Si Cirilo Asin si Metodio—Mga Paratradusir kan Biblia na Nag-imbento nin Abece

“An samong nasyon bautisado pero mayo kami nin paratokdo. Ni Griego ni Latin dai mi nasasabotan. . . . Dai mi nasasabotan an nasusurat na mga letra ni an kahulogan kaiyan; kun siring sugoan sa samo an mga paratokdo na makapagpapamidbid kan mga tataramon kan Kasuratan asin kan kahulogan kaiyan.”​​—Rostislav, prinsipe kan Moravia, 862 C.E.

NGONYAN, an labing 435 milyones katawo na nagtataram nin mga lenguahe na hale sa grupo nin mga lenguaheng Eslavo may mababasang traduksion kan Biblia sa sadiri nindang tataramon. * Sa sainda, 360 milyones an naggagamit kan abeceng Cirilico. Pero, kaidtong 12 siglo na an nakaagi mayo ni nasusurat na lenguahe ni abece sa mga dialekto kan saindang mga apoon. An mga lalaki na nakatabang na itanos an situwasyon na iyan Cirilo asin Metodio an ngaran, na magtugang. Maheheling nin mga namomoot sa Tataramon nin Dios na an mga paghihingoa kan magtugang na ini na arisgado asin nag-iintrodusir nin bagong mga ideya sarong nakapupukaw nin interes na kapitulo sa kasaysayan kan pagpreserbar asin pagpalakop kan Biblia. Siisay an mga lalaking ini, asin anong mga balakid an inatubang ninda?

“An Pilosopo” Asin an Gobernador

Si Cirilo (827-​869 C.E., na an orihinal na ngaran Constantino) asin si Metodio (825-​885 C.E.) namundag sa sarong nobleng pamilya sa Tesalonica, Grecia. An Tesalonica kaidto siudad na duwang lenguahe an ginagamit; an mga nag-iistar duman nagtataram nin Griego asin nin sarong klase nin Eslavo. An presensia nin balakid na Eslavo asin an dayupot na relasyon kan mga siudadano kaiyan saka kan mga komunidad na Eslavo sa palibot tibaad nagtao ki Cirilo asin Metodio kan oportunidad na magkaigwa nin pamilyar na kaaraman sa lenguahe kan mga Eslavo sa timog. Asin sinabi pa ngani nin sarong biograpo ni Metodio na an saindang ina may dugong Eslavo.

Pagkagadan kan saiyang ama, si Cirilo nagbalyo sa Constantinopla, an kabisera kan Imperyo Bizantino. Duman nag-adal sia sa imperyal na unibersidad asin nakiasosyar sa sikat na mga edukador. Nagin siang namamahala sa libreriya kan Hagia Sofia, an pinakaprominenteng simbahan sa Sirangan, asin sa huri nagin propesor nin pilosopiya. Sa katunayan, nin huli sa saiyang akademikong mga nagibo, si Cirilo binansagan na An Pilosopo.

Mientras tanto, an nagin karera ni Metodio kapareho kan saiyang ama​—politikal na administrasyon. Naabot nia an ranggo nin arcon (gobernador) sa sarong pinakasaporong distritong Bizantino na dakol na Eslavo an nag-iistar. Minsan siring, naglaog  sia sa sarong monasteryo sa Bitinia, Asia Minor. Si Cirilo nag-iba sa saiya duman kan 855 C.E.

Kan 860 C.E., isinugo kan patriarka kan Constantinopla an magtugang sa sarong misyon sa ibang nasyon. Pinaduman sinda sa Kazar, sarong banwaan na nag-iistar sa amihanan-sirangan kan Dagat na Itom, na nag-aalangan pang mamili sa Islam, Judaismo, asin Kristianismo. Kan sia pasiring duman, si Cirilo nagdanay nin kadikit na panahon sa Kersoneso, sa Crimea. Naniniwala an nagkapirang intelektuwal na nakanood sia duman nin Hebreo saka Samaritano asin na trinadusir nia an sarong gramatikang Hebreo sa lenguahe kan Kazar.

Sarong Kahagadan Hale sa Moravia

Kan 862 C.E., si Rostislav, prinsipe kan Moravia (an sirangan na Checia, solnopan na Eslovaquia, asin solnopan na Hungaria sa presenteng aldaw), nagpadara sa Bizantinong si Emperador Miguel III kan kahagadan na yaon sa enot na parapo​—na magsugo sia nin mga paratokdo kan Kasuratan. An mga siudadano kan Moravia na nagtataram nin Eslavo ikinaintrodusir na sa mga katokdoan kan iglesia nin mga misyonero hale sa kahadean na Franco sa Sirangan (ngonyan Alemania asin Austria). Minsan siring, nahahadit si Rostislav sa politikal asin eklesiastikong impluwensia kan mga tribong Germanico. Linaom nia na an relihiosong koneksion sa Constantinopla makatatabang na an saiyang nasyon magdanay na may autonomiya sa politika asin relihion.

Nagdesisyon an emperador na isugo si Metodio asin Cirilo sa Moravia. Sa akademiko, edukasyonal, asin linguistikong paagi, an magtugang preparadong marhay na mangenot sa siring na misyon. Sinasabi sa sato nin sarong biograpo kan ikasiyam na siglo na an emperador, sa pagsadol sa sainda na paduman sa Moravia, nangatanosan: “Pareho kamo propiong taga Tesalonica, asin an gabos na taga Tesalonica purong Eslavo an tataramon.”

Naglataw an Sarong Abece Asin Traduksion kan Biblia

Durante kan mga bulan bago sinda humale, nag-andam si Cirilo para sa misyon paagi sa pag-imbento nin nasusurat na abece para sa mga Eslavo. Sinasabi na malinaw an pagdangog nia sa ponetika. Sa siring, ginagamit an mga letrang Griego asin Hebreo, hiningoa niang tawan nin letra an kada tanog nin tataramon sa Esclavonio. * Naniniwala an nagkapirang parasiyasat na dakol nang taon na saiyang ibinubugtak an pundasyon para sa siring na abece. Asin, sagkod ngonyan dai segurado an eksaktong porma kan abece na ginibo ni Cirilo.​—Helingon an kahon na “Cirilico o Glagolica?”

 Kadungan kaiyan, ilinansar ni Cirilo an marikas na sistema nin pagtradusir kan Biblia. Segun sa tradisyon, nagpoon sia paagi sa pagtradusir hale sa Griego pasiring sa Esclavonio kan enot na frase kan Ebanghelyo ni Juan, na ginagamit an abeceng bagong maimbento: “Sa kapinonan iyo an Tataramon . . .” Dangan trinadusir ni Cirilo an apat na Ebanghelyo, an mga surat ni Pablo, asin an librong Mga Salmo.

Solo daw siang nagtrabaho? Posibleng marhay na nagtabang si Metodio sa trabaho. Dugang pa, sinasabi kan librong The Cambridge Medieval History: “Pasil imahinaron na [si Cirilo] nagpatabang sa iba, na segurado na enot sa gabos mga propiong Eslavo na naedukar sa Griego. Kun sisiyasaton niato an pinakasuanoy na mga traduksion, . . . yaon sa sato an pinakamarahay na prueba nin nagprogreso nang marhay na pagsabot sa lenguaheng Esclavonio, na dapat na iatribwir sa mga katabang na Eslavo mismo.” An ibang kabtang kan Biblia natapos sa huri ni Metodio, arog kan maheheling niato.

“Garo mga Uwak sa Ibabaw nin Kulago”

Kan 863 C.E., pinonan ni Cirilo asin Metodio an misyon ninda sa Moravia, na duman sinda mainit na inako. Kaiba sa trabaho ninda an pagtokdo sa sarong grupo nin mga taga duman kan bagong maimbentong nasusurat na mga letrang Esclavonio, apuera sa pagtradusir kan Biblia asin liturhiya.

Minsan siring, bakong gabos madali. Determinadong kinontra kan klerong Franco sa Moravia an paggamit nin Esclavonio. Pinangaptan ninda an teoriyang tolo sanang lenguahe an dapat na gamiton, na marigon na nagtutubod na solamente an Latin, Griego, asin Hebreo an puedeng gamiton sa pagsamba. Sa paglaom na makua an suporta kan papa sa nasusurat na lenguahe na bago nindang maimbento, an magtugang nagbiahe pa-Roma kan 867 C.E.

Sa pagpasiring, sa Venecia, nakaenkuentro na naman ni Cirilo asin Metodio an sarong grupo nin mga klerigong Latin na nagtutubod na tolo sanang lenguahe an dapat na gamiton. Sinasabi sa sato nin sarong biograpo ni Cirilo kan Edad Media na inatake sia kan lokal na mga obispo, padi, asin monghe na “garo mga uwak sa ibabaw nin kulago.” Segun sa salaysay na iyan, nagsimbag si Cirilo paagi sa pagsitar kan 1 Corinto 14:​8, 9: “Huli ta sa katotoohan, kun an trumpeta tumanog nin bakong sayod, siisay an mag-aandam para sa pakilaban? Sa siring man na paagi, kun dai kamo magtaram paagi sa dila nin tataramon na pasil na masabotan, paano maaaraman kun ano an itinataram? Sa katotoohan, kamo magtataram sa doros.”

Kan sa katapustapusi an magtugang umabot sa Roma, si Papa Adriano II nagtao nin lubos na pag-aprobar sa paggamit ninda nin Esclavonio. Pakalihis nin nagkapirang bulan, asin mantang yaon pa sa Roma, naghelang nin grabe si Cirilo. Pakalihis nin mayo pang duwang bulan, sia nagadan sa edad na 42.

Inenkaminar ni Papa Adriano II si Metodio na bumalik sa trabaho sa Moravia asin sa banwaan nin Nitra, na yaon sa inaapod ngonyan na Eslovaquia. Sa kamawotan na pakosogon an impluwensia nia sa lugar na iyan, tinawan kan papa si Metodio nin mga surat na nag-aaprobar sa paggamit kan Esclavonio asin ini ninombrahan niang arsobispo. Minsan siring, kan 870 C.E., inarestar kan obispong Franco na si Hermanric, sa tabang ni Prinsipe Svatopluk kan Nitra, si Metodio. Napreso sia sa laog nin duwa may kabangang taon sa sarong monasteryo sa timog-sirangan na Alemania. Sa katapustapusi, ipinagboot ni Papa Juan VIII, an kasalihid ni Adriano II, na paluwason si Metodio, ibinalik nia sia sa saiyang diosesis, asin kinompirmar giraray an suporta kan papa sa paggamit nin Esclavonio sa pagsamba.

Alagad nagpadagos an pagkontra kan klerong Franco. Mapangganang idinepensa ni Metodio an saiyang sadiri tumang sa mga sahot na erehiya, asin sa kahurihurihi nakua nia ki Papa Juan VIII an sarong orden na malinaw na nag-aautorisar sa paggamit nin Esclavonio sa simbahan. Arog kan inadmitir kan presenteng papa, si Juan Paulo II, an buhay ni Metodio ginamit “sa mga pagbiahe, kakulangan sa ikabubuhay, pagdusa, oposisyon asin paglamag, . . . pati pa ngani sa maringis na pagkabilanggo.” Kabaliktaran sa tibaad linalaoman, ini sa kamot nin mga obispo asin prinsipe na pabor sa Roma.

Natradusir an Bilog na Biblia

Sa ibong kan daing herak na oposisyon, natapos ni Metodio, sa tabang nin nagkapirang estenograpo, an pagtradusir sa Esclavonio kan natatada pang kabtang kan Biblia. Segun sa tradisyon, natapos nia an dakulaon na trabahong ini sa laog sana  nin walong bulan. Minsan siring, dai nia trinadusir an apokripal na mga libro kan mga Macabeo.

Ngonyan, bakong pasil na husgaran nin eksakto an kualidad kan traduksion na ginibo ni Cirilo asin Metodio. Pipira na sana an yaon na kopya nin manuskrito na harani sa petsa kan enot na traduksion. Paagi sa pagsiyasat sa bihirang mga naenot na sampol na iyan, naririsa nin mga linguista na an traduksion eksakto asin natural na natural. Sinasabi kan librong Our Slavic Bible na an magtugang “kinaipuhan na umimbento nin dakol na bagong termino asin frase . . . Asin ini gabos ginibo ninda na makangangalas an pagkaeksakto [asin] pinayaman nindang marhay an bokabularyo kan lenguaheng Eslavo na dai pa nangyari kaidto.”

Sarong Pamana na Nagdadanay

Pagkagadan ni Metodio kan 885 C.E., an mga disipulo nia pinahale sa Moravia kan mga kalaban nindang Franco. Nagpaili sinda sa Bohemia, timog na Polandia, asin Bulgaria. Sa siring, an trabaho ni Cirilo asin Metodio ipinagpadagos asin sa katunayan pinalakop. An lenguaheng Esclavonio, na tinawan nin nasusurat saka mas permanenteng porma kan magtugang, nagin sikat, nagtalubo, asin sa huri nagin laen-laen. Ngonyan, an grupo nin mga lenguaheng Esclavonio may 13 laen-laen na lenguahe asin dakol na dialekto.

Dugang pa, an arisgadong mga paghihingoa ni Cirilo asin Metodio sa pagtradusir kan Biblia nagkabunga sa laen-laen na traduksion kan Kasuratan sa Esclavonio na yaon ngonyan. An minilyon na nagtataram kan mga lenguaheng ini nakikinabang sa pagkaigwa kan Tataramon nin Dios sa saindang lokal na tataramon. Sa ibong nin mapait na oposisyon, abaa katotoo kan mga tataramon: ‘An tataramon kan satong Dios magdadanay sagkod sa panahon na daing talaan’!​—Isaias 40:8.

[Mga Nota sa Ibaba]

[Kahon sa pahina 29]

Cirilico o Glagolica?

An klase kan abece na ginibo ni Cirilo nakapukaw nin dakulang kontrobersia, ta dai segurado nin mga linguista kun anong abece idto. An abece na inaapod Cirilico basadong marhay sa abeceng Griego, na may mga sarong dosenang dagdag na letra na inimbento tanganing magrepresentar sa mga tanog na Esclavonio na mayo sa Griego. Minsan siring, an nagkapira sa pinakaenot na mga manuskritong Esclavonio naggagamit nin laen na marhay na nasusurat na mga letra, na inaapod na Glagolica, asin an nasusurat na mga letrang ini an pinaniniwalaan nin dakol na intelektuwal na iyo an inimbento ni Cirilo. An nagkapira sa letrang Glagolica minalataw na gikan sa surusurumpay na Griego o Hebreo. An nagkapira tibaad kinua sa mga diakritiko kan Edad Media, alagad an kadaklan orihinal asin komplikadong mga gibo. An Glagolica garo baga napapalaen na marhay asin orihinal na gibo. Minsan siring, Cirilico an nagin nasusurat na mga letrang Ruso, Ucrainiano, Serbiano, Bulgario, asin Macedonio sa presenteng panahon, apuera sa 22 pang lenguahe, na an nagkapira bakong Esclavonio.

[Artwork—Cyrillic and Glagolitic characters]

[Mapa sa pahina 31]

(Para sa aktuwal na format, hilingon an publikasyon)

Dagat Baltiko

(Polandia)

Bohemia (Checia)

Moravia (Sir. na Checia, Sol. na Eslovaquia, Sol. na Hungaria)

Nitra

KAHADEAN NA FRANCO SA SIRANGAN (Alemania & Austria)

ITALIA

Venecia

Roma

Dagat Mediterraneo

BULGARIA

GRECIA

Tesalonica

(Crimea)

Dagat na Itom

Bitinia

Constantinople (Istanbul)

[Ritrato sa pahina 31]

Sarong Biblia na Esclavonio sa tekstong Cirilico kaidtong 1581

[Credit Line]

Biblia: Narodna in univerzitetna knjižnica-Slovenija-Ljubljana