Sarong Bagay na Orog Pa Kisa mga Kayamanan nin Egipto

SI Moises kabilang sa mga pinakanangongorog sa gabos na historikong personahe. An apat na libro sa Biblia​—poon sa Exodo sagkod Deuteronomio​—haros eksklusibong nagsasaysay kan mga pagtratar nin Dios sa Israel sa pamomoon ni Moises. Sia an nagdirehir kan saindang Exodo hale sa Egipto, nangoltanan sa tipan nin Ley, asin naggiya sa Israel sa linderos kan Dagang Panuga. Si Moises pinadakula sa pamilya ni Faraon, alagad sia nagin an autorisadong komandante kan banwaan nin Dios, siring man nagin propeta, hokom, asin parasurat na pinasabngan nin Dios. Pero sia “an pinakamahoyo sa gabos na tawo.”​—Bilang 12:3.

An kadaklan na isinaysay kan Biblia manongod ki Moises may labot sa huring 40 taon kan saiyang buhay, poon kan butasan sa kaoripnan an Israel sagkod sa kagadanan ni Moises sa edad na 120. Poon sa edad na 40 sagkod 80, sia pastor sa Midian. Alagad, sabi nin sarong reperensia, “an pinakanakapupukaw nin interes gayod na kabtang kan saiyang buhay, pero an pinakadaing gayo aram,” iyo an saiyang enot na 40 taon, poon kan sia mamundag sagkod na sia dumulag hale sa Egipto. Ano man nanggad an mamamansayan niato manongod sa peryodong ini? Paano puedeng nakaapektar an mga sirkunstansia kan pagpadakula ki Moises sa nagin pagkatawo nia kan huri? Ano daw an mga nakaimpluwensia sa saiya? Anong mga kadepisilan an tibaad inatubang nia? Asin ano an puedeng itokdo sa sato kan gabos na ini?

Kaoripnan sa Egipto

Isinasaysay kan libro nin Exodo na an sarong Faraon nagpoon na matakot sa mga Israelita na nakikiistar sa Egipto huli sa saindang marikas na pagdakol. Naniniwala na sia naghihirong “may katusohan,” nagprobar siang inaan an saindang kabilangan paagi sa maringis na pagpatrabaho sa sainda bilang oripon na linalatigo nin mga nagpapatrabaho​—nagpapasan nin mga pagabat, naggigibo nin dalipay na semento, asin inaabot an aroaldaw na kota nin ipinagigibong mga ladrilyo.​—Exodo 1:8-14; 5:6-18.

An paglaladawan na ini kan Egipto na dian si Moises namundag kapareho nanggad kan historikong ebidensia. May suanoy na mga papiro asin kisuerra sarong ipininta sa lolobngan an naglaladawan kan paggibo nin mga ladrilyong dalipay nin mga oripon kan ikaduwang milenyo B.C.E. o mas naenot pa. An mga opisyal na may paninimbagan sa pagsuplay nin mga ladrilyo inorganisar an ginatos na oripon sa mga grupo nin 6 sagkod 18 sakop  nin sarong kapatas o namomoon sa grupo. Kaipuhan na kaloton an mga ladrilyong dalipay asin darahon an mga ohot sa gibohan nin ladrilyo. An mga trabahador na laen-laen an nasyonalidad nagsasakdo nin tubig, asin paagi sa paggamit nin mga asada rinaramas ninda an dalipay asin ohot. Raya-raya nin mga ladrilyo an pinoprodusir hale sa rektanggular na mga molde. Dangan pinapasan kan mga trabahador an mga sakal na pasanan na may kargang mga ladrilyo na pinaalang sa saldang pasiring sa lugar nin konstruksion, na kun beses naaabot paagi sa sarong rampa. An mga kapatas na Egipcio, na may armas na sogkod, nagtutukaw o naglalakawlakaw mantang binabantayan ninda an trabaho.

An sarong suanoy na rekord sa akaunting nagtataram manongod sa 39,118 ladrilyo na ginibo nin 602 na trabahador, na sa promedyo bali 65 ladrilyo kada sarong tawo sa kada relyibo. Asin an sarong dokumento kaidtong ika-13 siglo B.C.E. nagsasabi: “Inootob kan mga lalaki an . . . saindang kota nin mga ladrilyo aroaldaw.” Gabos ini nagpapagirumdom nanggad kan trabahong hinahagad sa mga Israelita siring kan ilinadawan sa libro nin Exodo.

An pan-aapi dai nakapaina sa populasyon kan mga Hebreo. Imbes, “mientras na orog . . . sindang inaapi [kan mga Egipcio], orog man sindang nagdadakol . . . , kaya sinda nakamate nin nakapanluluyang grabeng takot huli sa mga aki ni Israel.” (Exodo 1:​10, 12) Huli kaini, pinagbotan ni Faraon enot an mga parterang Hebreo dangan an bilog niang banwaan na gadanon an gabos na bagong mamundag na lalaking Israelita. Sa nakasisindak na kamugtakan na ini, sarong magayon na omboy na lalaki, si Moises, an namundag ki Jocabed asin Amram.​—Exodo 1:15-22; 6:20; Gibo 7:20.

Itinago, Nanompongan, Asin Inampon

Sinudya kan mga magurang ni Moises an pagboot ni Faraon na paggadan asin itinago an saindang omboy. Nagibo daw ninda iyan apisar na may mga espiya asin pararekisa na naglilibot tanganing maghanap nin mga omboy? Dai niato masierto. Ano man an nangyari, pakalihis nin tolong bulan si Moises dai na puedeng itago kan saiyang mga magurang. Kaya an desesperado niang ina naggibo nin papirong bakol, linahidan iyan nin pulot tanganing dai iyan laogon nin tubig, asin ibinugtak sa laog kaiyan an saiyang aki. Sa sarong sentido, kinuyog ni Jocabed an sinasabi mismo, kun bakong an tunay na kahulogan, kan pagboot ni Faraon na iapon sa Nilo an gabos na bagong mamundag na Hebreong lalaki. Si Miriam, an matuang tugang na babae ni Moises, yaon sana sa harani tanganing magbantay.​—Exodo 1:22–​2:4.

Kun baga katuyohan ni Jocabed na manompongan si Moises kan aking babae ni Faraon kan ini magduman sa salog tanganing magkarigos, dai niato aram, alagad iyan an nangyari. Naaraman kan prinsesa na aki ini kan mga Hebreo. Ano an gigibohon nia? Ipagboboot nia daw, bilang pagkuyog sa saiyang ama, na iyan gadanon? Dai, an nagin reaksion nia siring kan natural na magigin reaksion nin kadaklan na babae. Sia may pagkaludok na naghiro.

Si Miriam dai nahaloy nasa kataed na nia. ‘Maapod daw po ako nin sarong babaeng Hebreo tangani na atamanon an aki para sa saindo?’ an hapot nia. Nanonompongan nin nagkapira na igwa nin  dakulang kabaliktaran sa linalaoman sa halipot na kotasyon na ini. An tugang na babae ni Moises kabaliktaran ki Faraon, na nagpakana kaiba kan saiyang mga parakonseho na trataron na “may katusohan” an mga Hebreo. Siempre, an magigin marahay na kamugtakan ni Moises nakompirmar sana kan nag-oyon an prinsesa sa plano kan saiyang tugang na babae. “Lakaw!” an simbag kan aking babae ni Faraon, asin tolos na inapod ni Miriam an saiyang ina. Sa sarong pambihirang transaksion, si Jocabed tinangdanan kaidto tanganing padakulaon an saiyang aki na may proteksion kan hade.​—Exodo 2:5-9.

An pagkaludok kan prinsesa tunay nanggad na kabaliktaran kan karingisan kan saiyang ama. Sia bakong ignorante ni nadaya manongod sa aki. An madinamayon na pagkaherak an nagpahiro sa saiya na amponon ini, asin an saiyang pag-oyon sa ideya na kumua nin Hebreong paraaling na nagpapasuso naghahayag na dai sia oyon sa mga prehuwisyo kan saiyang ama.

Pagpadakula Asin Edukasyon

“Kinua [ni Jocabed] an aki asin inataman sia. Asin duminakula an aki. Dangan dinara nia sia sa aking babae ni Faraon, kaya ini nagin aking lalaki kaini.” (Exodo 2:​9, 10) Dai sinasabi kan Biblia kun gurano kahaloy si Moises sa kaibanan kan saiyang tunay na mga magurang. An nagkapira nagsasaboot na siertong kisuerra sagkod na sia butason​—duwa o tolong taon​—alagad puedeng mas halawig pa dian. Sinabi sana kan Exodo na sia “duminakula” kaiba kan saiyang mga magurang, na puedeng mangahulogan nin pakaabot sa dai masabing edad. Sa paano man, daing duwa-duwa na ginamit ni Amram asin Jocabed an panahon tanganing ipaaram sa saindang aki na sia naggikan sa mga Hebreo asin tanganing tokdoan sia manongod ki Jehova. Kun gurano sinda kamapanggana na itadom sa puso ni Moises an pagtubod asin pagkamoot sa katanosan, panahon sana an makapagsasabi.

Kan ibalik sa aking babae ni Faraon, si Moises inedukar sa “gabos na kadonongan nin mga Egipcio.” (Gibo 7:22) Iyan nagpaparisa nin pagsasanay na an intension kualipikaron si Moises para sa katongdan sa gobyerno. Kaiba sa mahiwason na inadalan kan Egipto an matematika, geometriya, arkitektura, pagtogdok, asin iba pang teknika asin siensia. Posibleng marhay, mawot kan pamilya kan hade na sia matokdoan sa relihion kan mga Egipcio.

Tibaad inako ni Moises an saiyang pribilehiadong edukasyon kaiba kan iba pang mga aki nin maginoo. Kabilang sa mga nakinabang sa siring na piling edukasyon an “mga aki nin mga namamahala sa ibang nasyon na ipinadara o dinarang bihag sa Egipto tanganing ‘magin sibilisado’ dangan ibalik tanganing mamahala bilang mga basalyo” na fiel sa Faraon. (The Reign of Thutmose IV, ni Betsy M. Bryan) An mga narseri na konektado sa mga palasyo kan hade garo baga iyo an nag-andam sa mga hoben na maglingkod bilang mga opisyal sa palasyo. a Ihinahayag kan mga inskripsion na an petsa kaidto pang mga peryodo nin Media asin Bagong Kahadean nin Egipto na an nagkapira sa personal na mga katabang asin halangkaw an ranggong mga opisyal sa gobyerno ni Faraon an may onorableng titulo na “Aki kan Narseri” maski nasa edad na.

An pamumuhay sa palasyo mabalo ki Moises. Iyan nag-alok nin kayamanan, luho, asin kapangyarihan. Iyan nag-atubang man nin mga peligro sa moral. Ano an magigin reaksion ni Moises? Saen mamumugtak an saiyang kaimbodan? Sia daw tunay na nagsasamba ki Jehova, sarong tugang kan inaaping mga Hebreo, o pinili nia daw an gabos na ikaaalok kan paganong Egipto?

Sarong Importanteng Desisyon

Sa edad na 40, na sa panahon na iyan si Moises  puedeng biyo nang nagin Egipcio, sia ‘nagluwas tanganing helingon an mga pagabat na dinadara kan saiyang mga tugang.’ An suminunod na mga aksion nia nagpaheling na ini bakong daing dahelan na pag-usyoso; naghimuyawot sia na tabangan sinda. Kan maheling nia an sarong Egipcio na binubugbog an sarong Hebreo, nag-interbenir sia, na ginadan an nan-aapi. An aktong iyan nagpapaheling na an puso ni Moises nasa saiyang mga tugang. An gadan posibleng sarong opisyal, na ginadan mantang inootob an saiyang mga katongdan. Sa mata kan mga Egipcio, si Moises igwa kan gabos na dahelan na magin maimbod ki Faraon. Pero, an nagpahiro ki Moises pagkamoot man sa hustisya, sarong kualidad na orog pang nahayag kan suminunod na aldaw sia nakipagrasonan sa sarong Hebreo na bakong makatanosan na binubugbog an saiyang kaibaiba. Si Moises nagmawot na patalingkason an mga Hebreo sa maringis na pan-ooripon, alagad kan maaraman ni Faraon an saiyang pagtalikod asin hiningoang gadanon sia, si Moises napiritan na dumulag pasiring sa Midian.​—Exodo 2:11-15; Gibo 7:23-29. b

An tiempo ni Moises sa pagmawot na patalingkason an banwaan nin Dios bakong kapareho kan ki Jehova. Pero, an pagtubod ihinayag kan saiyang mga ginigibo. Sinasabi kan Hebreo 11:24-26: “Huli sa pagtubod si Moises, kan dakula na, nagsayuma na apodon na aki kan aking babae ni Faraon, na pinagmarahay pa na maapi kaibanan kan banwaan nin Dios kisa magkamit kan dai nagdadanay na pag-ogma sa kasalan.” Taano? “Huli ta ibinilang niang orog pang kayamanan an pag-olog-olog kan Cristo kisa natipon na mga kayamanan kan Egipto; huli ta sia nakaturuhok na gayo sa pagtao kan balos.” An pambihirang paggamit na ini kan pananaram na “Cristo,” na nangangahulogan “linahidan,” angay ki Moises sa sentido na sia nag-ako nin espesyal na sugo direktamente hale ki Jehova.

Isip-isipa na sana! An pagpadakula na nakamtan ni Moises puede sanang akoon nin maginoong Egipcio. An saiyang posisyon nag-alok nin ekselenteng karera asin gabos na kasingawan na maiimahinar, alagad ta hinaboan nia iyan gabos. Dai nia kayang ioyon an buhay sa palasyo ni Faraon, an nan-aapi, sa pagkamoot ki Jehova asin sa hustisya. An pakaaram kan asin paghorophorop sa mga panuga nin Dios sa saiyang mga apoon na si Abraham, Isaac, asin Jacob nagmotibar ki Moises na pilion an pabor nin Dios. Bilang resulta, nagamit ni Jehova si Moises sa pinakapribilehiadong mga katongdan tanganing hamanon an Saiyang mga katuyohan.

Kita gabos napapaatubang sa mga pagpili manongod sa kun ano an pinakaimportanteng mga bagay. Siring ki Moises, tibaad napapaatubang kamo sa sarong depisil na desisyon. Maninigo daw nindong butasan an nagkapirang kaugalean o garo baga mga bentaha, ano man na sakripisyo an kaipuhan nindong gibohon? Kun iyan an pagpili na nasa atubangan nindo, girumdomon na ibinilang ni Moises an pakikikatood ki Jehova na mas mahalaga kisa gabos na kayamanan kan Egipto, asin dai nia iyan pinagbasolan.

[Mga Nota sa Ibaba]

[Kahon sa pahina 11]

Mga Kontrata sa Pag-aling na May Pagpasuso

Sa parate pinasususo kan mga ina an sadiri nindang mga omboy. Minsan siring, sinasabi kan intelektuwal na si Brevard Childs sa Journal of Biblical Literature, “sa nagkapirang sirkunstansia sa tahaw kan maginoo [harani sa Sirangan] na mga pamilya tinatangdanan an sarong paraaling na nagpapasuso. An kaugalean na ini ordinaryo man kun dai kaya kan ina na tawan nin sustansia an saiyang aki o kun dai aram kun siisay an ina. An paraaling iyo an minaako kan paninimbagan na padakulaon an aki saka pasusohon iyan durante nin pinagkaoyonan na peryodo.” May nagkapirang papirong kontrata sa pag-aling na may pagpasuso na yaon pa hale sa suanoy na mga panahon sa Haraning Sirangan. An mga dokumentong ini nagpapatotoo sa lakop na kaugalean poon kan peryodong Sumeriano sagkod sa huring peryodong Helenistiko sa Egipto. An ordinaryong mga kabtang kan mga dokumentong ini pagsabi kun siisay an kalabot na mga indibiduwal, an lawig kan kontrata, mga kondisyon nin trabaho, mga detalye may labot sa pagpakakan, mga multa sa paglapas kan kontrata, sueldo, asin paano itatao an sueldo. Sa tipikong mga kamugtakan, “an pag-aling minalawig nin duwa sagkod tolong taon,” an paliwanag ni Childs. “An aki pinadadakula kan paraaling na nagpapasuso sa saiyang harong, alagad kun beses obligadong ibalik an aki sa kagsadiri kaiyan tanganing inspeksionon.”

[Mga ritrato sa pahina 9]

An paggibo nin ladrilyo sa Egipto daing gayo nagbago poon kan kaaldawan ni Moises, siring kan ipinaheheling nin sarong suanoy na ipininta

[Credit Lines]

Sa itaas: Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.; sa ibaba: Erich Lessing/Art Resource, NY