1, 2. (a) Paano minansay ni Jesus an Katugunan nin Diyos? (b) Paano inaplikar kan mga eskriba asin Fariseo an Katugunan sa salang paagi?

PINAHALAGAHAN na marhay ni Jesus an Katugunan ni Moises. Bako ining makangangalas huling an Katugunan na iyan hali sa pinakamahalagang Persona sa buhay ni Jesus—an saiyang Ama, si Jehova. An dakulang pagpapahalaga ni Jesus sa katugunan nin Diyos makahulang ipinahayag sa Salmo 40:8: ‘An paggibo kan saimong kabutan, O Diyos ko, [kaugmahan] sa sakuya, asin an saimong tugon uya sa laog kan sakuyang puso.’ Paagi sa tataramon asin gibo, pinatunayan ni Jesus na an Katugunan nin Diyos perpekto, kapaki-pakinabang, asin siguradong mauutob.—Mat. 5:17-19.

² Kaya, siguradong ikinamundong marhay ni Jesus kan mahiling niya an mga eskriba asin mga Fariseo na inaaplikar sa salang paagi an Katugunan kan saiyang Ama! Istrikto nindang sinunod an nagkapirang saradit na detalye kaiyan. Sinabi ni Jesus: “Nagtatao kamo kan ikasampulong kabtang kan yerbabuena asin kan eneldo pati kan mga komino.” Kaya, ano an problema? Sinabi pa niya: “Alagad pigbabaliwala nindo an mas matimbang na mga bagay kan Katugunan, na iyo an hustisya asin pagkahirak saka kaimbudan.” (Mat. 23:23) Bakong arog kan nagpapakangmatanos na mga Fariseo, nasabutan ni Jesus an katuyuhan kan Katugunan asin an mga  kuwalidad nin Diyos na ihinahayag kan lambang pagbuot.

3. Ano an tutukaron sa artikulong ini?

³ Bilang mga Kristiyano, bako na kitang sakop kan tipan na Katugunan. (Roma 7:6) Pero para sa satong kapakanan, iiniba ni Jehova an Katugunan na iyan sa saiyang Tataramon, an Bibliya. Habo niya na magparapokus kita sa saradit na detalye kan Katugunan, kundi gusto niya na masabutan ta asin maiaplikar an “mas matimbang na mga bagay” kaiyan, an halangkaw na mga prinsipyo sa likod kan mga pagbuot diyan. Halimbawa, anong mga prinsipyo an puwede tang manudan sa areglo na mga siyudad na pailihan? Sa nainot na artikulo, may mga nanudan kita sa mga lakdang na kinaipuhan na gibuhon kan nagpaili. Alagad, may manunudan man kita sa mga siyudad na pailihan mapadapit ki Jehova asin sa kun paano ta maaarog an saiyang mga kuwalidad. Kaya, sisimbagon sa artikulong ini an tulong hapot: Paano ipinapahiling kan mga siyudad na pailihan na mahihirakon si Jehova? Ano an itinutukdo kaiyan sa sato manungod sa pagmansay niya dapit sa buhay? Paano naipapahiling kaiyan an saiyang perpektong hustisya? Sa kada saro kaiyan, maghanap nin mga paagi na maaarog mo an saimong Ama sa langit.—Basahon an Efeso 5:1.

4, 5. (a) Paano asin taano ta ginibong madaling madumanan an mga siyudad na pailihan? (b) Ano an itinutukdo kaini sa sato manungod ki Jehova?

⁴ Madaling madumanan an anom na siyudad na pailihan. Ipinagbuot ni Jehova sa Israel na pumili nin tigtulong siyudad sa mag-ibong na pangpang kan Salog nin Jordan. Taano? Tanganing makaduman tulos sa saro sa mga siyudad na iyan an siisay man na magpapaili. (Bil. 35:11-14) An mga tinampo na pasiring sa mga siyudad na pailihan mentenadong marhay. (Deut. 19:3) Sigun sa Judiong mga reperensiya, may ibinubugtak na mga karatula tanganing matabangan an mga mapaili na mahanap an mga siyudad. Huling may mga siyudad na pailihan, dai mapipiritan an sarong dai tinutuyong nakagadan na magdulag pasiring sa ibang nasyon, na diyan tibaad masugutan siyang magsamba sa palsong mga diyos.

⁵ Pag-isipan: Si Jehova—an Saro na nagbuot mismo kan padusang kagadanan para sa mga tuyong paragadan—nagtao sa mga dai tinutuyong nakagadan nin dakulang oportunidad na mag-ako nin pagkahirak asin proteksiyon! “An gabos ginibong simple asin madali sagkod sa mapupuwede,” an sabi nin sarong komentarista. “Mahihiling diyan an kabuutan nin Diyos.” Si Jehova bakong sarong maringis na hukom na gustong-gustong padusahan an saiyang mga lingkod. Imbes, “mahihirakon nanggad” siya.—Efe. 2:4.

6. Paano masasabing kabaliktaran kan pagkahirak nin Diyos an sabuot kan mga Fariseo?

⁶ Sa kabaliktaran, habo kan mga Fariseo na magpahiling nin pagkahirak. Halimbawa, sigun sa tradisyon, dai na ninda pinapatawad an saro na labing tulong beses nang nakagibo nin iyo man sanang sala. Tanganing ipahiling na salang marhay an sabuot  nindang iyan, naggamit si Jesus nin sarong ilustrasyon manungod sa sarong Fariseo na namimibi: “O Diyos, nagpapasalamat ako sa saimo na bako akong arog nin iba diyan—mga parakikil, mga bakong matanos, mga parasambay—o pati na kan parasingil na ini nin buhis”—sarong parasingil nin buhis na mapakumbabang namimibi na kahirakan siya nin Diyos. Taano ta habo kan mga Fariseo na magpahiling nin pagkahirak? Sinasabi kan Bibliya na “ibinibilang [ninda] an iba na daing halaga.”—Luc. 18:9-14.

7, 8. (a) Paano mo maaarog si Jehova kun may makagibo nin sala sa saimo? (b) Taano ta kaipuhan an kapakumbabaan tanganing magi kang mapagpatawad?

⁷ Arugon si Jehova, bako an mga Fariseo. Magin mahihirakon. (Basahon an Colosas 3:13.) An sarong paagi na maipapahiling mo iyan iyo an pagigin madaling magpatawad. (Luc. 17:3, 4) Haputon an sadiri: ‘Pinapatawad ko daw tulos an mga nakakagibo nin sala sa sako, dawa pa pauruutro iyan? Gustong-gusto ko daw na makipagkatuninungan sa saro na nakakulog kan sakong buot?’

⁸ Tanganing magin mapagpatawad kaipuhan niyatong magin mapakumbaba. Dai ini nagibo kan mga Fariseo huling ibinilang ninda an iba na mas hababa sa sainda. Pero bilang mga Kristiyano, dapat na mapakumbaba niyatong “ibilang an iba na mas urog” kisa sato, na maninigo niyatong patawadon. (Fil. 2:3) Aarugon mo daw si Jehova asin magigin kang mapakumbaba? Pagdanayon na bukas asin mentenadong marhay an “tinampo” pasiring sa saimong pagpapatawad. Magin mahihirakon asin dai tulos maghinanakit.—Par. 7:8, 9.

9. Paano idinuon ni Jehova sa mga Israelita an pagigin sagrado kan buhay nin tawo?

⁹ An panginot na katuyuhan kan mga siyudad na pailihan iyo na protektaran an mga Israelita sa pagkakasala sa dugo. (Deut. 19:10, NW) Mahalagang marhay ki Jehova an buhay, asin nauungis siya sa mga ‘kamot na nagpapabulos kan dugo nin daing sala.’ (Tal. 6:16, 17) Bilang Diyos na banal asin may hustisya, dai niya babaliwalaon dawa an kaso nin mga dai tuyong nakagadan. Totoo na pinapahilingan nin pagkahirak an mga dai tuyong nakagadan. Pero, kaipuhan niyang ipresentar an saiyang kaso sa kamagurangan, asin kun ideklarar nindang aksidente an nangyari, kaipuhan niyang magdanay sa siyudad na pailihan sagkod na magadan an halangkaw na saserdote. Puwede ining mangahulugan na magdadanay siya diyan sa bilog niyang buhay. An mga konsekwensiyang ini nagpagirumdom sa gabos na Israelita na sagrado an buhay nin tawo. Tanganing matawan ninda nin onra an Paratao nin Buhay, kaipuhan nindang likayan an ano man na paggawi o an pagigin bakong maingat na puwedeng magsapeligro sa buhay kan iba.

10. Sigun ki Jesus, paano ipinahiling kan mga eskriba asin Fariseo na bakong mahalaga para sa sainda an buhay kan iba?

¹⁰ Bakong arog ni Jehova, ipinahiling kan mga eskriba asin Fariseo na bakong mahalaga para sa sainda an buhay kan iba. Paano? “Hinali nindo sa mga tawo an liyabe nin kaaraman,” an sabi ni Jesus sa sainda. “Kamo mismo dai naglaog, asin inuulang nindo an mga minalaog!” (Luc. 11:52) Sinda kuta an dapat na nagpapaliwanag kan kahulugan kan Tataramon nin Diyos asin nagtatabang sa iba na maglakaw sa dalan pasiring sa buhay na daing sagkod. Imbes, irinayo ninda an mga tawo sa “Panginot na Instrumento nin buhay,” si Jesus, asin giniyahan sinda  sa dalan pasiring sa daing sagkod na pagkalaglag. (Gibo 3:15) An mapalangkaw asin makasadiring mga eskriba asin Fariseo mayong pakiaram sa buhay asin kapakanan kan kapwa ninda. Abaang ringis asin daing hirak!

11. (a) Paano ipinahiling ni apostol Pablo na kapareho kan sa Diyos an pagmansay niya dapit sa buhay? (b) Ano an makakatabang sa sato na maarog an kaigutan ni Pablo sa ministeryo?

¹¹ Paano niyato maaarog si Jehova asin dai magin arog kan mga eskriba asin Fariseo? Dapat niyatong igalang asin pahalagahan na marhay an regalong buhay. Ginibo iyan ni apostol Pablo paagi sa lubos na pagpapatotoo sa mga tawo. Kaya masasabi niya: “Malinig ako sa dugo nin gabos na tawo.” (Basahon an Gibo 20:26, 27.) Pero, naghulit si Pablo sa mga tawo bako huling nakokonsensiya siya o huling paninimbagan niya iyan. Imbes, namumutan niya an mga tawo, asin mahalagang marhay sa saiya an buhay ninda. (1 Cor. 9:19-23) Arog niya dapat man niyatong hinguwahon na arugon an pagmansay nin Diyos dapit sa buhay. “Gusto [ni Jehova] na an gabos magkaigwa nin oportunidad na magsulsol.” (2 Ped. 3:9) Arog ka man daw kaiyan? Mahihiling mo na kun magigin mahihirakon ka mamomotibar ka kaiyan na magin mas maigot sa ministeryo asin magigin mas maugma ka mantang ginigibo mo iyan.

12. Taano ta mahalaga para sa mga lingkod nin Diyos an kaligtasan?

¹² Maaarog ta man an pagmansay ni Jehova dapit sa buhay kun magkakaigwa kita nin tamang kaisipan dapit sa kaligtasan. Dapat na magin maingat kita sa pagmaneho asin sa pagtrabaho, dawa kun kita nagtutugdok, nagmementenar, o pasiring sa mga lugar nin pagsamba. Nungkang isakripisyo an kaligtasan asin salud tangani sanang makatipid nin panahon asin kuwarta. An satong makatanusan na Diyos pirming ginigibo kun ano an tama asin maninigo. Gusto niyatong magin arog niya. Hinihinguwa lalo na kan mga elder na pirming isaisip an kaligtasan ninda asin kan mga nagtatrabaho kaiba ninda. (Tal. 22:3) Kaya kun may sarong elder na magpagirumdom sa saimo kan mga susundon asin pamantayan para sa kaligtasan, akuon iyan. (Gal. 6:1) Mansayon mo an buhay arog kan pagmansay ni Jehova, tanganing ‘mayong pagkakasala sa dugo an mapasaimo.’

13, 14. Paano maipapahiling kan kamagurangan sa Israel an hustisya ni Jehova?

¹³ Ipinagbuot ni Jehova sa kamagurangan sa Israel na arugon an saiyang halangkaw na pamantayan nin hustisya. Inot, kaipuhan kan kamagurangan na kumpirmaron kun totoo an gabos na impormasyon. Dangan, sa pagdesisyon kun baga mapahiling sinda nin pagkahirak, kaipuhan nindang maingat na turutimbangon an motibo, sabuot, asin an nakaaging paggawi kan nakagadan. Tanganing maipahiling an hustisya nin Diyos, kaipuhan nindang aramon kun baga nagadan niya an biktima huli sa ‘pagkaungis’ asin talagang intensiyon niyang gadanon ini. (Basahon an Bilang 35:20-24.) Kun may mga testigo, kisiyera duwa an kaipuhan tanganing magpatunay na tinuyo an paggadan.—Bil. 35:30.

¹⁴ Kaya, pagkatapos na maaraman an totoong nangyari, kaipuhan kan kamagurangan na maghiling sa tawo, bako sana sa ginibo. Kaipuhan ninda nin pakasabot, an kakayahan na mahiling an mga bagay na bako gayong risa tanganing maaraman an dahilan kan nangyari. Urog sa gabos, kaipuhan ninda an banal na espiritu ni Jehova, na matabang sa sainda na maipahiling an saiyang pakasabot, pagkahirak, asin hustisya.—Ex. 34:6, 7.

15. Ipaliwanag an pagkakalain kan pagmansay ni Jesus asin kan pagmansay kan mga Fariseo sa mga parakasala.

¹⁵ An mga Fariseo nagpokus sana sa kun ano an nagibo kan sarong nagkasala imbes na sa pagkatawo kaini. Kan mahiling kan mga Fariseo na nagkakakan si Jesus sa harong ni Mateo, hinapot ninda an mga disipulo: “Ano ta an saindong paratukdo nagkakakan kaiba kan mga parasingil nin buhis asin mga parakasala?” Nagsimbag si Jesus: “An mga tawong marahay an salud dai nangangaipo nin doktor, pero an mga may hilang iyo. Kun siring, lakaw kamo asin aramon nindo an kahulugan kaini: ‘Pagkahirak an gusto ko, bakong atang.’ Huli ta nagdatong ako tanganing  apudon, bako an mga tawong matanos, kundi an mga parakasala.” (Mat. 9:9-13) Kinokonsinte daw digdi ni Jesus an mga parakasala? Dai man. Sa katunayan, kabali sa panginot na mensahe ni Jesus an pangapudan na magsurulsol sinda sa saindang mga kasalan. (Mat. 4:17) Nahiling ni Jesus na may nagkapira sa ‘mga parasingil nin buhis saka mga parakasalang’ ini an gustong magbago. Nagduman sinda sa harong ni Mateo bako sana para magkakan. Nagduman sinda huling “dakul sa sainda an nagin parasunod [ni Jesus].” (Mar. 2:15) Makamumundo, dai nahiling kan kadaklan na Fariseo sa mga tawong ini an nahiling ni Jesus. Bakong arog kan makatanusan asin mahihirakon na Diyos na saindang hinihingakong sinasamba, ibinilang kan mga Fariseo na mga parakasala an saindang kapwa, na mayo nang paglaom na magbago.

16. Ano an hinihinguwang madeterminaran kan hudisyal na komite?

¹⁶ Dapat na siguraduhon kan mga elder ngunyan na maarog ninda si Jehova, na ‘mamumuton sa [hustisya].’ (Sal. 37:28) Inot, kaipuhan nindang ‘magsiyasat na marhay’ tanganing makumpirmar kun talagang may pagkakasalang nagibo. Dangan kun igwa, kakaputan ninda an kaso sigun sa maka-Kasuratan na mga giya. (Deut. 13:12-14, BPV *) Kun kabilang sinda sa sarong hudisyal na komite, dapat na maingat nindang determinaron kun baga nagsusulsol an sarong Kristiyanong nakagibo nin magabat na kasalan. Dipisil madeterminaran kun an pagsulsol nin saro tunay o bako. Kalabot diyan an pagmansay kan nagkasala sa nagibo niya, an saiyang disposisyon, asin kamugtakan nin puso. (Kap. 3:3) Tanganing makamtan kan nagkasala an pagkahirak, kaipuhan niyang magsulsol. *

17, 18. Paano madedeterminaran kan mga elder kun baga hali sa puso an pagsulsol kan nagkasala? (Hilingon an ritrato sa kapinunan kan artikulo.)

¹⁷ Si Jehova asin si Jesus nakakabasa nin puso, pero an mga elder dai. Kaya kun saro kang elder, paano mo madedeterminaran kun baga hali sa puso an pagsulsol kan nagkasala? Inot, mamibi na tawan ka nin kadunungan asin pakasabot. (1 Ha. 3:9) Ikaduwa, konsultahon an Tataramon nin Diyos asin an mga publikasyon na itinatao kan maimbod na uripon tanganing matabangan kang mahiling an pagkakalain kan “pagmundo na kinatudan kan kinaban” sa “pagmundo na diyosnon,” an tunay na pagsulsol. (2 Cor. 7:10, 11) Hilingon sa Kasuratan an mga halimbawa nin mga tawong tunay na nagsulsol asin nin mga dai. Paano ilinaladawan kan Bibliya an saindang mga namatian, sabuot, asin paggawi?

¹⁸ Panghuri, hinguwahon na hilingon an bilog na pagkatawo kan nagkasala. Ikonsiderar an nagkapirang impormasyon dapit sa saiya, an saiyang mga motibo asin sitwasyon. Mapadapit ki Jesus, an payo kan Kristiyanong kongregasyon, naghula an Bibliya: ‘Dai siya maghuhukom susog sa nahihiling o nadadangog niya. Kundi sa katanusan huhukuman niya an dukha, asin [magsasagwi siya] na mayo nin pinapalain [para sa] mga mahuyo kan kinaban.’ (Isa. 11:3, 4, BPV) Mga elder, kamo an mga katabang na pastor ni Jesus, kaya tatabangan niya kamo na makapaghusgar arog kan paghusgar niya. (Mat. 18:18-20) Bako daw na ipinagpapasalamat ta na igwa kita nin mapagmalasakit na mga elder na hinihinguwang magibo iyan? Pinapahalagahan nanggad niyato an pagmamaigot ninda tanganing an bilog na kongregasyon makapahiling nin pagkahirak asin hustisya!

19. Anong mga leksiyon dapit sa mga siyudad na pailihan an gusto mong iaplikar?

¹⁹ Mahihiling sa Katugunan ni Moises “an pundamental na mga aspekto kan kaaraman asin katotoohan” mapadapit ki Jehova asin sa saiyang matanos na mga prinsipyo. (Roma 2:20) Halimbawa, an mga siyudad na pailihan nagtutukdo sa mga elder kun paano ‘maghukom na may tunay na hustisya,’ asin itinutukdo kaiyan sa sato gabos kun paano ‘magpahiling sa lambang saro nin maimbod na pagkamuot asin pagkahirak.’ (Zac. 7:9, NW) Bako na kitang sakop kan Katugunan. Pero si Jehova dai nagbabago, mahalaga pa man giraray sa saiya an hustisya asin pagkahirak. Dakulang pribilehiyo nanggad na sambahon an Diyos na sa saiyang ladawan kita linalang, na an mga kuwalidad puwede tang arugon, asin na sa saiya puwede kitang magpaili!