Kinakaipuhan na Marhay an Karangahan!
Kinakaipuhan na Marhay an Karangahan!
“Uya! an mga luha kan mga inaapi, alagad mayo sindang pararanga; asin sa kampi kan saindang mga paraapi igwa nin kapangyarihan, kaya mayo sinda nin pararanga.”—ECLESIASTES 4:1.
NAGHAHANAP daw kamo nin karangahan? Naghihimuyamot daw kamo nin panranga tanganing mahale an pagkadesesperar? Gustong-gusto daw nindo nin ranga tanganing makaginhawa sa buhay na rinaot nin labi-labing pagdusa asin mapait na mga eksperyensia?
May panahon na kita nangangaipong marhay nin karangahan asin pagparigon sa boot. Ini huli ta kadakol kan bagay sa buhay na nagtatao nin kamondoan. Kita gabos nangangaipong protehiran, paogmahon, kugoson. An nagkapira sa sato gurang na asin dai naoogma manongod dian. An iba nadedesganar na marhay ta an buhay dai nagin siring sa linalaoman. An iba pa naaaburido sa bareta hale sa laboratoryo nin patolohiya.
Dugang pa, pipira an madiskutir na an mga pangyayari sa satong panahon nagbunga nin dakulang pangangaipo nin karangahan asin paglaom. Durante kan nakaaging siglo sana, labing sanggatos milyones katawo an nagadan sa guerra. * Haros gabos sinda may nabayaan na nagmomondong pamilya—mga ina asin ama, mga tugang na babae asin lalaki, mga balo asin ilo—na nangangaipong marhay nin ranga. Ngonyan, labing sarong bilyon katawo an nabubuhay sa labi-labing kadukhaan. An kabanga kan populasyon sa kinaban mayo nin kakayahan na magkaigwa nin regular na medikal na pagbolong asin kinakaipuhan na mga bolong. Sa mga tinampo nin maating darakulang siudad nagbabaragbarag an minilyon na abandonadong aki, na an dakol nagdodroga asin nagpapatotot. Minilyon na dulag an nanruruluya na sa mga kampo na masakiton an kamugtakan.
Minsan siring, an mga kabilangan—minsan ngani tibaad nakapahihiro—dai nagsasabi kan indibiduwal na kolog asin makuring sakit na naeeksperyensiahan nin nagkapira sa saindang personal na buhay. Halimbawa, estudyare si Svetlana, sarong hoben na babaeng taga Balkanes na namundag sa kaherakherak na kadukhaan. * “Tanganing makakua nin kuarta,” sabi nia, “isinubol ako kan sakong mga magurang na makilimos o maghabon. Naggrabe an kamugtakan sa pamilya sagkod na ako nagin biktima nin incesto. Nakakua ako nin trabaho bilang serbidora, asin an ina ko, na nagreresibi kan kuartang ginaganar ko, nagsabi na kun mawaran ako nin trabaho, mahugot sia. An gabos na ini nagdara sa sako sa pagpapatotot. Ako kaidto 13 anyos pa sana. Pag-abot nin panahon, nagbados ako asin nagpaaborsion. Sa edad na 15, an itsura ko garo na 30 anyos.”
Si Laimonis, sarong hoben na lalaking taga Latvia, isinasaysay an dapit sa pangangaipo nin karangahan asin an mamondong mga memorya na nagin dahelan kan saiyang pagmondo nin makuri. Sa edad na 29, naaksidente sia sa kotse na ikinaparalisar nia poon sa habayan pababa. Biyo siang nawaran nin paglaom asin nagparainom nin inomon na de alkohol. Pakalihis nin limang taon saro na siang baldado—sarong paralisadong alkoholiko na mayo nin paglaom. Saen sia puedeng kumua nin karangahan?
O isip-isipa si Angie. An saiyang agom tolong beses na nagpaoperar sa hotok na kan enot ikinaparalisar nia nin parsial. Dangan, limang taon pakalihis kan huring operasyon, naaksidente sia nin grabe, na ikinagadan kutana nia. Kan an saiyang misis palaog sa emergency room asin maheling an saiyang agom na nakahigda duman na daing animo pakatapos na maeridong marhay sa payo, aram nia na may nagdadangadang na trahedya. An ngapit nia asin kan saiyang pamilya magigin masakit. Paano sia makanonompong nin suporta asin pagparigon sa boot?
Para ki Pat, an sarong aldaw sa tiglipot kaidtong pirang taon na an nakaagi garo baga normal an pagpoon. Minsan siring, an suminunod na tolong aldaw napara sa saiyang memorya. Kan huri sinabi sa saiya kan saiyang agom na pakatapos na magkolog nin grabe an saiyang daghan, sia biyong inatake sa puso. An saiyang puso nagpoon na magkutab nin marikason asin paliwatliwat, dangan biyo na iyan na puminondo sa pagkutab. Puminondo an saiyang paghangos. “An totoo clinically dead na ako,” an sabi ni Pat. Alagad sa dai maaraman na paagi nabuhay sia. Dapit sa saiyang haloy na pagkaospital, sia nagsabi: “Natakot ako sa dakol na pag-eksamin, nangorogna kan hingoahon ninda na pakutabon asin papondohon an mga kalamnan kan sakong puso, siring kan ginibo kaiyan kan enot.” Ano an makatatao sa saiya kan kinakaipuhan na ranga asin ginhawa durante kan kritikal na panahon na ini?
Si Joe asin Rebecca nagadanan nin 19 anyos na aking lalaki sa sarong aksidente sa auto. “Nungka kaming may inatubang na biyong nakapanluluya sa boot,” an sabi ninda. “Minsan ngani kami, kan nakaagi, nakipagmondo na sa ibang nagadanan, dai mi talaga namatean an grabeng kolog nin puso na namamatean mi ngonyan.” Ano an posibleng makapagiginhawa sa siring na “grabeng kolog nin puso”—an makuring kamondoan dahelan sa pagkagadan nin saro na namomotan nindong marhay?
An gabos na indibiduwal na ini, asin minilyon pang iba, tunay nanggad na nakanompong nin nakalalabing marhay na gikanan nin karangahan. Tanganing maaraman kun paano man kamo makikinabang sa gikanan na iyan, tabi na ipadagos an pagbasa.
[Mga Nota sa Ibaba]
^ par. 5 Dai aram an aktuwal na kabilangan nin mga militar asin sibilyan na nagadan. Halimbawa, an 1998 libro na Facts About the American Wars nagsasabi manongod sa Guerra Mundial II sana: “An kadaklan na reperensia itinatao an total na kabilangan kan mga nagadan dahelan sa Guerra Mundial II (militar asin sibilyan) na 50 milyones alagad an dakol na nag-adal kan bagay na iyan naniniwalang marhay na an mas totoong kabilangan mas halangkaw—sagkod sa doble kan kabilangan na iyan.”
^ par. 6 Liniwat an ngaran.
[Picture Credit Lines sa pahina 3]
NACIONES UNIDAS/RINETRATO NI J. K. ISAAC
RETRATO KAN NU 146150 NI O. MONSEN