa laog nin dakul na taon. Pinakusog niya an saiyang mga tugang, arog kan ipinagbuot ni Jesus kan banggi bago Siya magadan. Mabuot asin mapasensiyang pinasturan saka pinakakan ni Pedro an mga parasunod ni Cristo. An tawong iyan na inapod na Simon namuhay uyon sa pangaran na itinao ni Jesus sa saiya—Pedro, o Gapo—paagi sa pagigin marigon, makusog, asin masasarigan na impluwensiya para sa ikakarahay kan kongregasyon. An dakul na ebidensiya kaiyan yaon sa duwang mamumuton asin personal na surat ni Pedro na nagin mahalagang mga libro sa Bibliya. Ipinapahiling man kan mga surat na iyan na nungkang nalingawan ni Pedro an leksiyon na nanudan niya ki Jesus dapit sa pagpapatawad.—Basahon an 1 Pedro 3:8, 9; 4:8.

29. Paano ta maaarog an pagtubod ni Pedro asin an pagkahirak kan saiyang Kagurangnan?

²⁹ Lugod na makanuod man kita sa leksiyon na iyan. Kita daw aroaldaw na naghahagad nin tawad sa Diyos sa dakul na salang nagigibo niyato? Pagkatapos, nagtutubod daw kita na pinatawad na kita asin na kayang linigon kaiyan an satong mga kasalan? Asin nagpapatawad man daw kita sa iba? Kun iyo, inaarog ta an pagtubod ni Pedro—asin an pagkahirak kan saiyang Kagurangnan.