Taano ta Grabe an Karatan?

“Dai ka mag-ako nin suhol, huli ta an suhol binubuta an mga tawong malinaw an pagheling asin nakakabiribid kan mga tataramon nin matanos na mga tawo.”—Exodo 23:8.

KAIDTONG 3,500 na taon na an nakaagi, kinondenar kan Ley ni Moises an pagsuhol. Sa nag-aging mga siglo poon kaidto, nagdakol an mga ley kontra sa karatan. Minsan siring, an paggibo nin mga ley dai napapondo an karatan. Milyones na suhol an minaagi sa mga kamot aroaldaw, asin bilyones na tawo an apektadong marhay kan mga resulta.

An karatan nagin lakop na marhay asin komplikado kaya may peligro na paluyahon kaiyan an mismong pundasyon nin sosyedad. Sa nagkapirang nasyon haros mayong nahahaman apuera sana kun may pampahalnas. An suhol sa tamang persona mapangyari sa saro na makapasar sa eksaminasyon, makakua nin lisensia sa pagmaneho, makalaog sa kontrata, o manggana sa kaso. “An karatan siring sa mahibog na polusyon na nakapanluluya sa boot nin mga tawo,” an panambitan ni Arnaud Montebourg, sarong abogado sa Paris.

An pagsuhol nangorognang lakop sa kinaban nin komersio. May mga kompanya na itinatagama an un-tersio kan gabos nindang ganansia tangani sanang bayadan an maraot na mga burokrata sa gobyerno. Segun sa magasin na The Economist sa Britania, sagkod sa 10 porsiento kan $25 bilyones na ginagasto kada taon sa internasyonal na negosyo nin mga armas an ginagamit na pansuhol sa potensial na mga parokyano. Mantang nagdadakol an karatan na ini, an mga epekto nagin kapahapahamak. Durante kan nakaaging dekada, “an kapitalismong crony”​—maraot na mga gibo sa negosyo na pagpabor sa pipirang pribilehiado na igwang makosog na mga koneksion​—sinasabing rinaot an mga ekonomiya nin enterong mga nasyon.

Sa dai malilikayan na paagi, an mga pinakaapektado nin karatan asin kan pandedestroso kaiyan sa ekonomiya iyo an mga dukha​—an mga haros mayo sa kamugtakan na makasuhol. Siring sa malinaw na pagkasabi kaiyan kan The Economist, “an karatan saro nanggad na porma nin pan-aapi.” Puede daw na mahale an klaseng ini nin pan-aapi, o dai na malilikayan an karatan? Tanganing masimbag an hapot na iyan, dapat nguna niatong aramon an nagkapirang pundamental na dahelan nin karatan.

Ano an mga Dahelan nin Karatan?

Taano ta gusto kan mga tawo na magin maraot kisa onesto? Para sa nagkapira, an pagigin maraot tibaad iyo an pinakamadaling paagi​—o sa katunayan an solamenteng paagi​—na makua an gusto ninda. Kun beses, an suhol puedeng magin pasil na paagi nin paglikay sa padusa. An dakol na nakaheheling na an mga politiko, pulis, asin huwes garo baga iniignoro an karatan o ginigibo pa ngani ninda mismo iyan inaarog sana an saindang halimbawa.

Mantang nag-oorog an karatan, iyan orog na inaako sagkod na sa katapustapusi iyan magin nang paagi nin pamumuhay. An mga tawo na hababaon an sueldo nakamamate na mayo na sindang ibang magigibo. Kaipuhan sindang humagad nin suhol kun boot nindang magkaigwa nin igong  pagbuhay. Asin kun dai napapadusahan an mga nangingikil nin suhol o nagtatao kaiyan tanganing makakua nin bakong makatanosan na bentaha, pipira sana an andam na kontrahon iyan. “Huli ta an silot sa maraot na gibo dai tolos ginibo, kaya an puso kan mga aki nin tawo nagin nang biyong matagas sa paggibo nin maraot,” an obserbasyon ni Hadeng Salomon.​—Eclesiastes 8:11.

Duwang makosog na puersa an padagos na naggagatong sa karatan: kapasloan asin kahanaban. Huli sa kapasloan, an maraot na mga tawo nagbubutabutahan sa pagdusa na ibinubunga kan saindang karatan sa iba, asin ipinangangatanosan ninda an pagsuhol huli sana ta nakikinabang sinda dian. Mientras na dakol sindang nakukuang materyal na mga pakinabang, orog man na nagigin mahanab an mga naggigibo nin karatan. “An mamomoton sa pirak dai makokontento sa pirak,” an obserbasyon ni Salomon, “ni an siisay man na mamomoton sa kayamanan makokontento man sa entrada.” (Eclesiastes 5:10) Totoo, an kahanaban tibaad nakatatabang sa paghanap nin kuarta, alagad iyan danay na nagbubutabutahan sa karatan asin ilegalidad.

An saro pang bagay na dai dapat paglingawan iyo an papel kan dai naheheling na namamahala sa kinaban na ini, na inaapod kan Biblia na Satanas na Diablo. (1 Juan 5:​19; Kapahayagan 12:9) Si Satanas aktibong pinalalakop an karatan. An pinakadakulang suhol na hayag na sinabi iyo an iinalok ni Satanas ki Cristo. ‘Itatao ko sa saimo an gabos na kahadean kan kinaban kun ika lumuhod asin gumibo nin sarong akto nin pagsamba sa sako.’​—Mateo 4:​8, 9.

Minsan siring, si Jesus dai napadara sa karatan, asin tinokdoan nia an saiyang mga parasunod na gumawe man nin siring. Puede daw na magin epektibong kasangkapan sa paglaban sa karatan ngonyan an mga katokdoan ni Cristo? Aanalisaron kan minasunod na artikulo an hapot na ini.