Hula ni Isaias—Liwanag Para sa Bilog na Katawohan II

Kapitulo Singko: An Tunay na Dios Naghuhula nin Kaligtasan

Isaias 44:1-28

1, 2. (a) Anong mga hapot an ibinangon ni Jehova? (b) Paano patutunayan ni Jehova na sia sana an tunay na Dios?

 ‘SIISAY an tunay na Dios?’ An hapot na ini ibinangon sa laog nin dakol nang siglo. Kun siring, makangangalas nanggad na sa libro nin Isaias, ibinangon ni Jehova mismo an hapot na iyan! Inaagda nia an mga tawo na pensaron: ‘Si Jehova daw an iyo sanang tunay na Dios? O may iba pa na puedeng angaton an saiyang posisyon?’ Pakatapos ponan an pagtokar, nagtao si Jehova nin rasonableng pinagbabasaran sa paghusgar tanganing resolberan an isyu manongod sa pagka-Dios. An iinatubang na pangangatanosan minagiya sa mga tawong sadiosan an puso sa sarong dai masasayumahan na konklusyon.

² Durante kan kaaldawan ni Isaias, lakop an pagsamba sa mga imahen. Sa prangka asin klarong pagtokar na nasusurat sa kapitulo 44 kan makahulang libro nin Isaias, ipinaheling kun gurano kadaing kamanungdanan an pagsamba sa imahen! Pero, an sadiring banwaan nin Dios nahulog sa silo nin pagsamba sa mga idolo. Huli kaini, siring kan naheling sa nakaaging mga kapitulo kan Isaias, an mga Israelita tatawan nin mapuersang disiplina. Minsan siring, mamomoton na nagtao nin pagpasarig sa boot si Jehova na minsan ngani totogotan nia an mga Babilonyo na darahon na bihag an saiyang banwaan, ililigtas nia sinda sa saiyang itinalaan na panahon. An kaotoban kan mga hula nin pagliligtas sa pagkabihag asin nin pagbabalik kan dalisay na pagsamba magpapatunay na daing kadudaduda na si Jehova sana an tunay na Dios, sa kasupganan kan gabos na nagsasamba sa daing buhay na mga dios kan mga nasyon.

3. Paano nakatatabang sa mga Kristiano ngonyan an makahulang mga tataramon ni Isaias?

³ An mga hula sa kabtang na ini kan Isaias asin an kaotoban kaiyan kan suanoy na mga panahon nagpapakosog sa pagtubod kan mga Kristiano ngonyan. Dugang pa, an makahulang mga tataramon ni Isaias may kaotoban sa satong kaaldawan asin pati ngani sa ngapit. Asin kalabot sa mga pangyayaring iyan an sarong paraligtas asin sarong kaligtasan na mas dakula pa ngani kisa kan ihinula para sa suanoy na banwaan nin Dios.

Paglaom Para sa mga ki Jehova

4. Paano pinarigon ni Jehova an boot kan Israel?

⁴ An kapitulo 44 nagpopoon sa positibong komento na may kaibang pagirumdom na an Israel pinili nin Dios, na isiniblag sa mga nasyon sa palibot tangani na magin saiyang lingkod. An hula nagsasabi: “Ngonyan maghinanyog ka, O Jacob na sakuyang lingkod, asin ika, O Israel, na sakuyang pinili. Iyo ini an sinabi ni Jehova, na saimong Kaggibo asin Kaghaman, na nagtatabang sa saimo poon pa sa tulak, ‘Dai ka matakot, O Jacob na sakong lingkod, asin ika, Jesurun, na sakong pinili.’” (Isaias 44:​1, 2) Inataman ni Jehova an Israel poon pa sa matris kan ina kaini, sabi ngani, poon kan an Israel magin sarong nasyon pakatapos na lumuwas sa Egipto. Inaapod nia an saiyang banwaan sa pankagabsan na “Jesurun,” na nangangahulogan “Tanos,” sarong titulo na nagpapahayag nin kapadangatan asin pagpadangat. An ngaran pagirumdom man na an mga Israelita dapat na magdanay na tanos, na sa parate dai ninda nagibo.

5, 6. Anong nakaparerepreskong mga probisyon an itatao ni Jehova sa Israel, asin may anong resulta?

⁵ Nakaoogma asin nakagiginhawa nanggad an sunod na mga tataramon ni Jehova! Sia nagsasabi: “Bububoan ko nin tubig an napapaha, asin nin nagdadalihig na mga sapa an marang lugar. Ibububo ko sa saimong banhi an sakong espiritu, asin an sakong bendisyon sa saimong mga gikan. Asin sinda tunay nanggad na matubo na garo nasa tahaw kan berdeng mga doot, siring sa mga poon nin alamo sa gilid nin mga kali nin tubig.” (Isaias 44:​3, 4) Dawa sa mainit, alang na daga, an mga raya nin kahoy puedeng magin matubang sa may mga burabod nin tubig. Kun itao ni Jehova an saiyang nagtatao nin buhay na mga tubig nin katotoohan asin ibubo an saiyang banal na espiritu, an Israel matubang na marhay, siring sa mga kahoy na harani sa mga rawis. (Salmo 1:3; Jeremias 17:​7, 8) Itatao ni Jehova sa saiyang banwaan an kosog tanganing magibo ninda an saindang katongdan bilang mga saksi sa saiyang pagka-Dios.

⁶ An sarong resulta kan pagbubo na ini nin banal na espiritu iyo an binuhay giraray na pagpahalaga kan  nagkapirang indibiduwal sa relasyon kan Israel ki Jehova. Sa siring, mababasa niato: “An sarong ini masabi: ‘Ako ki Jehova.’ Asin an sarong iyan aapodon an saiyang sadiri sa ngaran ni Jacob, asin an saro man isusurat sa saiyang kamot an: ‘Ki Jehova.’ Asin sa ngaran ni Israel aapodon nin saro an saiyang sadiri.” (Isaias 44:5) Iyo, magkakaigwa nin onra sa pagdara kan ngaran ni Jehova, huli ta maheheling na sia sana an tunay na Dios.

Sarong Angat sa mga Dios

7, 8. Paano inangat ni Jehova an mga dios kan mga nasyon?

⁷ Sa irarom kan Ley ni Moises, puedeng tuboson nin sarong paratubos​—sa parate an sarong lalaki na pinakaharaning paryente​—an sarong tawong nasa kaoripnan. (Levitico 25:47-54; Rut 2:20) Ipinamimidbid ngonyan ni Jehova an saiyang sadiri bilang an Paratubos kan Israel​—an saro na mabalukat sa nasyon, sa kasusupgan kan Babilonya asin kan gabos niang dios. (Jeremias 50:34) Inatubang nia an falsong mga dios asin an mga nagsasamba sa sainda, na nagsasabi: “Ini an isinabi ni Jehova, an Hade nin Israel asin an Paratubos nia, si Jehova nin mga hukbo, ‘Ako an enot asin ako an huri, asin laen sa sako mayo na nin Dios. Asin siisay an arog ko? Mag-apod sia, tanganing masabi nia iyan asin ikaatubang nia iyan sa sako. Poon kan nombrahan ko an banwaan kan suanoy na panahon, an mga bagay na madatong sagkod an mga bagay na mangyayari sabihon ninda sa sainda man sana. Dai kamo matakot nin grabe asin dai kamo mamongnan. Bako daw na poon pa kaidto iyan ipinadangog ko asin isinabi ko sa saimo? Asin kamo an sakong mga saksi. Igwa daw nin Dios laen sa sako? Mayo, mayo nin Gapo. Mayo akong namimidbid na siisay man.’”​—Isaias 44:6-8.

⁸ Inangat ni Jehova an mga dios na iatubang an saindang patotoo. Masasabi daw ninda an ngapit, na patienot na sinasabi an mga pangyayari sa ngapit na eksakto nanggad kaya iyan garo man sana nangyayari na? Solamente an ‘enot asin an huri,’ na nag-eeksister na bago pa lumataw an gabos na falsong dios asin magdadanay paghaloy na sindang nalingawan, an makagigibo kaiyan. Dai kaipuhan na matakot an saiyang banwaan na magpatotoo sa katotoohan na ini, mantang yaon sa sainda an suporta ni Jehova, na siring karigon asin kakosog nin sarong dakulaon na gapo!​—Deuteronomio 32:4; 2 Samuel 22:​31, 32.

An Kadaihan nin Kamanungdanan kan Pagsamba sa Imahen

9. Sala daw para sa mga Israelita na gumibo nin ano man na ladawan nin nabubuhay na bagay? Ipaliwanag.

⁹ An angat ni Jehova sa falsong mga dios nagpapagirumdom sa ikaduwa kan Sampulong Togon. An togon na iyan malinaw na nagsabi: “Dai ka maggibo para sa saimo man sana nin inukit na imahen o nin porma na kabaing nin ano man na yaon sa kalangitan sa itaas o yaon sa daga sa ibaba o yaon sa katubigan sa irarom kan daga. Dai ka dumuko sa sainda ni madara na maglingkod sa sainda.” (Exodo 20:​4, 5) Siempre, an pagbabawal na ini dai nangangahulogan na an mga Israelita dai dapat gumibo nin pandekorasyon na mga ladawan nin mga bagay-bagay. Si Jehova mismo nagdirehir kan pagbugtak nin mga ladawan nin tinanom asin mga kerubin sa tabernakulo. (Exodo 25:​18, 33; 26:31) Minsan siring, an mga ini dai dapat sambahon. Dai dapat mamibi o magdolot nin mga atang an siisay man sa mga ladawan na idto. An ipinasabong na togon nin Dios nagbabawal sa paggibo nin ano man na klase nin imahen na gagamiton bilang bagay na sinasamba. An pagsamba sa mga imahen o pagduko sa mga iyan sa pagreberensiar idolatriya.​—1 Juan 5:21.

10, 11. Taano ta ibinibilang ni Jehova na makasusupog an mga imahen?

¹⁰ Ilinaladawan ngonyan ni Isaias an kadaihan nin serbi nin daing buhay na mga imahen asin an pagkapasupog na naghahalat sa mga naggigibo kaiyan: “Sinda na naghaman kan inukit na imahen gabos bakong tunay, asin an saindang mga minamahal mismo dai pakikinabangan; asin bilang mga saksi ninda mayo sindang naheheling asin mayo sindang naaaraman, tangani na sinda mapasupog. Siisay an nakahaman nin sarong dios o nakaurma nin saro sanang minoldeng imahen? Dai iyan napakinabangan sa ano man na paagi. Uya! An gabos niang kaiba mismo mapapasupog, asin an mga panday hale sa daganon na mga tawo. Sinda gabos matiripon. Sinda maontok. Sinda matatakot nin grabe. Sinda gabos mapapasupog nin durungan.”​—Isaias 44:9-11.

¹¹ Taano daw ta ibinilang nin Dios na makasusupog na marhay an mga imahen na ini? Enot, imposibleng irepresentar nin tama an Makakamhan sa Gabos paagi sa materyal na mga bagay. (Gibo 17:29) Dugang pa, an pagsamba sa sarong bagay na linalang imbes na an Kaglalang sarong insulto sa pagka-Dios ni Jehova. Asin bako daw na ini talagang alangan sa dignidad nin tawo, na linalang “sa ladawan nin Dios”?​—Genesis 1:27; Roma 1:​23, 25.

12, 13. Taano ta dai makagigibo an tawo nin ano man na imahen na angay sa pagsamba?

¹² An saro daw na pisikal na bagay sa paano man magkakaigwa nin kabanalan huli ta iyan ginibo tanganing magin sarong bagay na dapat sambahon? Ipinagirumdom sa sato ni Isaias na an paggibo nin imahen saro sanang paghihingoa nin tawo. An mga kasangkapan  asin pamamaagi nin sarong paragibo nin imahen kapareho man kan mga ginagamit nin siisay man na trabahador: “Kun manongod sa paraukit nin lansang paagi sa sipit, sibot sia sa mga baga; asin paagi sa mga martilyo pinoporma nia iyan, asin nagpapadagos siang sibot paagi sa saiyang makosog na takyag. Siring man, sia nagutom, kaya nawaran nin kosog. Dai sia nag-inom nin tubig; kaya sia napagal. Kun manongod sa paraukit nin kahoy, inunat nia an saiyang pansokol; tinatandaan nia iyan nin pulang tisa; pinoporma nia iyan paagi sa sinsel; asin paagi sa kompas padagos niang tinatandaan iyan, asin dikit-dikit na ginigibo nia iyan na kaagid kan ladawan nin tawo, siring kan kagayonan nin katawohan, tanganing mamugtak sa harong.”​—Isaias 44:​12, 13.

¹³ Ginibo kan tunay na Dios an gabos na nabubuhay na linalang digdi sa daga, kaiba an tawo. An buhay na may pagmate sarong makangangalas na patotoo sa pagka-Dios ni Jehova, alagad siempre, an gabos na linalang ni Jehova mas hababa sa saiya. Posible daw na an tawo makagibo nin orog kisa sa saiya? Makakagibo daw sia nin bagay na nakalalabi sa saiyang sadiri​—nakalalabing marhay kaya iyan angay na para sa saiyang debosyon? Kun an tawo naggigibo nin imahen, sia napapagal, nagugutom, asin napapaha. Mga limitasyon ini nin tawo, alagad minsan paano ipinaheheling kaiyan na buhay an tawo. An imahen na ginigibo nia tibaad itsurang tawo. Tibaad magayon pa ngani iyan. Alagad iyan daing buhay. An mga imahen bako talagang Dios. Dugang pa, mayo nin inukit na imahen kasuarin man na “nahulog hale sa langit,” na garo baga bako iyan hale sa magagadanon na tawo.​—Gibo 19:35.

14. Paano biyong nakadepende ki Jehova an mga paragibo nin imahen?

¹⁴ Ipinaheling pa ni Isaias na an mga paragibo nin imahen biyong nakadepende sa natural na proseso asin materyales na linalang ni Jehova: “May saro na pagpalod nin sedro an trabaho; asin kinukua nia an sarong klase nin kahoy, saro nganing dakulaon na kahoy, asin pinababayaan nia na iyan magin marigon para sa saiya man sana sa tahaw kan kakahoyan sa kadlagan. Itinanom nia an poon nin laurel, asin padagos na pinadadakula iyan kan pagbolos nin oran mismo. Asin iyan nagin panggatong tanganing padagos an paglaad nin kalayo para sa tawo. Kaya kinukua nia an sarong parte kaiyan tanganing pahimbongan an saiyang sadiri. Sa katunayan nagpapalaad sia nin kalayo asin totoong nagluluto nin tinapay. Naggigibo man sia nin sarong dios na madudukoan nia. Ginibo nia iyan na sarong inukit na imahen, asin minalaob sia mismo dian. An kabanga kaiyan totoong sinosolo nia sa kalayo. Sa ibabaw kan kabanga kaiyan iniihaw niang marhay an karne na kakakanon nia, asin nababasog sia. Pinahihimbongan man nia an saiyang sadiri asin nagsasabi: ‘Aha! Nakapahimbong ako. Naheling ko an liwanag kan kalayo.’ Alagad an natada kaiyan totoong ginibo niang sarong dios, na magin saiyang inukit na imahen. Minalaob sia mismo dian asin minaduko asin namimibi dian patin nagsasabi: ‘Ligtasan ako, huli ta ika an sakuyang dios.’”​—Isaias 44:14-17.

15. Anong biyong kadaihan nin pakasabot an ipinaheheling kan paragibo nin mga imahen?

¹⁵ Ikaliligtas daw nin dai pa nasolong kapidaso nin kahoy an siisay man? Siempre dai. An tunay na Dios sana an makatatao nin kaligtasan. Paanong iniidolo kan mga tawo an daing buhay na mga bagay? Ipinaheheling ni Isaias na an tunay na problema nasa puso nin sarong tawo: “Dai sinda nakaaaram, ni nakasasabot man sinda, huli ta an saindang mga mata namantsahan tangani na dai makaheling, an saindang puso tangani na dai magkaigwa nin pakarorop. Asin mayo nin siisay man na nakagirumdom sa saiyang puso o may kaaraman o pakasabot, na nagsasabi: ‘An kabanga kaini sinolo ko sa kalayo, asin sa ibabaw kan mga baga kaini nagluto man ako nin tinapay; nag-ihaw ako nin karne asin nagkakan. Alagad an natada dian gigibohon ko daw na saro sanang bagay na makauuyam nin makuri? Malaob daw ako sa sarong alang na kahoy hale sa sarong poon nin kahoy?’ Nagkakakan sia nin abo. Ilinagalag sia kan sadiri niang puso na nadaya. Asin dai nia ilinigtas an saiyang kalag, ni nagsasabi man sia: ‘Mayo daw nin kaputikan sa sakong toong kamot?’” (Isaias 44:18-20) Iyo, an paghonahona na an idolatriya makatatao nin ano man na marahay sa espirituwal garo man sana pagkakan nin abo imbes na masustansiang kakanon.

16. Paano nagpoon an idolatriya, asin ano an nagpapangyaring iyan magin posible?

¹⁶ An idolatriya nagpoon talaga sa kalangitan kan an makapangyarihan na espiritung linalang na nagin Satanas maara sa pagsamba na solamenteng para sana ki Jehova. Makosogon an pagmawot na iyan ni Satanas kaya isiniblag sia kaiyan sa Dios. Iyan talaga an kapinonan nin idolatriya, mantang sinabi ni apostol Pablo na an kaaraan kapareho nin idolatriya. (Isaias 14:12-14; Ezequiel 28:13-15, 17; Colosas 3:5) Sinutsutan ni Satanas an enot na tawong mag-agom na isip-isipon an maimot na mga ideya. Naara si Eva sa iinalok ni Satanas sa saiya: “Mabubuklat an saindong mga mata asin kamo magigin arog nin Dios, na nakamimidbid kan marahay asin maraot.” Sinabi ni Jesus na an kaaraan minagikan sa puso. (Genesis 3:5; Marcos 7:20-23) Nagigin posible an idolatriya kun nagigin maraot an puso. Kun siring,  mahalaga nanggad para sa sato gabos na ‘ingatan an satong puso,’ na dai noarin man tinotogotan an siisay man o ano man na bagay na kumua kan lugar dian na tama sanang para ki Jehova!​—Talinhaga 4:23; Santiago 1:14.

Pinakikiolayan ni Jehova an mga Puso

17. Ano an maninigong isapuso nin Israel?

¹⁷ Si Jehova nakikiolay ngonyan sa mga Israelita na girumdomon na sinda nasa pribilehiado asin responsableng kamugtakan. Sinda mga saksi nia! Sia nagsasabi: “Girumdomon mo an mga bagay na ini, O Jacob, asin ika, O Israel, huli ta ika an sakong lingkod. Hinaman taka. Ika sarong lingkod na sadiri ko. O Israel, dai taka lilingawan. Paparaon ko an saimong mga paglapas na siring sa sarong panganoron, asin an saimong mga kasalan na siring sa sarong mahibog na panganoron. Bumalik ka sa sako, huli ta babalukaton taka. Kumagsing kamo na may kagayagayahan, kamong kalangitan, huli ta si Jehova naghiro na! Kumurahaw kamo sa kapangganahan, kamo gabos na kababan kan daga! Magin kamong masinggaya, kamong kabukidan, na may magayagayang kurahaw, ikang kadlagan asin kamo gabos na kahoy na yaon dian! Huli ta binalukat ni Jehova an Jacob, asin ipinaheling nia an saiyang kagayonan sa Israel.”​—Isaias 44:21-23.

18. (a) Taano ta may dahelan an Israel na maggayagaya? (b) Paano maaarog kan mga lingkod ni Jehova an saiyang halimbawa nin pagkaherak ngonyan?

¹⁸ Dai hinaman kan Israel si Jehova. Bako siang dios na gibo nin tawo. Imbes, si Jehova an naghaman sa Israel tangani na magin saiyang piniling lingkod. Asin patutunayan nia liwat an saiyang pagka-Dios kun iligtas na nia an nasyon. Kinakaolay nia an saiyang banwaan sa mamomoton na paagi, na inaasegurar sinda na kun sinda magsolsol, biyo niang tatakopan an saindang mga kasalan, na itinatago an saindang mga paglapas na garo nasa likod nin dai matataros na mga panganoron. Dakulaon nanggad na dahelan na maggayagaya an Israel! An halimbawa ni Jehova nagmomotibar sa saiyang mga lingkod sa presenteng aldaw na arogon an saiyang pagkaherak. Magigibo ninda iyan paagi sa paghingoang tabangan an mga napapasala​—na hinihingoang parigonon liwat sinda sa espirituwal kun posible.​—Galacia 6:​1, 2.

An Kulminasyon kan Pagbalo sa Pagka-Dios

19, 20. (a) Sa anong paagi dinadara ni Jehova an saiyang kaso sa kulminasyon? (b) Anong nakaoogmang mga bagay an ihinula ni Jehova para sa saiyang banwaan, asin siisay an magigin instrumento nia tanganing pangyarihon an mga bagay na ini?

¹⁹ Dinadara ngonyan ni Jehova an saiyang legal na argumento sa sarong mapuersang kulminasyon. Iaatubang na nia an saiyang simbag sa pinakagrabeng pagbalo sa pagka-Dios​—an kakayahan na eksaktong ihula an ngapit. Inapod kan sarong nag-espesyalisar sa Biblia an sunod na limang bersikulo kan Isaias kapitulo 44 na sarong “berso kan pagigin nakalalabi kan Dios nin Israel,” an saro asin iyo sanang Kaglalang, an solamenteng Parahayag kan ngapit asin paglaom nin kaligtasan kan Israel. Luway-luway na nakaabot sa dramatikong kulminasyon an teksto kan sambiton an ngaran kan tawong mapatalingkas sa nasyon hale sa Babilonya.

²⁰ “Ini iyo an isinabi ni Jehova, an saimong Paratubos asin an Naghaman sa saimo gikan sa tulak: ‘Ako, si Jehova, an naggigibo kan gabos na bagay, na inuunat an kalangitan na ako sana, ilinalatag an daga. Siisay an kaiba ko? Sinusudya ko an mga tanda kan mga nagtataram na daing kamanungdanan, asin ako an Saro na nagpaparungaw sa mga paratoodtood; an Saro na minapabirik sa madonong na mga tawo, asin an Saro na minagibo sa saindang kaaraman na magin kamangmangan; an Saro na nagpapangyaring magin totoo an tataramon kan saiyang lingkod, asin an Saro na lubos na nag-ootob sa konseho kan saiyang mga mensahero; an Saro na nagsasabi manongod sa Jerusalem, “Sia pag-eerokan,” asin manongod sa mga siudad nin Juda, “Iyan itotogdok liwat, asin ititindog ko an saiyang gabang mga lugar”; an Saro na nagsasabi sa kararoman, “Maalang ka; asin pamamarahon ko an gabos mong salog”; An Saro na nagsasabi dapit ki Ciro, “Sia an sakong pastor, asin an gabos na sakong ikinaoogma saiyang lubos na ootobon”; minsan sa sakuyang pagsabi manongod sa Jerusalem, “Hihirahayon sia,” asin manongod sa templo, “Itotogdok an saimong pundasyon.”’”​—Isaias 44:24-28.

21. Anong garantiya an itinatao kan mga tataramon ni Jehova?

²¹ Iyo, bako sanang may kakayahan si Jehova na ihula an mga pangyayari sa ngapit kundi may kapangyarihan man na pangyarihon an saiyang ihinayag na katuyohan sa kabilogan kaiyan. An kapahayagan na ini magseserbing gikanan nin paglaom para sa Israel. Ini sarong garantiya na minsan ngani gagabaon kan mga hukbo nin Babilonya an daga, an Jerusalem asin an nasasakopan na mga siudad kaini mabangon liwat asin an tunay na pagsamba maeestablisar liwat duman. Alagad paano?

22. Iladawan kun paano naalang an Salog nin Eufrates.

²² An dai pinasabngan na mga paratoodtood sa parate daing kosog nin boot na magin espesipikong marhay sa saindang mga prediksion sa takot na dai ini  mangyari pag-abot nin panahon. Sa kabaliktaran, paagi ki Isaias, ihinayag ni Jehova an mismong ngaran kan tawong gagamiton nia sa pagpatalingkas sa saiyang banwaan hale sa pagkabihag tangani na makapuli sinda asin ikatogdok liwat an Jerusalem asin an templo. An ngaran nia Ciro, asin sia midbid bilang Cirong Dakula nin Persia. Nagtao man si Jehova nin mga detalye kan estratehiya na gagamiton ni Ciro tanganing malaog an dakulaon asin komplikadong sistema nin depensa kan Babilonya. An Babilonya poprotehiran kan haralangkaw na lanob asin kan mga agihan nin tubig na nagbobolos sa laog asin palibot kan siudad. Gagamiton ni Ciro an sarong pangenot na kabtang kan sistemang iyan​—an Salog nin Eufrates​—sa saiyang bentaha. Segun sa suanoy na mga historyador na si Herodoto asin Jenofonte, sa sarong lugar sa itaas kan salog hale sa Babilonya, pinasuki ni Ciro an tubig nin Eufrates sagkod na igo na an babaw kan salog tangani na makanognog an saiyang mga soldados. Kun manongod sa kakayahan kaining protehiran an Babilonya, an makapangyarihan na Eufrates naalang.

23. Anong rekord an yaon manongod sa kaotoban kan hula na patatalingkason ni Ciro an Israel?

²³ Kumusta man an panuga na bubutasan ni Ciro an banwaan nin Dios asin seseguradohon nia na ikatogdok liwat an Jerusalem asin an templo? Si Ciro mismo, sa sarong opisyal na proklamasyon na napreserbar sa Biblia, nagpapahayag: “Iyo ini an isinabi ni Ciro na hade kan Persia, ‘An gabos na kahadean sa daga itinao sa sako ni Jehova na Dios kan kalangitan, asin sia an nagsugo sa sako na itogdok sia nin harong sa Jerusalem, na yaon sa Juda. An siisay man sa saindo na kabtang kan saiyang bilog na banwaan, mapasaiya logod an saiyang Dios. Kaya tumukad sia sa Jerusalem, na yaon sa Juda, asin itogdok liwat an harong ni Jehova na Dios nin Israel​—sia iyo an tunay na Dios​—na idtoon sa Jerusalem.’” (Esdras 1:​2, 3) Naotob nin lubos an mga tataramon ni Jehova paagi ki Isaias!

Si Isaias, si Ciro, Asin an mga Kristiano Ngonyan

24. Ano an koneksion kan pagluwas kan pagboot ni Artajerjes “na ibalik sa dati asin itogdok liwat an Jerusalem” asin an pagdatong kan Mesiyas?

²⁴ Ibinabantog kan kapitulo 44 kan Isaias an kadakulaan ni Jehova bilang an iyo sanang tunay na Dios asin Paraligtas kan saiyang suanoy na banwaan. Apuera dian, an hula may hararom na kahulogan para sa sato gabos ngonyan. An dekreto ni Ciro na itogdok liwat an templo nin Jerusalem, na itinao kan 538/537 B.C.E., nagin kapinonan nin mga pangyayari na suminagkod sa kaotoban nin saro pang pambihirang hula. An dekreto ni Ciro sinundan nin saro na hale sa suminunod na namamahala, si Artajerjes, na nagdekreto na maninigong itogdok liwat an siudad nin Jerusalem. Ihinayag kan libro nin Daniel na “poon sa pagluwas kan pagboot na ibalik sa dati asin itogdok liwat an Jerusalem [kan 455 B.C.E.] sagkod sa Mesiyas na Poon,” magkakaigwa nin 69 “semana” na 7 taon an kada saro. (Daniel 9:​24, 25) Naotob man an hulang ini. Eksakto sa iskedyul kan taon 29 C.E., 483 taon pakatapos ipaotob an dekreto ni Artajerjes sa Dagang Panuga, si Jesus binautismohan asin pinonan an saiyang ministeryo digdi sa daga. a

25. Ano an pinanonongdan kan pagbagsak nin Babilonya sa kamot ni Ciro sa presenteng mga panahon?

²⁵ An pakabutas kan maimbod na mga Judio sa pagkadistiero, na pinagin posible kan pagbagsak kan Babilonya, nagserbing anino kan pagkabutas kan linahidan na mga Kristiano sa espirituwal na pagkadistiero kan 1919. An pakabutas na idto nagin prueba na saro pang Babilonya, na ilinadawan bilang patotot, an Dakulang Babilonya​—na simbolo kan gabos na falsong relihion sa kinaban sa pankagabsan​—nakaeksperyensia nin pagbagsak. Siring kan nakarekord sa libro nin Kapahayagan, naheling antes pa ni Juan an saiyang pagbagsak. (Kapahayagan 14:8) Naheling man nia antes pa an biglang pagkalaglag kaini. An paglaladawan ni Juan sa paglaglag sa pambilog na kinaban na imperyong iyan na pano nin idolo kapareho sa nagkapirang paagi kan paglaladawan ni Isaias sa mapangganang pagkongkistar ni Ciro sa suanoy na siudad nin Babilonya. Kun paanong an nagpoprotehir na mga agihan nin tubig dai nakapagligtas sa saiya tumang ki Ciro, siring man an ‘katubigan’ nin katawohan na nagsusuportar asin nagpoprotehir sa Dakulang Babilonya ‘maaalang’ bago sia makatanosan na laglagon.​—Kapahayagan 16:12. b

26. Paano pinaririgon kan hula ni Isaias asin kan kaotoban kaiyan an satong pagtubod?

²⁶ Sa satong pagmansay, labing duwa may kabangang milenyo pakatapos na ipahayag ni Isaias an saiyang hula, maheheling niato na an Dios tunay nanggad na “lubos na nag-ootob sa konseho kan saiyang mga mensahero.” (Isaias 44:26) An kaotoban kan hula ni Isaias kun siring sarong pambihirang halimbawa nin pagigin mapagtitiwalaan kan gabos na hula sa Banal na Kasuratan.

[Mga Nota sa Ibaba]

[Mga Hapot Para sa Pag-adal]