1. Iladawan an mga nangyari kan laglagon an Jerusalem.

KAN 607 B.C.E., sarong dakulaon na hukbo nin mga Babilonyo sa panginginot ni Hading Nabucodonosor II an sinakyada an siyudad nin Jerusalem. Mapadapit sa suminunod na grabeng garadanan, an Bibliya nagsasabi: ‘Ginadan [ni Nabucodonosor] an hoben na mga lalaki paagi sa espada sa harong kan saindang santuwaryo; mayong pinatawad na siisay man, hoben na lalaki o birhen, gurang o [maluya na]. Sinulo ninda an harong [kan tunay na] Diyos, tinumpag an [lanob] kan Jerusalem, an [gabos na nakukutaan na tore kaiyan sinulo ninda] sa kalayo, asin rinaot an gabos na mahahalagang bagay.’—2 Cron. 36:17, 19, An Banal na Biblia.

2. Ano an ipinatanid ni Jehova dapit sa nagdadangadang kaidtong pagkalaglag kan Jerusalem, asin ano an mangyayari sa mga Judio?

² Dai na dapat ikinabigla kan mga nakaistar sa Jerusalem an pagkalaglag kan saindang siyudad. Sa laog nin dakul na taon, pinatanidan na kan mga propeta nin Diyos an mga Judio na kun padagos nindang babaliwalaon an Katugunan nin Diyos, itatao sinda sa kamot kan mga Babilonyo. Dakul na Judio an magagadan sa espada asin an mga matatadang buháy magigin bihag sa Babilonya sagkod na sinda nabubuhay. (Jer. 15:2) Ano an magigin buhay kan mga dadarahon bilang bihag? May pangyayari daw sa panahon kan mga Kristiyano na nakakaagid kan pagkabihag na iyan sa Babilonya? Kun igwa, kasuarin?

3. Paano naiiba an buhay bilang bihag sa Babilonya kisa kan nagin buhay kan mga Israelita kan magin uripon sinda sa Ehipto?

³ Nautob an ihinula kan mga propeta. Paagi ki Jeremias, sinadol ni Jehova an mga Judio na kun darahon na sinda bilang bihag, akuon ninda an saindang bagong kamugtakan asin aprobetsaran iyan. Siya nagsabi: ‘Magtugdok kamo nin mga harong [sa Babilonya] asin mag-istar diyan. Magtanom kamo asin magkakan kan bunga kan itinanom nindo. Hinguwahon nindo an katuninungan para sa siyudad na [duman ko kamo pinapangyaring magin bihag], asin ipamibi nindo iyan [ki Jehova], ta sa katuninungan kaiyan magkakaigwa kamo nin katuninungan.’ (Jer. 29:5, 7, An Banal na Biblia) An mga nagsunod sa sinabi nin Diyos medyo nakapamuhay nin normal sa Babilonya. Maski paano, tinugutan sinda kan mga nambihag sa sainda na pamahalaan an kadaklan sa sadiri nindang mga aktibidad. Puwede pa ngani sindang magbiyahe sa bilog na nasyon. Kan panahon na idto, sentro nin negosyo an Babilonya asin ipinapahiling kan nakutkot na mga dokumento na diyan nakanuod an dakul na Judio kan abilidad na mamakal asin magpabakal, mantang an iba nagin ekspertong mga panday. Nagin mayaman pa ngani an nagkapirang Judio. Mas marahay nanggad an nagin buhay ninda bilang bihag kan Babilonya kisa kan magin uripon sa Ehipto an mga Israelita, ginatos na taon na an nakaagi.—Basahon an Exodo 2:23-25.

4. Apuwera sa rebelyosong mga Israelita, sairisay pa an apektado kan pagkabihag sa Babilonya, asin taano ta dai ninda nagibo an gabos na hinahagad kan Katugunan?

⁴ Napapaniguan an materyal na mga pangangaipo kan bihag na mga Judio, pero kumusta an saindang espirituwal na mga pangangaipo? Nalaglag an templo ni Jehova kaiba an altar kaiyan, asin dai na nagigibo kan mga saserdote an saindang gibuhon sa organisadong paagi. Kabilang sa mga nagin bihag an maimbod na mga lingkod nin Diyos na mayo man nin ginibong ano man na maninigo sa padusa, pero nagdusa sinda kaiba kan bilog na nasyon. Dawa arog kaiyan, ginibo ninda an saindang makakaya na masunod an Katugunan nin Diyos. Halimbawa, sa Babilonya, linikayan ni Daniel asin kan tulo niyang kairiba—si Sadrac, Mesac, asin Abednego—an mga kakanon na ipinagbabawal sa mga Judio. Asin aram niyatong napagdanay ni Daniel an regular na pakikikomunikar sa Diyos paagi sa pamibi. (Dan. 1:8; 6:10) Pero huling pinamamahalaan nin sarong paganong nasyon, imposible para sa sarong may takot sa Diyos na Judio na gibuhon an gabos na hinahagad kan Katugunan.

5. Anong paglaom an itinao ni Jehova sa saiyang banwaan, asin taano ta pambihira an panugang ini?

⁵ Masasamba pa daw giraray kan mga Israelita an Diyos sa paaging lubos na inuuyunan niya? Kan panahon na idto, garo imposible iyan. Dai nagpapatalingkas nin bihag an Babilonya. Pero, dai naikonsiderar kan palisiyang iyan an Diyos na Jehova. Nanuga siya na papatalingkason an saiyang banwaan, asin iyan man nanggad an nangyari. Pirming nauutob an mga panuga nin Diyos.—Isa. 55:11.

6, 7. Taano ta kinaipuhan niyatong baguhon an satong pakasabot mapadapit sa pagkabihag sa Babilonya sa presenteng panahon?

⁶ May naeksperyensiyahan daw an mga Kristiyano na ano man na kaagid kan pagkabihag sa Babilonya? Sa laog nin dakul na taon, sinasabi kan magasin na ini na an mga lingkod nin Diyos sa presenteng panahon nagin bihag kan Babilonya kan 1918 asin pinatalingkas sinda diyan kan 1919. Pero, huli sa mga dahilan na tutukaron niyato sa artikulong ini asin sa masunod, mahihiling niyato kun taano ta kaipuhan na baguhon an pakasabot na iyan.

⁷ Pag-isipan ini: An Dakulang Babilonya an pambilog na kinaban na imperyo nin palsong relihiyon. Kaya tanganing masabing nagin bihag kan Babilonya an mga lingkod nin Diyos kan 1918, dapat na nagin uripon sinda kan palsong relihiyon kan panahon na iyan, sa ano man na paagi. Pero ipinapahiling kan mga katunayan, na sa mga dekada  bago an Giyera Mundiyal I, dai nagigin uripon kan Dakulang Babilonya an linahidan na mga lingkod nin Diyos kundi minabutas na sinda diyan. Totoong pinersegir an mga linahidan sa panahon kan Giyera Mundiyal I, pero an persekusyon na ini sa pangkagabsan hali sa mga awtoridad sa gobyerno, bako sa Dakulang Babilonya. Kaya, dai talaga puwedeng kan 1918 nagin bihag kan Dakulang Babilonya an banwaan ni Jehova.

8. Ipaliwanag kun paano naatian an tunay na Kristiyanismo. (Hilingon an ritrato sa kapinunan kan artikulo.)

⁸ Kan Pentecostes 33 C.E., rinibong Judio asin proselita an linahidan kan banal na espiritu. An bagong mga Kristiyanong ini nagin “sarong lahing pinili, sarong katiripunan nin mga saserdoteng naglilingkod bilang mga hadi, sarong banal na nasyon, sarong banwaan na kinua bilang espesyal na pagsadiri.” (Basahon an 1 Pedro 2:9, 10. *) Sagkod na nabubuhay an mga apostol, padagos nindang maingat na binantayan an mga kongregasyon kan banwaan nin Diyos. Pero, lalo na kan magadan an mga apostol, may mga lalaking nagtaram “nin mga bagay na biribid tanganing irayo an mga disipulo asin pasunudon sa sainda.” (Gibo 20:30, NW; 2 Tes. 2:6-8) Dakul sa mga lalaking ini an may mga katungdan sa kongregasyon; naglilingkod sinda bilang mga paraataman, pero kan huri bilang “mga obispo.” Nagkakaigwa na nin mga lider nin relihiyon, dawa ngani sinabi kaidto ni Jesus sa saiyang mga parasunod: “Kamo gabos magturugang.” (Mat. 23:8) An iba sa mga lalaking ini nagagayunan sa mga pilosopiya ni Aristotle saka ni Plato asin itinukdo an palsong mga katukduan nin relihiyon, kaya luway-luway kaiyan na naatian an dalisay na katukduan kan Tataramon nin Diyos.

9. Ipaliwanag kun paano nakua kan apostatang Kristiyano an suporta kan Estado nin Roma asin kun ano an nagin resulta kaiyan.

⁹ Kan 313 C.E., legal na minidbid kan paganong Romanong Emperador na si Constantino an apostatang pormang ini nin Kristiyanismo bilang sarong relihiyon. Puon kan panahon na iyan, nagtitinabangan na an Simbahan asin an Estado. Halimbawa, pagkatapos kan pakipagtipon ni Constantino sa mga lider nin relihiyon, na inapod na Konsilyo nin Nicea, ipinaapon niya sa ibang nasyon an pading si Arius huling habo kaining midbidon si Jesus bilang Diyos. Pag-abot nin panahon, sa pamamahala ni Emperador Teodosio I (379-395 C.E.), ginibong opisyal na relihiyon kan Imperyo nin Roma an Iglesiya Katolika, an nagin apod sa naatian na porma nin Kristiyanismo. Sinasabi kan mga istoryador na nagin “Kristiyano” an paganong Roma kan panahon na iyan nin ikaapat na siglo. Pero an totoo, kan panahon na iyan, nagin miyembro kan Dakulang Babilonya an apostatang Kristiyano huling uminiba ini sa paganong mga relihiyosong organisasyon kan Imperyo nin Roma. Dawa arog kaiyan, may dikit na linahidan na arog-trigong mga Kristiyano na ginigibo an pinakamakakaya ninda tanganing sambahon an Diyos, pero napuot sinda kan dakul na arog-duot na apostatang Kristiyano. (Basahon an Mateo 13:24, 25, 37-39.) Talagang bihag sinda kan Babilonya!

10. Sa anong basehan kinuwestiyon kan nagkapirang sinserong tawo an mga katukduan kan simbahan kan inot na pirang siglo pagkagadan ni Cristo?

¹⁰ Pero, sa inot na pirang siglo pagkagadan ni Cristo, dakul pa an nakakabasa kan Bibliya, magsalang sa lengguwaheng Griego o Latin. Kaya puwede nindang ikumparar an mga katukduan sa Tataramon nin Diyos sa mga doktrina kan simbahan. Asin basado sa nabasa ninda sa Bibliya, an nagkapira sa sainda kinuwestiyon an bakong maka-Kasuratan na mga katukduan kan simbahan, pero peligroso kun sasabihon ninda sa iba an saindang opinyon, puwede pa ngani ninda iyan na ikagadan.

11. Paano nakontrol kan mga lider nin simbahan an Bibliya?

 ¹¹ Sa paglihis nin panahon, pipira na sana an naggagamit kan lengguwaheng Griego asin Latin, asin kinontra kan simbahan an mga paghihinguwang itradusir an Tataramon nin Diyos sa mga lengguwaheng nasasabutan kan mga tawo. Kaya, solamenteng mga lider nin simbahan asin iba pang edukadong tawo an nakakabasa kan Bibliya, dawa ngani an iba sa sainda bako man matibay bumasa saka sumurat. An siisay man na kumontra sa mga itinutukdo kan simbahan pinapadusahan nin grabe. Kinaipuhan kan maimbod na linahidan na mga lingkod nin Diyos na maingat na magtiripon sa saradit na grupo—kun makakapagtiripon sinda. Arog kan kamugtakan sa nainot na pagkabihag sa Babilonya, dai nagigibo sa organisadong paagi kan linahidan na “mga saserdoteng naglilingkod bilang mga hadi” an saindang mga gibuhon. Kontroladong marhay nanggad kan Dakulang Babilonya an mga tawo!

12, 13. Anong duwang bagay an nakatabang sa medyo pagluya kan kontrol kan Dakulang Babilonya sa mga tawo? Ipaliwanag.

¹² Maabot pa daw an panahon na talingkas asin hayagan na masasamba kan tunay na mga Kristiyano an Diyos sa paaging inuuyunan niya? Iyo nanggad! Nagpuon nang sumirang an espirituwal na liwanag sa madiklom na kinaban huli sa duwang mahalagang bagay. An inot iyo an pagkaimbento kan movable type na makinang pang-imprenta sa kabangaan kan ika-15 siglo. Bago magkaigwa nin mga pang-imprenta sa mga nasyon sa Sulnupan, kinokopya nin mano-mano an Bibliya, sarong masakiton na trabaho. Bihira asin mahal an mga kopya kan Bibliya kaidto. May nagsabi na inaabot nin sampulong bulan an sarong ekspertong parakopya tanganing makagibo nin saro sanang kopya kan Bibliya! Dugang pa, mahalon an mga materyales (pergamino) na sinusuratan kan mga parakopya. Pero kun gamit an makinang pang-imprenta asin papel—sarong mas praktikal na alternatiba—makakaprodusir  an sarong ekspertong paraimprenta nin 1,300 na pahina kada aldaw!

¹³ An ikaduwa iyo an nagin desisyon kan nagkapirang makusog an buot na lalaki, sa kapinunan kan ika-16 na siglo, na itradusir an Tataramon nin Diyos sa mga lengguwaheng tinataram kan ordinaryong mga tawo. Ginibo ninda iyan dawa aram nindang puwedeng mangahulugan iyan kan saindang buhay. Nakubhanan an simbahan. Puwedeng magin peligrosong armas an Bibliya pag napasakamot iyan nin saro na may takot sa Diyos; kaya natakot nanggad an mga lider nin simbahan! Kan puwede nang makakua nin Bibliya an mga tawo sa nasasabutan nindang lengguwahe, binasa ninda iyan. Asin mantang nagbabasa, ihinapot ninda: ‘Sain man mababasa sa Bibliya an dapit sa purgatoryo? an dapit sa may bayad na mga misa para sa gadan? an dapit sa mga papa asin kardinal?’ Nainsulto an simbahan. Para sa sainda, mayong deretso an mga tawo na kuwestiyunon an mga lider kan simbahan! Kaya, nagbalos sinda. Idineklarar nindang nagkasala nin erehiya an mga lalaki asin babayi na isinikwal an mga katukduan kan simbahan, na an nagkapira sa mga katukduan na iyan basado sa paganong mga pilosopiya ni Aristotle asin Plato—mga lalaking nabuhay bago mamundag si Jesu-Cristo. An simbahan an nagsesentensiya nin kagadanan asin an Estado an nagpapautob kaiyan. Ginibo ninda iyan tanganing matakot nang magbasa kan Bibliya asin magkuwestiyon sa simbahan an mga tawo. Sa parati, nagin epektibo an pamamaaging iyan. Pero, may pirang makusog an buot na mga tawo an dai natakot sa Dakulang Babilonya. Nanumpungan na ninda an katotoohan sa Tataramon nin Diyos—asin gusto ninda na makaaram nin urog pa! Parani na nin parani an pagkatalingkas sa pagkabihag sa palsong relihiyon.

14. (a) Anong mga kamugtakan an nakatabang tanganing urog pang masabutan an katotoohan sa Bibliya kan huring mga dekada kan ika-19 siglo? (b) Paano hinanap ni Brother Russell an katotoohan?

¹⁴ Dakul sa mga napapaha sa katotoohan sa Bibliya an nagdulag pasiring sa mga nasyon na bakong gayong maimpluwensiya an simbahan. Gusto nindang diyan magbasa asin mag-adal, dangan pag-ulayan an mga nanudan ninda na mayo nin nagdidikta kan dapat nindang paniwalaan. An saro sa mga nasyon na iyan iyo an Estados Unidos, na diyan pinunan ni Charles Taze Russell asin kan pira niyang kairiba an sistematikong pag-adal sa Bibliya kan huring mga dekada kan ika-19 siglo. Sa primero, an katuyuhan ni Brother Russell iyo na aramon kun arin na relihiyon an nagtutukdo kan katotoohan. Maingat niyang ikinumparar an mga katukduan kan manlain-lain na relihiyon, pati an mga relihiyon na bakong Kristiyano, sa kun ano an sinasabi kan Bibliya. Dai nahaloy, nahiling niyang mayo ni saro sa mga relihiyon na idto an lubos na nagsusunod sa Tataramon nin Diyos. May panahon kaidto na nakipag-ulay siya sa nagkapirang lider nin relihiyon sa lugar ninda huling naglalaom siya na aakuon asin itutukdo ninda sa saindang mga miyembro an mga katotoohan hali sa Bibliya na nadiskubre niya asin kan saiyang mga kairiba. Pero, dai interesado an mga lider nin relihiyon. Narealisar kan Mga Estudyante sa Bibliya an katotoohan: Dai puwedeng magkaigwa nin ano man na koneksiyon sa mga determinadong nangangapot sa palsong relihiyon.—Basahon an 2 Corinto 6:14.

15. (a) Kasuarin nagin bihag kan Dakulang Babilonya an mga Kristiyano? (b) Anong mga hapot an sisimbagon sa masunod na artikulo?

¹⁵ Sa artikulong ini, nanudan niyato na nagin bihag kan Babilonya an tunay na mga Kristiyano dai nahaloy pagkagadan kan huring apostol. Pero may nagkapira pang hapot na kaipuhan masimbag: Ano an dugang pang patunay na sa mga dekada bago an 1914, dai na nagigin uripon kan Dakulang Babilonya an linahidan kundi minabutas na sinda diyan? Totoo daw na naanggot si Jehova sa saiyang mga lingkod huling nagluway-luway sinda sa saindang gibuhon na paghuhulit kan panahon kan Giyera Mundiyal I? Ikinompromiso daw kan nagkapira niyatong tugang an saindang Kristiyanong neutralidad kan panahon na iyan kaya napaanggot ninda si Jehova? Ultimo, kun nagin bihag kan palsong relihiyon an mga Kristiyano puon kan ikaduwang siglo C.E., kasuarin sinda napatalingkas? Magagayon na hapot ini na sisimbagon sa masunod na artikulo.