Estorya nin Buhay

“Kanigoan na Pagtubod na Dai Masibog”!

ISINAYSAY NI HERBERT MÜLLER

Pirang bulan pagkasakyada kan hukbo ni Hitler sa Netherlands, ipinagprohibir an Mga Saksi ni Jehova. Dai nahaloy, an sakong ngaran luminuwas sa listahan kan pangenot na mga hinahanap kan Nazi, asin ako hinanap na garo sarong hayop.

SARONG beses, ako pagal-pagal na sa katatago asin kadudulag kaya sinabihan ko an sakong agom na tibaad makagiginhawa pa ngani na ako madakop kan hukbo. Dangan suminabong sa isip ko an mga tataramon sa sarong awit: “Kanigoan na pagtubod na dai masibog, dawa sinasalakay kan gabos na kalaban.” * Huli sa paghorophorop sa awit na iyan kuminosog liwat ako asin nagirumdoman ko an sakong mga magurang sa Alemania asin an aldaw na kinanta kan sakong mga katood an awit na ini sa pagpaaram sa sako. Puede ko daw na ihiras sa saindo an mga memoryang ini?

An Halimbawa kan Sakong mga Magurang

Kan mamundag ako kan 1913 sa banwaan nin Copitz sa Alemania, an sakong mga magurang miembro kan Iglesia Ebangheliko. * Pakalihis nin pitong taon, kan 1920, binayaan ni Tatay an iglesia. Kan Abril 6, naghagad sia nin Kirchenaustrittsbescheinigung (Deklarasyon nin Paghale sa Iglesia). An opisyal kan rehistrasyon sibil sa banwaan nagllenar nin porma. Minsan siring, pakalihis nin sarong semana si Tatay nagbalik sa opisina na ipinaliliwanag na mayo sa deklarasyon an ngaran kan saiyang aking babae. An opisyal nagllenar nin saro na naman na dokumento na nagsasabi na an paghale sa iglesia aplikado man ki Martha Margaretha Müller. Kan panahon na idto, si Margaretha, an tugang kong babae, sangtaon may kabanga. Pag-abot sa paglilingkod ki Jehova, si Tatay bakong kontento kun bakong kompleto!

 Kan taon man sanang idto, an mga magurang ko binautismohan kan Mga Estudyante sa Biblia, an apod kaidto sa Mga Saksi ni Jehova. Kaming mga aki pinadakula ni Tatay sa estriktong paagi, alagad an saiyang kaimbodan ki Jehova nagpagin mas madali para sa samo na akoon an saiyang paggiya. An kaimbodan man an nagpahiro sa mga magurang ko na gumibo nin mga pagliliwat. Halimbawa, may panahon kaidto na dai kami tinotogotan na magkawat sa luwas kun Domingo. Minsan siring, sarong Domingo kan 1925, sinabihan kami kan samong mga magurang na kami maluwas tanganing maglakawlakaw. Nagbalon kami nin mirendalan asin naogma kami—kanigoan na pagkaliwat hale sa pagigin nalalaom sa harong sa maghapon! Sinabi ni Tatay na may nanodan siang mga punto sa sarong nakaagi pa sanang kombension na ikinorehir an saiyang punto de vista dapit sa mga aktibidad kun Domingo. Sa iba pang mga panahon, nagpaheling man sia kan iyo man sanang pagigin andam na gumibo nin pagliliwat.

Minsan ngani maluya an salud kan mga magurang ko, dai sinda nagpondo sa paghuhulit. Halimbawa, tanganing magwaras kan pulyetong Ecclesiastics Indicted nagsakay kami sa tren sarong banggi kaiba an mga miembro kan kongregasyon asin nagbiahe pasiring sa banwaan nin Regensburg, mga 300 kilometros hale sa Dresden. Kan sunod na aldaw, iwinaras mi an mga pulyeto sa bilog na banwaan, asin kan matapos, nagsakay kami sa tren papuli. Kan makapuli na kami, haros 24 oras an uminagi.

Paghale sa Harong

An pakiibaiba ko sa Jugendgruppe (Grupo nin mga Hoben) sa samong kongregasyon nakatabang man sa sako na tumalubo sa espirituwal. Kada semana, an mga hoben na labing 14 anyos nakikitagbo sa nagkapirang mas matuang tugang sa kongregasyon. Kami nagkakawat asin nagpapatugtog nin mga instrumento sa pagtugtog, nag-aadal sa Biblia, asin nag-oorolay manongod sa paglalang asin siensia. Minsan siring, kan 1932, kan ako 19 anyos na, natapos an sakong pakiibaiba sa grupo.

Kan Abril kan taon na iyan, si Tatay nakaresibi nin surat hale sa opisina kan Watch Tower Society sa Magdeburg. An Sosyedad naghahanap nin tataong magmaneho nin kotse asin gustong magpayunir. Aram ko na mawot kan mga magurang ko na ako magpayunir, alagad an pagmate ko dai ako puede. Huling pobre an mga magurang ko, nagpoon akong maghirahay nin mga bisikleta asin makinang pantahi, saka makinilya asin iba pang mga kasangkapan sa opisina, sa edad na 14. Paano ko mababayaan an sakong pamilya? Kaipuhan ninda an suporta ko. Apuera dian, bako pa ngani akong bautisado. Kinaolay ako ni Tatay asin may mga ihinapot sa sako tanganing aramon kun nasasabotan ko kun ano an kalabot sa bautismo. Kan makombensir sia kan sakong mga simbag na nakagibo na ako nin igong pag-oswag sa espirituwal tanganing mabautismohan, sia nagsabi: “Maninigo mong ipresentar an saimong sadiri para sa asignasyon na ini.” Nagpresentar ako.

Pakalihis nin sarong semana nakaresibi ako nin imbitasyon na magduman sa Magdeburg. Kan sabihan ko an sakong mga katood sa Grupo nin mga Hoben, boot ninda akong pabalonan nin sarong masinggayang awit. Nabigla sinda sa awit na pinili ko huli ta para sa sainda seryoso iyan na marhay. Sa ibong kaiyan, an nagkapira kinua tolos an saindang biolin, mandolina, asin gitara asin an gabos nag-awit: “Kanigoan na pagtubod na dai masibog, dawa sinasalakay kan gabos na kalaban; sa gati nin ano  man na grabeng sakit sa daga dai tatakigan.” Kan aldaw na idto, dai ko narealisar kun gurano ako kaparateng pakokosogon kan mga tataramon na iyan sa mga taon na maabot.

Sarong Maribok na Kapinonan

Pakatapos na mabalo kan mga tugang sa Magdeburg an sakong abilidad sa pagmaneho, ipinaniwala ninda sa sako asin sa apat pang payunir an sarong kotse, asin nagpasiring kami sa Schneifel, sarong rehion harani sa Belgium. Naaraman mi tolos na kaipuhan na marhay an samong kotse. Ikinaanggot kan Iglesia Katolika sa rehion na iyan an samong presensia, asin an mga taga duman, na sinutsutan kan mga padi, parateng naghahalat na isubol kami. Dakol na beses, dikit pa ninda kaming maabotan sa kotse kan saindang mga asada asin pantalsok.

Pakatapos kan Memorial kan 1933, an paraataman sa rehion, si Paul Grossmann, sinabihan kami na an gibohon kan Sosyedad sa Alemania ipinagprohibir. Dai nahaloy pakatapos kaiyan, an sangang opisina sinabihan ako na magduman sa Magdeburg dara an kotse, kuanon an mga literatura duman, asin ihatod iyan sa estado nin Saxony, mga 100 kilometros hale sa Magdeburg. Minsan siring, kan mag-abot ako sa Magdeburg an Gestapo (pulisiya sekreta kan Nazi) sinerrahan na an opisina kan Sosyedad. Iwinalat ko an kotse sa sarong tugang na lalaki sa Leipzig asin nagpuli ako—alagad bakong haloy.

An opisina kan Sosyedad sa Switzerland inimbitaran akong magpoon nang magpayunir sa Netherlands. Plano kong maghale bago an saro o duwang semana. Minsan siring, sinadol ako ni Tatay na magduman na tolos. Sinunod ko an sadol nia, asin sa laog nin pirang oras, naghale ako. Kan sunod na aldaw, an mga pulis nagduman sa harong kan sakong ama tanganing arestaron ako sa sahot na pagdulag sa serbisyo. Huri na sindang marhay.

Pagpopoon sa Netherlands

Kan Agosto 15, 1933, nag-abot ako sa sarong erokan nin mga payunir sa Heemstede, sarong banwaan na 25 kilometros hale sa Amsterdam. Kan sunod na aldaw, luminuwas ako tanganing maghulit na mayo lamang nin aram na tataramon na Holandes. May darang kard sa pagpatotoo, na may laog na inimprentang sermon, nagpoon ako. Kanigoan na pagparigon sa boot kan an sarong babaeng Katoliko kumua kan librong Reconciliation! Kan aldaw man sanang idto, nakapasakamot ako nin 27 pulyeto. Pagkatapos kan enot na aldaw na idto, ogmahon ako na makapaghulit liwat na talingkas.

Kan mga aldaw na idto, an mga payunir mayo nin ibang pinagkukuanan nin entrada kundi an mga kontribusyon na nareresibi kun nakapasakamot nin babasahon. An kuartang iyan an pambakal nin kakanon asin iba pang kaipuhan. Kun may natadang diit na kuarta sa katapusan kan bulan, binabaranga iyan kan mga payunir para sa personal na mga gastos. Kulang kami sa materyal, alagad sinusteniran kami ni Jehova nin igo kaya kan 1934, nakaatender ako sa kombension sa Switzerland.

Sarong Fiel na Kaibaiba

Sa kombension, naheling ko an 18 anyos na si Erika Finke. Midbid ko na sia poon kan ako nasa harong pa. Katood sia kan tugang kong babae, si Margaretha, asin kaidto pa hanga na ako sa marigon na paninindogan ni Erika sa katotoohan. Dai nahaloy pakabautismohi sa saiya kan 1932, may nagbareta sa Gestapo na si Erika habong magsabi nin “Heil Hitler!” Hinanap sia kan Gestapo asin gustong maaraman kun taano ta habo nia. Binasa ni Erika an Gibo 17:3 sa opisyal sa presinto asin ipinaliwanag nia na an Dios nagnombrar nin saro sanang tawo bilang Paraligtas, si Jesu-Cristo. “Ano igwa pang iba na kapareho mo an pagtubod?” an gustong maaraman kan opisyal. Si Erika nagsayumang tumao nin mga ngaran. Kan maghuma an pulis na sia idedetener, sinabi sa saiya ni Erika na bobooton pa niang magadan kisa magtao nin mga ngaran. Hineling sia kan pulis asin nagkurahaw: “Humale ka digdi. Magpuli ka na. Heil Hitler!”

 Pakatapos kan kombension, nagbalik ako sa Netherlands mantang si Erika nagpawalat sa Switzerland. Pero pareho mi namatean na an samong pagkakatood nagtalubo. Mantang nasa Switzerland pa, nabaretaan ni Erika na hinahanap sia kan Gestapo duman sa sainda. Nagdesisyon sia na magdanay asin magpayunir sa Switzerland. Pakalihis nin pirang bulan, pinaduman sia kan Sosyedad sa España. Nagpayunir sia sa Madrid, dangan sa Bilbao, asin kan huri sa San Sebastian, kun saen nabilanggo sia asin an saiyang kapadis dahel sa paglamag na sutsut kan klero. Kan 1935 sinda pinagbotan na humale sa España. Si Erika nagduman sa Netherlands, asin kan taon man sanang idto kinasal kami.

Nagdadangadang na mga Dagom nin Guerra

Pagkakasal mi, nagpayunir kami sa Heemstede, asin kan huri nagbalyo kami sa siudad nin Rotterdam. Duman namundag an samong aki, si Wolfgang, kan 1937. Pakalihis nin sangtaon nagbalyo kami sa siudad nin Groningen, sa amihanan kan Netherlands, kun saen nakiistar kami sa harong kan mga payunir na Aleman na si Ferdinand asin Helga Holtorf saka an saindang aking babae. Kan Hulyo 1938 sinabihan kami kan Sosyedad na an gobyernong Holandes nagpaluwas nin patanid na an mga Saksing Aleman an pagkasiudadano dai na tinotogotan na maghulit. Kan panahon man na idto, ninombrahan ako bilang lingkod sa sona (paraataman sa sirkito), asin an samong pamilya nagbalyo sa Lichtdrager (Lightbearer), an baroto kan Sosyedad na nagserbing pinakabase kan mga payunir na naghuhulit sa amihanan na parte kan Netherlands. Sa kadaklan na panahon, mayo ako sa sakong pamilya, na nagsosongko sa mga kongregasyon tanganing parigonon an boot kan mga tugang na magpadagos sa paghuhulit. Asin iyan nanggad an ginibo kan mga tugang. An nagkapira dinugangan pa ngani an saindang aktibidad. Si Wim Kettelarij sarong marahay na halimbawa.

Kan makamidbid ko si Wim, saro siang hoben na rinekonoser an katotoohan alagad sibot na marhay bilang trabahador sa oma. “Kun boot mong magkaigwa nin panahon na maglingkod ki Jehova,” an sadol ko sa saiya, “maninigo kang humanap nin ibang trabaho.” Naghanap sia. Kan huri, kan magkahelingan liwat kami, inenkaminar ko sia na magpayunir. “Alagad kaipuhan kong magtrabaho tanganing makakakan,” an simbag nia. “Makakan ka,” an pag-asegurar ko sa saiya. “Si Jehova an bahala sa saimo.” Si Wim nagpoon na magpayunir. Kan huri, dawa durante kan Guerra Mundial II, sia naglingkod bilang nagbibiaheng paraataman. Ngonyan, labi nang 80, si Wim maigot pa man giraray na Saksi. Talagang inataman sia ni Jehova.

Prohibido Asin Hinahanap

Kan Mayo 1940, mga sangtaon pagkamundag kan samong ikaduwang aki, si Reina, an hukbong Holandes suminuko asin sinakop kan mga Nazi an Netherlands. Kan Hulyo kinua kan Gestapo an opisina asin imprentahan kan Sosyedad. Kan sumunod na taon, sunod-sunod an pag-arestar sa mga Saksi, asin dinakop ako. Huling Saksi asin Aleman na nasa edad nang apodon sa serbisyo, bakong depisil na imahinaron an gigibohon sa sako kan Gestapo. Hiningoa kong akoon na sana an ideya na dai ko na noarin man maheheling liwat an sakong pamilya.

Dangan kan Mayo 1941, pinaluwas ako kan Gestapo sa bilanggoan asin pinagbotan ako na humale asin magreport sa serbisyo militar. Dai ako makapaniwala. Kan aldaw man sanang idto nagtago ako, asin kan bulan man sanang idto balik na naman ako sa gibohon sa sirkito. Iiniba ako kan Gestapo sa listahan kan pangenot na mga hinahanap kaiyan.

Kun Paano Nakapanggana an Sakong Pamilya

An sakong agom asin mga aki nagbalyo sa baryo nin Vorden sa sirangan na parte kan nasyon. Minsan siring, tanganing inaan an mga peligro para  sainda, kinaipuhan kong limitaran nin bigla an sakong mga pagsongko sa harong. (Mateo 10:16) Para sa seguridad, dai ginamit kan mga tugang an sakong tunay na ngaran, an alyas ko sana na Duitse Jan (Juan na Aleman). Pati an sakong kuatro anyos na aki, si Wolfgang, dai tinogotan na magtaram manongod ki “Tatay” kundi manongod sana ki “Ome Jan” (Tiyo Juan). Para sa saiya, masakit na marhay ini sa emosyon.

Mantang ako patagotago, si Erika an nag-aasikaso sa mga aki asin padagos sia sa paghuhulit. Kan si Reina duwang taon na, ikinakarga sia ni Erika sa kargadera kan bisikleta asin iiniiba sia sa paghuhulit sa mga baryo. Minsan ngani nagin masakit an paghanap nin kakanon, si Erika dai noarin man nakaeksperyensia nin grabeng kadaihan nin kakanon para sa pamilya. (Mateo 6:33) An sarong paraoma na Katoliko, na hinirahayan ko kaidto nin makinang pantahi, tinatawan sia nin mga patatas. Sia man an nagpapaabot ki Erika kan mga mensahe hale sa sako. Sarong beses, si Erika may binakal sa botika na binayadan nia nin sarong gulden. An kagsadiri, dahel aram nia na si Erika namumuhay nin patago asin dai nakakukua nin mga kard para sa rasyon na pagkakan, itinao sa saiya an saiyang binakal asin tinawan man nin duwang gulden. An siring na mga kapahayagan nin simpatiya nakatabang sa saiya na makatagal.—Hebreo 13:5.

Paglilingkod sa Kaibahan nin Makokosog an Boot na mga Tugang

Mientras tanto, nagpadagos ako sa pagsongko sa mga kongregasyon—minsan ngani idto sanang responsableng mga tugang na lalaki sa kongregasyon an kinakaolay ko. Huling an Gestapo pirmeng hinahanap ako, dai ako noarin man makapagdanay sa sarong lugar nin pirang oras. An kadaklan na tugang na lalaki asin babae dai tinogotan na makipag-olay sa sako. An kamidbid sana ninda idtong mga Saksi na kabilang sa saindang sadit na grupo nin pag-adal sa Biblia. Bilang resulta, pakatapos sana kan Guerra Mundial II na nadiskobre nin duwang babaeng magtugang sa laman na nag-eerok sa magkalaen na parte kan siudad na iyan na sindang duwa nagin Saksi durante kan guerra.

An paghanap nin mga matatagoan kan mga babasahon kan Sosyedad saro pa sa mga trabaho ko. Nagtatago man kami nin papel, mga makinang pan-stencil, asin mga makinilya sa paggibo nin mga kopya kan An Torrengbantayan, enkaso kaipuhanon iyan. Kun beses, an mga librong inimprenta kan  Sosyedad kinaipuhan ming ibarobalyo nin tagoan. Nagigirumdoman ko sarong beses na nagbiahe ako nin 30 karton na pano nin mga babasahon mantang naghihingoa na dai marisa—sarong makanenerbios na trabaho!

Dugang pa, inorganisar mi an pagdara nin kakanon hale sa mga oma sa sirangan na Netherlands pasiring sa mga siudad sa solnopan, minsan ngani bawal ini. Nagkakarga kami nin kakanon sa sarong karreta na guyod nin kabayo asin minapasiring sa solnopan. Pag-abot mi sa sarong salog, dai kami makaagi sa mga tulay ta guardiado iyan nin mga soldados. Imbes, ibinabalyo mi an mga karga sa sadit na mga baroto, hinahakot iyan paibong sa salog, dangan ikinakarga na naman sa saro pang karreta. Pag-abot mi sa siudad na padudumanan mi, naghahalat kami sagkod na magdiklom, hinahapinan mi an mga panaka kan kabayo, asin silensiong minaduman sa hilom na bodega nin kakanon kan kongregasyon. Hale dian, an kakanon idinidistribwir sa nangangaipong mga tugang.

Enkaso madiskobre kan hukbong Aleman an bodegang iyan nin kakanon, puede iyan na mangahulogan kan buhay nin saro. Minsan siring, nagkapirang tugang an nagboluntaryong tumabang. Halimbawa, an pamilyang Bloemink sa banwaan nin Amersfoort ipinagamit na bodega nin kakanon an saindang sala, minsan ngani an saindang harong haranihon sa sarong garison kan hukbong Aleman! An makosog an boot na mga Saksi na arog ninda isinapeligro an saindang buhay para sa saindang mga tugang.

Si Jehova tinabangan kaming mag-agom na magdanay na fiel sa gabos na taon kan pagprohibir. Kan Mayo 1945 nadaog an hukbong Aleman, asin sa katapustapusi natapos an sakong pagpatagotago. Hinagad sa sako kan Sosyedad na magpadagos na maglingkod bilang nagbibiaheng paraataman sagkod na mayo pa nin makukuang ibang tugang. Kan 1947, si Bertus van der Bijl an suminalida sa sako. * Kan panahon na idto, namundag an samong ikatolong aki, asin namirmehan na kami sa sirangan na parte kan nasyon.

Kamondoan Asin Kagayagayahan

Pagkatapos kan guerra, naaraman ko na mga sangtaon pagkahale ko sa harong tanganing magduman sa Netherlands, si Tatay nabilanggo. Duwang beses siang pinaluwas huli sa maluyang salud, alagad sa kada beses ibinibilanggo man liwat. Kan Pebrero 1938, sia ipinadara sa kampo de konsentrasyon sa Buchenwald dangan sa Dachau. Duman, kan Mayo 14, 1942, nagadan an sakong ama. Sia nagdanay na marigon asin maimbod sagkod sa katapusan.

Si Nanay ipinadara man sa kampo sa Dachau. Nagdanay sia duman sagkod na sia paluwason kan 1945. Mantang an marigon na halimbawa kan duwa kong magurang nagkontribwir nin dakula sa espirituwal na mga bendisyon na nakakamtan ko, sarong pribilehio an mag-istar sa harong mi si Nanay kan 1954. An sakong tugang na si Margaretha—na nagpayunir sa Komunistang Sirangan na Alemania poon kan 1945—uminiba man. Maski ngani si Nanay maluya an salud asin dai tataong magtaram nin Holandes, sia nagpadagos sa pakikikabtang sa paglilingkod sa langtad sagkod kan taposon nia nin fiel an saiyang daganon na buhay kan Oktubre 1957.

An kombensio

n kan 1955 sa Nuremberg, Alemania, nagin espesyal. Pagkaabot mi duman, an mga tugang na hale sa Dresden sinabihan si Erika na an saiyang ina yaon man sa kombension. Huling an Dresden kaidto sakop kan pamamahala kan Sirangan na Alemania, dai naheling ni Erika an saiyang ina sa laog nin 21 taon. Iinareglo an paghelingan, asin nagkugosan an mag-ina. Abaa kagayagayang pag-iribaiba giraray idto!

Pag-abot nin panahon, an samong pamilya nagkaigwa nin walong aki. Makamomondong marhay, nagadan an saro sa samong mga aking lalaki sa sarong aksidente sa kotse. Minsan siring, an maheling an gabos ming natatadang aki na naglilingkod ki Jehova sarong gikanan nin hararom na kagayagayahan. Naoogma kami na an samong aki na si Wolfgang asin an saiyang agom nasa gibohon sa sirkito asin na an saindang aking lalaki naglilingkod man bilang paraataman sa sirkito.

Nagpapasalamat ako na maheling mismo an pag-oswag kan gibohon ni Jehova sa Netherlands. Kan magpoon akong magpayunir digdi kan 1933, igwa nin mga sanggatos na Saksi. Ngonyan, igwa nin labi sa 30,000. Minsan ngani nagluluya na kami sa pisikal, kami ni Erika determinado sagkod ngonyan na mamuhay kaoyon kan mga tataramon sa awit na idto kan mga aldaw na nag-agi: “Kanigoan na pagtubod na dai masibog.”

[Mga Nota sa Ibaba]

[Ritrato sa pahina 23]

An “Jugendgruppe” durante nin pahingalo pakatapos nin paglilingkod sa langtad

[Ritrato sa pahina 24]

Kinobrehan mi kan mga kapwa ko payunir an teritoryo nin Schneifel. Ako 20 anyos

[Ritrato sa pahina 25]

Kaiba si Erika asin Wolfgang kan 1940

[Ritrato sa pahina 26]

Wala patoo: An sakong makoapo na si Jonathan asin an saiyang agom, si Mirjam; si Erika, ako, an sakong aki na si Wolfgang asin an saiyang agom, si Julia

[Ritrato sa pahina 26]

An sarong tugang sa bilanggoan kaiba kan sakong ama drinowing an retrato niang ini kan 1941