DOSE anyos ako kaidto kan inot kong madiskubre na igwa palan akong mahalagang bagay na maitatao sa iba. Sa sarong asembleya, sarong brother an naghapot kun baga gusto kong maghulit. “Iyo po,” an simbag ko, dawa nungka pa akong naghulit. Nagduman kami sa teritoryo, asin tinawan niya ako nin nagkapirang buklet dapit sa Kahadian nin Diyos. “Dumanan mo an mga tawo diyan sa balyong iyan kan tinampo, ako man digdi,” an sabi niya. Dawa ninenerbiyos, nagharong-harong ako; dangan nangalas ako ta naipasakamot ko tulos an gabos na buklet. Malinaw na gusto kan dakul na tawo an mga ipinapanao ko.

Namundag ako kan 1923 sa Chatham, Kent, England, asin nagdakula ako sa panahon na dakul na tawo sa kinaban an disganadong marhay. Dai nangyari an panuga kan Dakulang Giyera na gibuhon na magin mas marahay na lugar an kinaban. Disganado man an mga magurang ko sa mga lider kan relihiyon na Baptist na garo baga mga sadiri sana kaini an iniisip. Kan mga nuwebe anyos ako, nagpuon na mag-atender an sakong ina sa “mga klase” o mga pagtiripon kan International Bible Students Association, na kan huri inapod na Mga Saksi ni Jehova. Saro sa mga sister duman an tinutukduan kaming mga aki nin mga leksiyon na basado sa Bibliya asin sa librong The Harp of God. Gustong-gusto ko an mga nanunudan ko.

Kan tin-edyer ako, gustong-gusto kong isabi sa mga tawo an paglaom na hali sa Tataramon nin Diyos. Solo ako pirming naghaharong-harong, pero pag naghuhulit ako kaiba nin iba, mas dakul akong nanunudan. Halimbawa, kan nagbibisikleta kami kan sarong may edad nang brother pasiring sa teritoryo, naagihan mi an sarong lider nin simbahan, dangan sinabi ko, “O, may kanding.” Nagpundo an brother asin inagda niya akong magtukaw nguna sa sarong troso. Sinabi niya: “Siisay an nagtao saimo nin awtoridad na maghusgar kun siisay an kanding? Magin maugma na kita sa pagtao kan maugmang bareta sa mga tawo, tapos si Jehova na an bahala sa paghusgar.” Kan panahon na idto, dakul akong nanudan mapadapit sa kaugmahan sa pagtao.—Mat. 25:31-33; Gui. 20:35.

Itinukdo man sa sako nin saro pang may edad nang brother na para makanumpong nin kaugmahan sa pagtao, kaipuhan ta minsan na magtagal na may pagpapasensiya. Habo kan agom niya sa mga Saksi ni Jehova. Sarong beses, inimbitaran niya akong magmirindal sa harong ninda. Anggot na marhay an agom niya ta naghulit na naman siya; idinaklag kaini sa samo an mga pakete nin tsa. Imbes na maanggot sa agom niya, nakangirit niyang ibinalik sa lalagan an mga tsa. Pakalihis nin pirang taon, nagbunga an saiyang  pagpapasensiya kan magin bawtisadong Saksi ni Jehova an saiyang agom.

Lalo kong nagugustuhan an pagtao sa iba nin paglaom para sa maabot na panahon. Dangan kan Marso 1940, nabawtismuhan ako asin an sakong ina sa Dover. Kan Setyembre 1939, kan 16 anyos ako, nagdeklarar nin giyera an Britania laban sa Germany. Kan Hunyo 1940, mantang nasa pintuan, pinagmasdan ko an nag-aaraging mga trak sakay an rinibong suldados na na-trauma. Sinda an mga natadang buhay sa ralaban sa Dunkirk. Mahihiling sa lalawgon ninda an kawaran nin paglaom, asin gustong-gusto kong ipakipag-ulay sa sainda an mapadapit sa Kahadian nin Diyos. Bago matapos an taon na iyan, nagpuon an dagos-dagos na pagbomba sa Britania. Burubanggi kong inaabangan an pag-agi sa lugar mi kan mga grupo nin eroplanong pambomba kan Germany. Nagsisiwit an mga bomba pag nahuhulog, kaya mas nakakatakot talaga iyan. Pagluwas mi kinaagahan, mahihiling mi sa sarong lugar na garaba an gabos na harong. Mas napag-isip-isip kong Kahadian sana talaga an paglaom ko para sa maabot na panahon.

Kan 1941 ko talaga pinunan an sarong buhay na nakapaugmang marhay sa sako. Nagtatrabaho ako sa Royal Dockyard sa Chatham bilang aprentis na karpintero sa paggibo asin paghirahay nin barko, posisyon na gustong makua nin dakul huli sa magayon na mga benepisyo. Haloy nang aram kan mga lingkod ni Jehova na dai dapat makigiyera an mga Kristiyano. Kan 1941, nagigin malinaw sa samo na dai kami dapat magtrabaho sa mga gibuhan nin mga armas. (Juan 18:36) Huling naggigibo nin mga submarino an pinagtatrabahuhan ko, nagdesisyon akong mag-resign sa trabaho asin lumaog sa bilog na panahon na paglilingkod. Inot akong nadestino sa Cirencester, sarong magayon na banwaan sa Cotswolds.

Kan mag-18 anyos ako, napreso ako nin siyam na bulan huling nagsayuma akong magsuldados. Natakot talaga ako kan biglang isinara nin makusog an pinto kan selda asin mayo akong kaiba. Pero dai nahaloy, may mga naghahapot nang mga guwardiya saka preso kun nata napreso ako, asin maugma kong ipinaliwanag sa sainda an pagtubod ko.

Pagkaluwas ko sa presuhan, ipinaiba ako ki Leonard Smith * tanganing maghulit sa lain-lain na banwaan sa distrito nin Kent kun sain ako namundag. Puon 1944, labing sangribong eroplano na daing piloto na kargado nin mga bomba an buminagsak sa Kent. Yaon kami mismo sa lugar na agihan kan mga eroplanong hali sa mga nasyon sa Europa na nasakop kan Nazi pasiring sa London. An naglalayog na mga bombang ini inaapod na doodlebug. Ginibo ini para takuton an mga tawo, huling pag nadangog mong nagpundo na an makina kaiyan, arog kan parati ming naeeksperyensiyahan, aram mong mga pirang segundo na sana, mabagsak na  iyan saka masabog. May Bible study kaming sarong pamilya na may limang miyembro. May panahon na nag-i-study kami sa irarom nin batbat na lamesa na ginibo ninda bilang proteksiyon kun enkaso bumagsak an harong ninda. Pag-abot nin panahon, nabawtismuhan an bilog na pamilyang ini.

Pagkatapos kan giyera, nagpayunir ako nin duwang taon sa timog na parte kan Ireland. Dai mi aram na ibang marhay palan an Ireland sa England. Sinaro-saro mi an mga harong para maghanap nin madadagusan asin sinasabi ming mga misyonero kami saka nag-aalok kami nin mga magasin sa tinampo. Sarong bagay na bako nanggad madunong na gibuhon sa sarong Katolikong nasyon! Kan may lalaking naghuma na kukulgan kami, nagreklamo ako sa sarong pulis, pero sinabi kaini, “Ano pa man an linalauman mo?” Dai mi naisip kun gurano kamakapangyarihan kan mga padi duman. Naipatanggal ninda sa trabaho an mga nag-ako kan mga libro ta, pati kami, naipahali ninda sa dinadagusan mi.

Dangan, nanudan mi na pag nasa bagong lugar kami, an pinakamarahay gibuhon iyo na magbisikleta nin harayo sa dinadagusan mi asin maghulit sa lugar na iba an padi. An pinakahuri ming hinuhulitan iyo an mga nasa harani. Sa Kilkenny, may tinutukduan kaming sarong hoben na lalaki nin tulong beses kada semana dawa may mga naghuhuma na pagsusururugan kaming bugbugon. Gustong-gusto ko talaga na itinutukdo sa iba an mga katotoohan sa Bibliya kaya nag-aplay ako sa Watchtower Bible School of Gilead para magsanay bilang misyonero.

Pagkatapos kan limang bulan na pagsasanay sa New York, idinestino ako, kaiba an tulo pa sa mga naggradwar sa Gilead, sa mas saradit na isla kan Dagat nin Caribbean. Kan Nobyembre 1948, naghali kami sa New York City sakay nin 18 metros na lantsang de layag na an pangaran Sibia. Dai pa lamang ako nakapaglayag, kaya ugmahon ako. An saro sa samo iyo si Gust Maki, sarong eksperyensiyadong kapitan sa dagat. Tinukduan niya kami kan panginot na paagi nin pagpaandar kan lantsa, arog kan kun paano itataas saka ibaba an lain-lain na layag, magdanay na nasa tamang direksiyon gamit an kompas, asin magmaniobra kan mga layag laban sa duros. Dawa may peligrosong mga bagyo, matibay na namaniobra ni Gust an sakayan mi sa laog nin 30 aldaw sagkod na makaabot kami sa Bahamas.

Pagkatapos na maghulit nin pirang bulan sa mas saradit na isla kan Bahamas, naglayag kami pasiring sa grupo nin mga isla na inaapod Leeward Islands asin Windward Islands, na minaabot nin mga 800 kilometros puon sa Virgin Islands na harani sa Puerto Rico sagkod sa haros makaabot na sa Trinidad. Sa laog nin limang taon, mas naghuhulit kami sa mga puwerang isla na mayong Saksi. Kun minsan, pirang semana kaming dai nakakapadara o nakakaresibi nin surat. Pero, ugmahon nanggad kami na naibabalangibog mi sa mga isla an tataramon ni Jehova!—Jer. 31:10.

Pag nagduong kami sa sarong baybayon, nagigin urulay-ulayan iyan sa bilog na baryo, asin nagkakatiripon sa pantalan an mga tawo para hilingon kun siisay kami. An iba sa sainda dai pa nakahiling nin lantsang de layag o nin mga tawong puti. Mainamigo asin relihiyoso an mga nakaistar sa isla saka pamilyar na marhay sinda sa Bibliya. Sa parati, tinatawan ninda kami nin mga sira, abokado, asin mani. Sadit sana an espasyo sa sakayan mi, pero nagigibo ming magturog, magluto, o maglaba diyan.

Nagsasagwan kami pasiring sa baybayon dangan dinadalaw mi an mga tawo sa bilog na aldaw. Sinasabi mi sa sainda na magkakaigwa nin pahayag na basado sa Bibliya. Dangan pag padiklom na, papatanugon mi an bagtingan kan lantsa. Magayunon paghilingon an padangadang na mga residente. An gasera ninda garo nagkikisap-kisap na mga bituon na pababa sa bulod.  Kun beses, sanggatos katawo an nag-aatender, asin inaabot sinda nin matanga huling dakul sindang hapot. Gustong-gusto ninda an pagkanta, kaya nagmamakinilya kami nin nagkapirang awit na pang-Kahadian asin ipinanao mi iyan sa sainda. Ginigibo ming apat an pinakamakakaya mi para itao an tono tapos minasabay na sa pagkanta an mga tawo. Magayunon pagdangugon an sarabay nindang mga boses. Maugmang panahon nanggad idto!

Pagkatapos ming mag-study kan ibang tinutukduan mi, minasabay sinda samo sa paglakaw pasiring sa sunod na dadalawon ming pamilya asin minaiba giraray sa pag-Bible study. Dawa kinaipuhan ming maghali pagkatapos nin pirang semana sa sarong lugar, sa parati, pinapakiulayan mi an pinakainteresado sa sainda na sinda an magpadagos na magtukdo sa iba sagkod na makabalik kami. Nakakaugmang mahiling kun gurano sineryoso kan iba sa sainda an itinao ming asignasyon.

An dakul sa mga islang idto sa ngunyan pano na nin mga resort na panturista. Pero kaidto, bihirang maabot nin mga tawo an mga lugar na iyan na igwang malinaw na marhay na tubig, mabaybay na mga gilid nin dagat, saka mga puon nin niyog. Sa parati, sa banggi kami naglalayag pabalyo sa sarong isla. Sinasabayan kami kan nakikikawat na mga dolphin, asin an madadangog mo sana iyo an sagitsit kan prowa kan sakayan mi na minatama sa tubig. An sinag kan bulan sa kalmadong dagat nagigin garo nagkikinang na tinampo na an kalabaan minasagkod sa puro kan dagat.

Pagkatapos nin limang taon na paghulit sa mga isla, naglayag kami pa-Puerto Rico para ribayan nin de motor an lantsa ming de layag. Pag-abot mi, namidbid ko an sarong magayon na misyonera na si Maxine Boyd asin nahulog an buot ko sa saiya. Mahigos siyang parahulit kan maugmang bareta puon kan siya aki pa. Kan huri, nagin misyonera siya sa Dominican Republic sagkod na pahalion siya sa nasyon na iyan kan Katolikong gobyerno kan 1950. Bilang tripulante nin sarong sakayan pandagat, may permit akong magdanay sa Puerto Rico nin saro sanang bulan. Dai mahahaloy, malayag na naman kami pasiring sa ibang isla asin mapaparayo nin pirang taon. Kaya sinabi ko sa sadiri, ‘Ronald, kun talagang gusto mo an sister na ini, dapat humiro ka na tulos.’ Pakalihis nin tulong semana, inagda ko siyang magpakasal, asin pagkalihis nin anom pang semana, ikinasal kami. Inasignaran kami ni Maxine na magin mga misyonero sa Puerto Rico, kaya dai na ako nakalunad pa sa bagong sakayan.

Inasignaran kami sa pansirkitong gibuhon asin pinunan mi an pagdalaw sa mga kongregasyon kan 1956. Dakul sa mga tugang an mayong kaya sa buhay, pero gustong-gusto ming dinadalaw sinda. Halimbawa, sa baryo nin Potala Pastillo, igwa nin duwang pamilyang Saksi na kadakul nin aki, asin pirmi ko sindang pigtutugtugan nin plawta. Hinapot ko an sarong aking babayi na si Hilda kun gusto niyang mag-iba sa samo na maghulit. Sinabi niya: “Gusto ko po, pero dai ako puwede. Mayo po akong sapatos.” Ibinakal mi siya nin sapatos asin nag-iba siya sa samo sa paghuhulit. Pakalihis nin mga taon, kan magbisita kami ni Maxine sa Bethel sa Brooklyn kan 1972, sarong sister na kagagradwar pa sana sa Gilead an nagdulok sa samo. Pahali na siya pasiring sa asignasyon niya sa Ecuador, asin sinabi niya: “Dai na po nindo ako namimidbid? Ako po idtong sadit na aki sa Pastillo na mayong sapatos.” Siya palan si Hilda! Ugmahon kami asin pareho kaming napahibi!

Kan 1960, inasignaran kaming maglingkod sa sangang opisina sa Puerto Rico, na yaon sa sadit na duwang eskalon na harong sa Santurce, San Juan. Kan primero, kami sana ni Lennart Johnson an naggigibo kan kadaklan na trabaho. Siya asin an agom niya an pinakainot na mga Saksi ni Jehova sa Dominican Republic, asin nag-abot sinda sa Puerto Rico kan 1957. Kan huri, si Maxine na an nag-aasikaso kan mga subskripsiyon nin magasin—labing sangribo iyan kada semana. Gustong-gusto niya an trabahong ini huling naiisip niya an gabos na tawong idto na makakaresibi nin espirituwal na kakanon.

Gustong-gusto ko an paglilingkod sa Bethel huling sarong klase ini nin buhay na nakasentro sa pagtao. Pero siyempre, may mga inagihan man akong mga problema. Halimbawa, sa panahon kan pinakainot na internasyonal na asembleya sa Puerto Rico kan 1967, nasakitan ako sa kadakul na responsabilidad. Nagbisita sa Puerto Rico si Nathan Knorr, an nanginginot sa gibuhon kan Mga Saksi ni Jehova kaidto. An paghuna niya mayo akong inareglong transportasyon para sa mga nagbibisitang mga misyonero, pero igwa man talaga. Kan huri, tinawan niya ako nin matinding konseho mapadapit sa pagigin organisado asin sinabi na disganado siya sa sako. Habo kong makipag-argumento sa saiya, pero pagmati ko sala an nagin paghusgar niya sa sako; haloy-haloy man na makulog an buot ko sa saiya. Pero, kan sunod na mahiling kami ni Brother  Knorr, inimbitaran niya kami ni Maxine sa kuwarto niya asin ipinagluto kami.

Hali sa Puerto Rico, nagkapirang beses ming binisita an pamilya ko sa England. Kan panahon na magin Saksi kami kan sakong ina, dai inako kan sakong ama an katotoohan. Pag may nagdadalaw na mga ispiker haling Bethel, pinapadagos sinda kan sakong ina sa harong. Nahiling kan sakong ama an kapakumbabaan kan mga paraataman na ini sa Bethel na ibang marhay sa mga lider kan relihiyon na kinakauyaman niya dakul na taon na an nakaagi. Sa katapos-tapusi, kan 1962, nabawtismuhan siya bilang Saksi ni Jehova.

Nagadan an namumutan kong agom na si Maxine kan 2011. Talagang hinahalat-halat kong mahiling siya giraray pag binuhay na siya liwat. Nakakaugma nanggad na isip-isipon iyan! Sa 58 taon ming pag-ibanan, nahiling mi ni Maxine an pagdakul kan mga lingkod ni Jehova sa Puerto Rico puon sa haros 650 Saksi sagkod na magin 26,000! Dangan kan 2013, isinaro sa sangang opisina sa Estados Unidos an sangang opisina sa Puerto Rico, asin inasignaran akong maglingkod sa Wallkill, New York. Pagkatapos nin 60 taon na nasa isla, pagmati ko talagang taga Puerto Rico na ako arog kan coquí, sarong popular na sadit na talapang sa Puerto Rico na nakaistar sa mga kahoy, na pag padiklom na madadangog mong may tanog na “ko-kee, ko-kee.” Pero, panahon na para magpadagos para sa panibagong asignasyon.

Sagkod ngunyan, gustong-gusto ko an paglilingkod sa Diyos sa Bethel. Labi na akong 90 anyos, asin an trabaho ko iyo na magpakusog sa mga miyembro kan pamilyang Bethel bilang sarong espirituwal na pastor. May nagsabi sa sako na labing 600 na an nakaulay ko puon kan mag-abot ako sa Wallkill. May mga nakikipag-ulay sa sako manungod sa personal o pampamilya nindang mga problema. An iba naghahagad nin sadol kun paano magigin mapanggana sa paglilingkod sa Bethel. An iba man na bago pa sanang ikasal, naghahagad nin sadol mapadapit sa relasyon nin mag-agom. An iba, mga natawan nin asignasyon sa luwas kan Bethel. Nagdadangog ako sa gabos na nakikipag-ulay sa sako, asin kun angay, parati kong sinasabi sa sainda: “‘An Diyos namumuot sa maugmang paratao.’ Kaya, magin maugma ka sa trabaho mo. Para iyan ki Jehova.”—2 Cor. 9:7.

Para magin maugma sa Bethel o sa ano man na asignasyon: Dapat pirmi mong isaisip kun taano ta mahalaga an ginigibo mo. An mga ginigibo ta sa Bethel, gabos sagradong paglilingkod. Nakakatabang ini sa “maimbod asin mapagmansay na uripon” tanganing maitao an espirituwal na kakanon para sa mga tugang sa bilog na kinaban. (Mat. 24:45, NW) Sain man kita naglilingkod ki Jehova, may oportunidad kitang umawon siya. Lugod na ikaugma niyato an mga ipinapagibo niya sa sato, huling ‘an Diyos namumuot sa maugmang paratao.’