Dumiretso sa laog

Dumiretso sa mga laog

Kapitulo Sais: Kinaherakan ni Jehova Dios an Natatada

Kapitulo Sais: Kinaherakan ni Jehova Dios an Natatada

Hula ni IsaiasLiwanag Para sa Bilog na Katawohan I

Kapitulo Sais: Kinaherakan ni Jehova Dios an Natatada

Isaias 4:2-6

1, 2. Ano an ihinula ni propeta Isaias may labot sa Juda asin Jerusalem?

UMINABOT an makosogon na bagyo sa sarong rehion na dakol an populasyon. An makosog na doros, garo sulog na oran, asin grabeng baha uminagi dara an grabeng pandestroso, na nangaba nin mga harong, nanraot nin mga pananom, asin nangadan. Alagad ta dai nahaloy nakalihis an bagyo, asin suminunod dian an kalmadong panahon. Para sa mga nakaligtas, iyan panahon nin pagbabalik sa dati asin pagtogdok liwat.

2 Si propeta Isaias may ihinulang kaagid kaiyan may labot sa Juda asin Jerusalem. Parani nang parani an dagom nin bagyo kan paghokom nin Dios​—asin iyan may marahay na dahelan! Magabat an kasalan kan nasyon. An daga pinano kan mga namamahala sagkod kan banwaan nin inhustisya asin pagpabolos nin dugo. Paagi ki Isaias, ibinuyagyag ni Jehova an kasalan kan Juda asin nagpatanid Sia na hohokoman Nia an nagkasalang nasyon na iyan. (Isaias 3:25) An daga nin Juda biyong magagaba pagkatapos kan bagyong ini. Seguradong ikinamondo ni Isaias an tinatanaw na iyan.

3. Ano an maogmang bareta sa ipinasabong na mensahe sa Isaias 4:2-6?

3 Alagad ta may maogmang bareta! An bagyo kan matanos na paghokom ni Jehova maagi, asin may makaliligtas na natatada. Iyo, an paghokom ni Jehova sa Juda titimbangan nin pagkaherak! An ipinasabong na mensahe ni Isaias na nasusurat sa Isaias 4:2-6 manongod sa maogmang panahon na ini sa ngapit. Garo baga suminirang an saldang hale sa likod kan mga panganoron; nabago an eksena hale sa mga itsura asin tanog nin paghokom​—na ilinaladawan sa Isaias 2:6–​4:1​—pasiring sa daga asin banwaan na nabago nin magayonon.

4. Taano ta maninigo niatong pag-olayan an hula ni Isaias manongod sa pagbabalik sa dati nin sarong natatada?

4 An hula ni Isaias mapadapit sa pagbabalik sa dati nin sarong natatada asin an suminunod na katiwasayan ninda naootob man sa panahon niato​—“sa huring kabtang kan mga aldaw.” (Isaias 2:2-4) Pag-olayan niato an napapanahon na mensaheng ini, huli ta bako sana na iyan may makahulang kahulogan kundi tinotokdoan man kita kaiyan manongod sa pagkaherak ni Jehova asin kun paano niato maaako iyan bilang mga indibiduwal.

‘An Pinasupang ni Jehova’

5, 6. (a) Paano ilinaladawan ni Isaias an matoninong na panahon na kasunod kan nagdadangadang na bagyo? (b) Ano an kahulogan kan terminong “supang,” asin ano an ipinaririsa kaini manongod sa daga nin Juda?

5 Nagigin nakaoogma an tono ni Isaias mantang tinatanaw nia an mas matoninong na panahon pakalihis kan nagdadangadang na bagyo. Isinurat nia: “Sa aldaw na iyan an pasusupangon ni Jehova [“an pinasupang (supang) ni Jehova,” nota sa ibaba] magigin para sa dekorasyon asin para sa kamurawayan, asin an bunga kan daga magigin bagay na ipag-oorgolyo asin bagay na magayon para sa mga taga Israel na nakadulag.”​—Isaias 4:2.

6 Si Isaias nagtataram digdi manongod sa pagbabalik sa dati. An nombreng Hebreo na trinadusir na “supang” nanonongod sa ‘bagay na minatubo, sarong ugbos, sarong sanga.’ Iinaasosyar iyan sa prosperidad, pagdakol, asin mga bendisyon hale ki Jehova. Sa siring, an ilinaladawan ni Isaias paglaom​—dai magdadanay sagkod lamang an nagdadangadang na pagkagaba. Huli sa bendisyon ni Jehova, an dati asensadong daga nin Juda matao giraray nin abundang bunga. *​—Levitico 26:3-5.

7. Sa anong paagi na an pinasupang ni Jehova “magigin para sa dekorasyon asin para sa kamurawayan”?

7 Si Isaias naggagamit nin buhay na marhay na mga termino sa pagladawan kan kadakulaan kan pagkaliwat na nasa enotan. An pinasupang ni Jehova “magigin para sa dekorasyon asin para sa kamurawayan.” An terminong “dekorasyon” nagpapagirumdom kan kagayonan kan Dagang Panuga kan iyan itao ni Jehova sa Israel dakol nang siglo bago kaini. Idto magayonon kaya ibinilang idtong “an dekorasyon [“mutya,” New American Bible] kan gabos na kadagaan.” (Ezequiel 20:6) Sa siring, sinisierto kan mga tataramon ni Isaias sa banwaan na an daga nin Juda ibabalik sa dating kamurawayan asin kagayonan kaiyan. Tunay nanggad, iyan magigin siring sa pinakamagayon na mutya digdi sa daga.

8. Siisay an yaon tangani na ikaogma an nakabalik na kagayonan kan daga, asin paano ilinaladawan ni Isaias an saindang mga saboot?

8 Pero, siisay an yaon tangani na ikaogma an nakabalik na kagayonan kan daga? An “mga taga Israel na nakadulag,” an isinurat ni Isaias. Iyo, maliligtas an nagkapira sa makasusupog na kalaglagan na ihinula kan enot. (Isaias 3:​25, 26) An natatada sa mga nakaligtas mabalik sa Juda asin makikikabtang sa pagbabalik kaiyan sa dati. Para sa mga mabalik na ini​—“an mga nakadulag”​—an abundang bunga kan daga nindang ibinalik sa dati magigin “bagay na ipag-oorgolyo asin bagay na magayon.” (Isaias 4:2; nota sa ibaba) An pagkapasupog huli sa pagkagaba mariribayan nin nabuhay giraray na pakamate nin pag-orgolyo.

9. (a) Bilang kaotoban kan mga tataramon ni Isaias, ano an nangyari kan 537 B.C.E.? (b) Taano ta masasabi na kabilang sa “mga nakadulag” an nagkapira na namundag sa pagkadistiero? (Helingon an nota sa ibaba.)

9 Tamang-tama sa sinabi ni Isaias, an bagyo nin paghokom nag-abot kan 607 B.C.E. kan an Jerusalem laglagon kan mga Babilonyo asin dakol na Israelita an nagadan. An nagkapira natadang buhay asin dinarang bihag sa Babilonya, alagad kun bakong sa pagkaherak nin Dios, mayo kutana ni sarong natadang buhay. (Nehemias 9:31) Sa kahurihurihi, an Juda biyong nagaba. (2 Cronica 36:17-21) Dangan, kan 537 B.C.E., tinogotan kan Dios nin pagkaherak “an mga nakadulag” na bumalik sa Juda tanganing ibalik sa dati an tunay na pagsamba. * (Esdras 1:1-4; 2:1) An odok sa pusong pagsolsol kan pabalik na mga nadistierong ini magayonon na ipinahayag sa Salmo 137, na posibleng marhay na isinurat durante kan pagkabihag o dai nahaloy pakalihis kaiyan. Pag-abot sa Juda inoma ninda an daga asin sinabwagan nin banhi. Isip-isipa kun ano an nagin saboot ninda kan maheling ninda na binebendisyonan nin Dios an saindang mga paghihingoa, na pinapangyayaring magsupang an daga arog kan mabungang “hardin nin Eden”!​—Ezequiel 36:34-36.

10, 11. (a) Sa anong paagi na an Mga Estudyante sa Biblia bihag kan “Dakulang Babilonya” sa kapinonan kan ika-20 siglo? (b) Paano binendisyonan ni Jehova an natatada sa espirituwal na mga Israelita?

10 May nangyaring kaagid na pagbabalik sa dati sa satong kaaldawan. Sa kapinonan kan ika-20 siglo, an Mga Estudyante sa Biblia, na apod kaidto sa Mga Saksi ni Jehova, napasa espirituwal na pagkabihag sa “Dakulang Babilonya,” an pambilog na kinaban na imperyo nin falsong relihion. (Kapahayagan 17:5) Minsan ngani isinikwal na an dakol na katokdoan nin falsong relihion, may mga Babilonikong ideya asin gibo pa man giraray an Mga Estudyante sa Biblia. Bilang resulta nin oposisyon na sutsut nin klero, an nagkapira sa sainda literal na nabilanggo. An saindang espirituwal na daga​—an saindang relihioso, o espirituwal, na asyenda​—nagin gaba.

11 Alagad kan tigsoli nin 1919, kinaherakan ni Jehova an natatadang ini sa espirituwal na mga Israelita. (Galacia 6:16) Naheling nia an saindang pagsolsol asin an kamawotan ninda na sambahon sia sa katotoohan, kaya pinapangyari nia an pakaluwas ninda sa literal na pagkabilanggo asin, mas importante, sa espirituwal na pagkabihag. An “mga nakadulag” na ini ibinalik sa saindang espirituwal na asyendang tao nin Dios, na saiyang pinasupang nin abunda. An espirituwal na asyendang ini may nakadadagka, magayon na itsura, na nakaakit sa minilyon na iba pang matatakton sa Dios na umiba sa natatada sa tunay na pagsamba.

12. Paano ibinabantog kan mga tataramon ni Isaias an kadakulaan kan pagkaherak ni Jehova sa saiyang banwaan?

12 Ibinabantog kan mga tataramon digdi ni Isaias an kadakulaan kan pagkaherak nin Dios sa saiyang banwaan. Minsan ngani an mga Israelita bilang sarong nasyon luminaban ki Jehova, may pagkaherak sia sa nagsolsol na natatada. Puede kitang maranga kan pakaaram na dawa an mga nagkasala nin magabat puedeng bumalik ki Jehova na may paglaom. An mga nagsosolsol dai kaipuhan na makamate na sinda dai na maaabot kan pagkaherak ni Jehova, ta dai nia isinisikwal an nagbabasol na puso. (Salmo 51:17) Sinisierto sa sato kan Biblia: “Si Jehova maheherakon asin maugayon, maluway sa pagkaanggot asin abunda sa mamomoton na kabootan. Kun paanong an ama nagpapaheling nin pagkaherak sa saiyang mga aki, si Jehova nagpapaheling man nin pagkaherak sa mga natatakot sa saiya.” (Salmo 103:​8, 13) Daing duwa-duwa, an siring na maheherakon na Dios maninigong tawan kan gabos niatong pag-omaw!

Nagigin Banal ki Jehova an Natatada

13. Arog kan nasusurat sa Isaias 4:​3, paano ilinaladawan ni Isaias an natatada na pahehelingan nin pagkaherak ni Jehova?

13 Ikinaintrodusir na kita sa natatada na pahehelingan nin pagkaherak ni Jehova, alagad ngonyan ilinaladawan sinda ni Isaias nin mas detalyado. Isinurat nia: “Mangyayari na an mga nawawalat pa sa Sion asin an mga nabayaan sa Jerusalem sasabihon na banal sa saiya, an gabos na nasusurat para sa buhay sa Jerusalem.”​—Isaias 4:3.

14. Sairisay an “mga nawawalat pa” asin “mga nabayaan,” asin taano ta kaheherakan sinda ni Jehova?

14 Sairisay an “mga nawawalat pa” asin “an mga nabayaan”? Sinda an mga nakadulag na nasambitan sa sinusundan na bersikulo​—an Judiong mga desterrado na totogotan na bumalik sa Juda. Ngonyan ipinaheheling ni Isaias kun taano ta kaheherakan sinda ni Jehova​—sinda magigin “banal sa saiya.” An kabanalan nangangahulogan nin “relihiosong kalinigan o kadalisayan; pagigin sagrado.” Kalabot sa pagigin banal an pagigin malinig, o dalisay, sa tataramon asin hiro-hiro, tangani na maabot an pamantayan ni Jehova sa kun ano an tama asin angay. Iyo, kaheherakan ni Jehova an mga “banal sa saiya,” asin totogotan nia sindang bumalik sa “banal na siudad,” an Jerusalem.​—Nehemias 11:1.

15. (a) An fraseng “nasusurat para sa buhay sa Jerusalem” nagpapagirumdom sa sato nin anong Judiong kostumbre? (b) Anong nakapapepensar na patanid an ipinaririsa kan mga tataramon ni Isaias?

15 Magdadanay daw duman an fiel na natatadang ini? Sinda ‘isusurat para sa buhay sa Jerusalem,’ an panuga ni Isaias. Ipinagigirumdom kaini sa sato an Judiong kostumbre nin maingat na pagrehistro kan mga pamilya asin tribo nin Israel. (Nehemias 7:5) An pagkasurat sa sarong rehistro nangangahulogan nin pagigin buhay, ta pagkagadan nin saro, hinahale na an saiyang ngaran. Sa ibang parte kan Biblia, may nababasa kitang piguratibong rehistro, o libro, na may ngaran kan mga babalosan ni Jehova nin buhay. Alagad sa librong ini kondisyonal an pagkasurat nin mga ngaran, ta puedeng ‘paraon’ ni Jehova an mga ngaran. (Exodo 32:​32, 33; Salmo 69:28) Kun siring, an mga tataramon ni Isaias may ipinaririsang nakapapepensar na patanid​—an mga nagbalik magpapadagos sanang nag-iistar sa saindang dagang nakabalik sa dati kun sinda magdadanay na banal sa pagheling nin Dios.

16. (a) Ano an hinagad ni Jehova sa mga tinogotan niang bumalik sa Juda kan 537 B.C.E.? (b) Taano ta masasabi na an pagkaherak ni Jehova sa linahidan na natatada asin sa “ibang karnero” dai nagin basang?

16 Kan 537 B.C.E., an natatada na nagbalik sa Jerusalem ginibo iyan na dalisay an motibo​—tanganing ibalik sa dati an tunay na pagsamba. Mayo nin siisay man na kontaminado nin paganong relihiosong mga gibo o nin maating gawe-gawe na tumang dian mapuersang nagpatanid si Isaias na may deretsong bumalik. (Isaias 1:15-17) Solamente an mga ibinibilang ni Jehova na banal an puedeng bumalik sa Juda. (Isaias 35:8) Kaagid kaiyan, poon kan pagkakalda ninda sa espirituwal na pagkabihag kan 1919, ginigibo kan linahidan na natatada, kaiba ngonyan an minilyon na “ibang karnero”​—an mga may paglaom sa buhay na daing katapusan digdi sa daga​—an gabos na paghihingoa na magin banal sa pagheling nin Dios. (Juan 10:16) Hinale ninda sa saindang sadiri an Babilonikong mga katokdoan asin gibo. Bilang mga indibiduwal, pinagmamaigotan nindang pangaptan an halangkaw na mga pamantayan nin Dios sa moralidad. (1 Pedro 1:14-16) Dai nagin basang an pagkaherak ni Jehova sa sainda.

17. Kiisay na ngaran an isinusurat ni Jehova sa saiyang “libro nin buhay,” asin ano an maninigo na magin determinado kitang gibohon?

17 Girumdoma na narisa ni Jehova an mga yaon sa Israel na banal asin na saiyang ‘isinurat an saindang ngaran para sa buhay.’ Ngonyan man naririsa ni Jehova an satong mga paghihingoa na magin malinig sa isip asin hawak mantang satuyang ‘idinodolot an satong hawak na siring sa buhay na atang, banal, inaako nin Dios.’ (Roma 12:1) Asin an gabos na naglalakaw sa siring na dalan nin buhay isinusurat nin Dios sa saiyang “libro nin buhay”​—an piguratibong rekord na igwa kan ngaran kan mga tatawan nin buhay na daing katapusan, magsalang sa langit o digdi sa daga. (Filipos 4:3; Malaquias 3:16) Kun siring, gibohon niato an bilog niatong makakaya na magdanay na banal sa mga mata nin Dios, huli ta sa siring na paagi mapagdadanay niato an satong ngaran sa mahalagang marhay na “librong” iyan.​—Kapahayagan 3:5.

Sarong Panuga nin Mamomoton na Pag-asikaso

18, 19. Segun sa Isaias 4:​4, 5, anong paglinig an gigibohon ni Jehova, asin paano iyan mahihimo?

18 Sumunod ipinaheheling ni Isaias kun paano an mga nag-iistar sa dagang nakabalik sa dati magigin banal asin kun anong mga bendisyon an naghahalat sa sainda. Sinasabi nia: “Kun nahugas na ni Jehova an ati kan mga aking babae nin Sion asin saiyang babalnawon pati an pagpabolos nin dugo kan Jerusalem hale sa saiya mismo paagi sa espiritu nin paghokom asin paagi sa espiritu nin panolo, tunay na lalalangon man ni Jehova sa ibabaw nin lambang establisadong lugar kan Bukid nin Sion asin sa ibabaw kan lugar nin tiriponan kaini an panganoron kun aldaw asin an aso, asin an liwanag nin nagkakarabkadab na kalayo kun banggi; huli ta sa ibabaw kan gabos na kamurawayan magkakaigwa nin sirongan.”​—Isaias 4:​4, 5.

19 Sa enotan inanggotan ni Isaias an “mga aking babae nin Sion,” na an moral na kalapaan nakatago sa irarom kan saindang mapagpasikat na mga samno. Ibinuyagyag man nia an kasalan sa dugo kan banwaan sa pankagabsan, na sinasadol sindang hugasan an sadiri. (Isaias 1:​15, 16; 3:16-23) Pero digdi tinatanaw nia an panahon na an Dios mismo an ‘naghugas kan ati,’ o moral na basura, asin ‘lininig an mantsa nin dugo.’ (Isaias 4:​4, New International Version) Paano gigibohon an paglinig na ini? Paagi sa “espiritu nin paghokom” asin paagi sa “espiritu nin panolo.” An nagdadangadang na paglaglag sa Jerusalem asin an pagkadistiero sa Babilonya magigin mga putok kan paghokom asin naglalaad na kaanggotan nin Dios sa sarong nasyon na maati. An natatada na makaliligtas sa mga kalamidad na ini asin mapuli nagin nang mapakumbaba, dalisay. Iyan an dahelan na sinda magigin banal ki Jehova asin kaheherakan.​—Ikomparar an Malaquias 3:​2, 3.

20. (a) Ano an ipinagigirumdom kan mga tataramon na “panganoron,” “aso,” asin “nagkakarabkadab na kalayo”? (b) Taano ta dai kaipuhan na matakot an nalinigan na mga desterrado?

20 Paagi ki Isaias, nanunuga si Jehova na dadarahon nia an nalinigan na natatadang ini sa saiyang mamomoton na pag-asikaso. An mga tataramon na “panganoron,” “aso,” asin “nagkakarabkadab na kalayo” nagpapagirumdom kan pag-asikaso ni Jehova sa mga Israelita pagkaluwas ninda sa Egipto. Prinotehiran sinda nin “harigi nin kalayo asin panganoron” sa naglalapag na mga Egipcio; giniyahan man sinda kaiyan sa kaawagan. (Exodo 13:​21, 22; 14:​19, 20, 24) Kan ihayag ni Jehova an saiyang sadiri sa Bukid nin Sinai, “nag-aso an bilog” na bukid. (Exodo 19:18) Kun siring, dai kaipuhan na matakot an nalinigan na mga desterrado. Si Jehova an magigin Protektor ninda. Sia mapapasa kaibanan ninda baga man sinda magtiripon sa sadiri nindang harong o sa banal na mga kombension.

21, 22. (a) An payag-payag, o lungalong, parateng itinotogdok sa anong katuyohan? (b) Anong tinatanaw an ibinugtak sa atubangan kan nalinigan na natatada?

21 Tinatapos ni Isaias an paglaladawan nia sa pagprotehir nin Dios paagi sa pagkonsentrar sa buhay sa aroaldaw. Isinurat nia: “Magkakaigwa nin payag-payag na panlindong kun aldaw laban sa alang na init, asin pailihan saka tagoan sa bagyong maoranon asin sa oran.” (Isaias 4:6) An payag-payag, o lungalong, parateng itinotogdok sa sarong ubasan o oma tanganing magtao nin kaipuhan na marhay na lindong sa nakapapasong saldang kan tig-init asin sa lipot saka mga bagyo kan tig-oran.​—Ikomparar an Jonas 4:5.

22 Kun napapaatubang sa nakapapasong init nin paglamag asin sa mga bagyo nin oposisyon, maheheling kan nalinigan na natatada na si Jehova an saindang Burabod nin proteksion, katiwasayan, asin pailihan. (Salmo 91:​1, 2; 121:5) Sa siring, may magayonon na tinatanaw na ibinugtak sa atubangan ninda: Kun babayaan ninda an maating mga paniniwala asin gibo nin Babilonya, magpapalinig sinda sa paghokom ni Jehova, asin maghihingoa na magdanay na banal, sinda magdadanay na ligtas, na garo nasa “payag-payag” kan pagprotehir nin Dios.

23. Taano ta binendisyonan ni Jehova an linahidan na natatada asin an saindang kairiba?

23 Mangnoha na enot nguna an paglinig, dangan an mga bendisyon. Ini nagin totoo sa satong kaaldawan. Kan 1919 an linahidan na natatada mapakumbabang nagpadalisay, asin ‘hinugas’ ni Jehova an saindang ati. Poon kaidto, an “sarong dakulang kadaklan” nin ibang karnero nagpalinig man ki Jehova. (Kapahayagan 7:9) Mantang nalinigan na, an natatada asin an saindang kairiba binendisyonan​—dinara sinda ni Jehova sa saiyang nagpo­protehir na pag-asikaso. Dai nia milagrosong inoolang an pagtama sa sainda kan init nin paglamag o kan mga bagyo nin oposisyon. Alagad talagang pinoprotehiran nia sinda, na garo baga tinotogdokan sinda nin ‘payag-payag na panlindong asin tagoan sa bagyong maoranon.’ Paano?

24. Paano risang-risa na binendisyonan ni Jehova an saiyang banwaan bilang sarong organisasyon?

24 Isip-isipa ini: An nagkapira sa pinakamakapangyarihan na gobyerno sa kasaysayan ipinagprohibir an paghuhulit kan Mga Saksi ni Jehova o naghingoa na biyo sindang paraon. Pero, an mga Saksi nagdanay na marigon asin nagpadagos sa paghuhulit nin daing ontok! Taano ta dai nahimo nin poderosong mga nasyon na papondohon an aktibidad kan medyo sadit asin garo baga daing kalabanlaban na grupong ini nin mga tawo? Huli ta ibinugtak ni Jehova an saiyang malinig na mga lingkod sa sarong “payag-payag” nin proteksion na dai kayang gabaon nin siisay man na tawo!

25. Ano an kahulogan para sa sato bilang mga indibiduwal kan pagigin Protektor sa sato ni Jehova?

25 Kumusta man kita bilang mga indibiduwal? An pagigin Protektor sa sato ni Jehova dai nangangahulogan na an buhay niato mayo na nin problema sa sistemang ini nin mga bagay. An dakol na fiel na Kristiano napapaatubang sa grabeng mga kasakitan, arog baga kan kadukhaan, natural na mga kalamidad, guerra, helang, asin kagadanan. Kun napapaatubang sa siring na mga kapurisawan, nungka niatong lingawan na an satong Dios nasa kaibanan niato. Pinoprotehiran nia kita sa espirituwal, na itinatao an kaipuhan niato​—pati “an puersa na labi sa ordinaryo”​—tangani na fiel na matagalan an mga pagbalo. (2 Corinto 4:7) Ligtas sa presensia nia, dai kita kaipuhan na matakot. Total, basta ginigibo niato an pinakamakakaya niato na magdanay na banal sa pagheling nia, mayo nin ano man na “makapasusuhay sa sato hale sa pagkamoot nin Dios.”​—Roma 8:​38, 39.

[Mga Nota sa Ibaba]

^ par. 6 Isinusuherir nin nagkapirang intelektuwal na an fraseng ‘supang ni Jehova’ pagkaunabi sa Mesiyas, na malataw sana pagkabalik sa dati kan Jerusalem. Sa mga Targum na Aramaiko, an pagpakahulogan kan fraseng ini sa ibang pananaram nagsasabi: “An Mesiyas [Cristo] ni Jehova.” Interesante nanggad, an iyo man sanang nombreng Hebreo (tseʹmach) sa huri ginamit ni Jeremias kan apodon nia an Mesiyas na “matanos na supang” na pinatindog para ki David.​—Jeremias 23:5; 33:15.

^ par. 9 Kabilang sa “mga nakadulag” an nagkapira na namundag sa pagkadistiero. An mga ini ikabibilang na “nakadulag,” ta dai kutana sinda namundag kun an saindang mga apoon dai natadang buhay sa pagkalaglag.​—Esdras 9:13-15; ikomparar an Hebreo 7:​9, 10.

[Mga Hapot Para sa Pag-adal]