An mga Lugad nin Guerra

“SA GUERRA mayong nanggagana,” sabi nin sarong dating soldados na luminaban sa Guerra Mundial II. “Igwa sanang napipierde.” Dakol an maoyon sa saiya. Makatatakot an danyos nin guerra; an mga ganador siring man an mga nadaog grabe an kapierdihan. Dawa tapos na an armadong ralaban, minilyon an padagos na nagdudusa sa grabeng mga lugad nin guerra.

Anong mga lugad? Dakol sa populasyon an puedeng laglagon nin guerra, na nagwawalat nin dakulang kabilangan nin mga ilo asin balo. An dakol na natadang buhay igwa nin grabeng pisikal na mga lugad, kaiba an sikolohikong mga pilat. Minilyon an puedeng mabayaan na dukhang-dukha o tibaad mapiritan na magdurulag. Maiimahinar ta daw an pagkaongis asin kamondoan na siertong dai nahahale sa puso kan mga natatadang buhay sa siring na ralaban?

Naggagrabeng mga Lugad

An mga lugad sa puso nin mga tawo na resulta nin guerra padagos na naggagrabe sa haloy na panahon pagkatapos na isuspender an ralaban, mayo nang purutokan, asin nagpuruli na an mga soldados. An minasurunod na kapag-arakian tibaad magtanom nin hararom na kapaitan sa boot sa lambang saro. Sa paaging ini an mga lugad nin sarong guerra puedeng iyo an magin pinakadahelan kan sunod na guerra.

Halimbawa, an Tratado sa Versailles, na pinirmahan kan 1919 tanganing pormal na taposon an Guerra Mundial I, nag-imponer nin mga kondisyon sa Alemania na para sa mga siudadano kaiyan maringis asin benggatibo. Segun sa The Encyclopædia Britannica, an mga kondisyon sa tratado “ikinaanggot kan mga Aleman asin nakapukaw kan pagmawot na bumalos.” Pakalihis nin pirang taon, “an pagkaanggot sa tratadong pankatoninongan an nagin dahelan ni Hitler” asin nagin saro sa mga nakakontribwir sa Guerra Mundial II.

An Guerra Mundial II nagpoon sa Solnopan na Europa asin luminakop na nagin kabale an Balkanes. An mga lugad na ginibo sa balang saro kan mga grupong etniko sa rehion na iyan kan mga taon nin 1940 iyo an pinonan kan guerra sa Balkanes kan mga taon nin 1990. “An madahas na siklo nin pagkaongis asin pagbalos nagpadagos sa paglakop, na nakaabot sagkod sa satong presenteng panahon,” an komento kan peryodiko sa Alemania na Die Zeit.

Tanganing an katawohan makapamuhay sa katoninongan, an mga lugad nin guerra sierto nanggad na dapat na paomayan. Paano daw iyan magigibo? Ano an puedeng gibohon tanganing paraon an pagkaongis asin kamondoan? Siisay an makakapaomay sa mga lugad nin guerra?

 [Picture Credit Line sa pahina 2]

COVER: Fatmir Boshnjaku

[Picture Credit Lines sa pahina 3]

Retrato kan U.S. Coast Guard; UN PHOTO 158297/J. Isaac