An mga Escita—Misteryosong mga Tawo kan Suanoy

KASKAS na nagpapadalagan sa katatalbohan, pano-pano an saindang mga kabalyas nin sinamsaman, minadatong an kabalyeriya nin sarong nagbabaklay na nasyon. An misteryosong mga tawo na ini an nagdodominar sa kapatagan kan Eurasia poon mga 700 sagkod 300 B.C.E. Dangan nawara na sinda​—alagad pakatapos sanang iwalat an saindang midbidan sa kasaysayan. Nasambitan sinda dawa sa Biblia. Sinda an mga Escita.

Sa laog nin dakol na siglo, naglagawlagaw an mga parabaklay asin grupo-grupo nin mga layas na kabayo sa madoot na mga lugar poon sa Kabukidan nin Carpatian sa sirangan na Europa sagkod sa midbid ngonyan bilang timog-sirangan na Rusya. Kan ikawalong siglo B.C.E., an aksion militar ni Emperador Hsuan nin Tsina nagin dahelan nin mga pagbalyo nin istaran pasiring sa solnopan. Sa pagpasolnopan, nakilaban asin napahale kan mga Escita an mga Cimerio, na nagsakop sa Caucasus asin sa amihanan na lugar kan Dagat na Itom.

Sa paghanap nin kayamanan, nanamsam an mga Escita sa kabisera kan Asiria, an Ninive. Kan huri, nakialyansa sinda sa Asiria tumang sa Media, Babilonya, asin iba pang nasyon. An saindang mga pagsalakay nakaabot sagkod pa ngani sa amihanan na Egipto. An bagay na an siudad nin Bet-san sa amihanan-sirangan na Israel kan huri inapod na Scythopolis tibaad nagpaparisa nin sarong peryodo nin pananakop kan mga Escita.​—1 Samuel 31:​11, 12.

Pag-abot nin panahon, an mga Escita namirmehan sa kapatagan kan Romania, Moldova, Ucrania, asin timog na Rusya sa presenteng panahon. Duman sinda yuminaman, na nagserbing mga ahente sa pag-oltanan kan mga Griego asin kan mga paratanom nin tipasi sa Ucrania asin timog na Rusya sa presenteng panahon. An mga Escita nagbalidya nin tipasi, tangguli, barahibo, asin mga baka karibay nin arak, mga tela, armas, asin gibo nin arte kan mga Griego. Sa siring sinda nakatipon nin kadakoldakol na kayamanan.

 Makangingirhat na mga Parakabayo

Para sa mga guerrerong ini sa kapatagan, an kabayo katimbang nin mga kamelyo para sa mga tawo sa desierto. An mga Escita ekselenteng mga parakabayo asin kabilang sa enot na naggamit kan montura asin estribo. Nagkakakan sinda nin karneng kabayo asin nag-iinom nin gatas nin kabayong ginagatasan. Sa katunayan, naggamit sinda nin mga kabayo bilang dolot na tinotong. Kun magadan an sarong guerrerong Escita, ginagadan an saiyang kabayo asin tinatawan nin onorableng lobong​—na kompleto an gayak asin dekorasyon.

Siring kan pagkaladawan kan historyador na si Herodoto, maringison an mga kostumbre kan mga Escita, na kabale an paggamit nin mga bungo kan saindang biktima bilang kopang inoman. Sa pagsalakay sa saindang mga kaiwal, linalaglag ninda sinda paagi sa mga espadang lansang, patok na panguerra, budyak, asin mga pana na may mga tunok na nagrugtas nin laman.

Mga Lolobngan na Sinangkapan Para sa Panahon na Daing Sagkod

An mga Escita naggibo nin panraratak asin shamanismo patin nagsamba sa kalayo asin sarong diosang ina. (Deuteronomio 18:10-12) Ibinilang ninda an lolobngan na istaran kan mga gadan. Iinatang an mga oripon asin hayop tanganing magamit kan nagadan na kagurangnan. An kayamanan asin mga surugoon minaiba daa sa mga namamayo sagkod sa “ibong na kinaban.” Sa sarong sa hadeng lolobngan, nanompongan an limang surugoon na lalaki na nakahigda na an mga bitis nakaatubang sa saindang kagurangnan, andam na bumangon asin ipadagos an saindang serbisyo.

An mga namamahala ilinolobong na may ngana-nganang dolot, asin sa panahon nin pagmondo, pinatuturo kan mga Escita an saindang dugo asin binubulog an saindang buhok. Si Herodoto nagsurat: “Pinapalongan ninda an saindang talinga, inaaris an saindang payo, ginugurotan an palibot kan saindang takyag, ginugotgot an saindang angog asin dongo, asin tinutusok nin mga pana an saindang walang kamot.” Sa kabaliktaran, an Ley nin Dios na itinao sa mga Israelita kan kapanahonan man sanang idto nagboboot: “Dai nindo paggurotan an saindong laman huli sa sarong nagadan na kalag.”​—Levitico 19:28.

An mga Escita nagwalat nin rinibong kurgan (mga bolod na lolobngan). An dakol na samnong nanompongan sa mga kurgan naglaladawan kan pangaroaldaw na pamumuhay kan mga Escita. Pinonan kan Rusong Zar na si Pedrong Dakula an pagkolekta nin siring na mga bagay kan 1715, asin an mga nagkikilyab na mga bagay na ini puede nang maheling ngonyan sa mga museo sa Rusya asin Ucrania. Kabale sa “hayop na gibo nin arte” na ini an mga kabayo, agila, kulago, ikos, pantera, elk, usa, griffin na gamgam, asin griffin na leon (mitolohikong mga linalang na an may pakpak o daing pakpak na hawak sa sarong hayop asin an payo sa iba man na hayop).

An mga Escita Asin an Biblia

Direktang nasasambitan kan Biblia nin saro sanang beses an mga Escita. Sa Colosas 3:​11, mababasa niato: “Mayo nin Griego o Judio, tinuri o dai tinuri, dayohan, Escita, oripon, hiwas, kundi si Cristo iyo an gabos na bagay asin nasa gabos.” Kan isurat kan Kristianong apostol na si Pablo an mga tataramon na idto, an Griegong termino na trinadusir “Escita” nagpapasentido, bako nin espesipikong nasyon, kundi kan pinakabarbarong mga tawo. Idinodoon ni Pablo na sa impluwensia kan banal na espiritu, o puersa aktiba, ni Jehova, dawa an siring na mga indibiduwal puedeng magsolog nin sarong diosnon na personalidad.​—Colosas 3:​9, 10.

Naniniwala an nagkapirang arkeologo na an  ngaran na Askenaz na yaon sa Jeremias 51:27 katumbas kan Ashguzai sa Asirio, sarong termino na ipinanongod sa mga Escita. Sinisitar sa mga tablang an surat cuneiforme an alyansa kan mga tawong ini asin kan Mannai sa sarong rebelyon tumang sa Asiria kan ikapitong siglo B.C.E. Bago mismo ponan ni Jeremias na maghula, an mga Escita nag-agi na dai nan-aano sa daga kan Juda kan sinda pasiring asin pahale sa Egipto. Huli kaini, an dakol na nakadangog sa saiya na naghula nin sarong pagsalakay sa Juda hale sa amihanan tibaad kinuestion an pagigin daing kasalasala kan saiyang hula.​—Jeremias 1:13-15.

Ipinamumugtak nin nagkapirang intelektuwal na nauunabihan an mga Escita sa Jeremias 50:​42, na nagsasabi: “Busog asin garod an kapot ninda. Sinda maringis asin dai magpapaheling nin pagkaherak. An ribok ninda garo dagat na mabagyo, asin mangangabayo sinda sa mga kabayo; nalilinya na garo sasarong lalaki tanganing makiguerra tumang sa saimo, O aking babae nin Babilonya.” Alagad an bersikulong ini sa pangenot nanonongod sa mga Medo asin Persiano, na nangongkistar sa Babilonya kan 539 B.C.E.

Isinusuherir na an “daga kan Magog” na nasambitan sa Ezequiel kapitulo 38 asin 39 nanonongod sa mga tribo nin mga Escita. Minsan siring, an “daga kan Magog” may simbolikong kahulogan. Minalataw na iyan nanonongod sa palibot kan daga, na dian si Satanas asin an saiyang mga anghel dinara pakatapos kan guerra sa langit.​—Kapahayagan 12:7-17.

Napalabot an mga Escita sa kaotoban kan hula ni Nahum na nagsasabi bago pa kan pagbagsak kan Ninive. (Nahum 1:​1, 14) Linaglag asin sinamsaman kan mga Caldeo, Escita, asin Medo an Ninive kan 632 B.C.E., na nagpangyari kan pagbagsak kan Imperyo nin Asiria.

Sarong Misteryosong Pagluya

Nawara an mga Escita alagad taano? “An totoo, talagang dai niato aram kun ano an nangyari,” an sabi nin sarong prominenteng Ucrainianong arkeologo. Naniniwala an nagkapira na huling pinaluya kan saindang pagmawot sa kayamanan sinda suminuko kan enot asin ikaduwang siglo B.C.E. sa sarong bagong grupo nin mga parabaklay hale sa Asia​—an mga Sarmatiano.

Ipinamumugtak nin iba na an iriwal sa tahaw nin mga pamilyang Escita nagresulta sa saindang pagluya. Sinasabi pa nin iba na may natatada kan mga Escita na puedeng manompongan sa tahaw kan mga Ossetian sa Caucasus. Sa paano man, an misteryosong mga tawong ini kan suanoy nagwalat nin midbidan sa kasaysayan nin tawo​—midbidan na nagpangyari sa ngaran na Escita na magin sinonimo nin karingisan.

[Mapa sa pahina 24]

(Para sa aktuwal na format, hilingon an publikasyon)

□ Suanoy na Siudad

• Siudad sa Presente

Danube

ESCITA ← RUTA NIN PAGPABAROBALYO

• Kiev

Dnipro

Dnister

Dagat na Itom

OSSETIA

Kabukidan nin Caucasus

Dagat Caspiano

ASIRIA ← MGA RUTA NIN PAGSALAKAY

□ Ninive

Tigris

MEDIA ← MGA RUTA NIN PAGSALAKAY

MESOPOTAMIA

BABILONYA ← MGA RUTA NIN PAGSALAKAY

□ Babilonya

Eufrates

IMPERYO NIN PERSIA

□ Susa

Golpo Persiano

PALESTINA

• Bet-san (Scythopolis)

EGIPTO ← MGA RUTA NIN PAGSALAKAY

Nilo

Dagat Mediterraneo

GRECIA

[Mga Ritrato sa pahina 25]

An mga Escita mga tawong parapakiguerra

[Credit Line]

The State Hermitage Museum, St. Petersburg

[Mga Ritrato sa pahina 26]

An mga Escita ibinalidya an saindang mga rogaring karibay nin mga gibo nin arte kan mga Griego asin yuminaman na marhay

[Credit Lines]

Sa karahayan nin boot kan Ukraine Historic Treasures Museum, Kiev