1-2. Ano an pagkakaiba kan duwang hadi, asin anong mga hapot an pag-uulayan ta?

PAG-ULAYAN ta an manungod sa duwang hadi na nabuhay kan suanoy na mga panahon. An saro sa sainda namahala sa sampulong tribong kahadian kan Israel; an saro man, namahala sa duwang tribong kahadian kan Juda. Nabuhay sinda sa magkaibang panahon, pero kadakul sinda nin mga pagkakapareho. An duwang hadi parehong nagrebelde ki Jehova asin nagin dahilan kaya nagkasala an saiyang banwaan. Pareho man sindang nagkasala nin idolatriya asin paggadan. Minsan siring, may pagkakaiba an duwang lalaking ini. An saro sa sainda padagos na naggibo nin maraot sagkod na magadan, pero an saro nagsulsol asin pinatawad sa marauton niyang mga ginibo. Siisay sinda?

² An saro sa sainda iyo si Ahab, na hadi kan Israel, asin an saro pa iyo si Manases, na hadi kan Juda. Kadakul kitang manunudan sa pagkakaiba kan duwang lalaking iyan kun manungod sa mahalagang marhay na tema—an pagsulsol. (Gibo 17:30; Roma 3:23) Ano an pagsulsol asin paano iyan ipinapahiling? Kaipuhan tang maaraman iyan ta gusto tang patawadon kita ni Jehova pag nagkasala kita. Para maaraman an simbag sa mga hapot na ini, aaramon ta an manungod sa duwang hading ini asin kun ano an manunudan ta sa mga halimbawa ninda. Dangan pag-uulayan ta an itinukdo ni Jesus manungod sa pagsulsol.

3. Anong klaseng hadi si Ahab?

³ Si Ahab an ikapitong hadi kan sampulong tribong kahadian nin Israel. Nagin agom niya si Jezebel, na aki kan hadi nin Sidon, sarong mayaman na nasyon sa norte. An saindang pag-aguman posibleng nagdara nin kayamanan sa nasyon nin Israel. Pero iyan man  an dahilan kaya lalo pang naraot an relasyon kan nasyon ki Jehova. Si Jezebel sarong parasamba ni Baal, asin sinutsutan niya si Ahab na suportaran an saiyang makababalding relihiyon, na diyan may mga ginigibong prostitusyon sa laog kan templo asin pag-atang pa ngani nin mga aki. Kan si Jezebel an reyna, nasa peligro an gabos na propeta ni Jehova. Dakul sa sainda an ipinagadan niya. (1 Ha. 18:13) Asin si Ahab mismo ‘mas maraot pa sa paghiling ni Jehova kisa sa gabos na nainot sa saiya.’ (1 Ha. 16:30) Bakong buta si Jehova sa mga ginigibo ni Ahab asin Jezebel. Aram niyang marhay an mga ginigibo ninda. Pero huli sa pagkahirak, isinugo ni Jehova an propetang si Elias para patanidan an Saiyang banwaan asin tabangan sinda na magbago asin paglingkudan Siya bago magin huri an gabos. Alagad dai nagdangog si Ahab asin Jezebel.

4. Ano an padusa ki Ahab asin ano an nagin reaksiyon niya?

⁴ Sa katapos-tapusi, kinaipuhan na ni Jehova na gumibo nin aksiyon. Isinugo niya si propeta Elias para sabihon ki Ahab asin Jezebel an padusang itatao niya sainda. Pupuhuon an bilog nindang pamilya. Grabe nanggad an nagin epekto ki Ahab kan sinabi ni Elias! Makangangalas ta an aroganteng lalaking iyan “nagpakumbaba.”—1 Ha. 21:19-29.

5-6. Ano an nagpaparisa na bakong tunay an pagsulsol ni Ahab?

⁵ Maski ngani nagpakumbaba si Ahab kan pagkakataon na idto, an mga ginibo niya pagkatapos kaiyan nagpapahiling na bakong tunay an saiyang pagsulsol. Dai niya hininguwang halion sa saiyang kahadian an pagsamba ki Baal. Saka dai niya sinuportaran an pagsamba ki Jehova. May mga ginibo pa si Ahab na nagpapahiling na dai siya nagsusulsol.

⁶ Kan agdahon ni Ahab an marahay na hading si Jehosafat kan Juda na umiba sa saiya sa pakikigiyera sa mga Siriano, sinabi ni Jehosafat na maghapot nguna sinda sa sarong propeta ni Jehova. Kan primero, dai uyon si Ahab sa ideyang iyan. Sinabi niya: “May saro pa na mahahaputan ta kun ano an sasabihon ni Jehova; pero anggot ako saiya ta mayo man lamang siyang pigpropesiyang marahay na mga bagay manungod sa sako, puro sana maraot.” Pero naghapot man giraray sinda ki propeta Micaias. Tama si Ahab, an propeta nin Diyos may maraot na bareta ki Ahab. Imbes na may pagsulsol na maghagad nin kapatawadan ki Jehova, an propeta ipinapreso kan maraot na si Ahab. (1 Ha. 22:7-9, 23, 27) Dawa ngani nagibo kan hadi na ipapreso an propeta ni Jehova, dai niya mapupugulan na mautob an propesiya. Sa suminunod na ralaban, nagadan si Ahab.—1 Ha. 22:34-38.

7. Ano an sinabi ni Jehova manungod ki Ahab pagkagadan kaini?

⁷ Pagkagadan ni Ahab, sinabi ni Jehova kun ano an paghiling niya sa tawong iyan. Kan ligtas na makapuli an marahay na hading si Jehosafat, sinugo ni Jehova an propetang si Jehu para sabihon sa saiya na sala an ginibo niyang pakikialyansa ki Ahab. Sinabi kan propeta ni Jehova: “Su maraot daw an dapat mong tabangan, saka su nauungis ki Jehova an dapat mong kamutan?” (2 Cron. 19:1, 2) Pag-isipan ini: Kun tunay an pagsulsol ni Ahab, siguradong dai sasabihon kan propeta na siya sarong tawong maraot na nauungis ki Jehova. Malinaw nanggad, dawa ngani nagbasol man si Ahab, bakong lubos an saiyang pagsulsol.

8. Ano an manunudan ta sa halimbawa ni Ahab manungod sa pagsulsol?

⁸ Ano an manunudan ta sa halimbawa ni Ahab? Kan madangog niya an sinabi ni Elias na mensahe nin kapahamakan laban sa saiyang pamilya, kan primero nagpakumbaba siya. Marahay an ginibo niyang idto. Pero an mga ginibo niya kan huri nagpapahiling na bakong udok an saiyang pagsulsol. Kun siring, an pagsulsol bako lang temporaryong pagpahiling nin pagbasol. Pag-ulayan ta an saro pang halimbawa na makakatabang sa sato para masabutan kun ano an kalabot sa tunay na pagsulsol.

9. Anong klaseng hadi si Manases?

⁹ Pakalihis nin mga duwang siglo, nagin hadi kan Juda si Manases. An mga kasalan na ginibo niya posibleng mas maraot pa kisa sa ginibo ni Ahab! Mababasa ta: “Dakulon an ginibo niyang maraot sa paghiling ni Jehova tanganing paangguton siya.” (2 Cron. 33:1-9) Nagpatindog si Manases nin mga altar para sa paganong mga diyos, asin nagbugtak pa ngani nin inukit na imahen na sagradong poste sa mismong banal na templo ni Jehova! Posibleng marhay na an sagradong poste na iyan simbolo nin pagsamba sa sekso. Nagsagibo siya nin mahika, panghuhula, asin pangkukulam. ‘Nagpabulos man siya nin kadakul na dugo kan mga daing sála.’ Kadakul siyang ginadan asin kaiba diyan an ‘pagsulo niya sa sadiri niyang aki’ bilang atang sa mga bakong tunay na diyos.—2 Ha. 21:6, 7, 10, 11, 16.

10. Paano dinisiplina ni Jehova si Manases, asin ano an ginibo kan hadi?

¹⁰ Arog ni Ahab, dai nagdangog si Manases sa mga patanid na itinao ni Jehova paagi sa Saiyang mga propeta. Sa katapos-tapusi, “pinasalakay ni Jehova laban sa [Juda] an mga namamayo nin hukbo kan hadi kan Asiria, asin nadakop ninda si Manases gamit an mga kawit asin kinadenahan siya nin duwang kadenang tanso asin dinara siya sa Babilonya.” Mantang nakapreso sa ibang nasyon, minalataw na pinag-isipan na marhay ni Manases an mga ginibo niya. “Padagos siyang nagpakumbabang marhay sa atubangan kan Diyos kan saiyang mga apuon.” Asin bako lang iyan. “Nakimahirak siya ki Jehova na saiyang Diyos.” Sa katunayan, si Manases ‘padagos na namibi sa Saiya.’ Nagbabago na an maraot na tawong iyan. Minidbid na niya si Jehova bilang “saiyang Diyos,” asin padagos siyang namibi sa Saiya.—2 Cron. 33:10-13.

11. Uyon sa 2 Cronica 33:15, 16, paano ipinahiling ni Manases na tunay an saiyang pagsulsol?

¹¹ Pag-abot nin panahon, sinimbag ni Jehova an mga pamibi ni Manases. Nahiling niya na talagang nagbago na ini, arog kan maririsa sa saiyang mga pamibi. Dinangog ni Jehova an mga pakimahirak ni Manases asin ibinalik ini bilang hadi. Lubos na inaprobetsaran ni Manases an oportunidad para patunayan na tunay an saiyang pagsulsol. Ginibo niya an dai ginibo ni Ahab. Binago niya an saiyang paggawi. Linabanan niya an bakong tunay na pagsamba asin sinuportaran an tunay na pagsamba. (Basahon an 2 Cronica 33:15, 16.) Kaipuhan nanggad diyan an kusog nin buot asin pagtubod, huling sa laog nin dakul na taon nagin maraot na impluwensiya nanggad si Manases sa saiyang pamilya, sa mga respetadong tawo, asin sa saiyang banwaan. Pero ngunyan na gurang na siya, hininguwa ni Manases na itanos an mga nagibo niyang sala. Posibleng marhay na nagin marahay siyang impluwensiya sa makuapo niyang si Josias, na pag-abot nin panahon nagin sarong marahayon na hadi.—2 Ha. 22:1, 2.

12. Ano an manunudan ta sa halimbawa ni Manases manungod sa pagsulsol?

¹² Ano an manunudan ta sa halimbawa ni Manases? Nagpakumbaba siya asin bako lang iyan an  ginibo niya. Namibi siya, na nakikiulay na kahirakan siya. Asin binago niya an saiyang paggawi. Ginibo niya an saiyang pinakamakakaya tanganing itanos an mga problemang resulta kan mga ginibo niya, saka nagmaigot siyang marhay na sambahon si Jehova asin tabangan an iba na iyan man an gibuhon. An halimbawa ni Manases nagtatao nin paglaom dawa sa mga nakagibo nin grabe karaot na mga pagkakasala. Mapuwersang patunay nanggad ini na si Jehova sarong Diyos na “marahay asin andam na magpatawad.” (Sal. 86:5) Pinapatawad ni Jehova an mga tunay na nagsusulsol.

13. Iilustrar an sarong mahalagang leksiyon manungod sa pagsulsol.

¹³ Bako lang pagbasol sa ginibo niyang kasalan an ginibo ni Manases. Nagtutukdo iyan sato nin mahalagang leksiyon manungod sa pagsulsol. Pag-isipan an ilustrasyon na ini: Nagduman ka sa bakery para magbakal nin keyk. Pero imbes na keyk, sugok an itinao saimo kan tindera. Aakuon mo daw iyan? Siyempre dai! Pero paano kun ipaliwanag saimo kan tindera na mahalagang sangkap sa paggibo nin keyk an sugok? Aakuon mo na daw iyan? Siyempre dai man giraray! Sa kaparehong paagi, hinahagad ni Jehova sa mga nagkasala na magpahiling nin tunay na pagsulsol. Kun an nagkasala nagbabasol sa saiyang kasalan, marahay iyan. Mahalagang sangkap iyan sa pagsulsol, pero bako lang iyan an kaipuhan. Ano pa an dapat gibuhon kan nagkasala? Kadakul kitang manunudan sa nakakapahirong parabula na isinaysay ni Jesus.

14. Sa parabula ni Jesus, ano an inot na patunay na nagsusulsol na an nalagalag na aki?

¹⁴ May isinaysay si Jesus na sarong nakakapakusog na istorya manungod sa nalagalag na aking lalaki, na mababasa ta sa Lucas 15:11-32. Sinuway kan sarong hoben na lalaki an saiyang ama, huminali sa harong, asin “nagpasiring sa harayong nasyon.” Duman, nagin imoral asin marauton an saiyang pamumuhay. Pero kan magtios na siya, nakagimadmad siya. Narealisar niya kun gurano karahay kan saiyang buhay kan yaon pa siya sa harong kan saiyang ama. Arog kan sinabi ni Jesus, an hoben na lalaki “nakapag-isip-isip.” Nagdesisyon siya na magpuli asin maghagad nin kapatawadan sa saiyang ama. Mahalaga na narealisar kan aki na nakagibo siya nin dakul na salang desisyon. Pero bako lang iyan an kaipuhan niyang gibuhon. Kaipuhan nanggad niyang baguhon an saiyang paggawi!

15. Sa parabula ni Jesus, paano ipinahiling kan nalagalag na aki na tunay an saiyang pagsulsol?

¹⁵ An nalagalag na aki nagpahiling nin tunay na pagsulsol. Harayo an binaklay niya para makapuli. Dangan kan makaulay na niya an saiyang ama, sinabi niya: “Nagkasala ako sa langit asin sa saimo. Bako na akong angay na apudon na saimong aki.” (Luc. 15:21) An sinserong pagtuga kan hoben na lalaki nagpapahiling na gusto niyang ibalik an saiyang relasyon ki Jehova. Inako niya man na nakulgan niya an saiyang ama dahil sa mga ginibo niya. Asin handa siya na gibuhon an saiyang pinakamakakaya para makua giraray an pag-uyon  kan saiyang ama, dawa ngani magin saro na lang siya sa mga trabahador kaini! (Luc. 15:19) An parabulang ini bako lang sarong nakakapahirong istorya. An mga prinsipyong itinutukdo kaiyan makakatabang na marhay sa mga elder para mahiling kun baga tunay an pagsulsol kan sarong kapagtubod na nakagibo nin magabat na kasalan.

16. Taano ta tibaad dai magin madali sa mga elder na mahiling kun baga tunay an pagsulsol kan sarong indibidwal?

¹⁶ Bakong madali para sa mga elder na maaraman kun baga an saro na nakagibo nin magabat na kasalan tunay nang nagsusulsol. Taano man? An mga elder dai nakakabasa nin puso, kaya hinihinguwa ninda na makahiling nin patunay na nagbago na an sabuot kan saindang tugang kun manungod sa nagibo kaining pagkakasala. Sa nagkapirang kaso, an sarong indibidwal tibaad nakagibo nin grabe kagabat na kasalan kaya an mga elder na nakipag-ulay sa saiya tibaad dai kumbinsido na tunay siyang nagsusulsol.

17. (a) Magtao nin halimbawa na nagpapahiling na puwedeng bakong tunay an pagsulsol kan sarong indibidwal dawa ngani sinabi niya na pinagbabasulan niyang marhay an ginibo niyang kasalan? (b) Arog kan sinasabi sa 2 Corinto 7:11, ano an dapat na mahiling sa saro na tunay na nagsusulsol?

¹⁷ Pag-isipan an sarong halimbawa. Sarong brother an naggigibo nin pagsambay sa laog nin dakul na taon. Imbes na maghagad nin tabang, itinago niya sa saiyang agom, sa saiyang mga amigo, asin sa mga elder an saiyang imoral na paggawi. Sa katapos-tapusi, naaraman iyan kan mga elder. Kan kaulayon siya kan mga elder, asin sabihon sa saiya na igwa sinda nin ebidensiya na nakagibo siya nin pagsambay, inako niya iyan asin garo ngani grabe an pagbasol niya. Patunay na daw iyan na nagsusulsol siya? Bako. Siguradong bako lang grabeng kamunduan an kaipuhan na mahiling kan mga elder na nagkakapot kan kaso. Bako sana ining sarong beses na pagkakasala huli sa salang desisyon kundi sarong maraot na pamumuhay na nagpadagos sa laog nin dakul na taon. An nagkasala dai boluntad na nagtuga; isinumbong siya sa mga elder. Kaya kaipuhan kan mga elder na mahiling an pruweba nin tunay na mga pagbabago sa kaisipan, sabuot, asin paggawi kan nagkasala. (Basahon an 2 Corinto 7:11.) Tibaad kaipuhan nin huruhalawig na panahon para makagibo nin mga pagbabago an nagkasala. Posibleng marhay na halion siya sa Kristiyanong kongregasyon sagkod na mapatunayan niya an saiyang pagsulsol.—1 Cor. 5:11-13; 6:9, 10.

18. Paano maipapahiling kan sarong natiwalag na tunay an saiyang pagsulsol, asin ano an resulta kaiyan?

¹⁸ Para ipahiling kan saro na natiwalag na tunay siyang nagsusulsol, regular siyang maatender sa mga pagtiripon asin susunudon an konseho kan mga elder na magkaigwa nin marahay na rutina sa pagpamibi asin pag-adal. Hihinguwahon niya man na likayan an mga sitwasyon na nagin dahilan kan saiyang pagkakasala. Kun pagmamaigutan niya na ibalik an saiyang relasyon ki Jehova, makakasigurado siya na lubos siyang papatawadon ni Jehova asin na ibabalik siya kan mga elder  sa kongregasyon. Siyempre, sa pagkapot sa kaso nin sarong nagkasala, aram kan mga elder na magkalain an lambang sitwasyon kaya pinag-iisipan nindang marhay an lambang kaso asin linilikayan na magin maringis sa paghusgar.

19. Ano an kalabot sa tunay na pagsulsol? (Ezekiel 33:14-16)

¹⁹ Arog kan naaraman ta, an tunay na pagsulsol bako lang pagsabi na pinagbabasulan ta an sarong makasalan na gibo. Kalabot man diyan an tunay na pagbago nin isip asin puso na minaresulta sa positibong paggawi. Kaiba diyan an pagpundo sa maraot na mga gibo asin pagsunod giraray sa mga pamantayan ni Jehova. (Basahon an Ezekiel 33:14-16.) An panginot na dapat isipon kan nagkasala iyo na magkaigwa giraray nin marahay na relasyon ki Jehova.

20-21. Paano ta matatabangan an saro na nakagibo nin magabat na kasalan?

²⁰ Sinabi ni Jesus an sarong mahalagang aspekto kan saiyang ministeryo: “Nag-abot ako tanganing apudon . . . an mga parakasala tanganing magsulsol sinda.” (Luc. 5:32) Iyan man an dapat na magin pagmawot niyato. Halimbawa, naaraman ta na an saro tang dayupot na amigo nakagibo nin magabat na pagkakasala. Ano an dapat tang gibuhon?

²¹ Maipapahamak ta lang an satong amigo kun tatahuban ta an saiyang pagkakasala. Dai iyan magigin mapanggana huling nahihiling iyan ni Jehova. (Tal. 5:21, 22; 28:13) Matatabangan mo an saimong amigo paagi sa pagpagirumdom sa saiya na an mga elder handang magtabang. Kun habo kan amigo mo na ituga an saiyang kasalan, dapat na sabihon mo iyan sa mga elder. Paagi kaiyan, maipapahiling mo na gusto mo talagang tabangan an amigo mo. Namemeligrong marhay an relasyon niya ki Jehova!

22. Ano an pag-uulayan ta sa sunod na artikulo?

²² Alagad, paano kun an saro na nagkasala haloy nang naggigibo nin magabat na kasalan kaya nagdesisyon an mga elder na itiwalag siya? Buot sabihon daw kaiyan dai sinda nagpahiling nin pagkahirak? Sa sunod na artikulo, pag-uulayan ta an manungod sa mahihirakon na paagi nin pagdisiplina ni Jehova sa mga nagkasala asin kun paano ta iyan maaarog.