An Rekord nin Pagbiahe ni Noe—May Kahulogan daw Iyan Para sa Sato?

MANTANG itinatao an hula manongod sa tanda kan saiyang presensia asin kan pagtatapos kan sistema nin mga bagay, si Jesus nagsabi: “Kun paano kan mga aldaw ni Noe, siring man an presensia kan Aki nin tawo.” (Mateo 24:3, 37) Malinaw nanggad na ihinula ni Jesus na an nangyayari sa satong kaaldawan igwa nin pagkakaagid sa panahon ni Noe. An sarong masasarigan asin daing kasalasalang pagkasaysay kan mga pangyayari kan kaaldawan ni Noe puede nanggad na magin kayamanan na daing kaagid sa halaga.

Kayamanan daw na arog kaiyan an rekord nin pagbiahe ni Noe? Igwa daw iyan nin mga patotoo nin pagigin tunay na makasaysayan na dokumento? Puede daw talaga niatong madeterminaran kun kasuarin nangyari an Baha?

Kasuarin Nangyari an Baha?

An Biblia nagtatao nin kronolohikong impormasyon na minatogot sa maingat na pagbilang pabalik sa kapinonan kan kasaysayan nin tawo. Sa Genesis 5:1-29, makukua niato an kasaysayan nin linahe poon sa paglalang kan enot na tawo, si Adan, sagkod sa pagkamundag ni Noe. Nagpoon an Delubyo “sa ikaanom na gatos na taon kan buhay ni Noe.”​—Genesis 7:11.

Tanganing madeterminaran an panahon kan Baha, kaipuhan na pumoon kita sa sarong importanteng marhay na petsa. An boot sabihon, kaipuhan na pumoon kita sa petsa na inaako kan sekular na kasaysayan asin kapareho nin sarong partikular na pangyayari na nakarekord sa Biblia. Poon sa siring na importanteng marhay na petsa, puede kitang gumibo nin mga pagkalkulo asin sabihon an petsa kan Baha basado sa kalendaryong Gregoriano na lakop nang ginagamit ngonyan.

An sarong importanteng marhay na petsa iyo an 539 B.C.E., an taon na ibinagsak ni Hadeng Ciro nin Persia an Babilonya. Kaiba sa sekular na mga reperensia sa panahon kan saiyang pagreynar an Babilonikong mga tabla asin dokumento ni Diodoro, Africano, Eusebio, asin Tolomeo. Huli sa dekreto na pinaluwas ni Ciro, an mga Judiong natatada huminale sa Babilonya asin uminabot sa saindang dagang tinuboan kan 537 B.C.E. Iyan an katapusan kan 70 taon na pagkagaba kan Juda, na segun sa rekord kan Biblia nagpoon kan 607 B.C.E. Kun iiiba an kapanahonan kan mga hokom asin an pagreynar kan mga hade kan Israel, madedeterminaran niato na an Lagdoan na Pagharale kan mga Israelita sa Egipto nangyari kan 1513 B.C.E. Kun mabilang kita nin dugang pang 430 taon pasibog, dadarahon kita kan basado sa Bibliang kronolohiya sa pakipagtipan ki Abraham kan 1943 B.C.E. Sunod kaipuhan na iiba niato an mga pagkamundag asin lawig nin buhay ni Tare, Nacor, Serug, Reu, Peleg, Eber, asin Selah, saka ni Arpaksad, na namundag “duwang taon pakatapos kan delubyo.” (Genesis 11:10-32) Sa siring puede niatong ilaag an kapinonan kan Baha sa taon na 2370 B.C.E. *

Nagpoon Nang Bumaha

Bago niato repasohon an mga pangyayari kan kaaldawan ni Noe, tibaad boot nindong basahon an Genesis kapitulo 7 bersikulo 11 sagkod kapitulo 8 bersikulo 4. Mapadapit sa makosogon na oran, sinasabi sato: “Sa ikaanom na gatos na taon kan buhay ni Noe [2370 B.C.E.], sa ikaduwang bulan, sa ikakagpitong aldaw kan bulan, sa aldaw na ini an gabos na burabod kan mahiwas na katubigan buminuka asin an mga gaha kan kalangitan nagkaburukasan.”​—Genesis 7:11.

Binanga ni Noe an taon sa 12 bulan na may tig-30 aldaw an balang saro. Kan suanoy na mga panahon, an enot na bulan nagpopoon sa mga kabangaan kan bulan na Setyembre sa satong kalendaryo. An tubig kan baha nagpoon na bumagsak  kan “ikaduwang bulan, sa ikakagpitong aldaw kan bulan” asin padagos na buminagsak sa laog nin 40 aldaw asin 40 banggi durante kan mga bulan nin Nobyembre asin Disyembre 2370 B.C.E.

Mapadapit sa Delubyo, sinabi man sato na: “An tubig padagos na nakasanop sa daga sa laog nin sanggatos may limang polong aldaw. . . . Asin an tubig nagpoon nang mag-ati sa daga, na dikit-dikit an pag-ati; asin sa katapusan nin sanggatos may limang polong aldaw dikit na an tubig. Asin sa ikapitong bulan, sa ikakagpitong aldaw kan bulan, an dahong puminondo sa kabukidan nin Ararat.” (Genesis 7:24–​8:4) Kaya an lawig nin panahon magpoon na sanopon nin tubig an daga sagkod sa panahon na mag-ati iyan 150 aldaw, o limang bulan. Sa siring, an dahong puminondo sa kabukidan nin Ararat kan Abril nin 2369 B.C.E.

Ngonyan tibaad boot nindong basahon an Genesis 8:5-17. An alitoktok kan kabukidan luminataw pakalihis nin haros duwa may kabangang bulan (73 na aldaw), “sa ikasampulong bulan [Hunyo], sa primerong aldaw kan bulan.” (Genesis 8:5) * Pakalihis nin tolong bulan (90 aldaw)—sa “ikaanom na gatos may sarong taon [ni Noe], sa enot na bulan, sa enot na aldaw kan bulan,” o sa kabangaan nin Setyembre, 2369 B.C.E.—hinale ni Noe an takop kan dahong. Naheling nia ngonyan na “an ibabaw kan daga mara na.” (Genesis 8:13) Pakalihis nin sarong bulan may 27 aldaw (57 aldaw), “kan ikaduwang bulan, sa ikaduwang polo may pitong aldaw kan bulan [kabangaan nin Nobyembre, 2369 B.C.E.], biyo nang mara an bilog na daga.” Si Noe asin an saiyang pamilya luminuwas sa dahong pasiring sa marang daga. Huli kaini, si Noe asin an iba pa sarong lunar na taon may sampulong aldaw (370 aldaw) na yaon sa laog kan dahong.​—Genesis 8:14.

Ano daw an pinatutunayan kan eksaktong mga rekord na ini may koneksion sa mga pangyayari, detalye, asin elemento nin panahon? Daing iba kundi ini: An Hebreong propetang si Moises, na minalataw na ibinasar an Genesis sa mga rekord  na naako nia, nag-aatubang nin mga katotoohan, bakong eroestorya sana. An Delubyo kun siring mahalagang marhay para sa sato ngonyan.

Paano daw Minansay nin Ibang Kagsurat kan Biblia an Baha?

Apuera sa pagkasaysay sa Genesis, dakol pa an pagkasambit sa Biblia ki Noe o sa Delubyo. Halimbawa:

(1) An parasiyasat na si Esdras iiniba si Noe asin an saiyang mga aking lalaki (si Sem, Cam, asin Jafet) sa kasaysayan nin linahe kan nasyon nin Israel.​—1 Cronica 1:4-17.

(2) An doktor asin kagsurat kan Ebanghelyo na si Lucas iiniba si Noe sa lista nin mga ginikanan ni Jesu-Cristo.—Lucas 3:36.

(3) Nagkapirang beses na ginamit ni apostol Pedro an pagkasaysay manongod sa Baha sa pagsurat sa mga kapwa Kristiano.—2 Pedro 2:5; 3:​5, 6.

(4) Nagtataram si apostol Pablo manongod sa dakulaon na pagtubod na ipinaheling ni Noe sa pagtogdok kan dahong para sa kaligtasan kan saiyang pamilya.—Hebreo 11:7.

Igwa daw nin ano man na pagduda na inako kan pinasabngan na mga kagsurat na ini kan Biblia an pagkasaysay na ini sa Genesis kan Baha? Daing duda na kinonsiderar ninda iyan na totoong pangyayari.

Si Jesus Asin an Baha

Si Jesu-Cristo nabuhay na bago nagin tawo. (Talinhaga 8:​30, 31) Sia sarong espiritung linalang sa langit durante kan Baha. Bilang sarong nakaheling mismo, si Jesus kun siring an nagtatao sa sato kan pinakamasasarigan na pagkumpirma sa Kasuratan manongod ki Noe asin sa Delubyo. Si Jesus nagsabi: “Kun paano kan mga aldaw ni Noe, siring man an presensia kan Aki nin tawo. Huli ta  kun paano sinda kan mga aldaw na idto bago kan baha, nagkakarakan asin nag-iirinom, an mga lalaki nag-aaragom asin an mga babae nagpapaaragom, sagkod kan aldaw na si Noe naglaog sa dahong; asin dai sinda nagmangno sagkod na dumatong an baha asin iinanod sinda gabos, magigin siring man kaiyan an presensia kan Aki nin tawo.”​—Mateo 24:37-39.

Magamit daw si Jesus nin eroestorya sana sa pagpatanid sa sato manongod sa nagdadangadang na katapusan kan sistemang ini nin mga bagay? Dai nanggad! Kompiado kita na naggamit sia nin tunay na halimbawa nin paghokom nin Dios sa mga maraot. Iyo, dakol na buhay an nawara, alagad puede kitang maranga sa pakaaram na si Noe asin an saiyang pamilya nakaligtas sa Baha.

Mahalagang marhay “an kaaldawan ni Noe” para sa mga nabubuhay ngonyan, durante kan “presensia kan Aki nin tawo,” si Jesu-Cristo. Mantang binabasa niato an detalyadong pagkasaysay kan lakop sa globong Baha na naingatan sa sarong rekord na ginibo ni Noe, makaseseguro kita na iyan tunay na makasaysayan na dokumento. Asin an ipinasabong nin Dios na pagkasaysay sa Genesis manongod sa Delubyo may dakulang kahulogan para sa sato. Kun paanong si Noe, an saiyang mga aking lalaki, asin an mga agom ninda nagtubod sa paagi nin Dios para sa kaligtasan, kita ngonyan puedeng mapasairarom kan pagprotehir ni Jehova basado sa satong pagtubod sa atang na pantubos ni Jesus. (Mateo 20:28) Dugang pa, puede kitang magkaigwa kan paglaom na mapabilang sa mga makaliligtas sa katapusan kan maraot na sistemang ini nin mga bagay kun paanong ipinaheheling kan rekord nin pagbiahe ni Noe na sia asin an saiyang pamilya nakaligtas sa Baha na tuminapos sa daing Dios na kinaban kan panahon na idto.

[Mga Nota sa Ibaba]

[Kahon sa pahina 5]

Nabuhay daw Sinda nin Arog Kaiyan Kalawig?

“AN GABOS na aldaw ni Noe uminabot nin siyam na gatos may limang polong taon asin sia nagadan,” an sabi kan Biblia. (Genesis 9:29) An lolo ni Noe na si Matusalem nabuhay sa laog nin 969 taon​—an pinakahalawig na pagkabuhay nin tawo na yaon sa rekord. An promedyong lawig nin buhay kan sampulong henerasyon poon ki Adan sagkod ki Noe labing 850 taon. (Genesis 5:5-31) An mga tawo daw kaidto nabuhay nin arog kaiyan kalawig?

An orihinal na katuyohan nin Dios iyo na an tawo mabuhay sagkod lamang. An enot na tawo, si Adan, linalang na may oportunidad na kamtan an lawig nin buhay na nungkang matatapos kun sia makinuyog sa Dios. (Genesis 2:15-17) Alagad nakisuway si Adan asin iwinara an oportunidad na iyan. Pakalihis nin 930 taon nin pag-eksister, na luway-luway na minapasiring sa kagadanan, si Adan nagbalik sa daga na dian sia kinua. (Genesis 3:19; 5:5) Ipinamana kan enot na tawo an kasalan asin kagadanan sa gabos niang aki.—Roma 5:12.

Pero, an mga tawo na nabuhay kan panahon na iyan harani pa sa orihinal na pagkasangkap ni Adan asin minalataw na sa dahelan na ini mas halawig na marhay an buhay ninda kisa duman sa mga huri nang namundag. Huli kaini, an lawig nin buhay nin tawo haros magsangribong taon durante kan panahon bago kan Baha, na biglang huminalipot pagkatapos kan Delubyo. Halimbawa, si Abraham nabuhay sana nin 175 taon. (Genesis 25:7) Asin mga 400 na taon pagkagadan kan fiel na patriarkang iyan, si propeta Moises nagsurat: “An mga aldaw nin samong mga taon pitong polong taon; asin kun huli sa espesyal na kakosogan iyan walong polong taon, alagad iyan danay na may kasakitan asin makolog na mga bagay.” (Salmo 90:10) An situwasyon ngonyan kaparehong marhay kan panahon na idto.

[Tsart/Mga Ritrato sa pahina 6, 7]

Pagbilang nin Pasibog Poon sa Dekreto ni Ciro na Nagtotogot sa mga Judio na Magbuelta Hale sa Pagkadistiero Sagkod sa Baha kan Kaaldawan ni Noe

537 Dekreto ni Ciro *

539 An pagpabagsak sa Babilonya

ni Ciro na Persiano

68 taon

607 Nagpoon an 70 taon na

pagkagaba kan Juda

906 na taon na

pangangataman nin

mga namomoon, hokom,

asin hade kan

Israel

1513 An Lagdoan na Pagharale kan Israel

sa Egipto

430 taon 430 taon kan an mga aki ni Israel

nag-erok sa nasyon nin Egipto

asin sa Canaan (Exodo 12:​40, 41)

1943 Paggibong balido kan Abrahamikong tipan

205 taon

2148 An pagkamundag ni Tare

222 taon

2370 Kapinonan kan Baha

[Nota sa Ibaba]