Pakanompong nin Katiwasayan sa Sarong Kinaban na Pano nin Peligro

AN PAGLAKAW sa sarong lugar na tinalbongan nin mga bomba puedeng nakagagadan. Pero, bako daw na makatatabang kun igwa kamo nin mapa na nagpapaheling kan mga namumugtakan kan nakatalbong na mga bomba? Dugang pa, ipamugtak ta baga na kamo sinanay na mamidbid an manlaenlaen na nakatalbong na bomba. Malinaw nanggad, an siring na kaaraman makaiina nin dakula sa peligro na kamo mabaldado o magadan.

An Biblia ikababaing sa mapang iyan kaiba an pagsasanay sa pagmidbid sa nakatalbong na mga bomba. An Biblia igwa nin kadonongan na dai mapapantayan kun dapit sa paglikay sa mga peligro asin pag-atubang sa minalataw na mga problema sa buhay.

Mangnoha an nakapakokosog liwat sa boot na panuga na ini na manonompongan sa Talinhaga 2:​10, 11: “Kun an kadonongan lumaog sa saimong puso asin an kaaraman mismo magin nakagagayagaya sa saimo mismong kalag, an mismong kakayahan sa pag-iisip magbabantay sa saimo, an pakamansay mismo maprotehir sa saimo.” An kadonongan asin pakamansay na nasambitan digdi bakong hale sa tawo kundi hale sa Dios. “Kun dapit sa naghihinanyog sa [diosnon na kadonongan], sia mag-eerok na may katiwasayan asin dai mariribok nin takot sa kalamidad.” (Talinhaga 1:33) Helingon niato kun paano puedeng dagdagan kan Biblia an satong katiwasayan asin tabangan kita na likayan an dakol na problema.

Paglikay sa Nakagagadan na mga Aksidente

An kabilangan na ipinublikar kasuarin pa sana kan World Health Organization (WHO) nagpapaheling na an bilang nin nagagadan taon-taon sa bilog na globo dahelan sa mga aksidente sa trapiko mga 1,171,000. Haros 40 milyones na iba pa an naeerido, asin mga labing 8 milyones an panhaloyan na nababaldado.

Minsan ngani imposible an absolutong pagigin daing peligro mantang nagmamaneho, an satong personal na seguridad nadadagdagan na marhay kun kita nagsusunod sa mga ley sa trapiko. Nagtataram manongod sa mga autoridad sa gobyerno, na nagtatao asin nagpapaotob kan mga ley sa trapiko, an Biblia nagsasabi: “An lambang kalag magpasakop sa superyor na mga autoridad.” (Roma 13:1) An mga motorista na nagsususog sa hatol na ini iniinaan an peligro na maaksidente, na sa parate grabe kamakatatakot an mga resulta.

An saro pang pan-agyat na magmaneho nin maingat iyo an paggalang sa buhay. An Biblia nagsasabi manongod ki Jehova Dios: “Yaon sa saimo an gikanan nin buhay.” (Salmo 36:9) Kaya an buhay sarong balaog hale sa Dios. Bilang resulta, mayo kita nin diretso na kuanon an balaog na iyan sa siisay man o magpaheling nin kadaihan nin paggalang sa buhay, siempre, pati an sadiri mismo niatong buhay.​—Genesis 9:​5, 6.

Naturalmente, kaiba sa paggalang sa buhay an pagsegurado na an satong kotse asin harong daing peligro sa rasonableng paagi na posible. Sa suanoy na Israel, an pagigin ligtas sa peligro ipinaoorog na marhay sa gabos na aspekto nin buhay. Halimbawa,  kun nagtotogdok nin harong kaidto, hinahagad kan Ley nin Dios na an bobongan kaiyan​—na sarong lugar para sa darudakulang aktibidad kan pamilya​—igwa nin sanggaan. ‘Kaipuhan man na gumibo ka nin sanggaan para sa saimong bobongan, tanganing dai mo mabugtakan nin pagkakasala sa dugo an saimong harong huli ta [tibaad] may maholog dian.’ (Deuteronomio 22:8) Kun may maholog huli ta dai inotob an ley na ini sa pagigin ligtas sa peligro, pinapaninimbag nin Dios an kagsadiri. Daing duwa-duwa, an pag-aplikar kan mamomoton na prinsipyo sa laog kan ley na ini iinaan an mga aksidente sa pinagtatrabawohan o dawa sa pag-aling-aling.

Pakikilaban sa Nakagagadan na mga Adiksion

Segun sa WHO, igwa na ngonyan nin labing sarong bilyon na parasigarilyo sa kinaban, asin mga apat na milyon na nagagadan kada taon an ikaaatribwir sa tabako. An kabilangan na ini linalaoman na dumakol sagkod sa mga 10 milyones sa maabot na 20 sagkod 30 taon. Minilyon na iba pang parasigarilyo, siring man an mga naggagamit nin “pan-aling-aling” na mga droga, an raraoton an saindang salud asin kualidad nin buhay huli sa saindang adiksion.

Minsan ngani dai espesipikong sinasambit kan Tataramon nin Dios an pananabako asin pagdodroga, an mga prinsipyo kaiyan puedeng protehiran kita sa mga ugaleng ini. Halimbawa, an 2 Corinto 7:​1 nagsasadol: “Magpakalinig kita sa lambang ramog nin laman asin espiritu.” Mayo nin duda na an tabako asin droga nakaaati, o nakararamog, sa laman paagi sa dakol na nakadadanyar na kemikal. Dugang pa, mawot nin Dios na an satong hawak magin “banal,” na an boot sabihon dalisay asin malinig. (Roma 12:1) Dai daw kamo maoyon na an pag-aplikar kan mga prinsipyong ini iinaan an dakulang peligro sa buhay nin saro?

Paghale sa Peligrosong mga Ugale

An dakol na tawo bakong timbang sa pagkakan asin pag-inom. An mga epekto nin sobrang pagkakan puedeng kaiba an diabetes, kanser, asin helang sa puso. An pag-abuso sa inomon na de alkohol nagbubunga nin dagdag na mga problema, siring baga kan alkoholismo, cirrosis, laglag na pamilya, asin mga aksidente sa trapiko. Sa ibong naman, an labi-labing pagdieta puede man na magin nakadadanyar asin puedeng sumagkod sa nakagagadan na diperensia sa pagkakan arog kan anorexia nervosa.

Minsan ngani an Biblia bakong aadalan na libro sa medisina, iyan nagtatao nin malinaw na sadol sa pangangaipo na magin tama sana sa pagkakan asin pag-inom. “Ika, O aki ko, pagdangog asin magpakadonong, asin giyahe an saimong puso sa dalan. Dai ka makiiba sa mga makosog na parainom nin arak, sa mga paslong parakakan nin karne. Huli ta an paraburat asin paslo magigin dukha.” (Talinhaga 23:​19-21) Pero, sinasabi kan Biblia na an pagkakan asin pag-inom dapat na magin nakaoogma. “An lambang tawo kumakan asin uminom nanggad patin makaheling nin karahayan para sa gabos niang kahigosan. Iyan an balaog nin Dios.”​—Eclesiastes 3:13.

An Biblia nag-eenkaminar man nin timbang na aktitud sa pisikal na ehersisyo, na kinokompirmar na “an pagpatood sa hawak may kadikit na pakinabang.” Alagad sinasabi pa kaiyan: “An diosnon na debosyon kapakipakinabang sa gabos na bagay, mantang iyan may panuga sa buhay ngonyan asin sa madatong.” (1 Timoteo 4:8) ‘Paano,’ an tibaad ihapot nindo, ‘kapakipakinabang an diosnon na debosyon dawa ngonyan?’ Sa dakol na paagi. Apuera sa pagtao nin mahalagang marhay na espirituwal na aspekto sa buhay nin saro, an diosnon na debosyon pinatatalubo an kapakipakinabang na mga kualidad na arog kan pagkamoot, kagayagayahan, katoninongan, asin pagpopogol sa sadiri​—na gabos iyan nagkokontribwir sa sarong positibong punto de vista asin marahay na salud.​​—Galacia 5:​22, 23.

Mapait na mga Resulta nin Inmoralidad

Ngonyan, minilyon an liningawan an pagpopogol sa moral. An epidemyang AIDS saro sa mga resulta. Segun sa WHO, labing 16 milyones an nagadan na poon kan kapinonan kan epidemyang AIDS, asin sa presente, mga 34 milyones an kontaminado nin HIV, an virus na causa nin AIDS. An dakol na igwang AIDS nakua an helang paagi sa daing pili na seksuwal na pakikidorog, kontaminadong mga hiringgilya na ginamit nin mga adikto sa droga, o mga pag-ineksion nin kontaminadong dugo.

An ibang resulta nin malaswang moral kaiba an herpes, gonorrea, hepatitis B asin C, patin sipilis.  Minsan ngani an siring na medikal na mga termino dai ginamit sa mga panahon kan Biblia, an apektadong mga organo nin helang na ikinaoolakit paagi sa pagdodorog aram na kan panahon na idto. Halimbawa, ilinaladawan kan Talinhaga 7:​23 an makatatakot na resulta nin pakikisaro bilang ‘pana na minalagbas sa katoy.’ An sipilis parateng inaatake an katoy, kapareho kan hepatitis. Iyo, napapanahon asin mamomoton nanggad an hatol kan Biblia na an mga Kristiano ‘lumikay sa dugo asin sa pakikisaro’!​—Gibo 15:​28, 29.

An Siod nin Pagkamoot sa Kuarta

Sa paghihingoang yumaman tolos, an dakol na tawo isinasapeligro nin dakula an saindang kuarta. Makamomondo, an pagsapeligrong iyan sa parate nagbubunga nin kapierdihan o pagbagsak sa pinansial. Minsan siring, para sa lingkod nin Dios an Biblia nagsasabi: “Marahay pa na sia magpagal, na naggigibo nin marahay na gibo paagi sa saiyang mga kamot, tanganing may ikatao sia sa nangangaipo.” (Efeso 4:28) Totoo, an mahigos tibaad dai man pirmeng nagigin mayaman. Pero, igwa sia nin toninong na isip, paggalang sa sadiri, asin tibaad pondo pa ngani na ikadodonar nia sa may pakinabang na katuyohan.

An Biblia nagpapatanid: “Idtong mga determinadong yumaman nahoholog sa sugot asin sa siod patin sa dakol na rungaw asin nakararaot na mawot, na nagdadara sa mga tawo sa kalaglagan asin kapahamakan. Huli ta an pagkamoot sa kuarta gamot nin gabos na klase nin nakadadanyar na bagay, asin sa pag-aabot sa pagkamoot na ini an nagkapira . . . sinaksak an bilog nindang sadiri nin dakol na kakologan.” (1 Timoteo 6:​9, 10) Dai manenegaran na an dakol na “determinadong yumaman” talagang nagigin mayaman. Alagad ano an karibay? Bako daw na an saindang salud, pamilya, espirituwalidad,  asin an kualidad pa ngani kan saindang torog apektadong marhay?​—Eclesiastes 5:12.

An madonong na tawo nakasasabot na an “buhay dai minagikan sa mga bagay na saiyang nasasadirihan.” (Lucas 12:15) Kaipuhan an kuarta asin nagkapirang rogaring sa kadaklan na sosyedad. Sa katunayan, sinasabi kan Biblia na “an kuarta para sa proteksion,” alagad idinudugang kaiyan na an “bentaha nin kaaraman iyo na an kadonongan mismo nagpapadanay na buhay sa mga nakasasadiri kaiyan.” (Eclesiastes 7:12) Bakong arog nin kuarta, an tamang kaaraman asin kadonongan makatatabang sa sato sa gabos na kamugtakan, alagad nangorogna sa mga bagay na nakakaapektar sa satong buhay.​—Talinhaga 4:​5-9.

Kun an Kadonongan na Sana an Maprotehir sa Sato

An tunay na kadonongan sa dai na mahahaloy ‘pagdadanayon na buhay an mga nakasasadiri kaiyan’ sa daing kaagid na paagi​—proteksion sa marikas an pagdangadang na “dakulang kahorasaan,” kun laglagon na nin Dios an mga maraot. (Mateo 24:21) Sa panahon na iyan an mga tawo iaapon an saindang kuarta sa mga lansangan bilang “makasusurang nin makuring bagay,” segun sa Biblia. Taano? Huli ta manonodan ninda sa makolog na paagi na an bulawan asin pirak dai ninda ikababakal nin buhay durante kan “aldaw kan kabangisan ni Jehova.” (Ezequiel 7:19) Sa ibong na lado, an “sarong dakulang kadaklan,” na marahay an paghusgar na ‘nagtipon nin mga kayamanan sa langit’ paagi sa pag-enot kan espirituwal na intereses sa saindang buhay, makikinabang sa saindang seguradong pangangapital asin magkakamit nin buhay na daing sagkod sa sarong paraisong daga.​—Kapahayagan 7:​9, 14; 21:​3, 4; Mateo 6:​19, 20.

Paano ta makakamtan an tiwasay na ngapit na ini? Si Jesus nagsisimbag: “Ini nangangahulogan nin buhay na daing katapusan, an saindang paglaog sa isip nin kaaraman dapit sa saimo, na iyo sanang tunay na Dios, asin dapit sa saro na saimong sinugo, si Jesu-Cristo.” (Juan 17:3) Minilyon an nakanompong sa kaaraman na ini sa Tataramon nin Dios, an Biblia. Bako sanang may makangangalas na paglaom sa ngapit an siring na mga tawo kundi may naeeksperyensiahan man sindang katoninongan asin katiwasayan ngonyan. Siring iyan kan sinabi kan salmista: “Sa katoninongan ako mahigda asin matotorog, huli ta ika sana, O Jehova, an nagpapaontok sa sako sa katiwasayan.”​—Salmo 4:8.

May naiisip pa daw kamong ibang gikanan nin impormasyon na makatatabang na inaan an mga peligro sa saindong salud asin buhay na kapareho kan ginigibo kan Biblia? Mayo nin ibang libro na an autoridad kapareho kan sa Biblia, asin mayo nin ibang libro na makatatabang sa saindo na manompongan an tunay na katiwasayan sa kinaban ngonyan na pano nin peligro. Taano ta dai iyan siyasaton nin orog pa?

[Kahon/Ritrato sa pahina 6]

Mas Marahay na Salud Asin Orog na Katiwasayan—Sa Tabang kan Biblia

Tanganing madulagan an tunay na mga nangyayari sa buhay, an sarong hoben na babae na an ngaran Jane * nagin ugale na an paggamit nin marihuana, tabako, cocaina, ampetamina, LSD, asin iba pang droga. Makosog man siang uminom. Segun ki Jane, an agom nia iyo man. An saindang ngapit mamondo. Dangan namidbid ni Jane an mga Saksi ni Jehova. Sia nagpoon na mag-atender sa Kristianong mga pagtiripon asin magbasa kan An Torrengbantayan asin an kaibang magasin kaiyan, an Awake!, na ipinabasa man nia sa saiyang agom. Pinonan nindang duwa na mag-adal sa Biblia kaiba kan mga Saksi. Mantang nagtatalubo an saindang pag-apresyar sa halangkaw na mga pamantayan ni Jehova, nagpondo sinda sa pagdodroga. An resulta? “An bago ming buhay nagtao sa samo nin dakulang kagayagayahan,” an isinurat ni Jane pakalihis nin pirang taon. “Nagpapasalamat na marhay ako ki Jehova sa nakalilinig na puersa kan saiyang Tataramon asin sa maginhawa patin nasa marahay nang kondisyon na buhay mi ngonyan.”

An halaga nin pagigin sadiosan na empleyado ipinaheheling nin malinaw kan nangyari ki Kurt, na an trabaho kalabot an pag-asikaso kan sistema sa komputer. Kinaipuhan an bagong mga kasangkapan, asin ipinaniwala kan among ki Kurt an trabaho na makua iyan sa hababang presyo. Nakakua si Kurt nin tamang kompanya, asin napagkasundoan an presyo. Minsan siring, nasala an klerk kan kompanya sa ilinistang presyo, kaya an presyo mas hababa nin haros $40,000 (E.U.). Huling nariparo an sala, inapodan ni Kurt an kompanya, asin sinabi kan manedyer na sa saiyang 25 taon na karera, dai pa sia noarin man nakaheling nin siring na pagkasadiosan. Ipinaliwanag ni Kurt na an saiyang konsensia minolde kan Biblia. An resulta iyo na an manedyer naghagad nin 300 na kopya kan luwas kan Awake! na nagtatratar sa pagkasadiosan sa negosyo tangani na ikatao nia iyan sa saiyang mga katrabaho. Kun manongod ki Kurt, an saiyang pagkasadiosan nagresulta sa paglangkaw kan puesto.

[Nota sa Ibaba]

[Ritrato sa pahina 7]

“Ako, si Jehova, an saimong Dios, an Saro na nagtotokdo sa saimo na pakinabangon an saimong sadiri.”—ISAIAS 48:17