1, 2. (a) Paano urog na nagkakabaranga an kinaban? (b) Anong mga hapot an sisimbagon niyato sa pag-adal na ini?

“AKI pa ako, puro na inhustisya an nahihiling ko,” an sabi nin sarong sister sa timog na parte kan Europa, na nagigirumduman an saiyang nakaagi. “Kaya dai ko gusto an sistema nin pulitika sa nasyon mi, asin sinuportaran ko an mga ideya na ekstremista sa paghiling kan dakul. Sa katunayan, dakul na taon akong nagin girlfriend nin sarong terorista.” Sarong brother sa timog na parte kan Aprika an dating uyon sa paggamit nin kadahasan. “Naniniwala ako kaidto na nakakalabi sa gabos na iba pa an tribo mi, asin nagbali ako sa sarong partido pulitika,” an sabi niya. “Itinukdo sa samo na gadanon paagi sa garod an mga kaiwal mi—dawa pa mga katribo mi na nagsusuportar sa ibang partido pulitika.” Sarong sister na nakaistar sa sentral na parte kan Europa an nagsabi: “May pagpalain-lain ako kaidto, saka anggot ako sa siisay man na iba an nasyonalidad o relihiyon.”

² Sa kinaban ngunyan, nagdadakul an mga tawo na igwa kan mga kaisipan na ipinahiling kaidto kan tulong indibidwal na iyan. Nagdadakul an pulitikal na mga grupo na naggagamit nin kadahasan tanganing magkamit nin independensiya, padagos na nagkakabaranga an mga tawo pag-abot sa pulitika, asin sa dakul na nasyon, naggagrabe an pagkaungis sa mga dayuhan. Arog kan ihinula kan Bibliya, an gabos na klase nin tawo  sa panahon na ini nin huring mga aldaw “habo nin ano man na kasunduan.” (2 Tim. 3:1, 3) Mantang mas nagkakabaranga an kinaban, paano mapagdadanay kan mga Kristiyano an saindang pagkasararo? Dakul kitang manunudan sa pagsiyasat kun paano inatubang ni Jesus an sarong sitwasyon kan inot na siglo kan nagkakariribok an mga tawo huli sa pulitika. Pag-ulayan niyato an tulong panginot na punto: Taano ta nagsayuma si Jesus na makilabot sa ano man na grupo nin pulitika? Paano niya ipinahiling na kaipuhan likayan kan mga lingkod nin Diyos na magkampi kun dapit sa mga isyu sa pulitika? Asin paano itinukdo sa sato ni Jesus na dai kita dapat gumamit nin kadahasan laban sa iba?

3, 4. (a) Kan si Jesus nasa daga, ano an gustong marhay na mangyari kan mga Judio? (b) Ano an nagin epekto kaiyan sa mga disipulo ni Jesus?

³ Dakul sa mga Judiong nahulitan ni Jesus an gustong marhay na magin independiyente sa Roma. Pinagrabe pa kan mga Judiong Zealot, o mga nasyonalista, an pagmawot na iyan kan mga tawo. Dakul sa mga ekstremistang iyan an nagsunod sa mga ideya ni Judas na taga Galilea. Saro siyang palsong mesiyas kan inot na siglo na dakul an nadaya. Sinabi kan Judiong historyador na si Josephus na “sinutsutan [ni Judas] an saiyang mga kahimanwa na magrebelde, na sinasabihan sindang mga matalaw huling tinutugutan ninda an mga Romano na pabayadon sinda nin buhis.” Sinentensiyahan kan mga Romano nin kagadanan si Judas. (Gibo 5:37) May mga Zealot pa ngani na inagi sa dahas an paghihinguwa nindang makamtan an mga katuyuhan ninda.

⁴ Apuwera sa mga ekstremistang iyan, hinahalat-halat man kan ordinaryong mga Judio an pag-abot kan pulitikal na Mesiyas. An buot sabihon, inaasahan ninda na pag mag-abot na an Mesiyas, gigibuhon giraray niyang mamuraway an nasyon ninda asin na papatalingkason niya sinda sa Roma. (Luc. 2:38; 3:15) Naniniwala an dakul na maestablisar an Mesiyas nin sarong kahadian sa daga asin gigibuhon niya iyan sa Israel. Pag nangyari iyan, an minilyon na Judio na nagkasuruway-suway sa manlain-lain na nasyon mabaralik na sa saindang dagang tinubuan. Girumdumon na minsan hinapot ni Juan Bautista si Jesus: “Ika an Saro na maabot, o may hahalaton kaming iba?” (Mat. 11:2, 3) Posibleng gustong maaraman ni Juan kun may ibang maabot tanganing utubon an gabos na inaasahan kan mga Judio. Asin kan buhayon na liwat si Jesus, may nanuparan siyang duwang disipulo sa dalan pasiring sa Emaus na nag-aasa man na an Mesiyas an mapatalingkas sa Israel. (Basahon an Lucas 24:21.) Dai nahaloy pagkatapos kaiyan, hinapot si Jesus kan mga apostol niya: “Kagurangnan, ibabalik mo na ngunyan sa Israel an kahadian?”—Gibo 1:6.

5. (a) Taano ta gusto kan mga taga Galilea na gibuhon na hadi si Jesus? (b) Paano itinanos ni Jesus an saindang kaisipan?

⁵ Siguradong an mga inaasahan na iyan mapadapit sa Mesiyas an dahilan kaya gusto kan mga taga Galilea na magin hadi ninda si Jesus. Iniisip gayod ninda na magigin marahayon na tagapamahala si Jesus. Matibayon siyang magtaram; nakakapaumay nin mga hilang; kaya pa ngani niyang magtao nin kakanon sa mga nagugutom. Pagkatapos pakakanon ni Jesus an mga 5,000 na lalaki, narisa niya an sabuot kan mga tawo. “Huling aram ni Jesus na marani na sinda tanganing piriton siyang magin hadi ninda, naghali siya giraray asin solong nagpasiring sa bukid.” (Juan 6:10-15) Kan sunod na aldaw sa ibong na pangpang kan Dagat nin Galilea, posibleng nagkurukalma na an mga tawo. Dangan ipinaliwanag ni Jesus sa sainda kun ano talaga an gibuhon niya. Nagdatong siya tanganing magtao nin espirituwal, bako nin materyal na pakinabang sa nasyon. “Magpagal kamo, bakong para sa kakanon na nararaot, kundi para sa kakanon na dai nararaot na nagtatao nin buhay na daing katapusan,” an sabi niya sa sainda.—Juan 6:25-27.

6. Paano malinaw na ipinahiling ni Jesus na habo niyang makiimbuwelto sa pulitika sa daga? (Hilingon an ritrato sa kapinunan kan artikulo.)

⁶ Kan panahon na madali na an saiyang kagadanan, narealisar ni Jesus na naglalaom an pira sa  mga parasunod niya na maestablisar siya nin kahadian sa daga na an sentro nasa Jerusalem. Itinanos niya an kaisipan na iyan paagi sa pagtao kan ilustrasyon mapadapit sa mga mina. Ipinahiling kaiyan na si Jesus, na “sarong tawo na gikan sa respetadong pamilya,” kaipuhan na maghali nin halawig na panahon. (Luc. 19:11-13, 15) Sinabi man ni Jesus na neutral siya kun dapit sa gobyerno nin Roma. Hinapot ni Poncio Pilato si Jesus: “Ika an Hadi kan mga Judio?” (Juan 18:33) Posibleng natakot an gobernador na puwedeng magkawsa si Jesus nin kariribukan sa pulitika, na sarong panginot na problema kaidto sa bilog na pamamahala ni Pilato. Nagsimbag si Jesus: “An sakuyang Kahadian bakong kabtang kan kinaban na ini.” (Juan 18:36) Dai siya nakikabtang sa pulitika huling an saiyang Kahadian langitnon. Sinabi niya ki Pilato na an gibuhon niya sa daga iyo na “magpatotoo . . . manungod sa katotoohan.”—Basahon an Juan 18:37.

7. Taano ta tibaad dipisil malikayan an pagkomento na nagpaparisang may sinusuportaran kitang pulitikal na grupo?

⁷ Kun arog kan ki Jesus an pakasabot niyato sa satong asignasyon, lilikayan ta dawa an pagkomento, maski sa isip lang niyato, na nagpaparisang may sinusuportaran kitang pulitikal na grupo. Posibleng bako ining madali. “An mga tawo sa lugar mi mas nagigin mga ekstremista,” an narisa kan sarong paraataman nin sirkito. “Nangingibabaw an nasyonalistikong kaisipan, asin dakul an kumbinsido na makakapauswag kan buhay ninda an pagigin independiyente. Marahay na sana ta naprotektaran kan mga tugang an pagkasararo ninda bilang Kristiyano paagi sa pagkonsentrar sa paghuhulit kan maugmang bareta kan Kahadian. Sa Diyos sinda nagsasarig na iyo an maresolber sa mga inhustisya asin sa iba pang problema na inaatubang niyato.”

8. Magtao nin halimbawa kan pasakit na napaatubang sa mga Judio kan inot na siglo.

⁸ Sa parati, inhustisya an dahilan kaya nagkukusog an pagmawot kan mga tawo na makiambit sa pulitika. Kan panahon ni Jesus, mainit na isyu sa pulitika an dapit sa pagbuhis. Sa katunayan, an  pagrebelde ni Judas na taga Galilea na sinambit kasubago nagpuon sana sa isyu dapit sa pagparehistro tanganing masigurado na mabayad nin buhis sa Roma an mga tawo. Kahagadan sa mga sakop kan Roma, kaiba na an mga tawong nagdadangog ki Jesus, na magbayad nin dakul na klase nin buhis, halimbawa sa mga produkto, daga, asin harong. Nakadagdag pa sa pasakit an pagigin korapto kan mga parasingil nin buhis. Kun minsan, nagbabakal an mga parasingil nin buhis nin posisyon sa pampublikong subastahan para makatubo sa mga nakukulektang kuwarta. Si Zaqueo, an pamayo kan mga parasingil nin buhis sa Jerico, nagyaman sa pangingikil nin kuwarta sa mga tawo. (Luc. 19:2, 8) An ginigibo niya posibleng iyo an tipikal na ginigibo kan dakul.

9, 10. (a) Paano pinurbaran kan mga kaiwal ni Jesus na maimbuwelto siya sa sarong isyu sa pulitika? (b) Ano an manunudan niyato sa simbag ni Jesus? (Hilingon an ritrato sa kapinunan kan artikulo.)

 ⁹ Pinurbaran kan mga kaiwal ni Jesus na dakupon siya sa saiyang itinataram tanganing may kampihan siya sa sarong isyu sa pagbuhis. Mapadapit iyan sa buhis na sarong denario na ipinapataw sa lambang tawong nasasakupan kan Roma. (Basahon an Mateo 22:16-18.) Partikular nang ikinakauyam kan mga Judio an buhis na ini. Nagpapagirumdom kaya ini kan pagigin sakop ninda kan Roma. Iniisip kan “mga suportador kan partido ni Herodes” na nagpalataw kan isyung ini na kun kokontrahon ni Jesus an pagbuhis puwede siyang akusaran nin sedisyon. Kun masabi si Jesus na kaipuhan nindang magbayad nin buhis, puwedeng mawara sa saiya an suporta kan mga parasunod niya.

¹⁰ Nagin maingat si Jesus sa pagsimbag tanganing masigurado na neutral siya kun dapit sa isyu sa pagbuhis. Sinabi niya: “Itao nindo ki Cesar an mga bagay na ki Cesar, alagad sa Diyos an mga bagay na sa Diyos.” (Mat. 22:21) Siyempre, aram ni Jesus na komun an korapsiyon sa mga parasingil nin buhis. Pero habo niyang mawara an saiyang pokus sa mas mahalagang marhay na isyu na iyo an matao nin tunay na solusyon—an Kahadian nin Diyos. Kaya paagi kaini, nagtao si Jesus nin arugan para sa gabos niyang parasunod. Dapat nindang likayan na makilabot sa mga isyu sa pulitika, dawa kun sa hiling ninda talagang nasa tama sinda. Hinahanap kan mga Kristiyano an Kahadian nin Diyos asin an saiyang katanusan. Iyan an ginigibo ninda imbes na magkaigwa nin makusog na mga opinyon o magkomento kontra sa partikular na mga inhustisya.—Mat. 6:33.

11. Paano niyato magigiyahan sa tama an satong pagmawot na magkaigwa nin hustisya?

¹¹ Dakul na Saksi ni Jehova an nahali an ekstremistang mga kaisipan ninda kaidto dapit sa pulitika. “Pagkatapos kong magklase sa social studies sa unibersidad, nagkaigwa ako nin ekstremistang mga kaisipan,” an sabi nin sarong sister sa Great Britain. “Gusto kong ipaglaban an deretso kan mga itom huli sa grabeng inhustisya na inagihan kan lahi mi. Parati akong nanggagana sa mga debate, pero sa huri disganado man giraray ako. Dai ko naisip kaidto na an mga kawsa kan inhustisya huli sa rasa kaipuhan na mahali sa mismong puso nin mga tawo. Pero kan magpuon akong mag-adal nin Bibliya, narealisar ko na dapat ko palan na punan an pagbabagong iyan sa puso ko mismo. Sarong puting sister an mapasensiyang nagtabang sa sako na magibo iyan. Ngunyan regular payunir na ako sa sarong sign-language congregation, asin hinihinguwa kong magkaigwa nin marahay na relasyon sa gabos na klase nin tawo.”

12. Anong “lebadura” an sinabi ni Jesus na dapat likayan kan saiyang mga disipulo?

¹² Kan panahon ni Jesus, sa parati nagsusuportar sa pulitika an mga lider nin relihiyon. Sinambit kan librong Daily Life in Palestine at the Time of Christ na “an mga sekta nin relihiyon na diyan nababanga-banga an mga Judio masasabi niyatong kaagid kan inaapod ta ngunyan na mga partido pulitika.” Kaya pinatanidan ni Jesus an saiyang mga disipulo: “Magin mapagmasid kamo; mag-ingat kamo sa lebadura kan mga Fariseo asin sa lebadura ni Herodes.” (Mar. 8:15) An pagsambit diyan ki Herodes posibleng marhay na nanunungod sa mga suportador kan partido ni Herodes. May koneksiyon sa pulitika, gusto kan mga Fariseo na magin talingkas an mga Judio sa Imperyo nin Roma. Ipinapahiling kan rekord ni Mateo na sinambit man ni Jesus an mga Saduceo sa pag-uulay na ini. Gusto nindang magdanay sa posisyon ninda. Dakul kaya sa mga miyembro ninda an may posisyon kaidto sa irarom kan pamamahala kan Roma. Mapuwersang pinatanidan ni Jesus an saiyang mga disipulo na likayan an mga katukduan, o lebadura, na pinapalakop kan mga grupong ini. (Mat. 16:6, 12) Interesante nanggad, an pag-uulay na ini nangyari dai nahaloy pagkatapos kaidtong an mga tawo gustong gibuhon na hadi si Jesus.

13, 14. (a) Paano nagin dahilan nin kadahasan asin inhustisya an mga isyu sa pulitika asin relihiyon? (b) Taano ta bakong tama na maggamit nin kadahasan dawa kun may inhustisya? (Hilingon an ritrato sa kapinunan kan artikulo.)

 ¹³ Pag nahaluan nin relihiyon an pulitika, madaling magkaigwa nin kadahasan. Itinukdo ni Jesus sa saiyang mga disipulo na dapat sindang magdanay na neutral sa arog kaiyan na mga sitwasyon. Saro iyan sa dahilan kaya nagpakana an mga panginot na saserdote asin an mga Fariseo na gadanon si Jesus. Inisip ninda na kalaban ninda si Jesus sa posisyon ninda sa pulitika asin relihiyon. “Kun papabayaan ta siya sa ginigibo niyang ini, gabos sinda maturubod sa saiya, asin an mga Romano maarabot asin kukuanon ninda an satong lugar saka an satong nasyon,” an sabi ninda. (Juan 11:48) Kaya, pinanginutan kan Halangkaw na Saserdoteng si Caifas an pakanang gadanon si Jesus.—Juan 11:49-53; 18:14.

¹⁴ Nagsugo si Caifas nin mga suldados tanganing arestaron si Jesus pag banggi na. Aram ni Jesus an dapit sa makasusupog na pakanang ini, kaya kan huri niyang pamanggihan kaiba kan mga apostol, sinabihan niya sindang magdara nin espada. Tama na an duwa para maitukdo niya an sarong mahalagang marhay na leksiyon. (Luc. 22:36-38) Pagkatapos, kan banggi man sanang idto, ginamit ni Pedro an sarong espada tanganing atakihon an saro sa mga lalaki. Daing duda na naanggot siyang marhay huli sa inhustisyang iyan na pag-arestar ki Jesus sa kadikluman nin banggi. (Juan 18:10) Pero sinabi ni Jesus ki Pedro: “Ibalik mo sa sarungan an saimong espada, huli ta an gabos na minagamit kan espada magagadan sa espada.” (Mat. 26:52, 53) An mapuwersang leksiyon na ini kauyon kan ipinamibi ni Jesus bago pa an mga pangyayaring ini kan banggi man sanang idto—dapat na dai sinda magin kabtang kan kinaban. (Basahon an Juan 17:16.) An paglaban sa inhustisya dapat na ipabaya niyato sa Diyos.

15, 16. (a) Paano natabangan kan Tataramon nin Diyos an mga Kristiyano na malikayan an mga iriwal? (b) Anong pagkakalain an nahihiling ni Jehova mantang pinagmamasdan niya an kinaban ngunyan?

¹⁵ Nanudan kan sister sa timog na parte kan Europa na sinambit kasubago an leksiyon na ini. “Nahiling kong an kadahasan dai nagdadara nin hustisya,” an sabi niya. “Nahiling ko man na sa parati an mga naggagamit nin kadahasan nagagadan sa huri. Asin kulog nin buot an nakua kan dakul na iba pa. Ugmahon ako na naaraman ko sa Bibliya na an Diyos sana an makakatao nin tunay na hustisya sa daga. Sa nag-aging 25 taon, iyan an mensaheng ihinuhulit ko.” An garod kan brother sa timog na parte kan Aprika sinalidahan na niya nin “espada kan espiritu,” an Tataramon nin Diyos, mantang ihinuhulit niya an mensahe nin katuninungan sa saiyang kapwa, ano man na tribo sinda. (Efe. 6:17) Asin kan magin Saksi na ni Jehova an sister sa sentral na parte kan Europa, naagom siya nin sarong brother na hali sa etnikong grupo na ikinakaungis niya kaidto. Gabos sindang tulo nagibo an mga pagbabagong ini huling mawot ninda na magin arog ni Cristo.

¹⁶ Asin mahalagang marhay nanggad an ginibo nindang mga pagbabago! Iinagid kan Bibliya an katawuhan sa maalon na dagat, mayo iyan nin katuninungan. (Isa. 17:12; 57:20, 21; Kap. 13:1) Huli sa mga isyu sa pulitika, nagkakariribok saka nagkakabaranga an mga tawo, asin nagkakaigwa nin mga kadahasan. Pero kita, pinagdadanay ta an satong katuninungan asin pagkasararo. Asin mantang pinagmamasdan ni Jehova an nagkakabarangang kinaban na ini, siguradong nauugma siya na mahiling an pagkasararo kan saiyang mga lingkod.—Basahon an Sofonias 3:17.

17. (a) Ano an tulong paagi na magigibo ta tanganing mapagdanay an pagkasararo? (b) Ano an tutukaron niyato sa sunod na artikulo?

¹⁷ Nahiling niyato na puwede tang mapagdanay an Kristiyanong pagkasararo kun gigibuhon ta an tulong paagi: (1) Pagtitiwala niyato sa langitnon na Kahadian nin Diyos na iyo an magtanos sa inhustisya, (2) dai pagkampi sa mga isyu sa pulitika, asin (3) pagsikwal sa kadahasan. Pero kun minsan, an pagpalain-lain puwedeng makaraot sa satong pagkasararo. Tutukaron sa masunod na artikulo kun paano ta mapangganang maaatubang an pagbalong ini, arog kan ginibo kaidto kan mga Kristiyano kan inot na siglo.