Si Taciano​—Apolohista o Erehe?

SA PAGTATAPOS kan saiyang ikatolong pagbiahe sa pagmimisyonero, si apostol Pablo nagpaapod nin miting sa kamagurangan na lalaki kan kongregasyon sa Efeso. Sinabihan nia sinda: “Aram ko na pakahale ko an mapan-aping mga lobo malaog dian sa tahaw nindo asin dai magigin maboot sa aripompon, asin hale mismo dian sa saindo may mga lalaking matindog asin mataram nin biribid na mga bagay tanganing maguyod ninda sa sainda an mga disipulo.”​—Gibo 20:​29, 30.

Tamang-tama sa mga tataramon ni Pablo, an ikaduwang siglo C.E. nagin panahon nin pagbabago asin kan ihinulang apostasiya. Nagtatalubo kaidto an Gnosticismo, sarong lakop na relihioso asin pilosopikong mobimiento na nakaati sa pagtubod nin nagkapirang nagtutubod. Naniniwala an mga Gnostico na marahay an espirituwal na mga bagay asin na maraot an gabos na pisikal na bagay. Huling nangangatanosan na maraot an gabos na laman, hinaboan ninda an pag-agom asin pangangaki, na naghihingakong si Satanas an pinonan kaini. Naniniwala an nagkapira sa sainda na mantang espirituwal na mga bagay sana an marahay, bako nang mahalaga kun ano an ginigibo nin saro sa saiyang pisikal na hawak. An siring na punto de vista nagresulta sa sobra nang marhay na estilo nin pamumuhay, magsalang ascetismo o pagpangana sa laman. An paghingako kan mga Gnostico na an kaligtasan naggigikan sana sa mistikong Gnosticismo, o sadiring kaaraman, dai nagtataong lugar para sa katotoohan kan Tataramon nin Dios.

Ano an nagin reaksion kan naghihingakong mga Kristiano sa huma nin Gnosticismo? An nagkapirang may kabatidan na lalaki nagtaram tumang sa falsong doktrina kaiyan, mantang an iba nagpadara sa impluwensia kaiyan. Halimbawa, pinonan ni Ireneo an bilog na buhay na pakipagtusayan tumang sa ereheng katokdoan. Inedukar sia ni Policarpo, sarong tawo na katemporanyo kan mga apostol. Irinekomendar ni Policarpo an makosog na pagsusog sa katokdoan ni Jesu-Cristo asin kan saiyang mga apostol. Minsan siring, apisar na saro an nagtokdo sa sainda, an katood ni Ireneo na si Florino sa katapustapusi inako an katokdoan ni Valentino, an pinakaprominenteng poon kan mobimientong Gnostico. Idto maribok na panahon nanggad.

An mga isinurat ni Taciano, na sarong bantog na parasurat kan ikaduwang siglo, nagtataong liwanag sa kamugtakan kan peryodong iyan. Anong klaseng tawo si Taciano? Paano sia nagin naghihingakong Kristiano? Asin ano an nagin kamugtakan ni Taciano sa irarom kan impluwensia kan Gnosticong erehiya? An saiyang nakapupukaw nin interes na mga simbag asin an saiya mismong halimbawa nagtatao nin mahalagang mga leksion para sa mga naghahanap nin katotoohan ngonyan.

Nakanupar nin “sa Barbarong mga Isinurat”

Si Taciano propiong taga Siria. Huli sa pagbiahe nia sa kadakol na lugar asin sigidong pagbasa nagkaigwa sia nin kaaraman sa Greco-Romanong kultura kan saiyang kaaldawan. Si Taciano nagpa-Roma bilang biaherong orador. Pero kan sia nasa Roma an saiyang atension napasiring sa Kristianismo. Nagpoon siang makiibaiba ki Justinong Martir, na tibaad nagin estudyante kaini.

Sa may ihinahayag na pagsaysay kan saiyang pagkakombertir sa Kristianismo sa ngaran sana, naghingako si Taciano: “Naghingoa akong madiskobre an katotoohan.” Ipinaliliwanag nin detalyado an saiyang personal na eksperyensia kan mabasa nia an Kasuratan, sia nagsabi: “Nakanupar ako nin sa barbarong mga isinurat, na suanoy nang marhay tangani na ikakomparar sa mga opinyon kan mga Griego, asin banal na marhay tanganing ikakomparar sa mga sala ninda; asin ako nakombensir na magtubod digdi huli sa simple sanang pananaram, sa sinserong karakter kan mga kagsurat, sa ipinaheling na pakaaram antes pa kan mga pangyayari sa ngapit, sa ekselenteng kualidad nin katokdoan, asin sa pagpahayag kan gobyerno kan uniberso bilang nakasentro sa sarong Persona.”

Dai nagduwaduwa si Taciano na agdahon an saiyang mga katemporanyo na siyasaton an Kristianismo kan kaaldawan nia asin helingon an pagigin simple asin klaro kaiyan kabaliktaran kan pagigin nakariribong kan paganismo. Ano an manonodan niato sa saiyang mga isinurat?

Ano an Ihinahayag kan mga Isinurat Nia?

Ihinahayag kan mga isinurat ni Taciano na sia sarong apolohista, sarong parasurat na nagtataram bilang pagdepensa kan saiyang paniniwala. May pagkaestrikto asin pagkakritiko sia sa paganong pilosopiya. Sa saiyang isinurat na Address to the Greeks, idinoon ni Taciano an kadaihan nin kamanungdanan kan paganismo asin an pagkarasonable kan Kristianismo sa ngaran sana. Kritikal na marhay an saiyang estilo  mantang ipinahahayag nia an saiyang pagduhagi sa Griegong mga paagi nin paghiro. Halimbawa, sa pagtaram manongod sa pilosopong si Heracleto, sia nagsabi: “Minsan siring, ipinaheling kan kagadanan an pagigin lolong kan tawong ini; huli ta, kan nagkahelang nin beriberi, mantang pinag-adalan nia an teknika nin medisina saka pilosopiya, hinaplasan nia an saiyang sadiri nin odo nin baka, na, kan iyan tumagas, inignit an laman kan saiyang bilog na hawak, kaya sia naggaraak, asin sa siring nagadan.”

Halangkaw na marhay an pagheling ni Taciano sa paniniwala sa sarong Dios, an Kaglalang kan gabos na bagay. (Hebreo 3:4) Sa Address to the Greeks, nasambitan nia na an Dios “sarong Espiritu” asin nagsabi: “Sia sana an daing kapinonan, asin Sia Mismo an kapinonan kan gabos na bagay.” (Juan 4:24; 1 Timoteo 1:17) Hinahaboan an paggamit nin mga imahen sa pagsamba, isinurat ni Taciano: “Paano ko sasabihon na dios an mga kapidaso nin kahoy asin gapo?” (1 Corinto 10:14) Naniniwala sia na an Tataramon, o an Logos, nag-eksister bilang an panganay sa mga ginibo kan langitnon na Ama asin pakatapos kaiyan ginamit sa paglalang kan materyal na uniberso. (Juan 1:1-3; Colosas 1:13-17) May labot sa pagkabuhay liwat sa itinalaan na panahon, sinabi ni Taciano: “Naniniwala kami na magkakaigwa nin pagkabuhay liwat nin mga hawak pagnatapos an gabos na bagay.” Mapadapit sa kun taano ta kita nagagadan, si Taciano nagsurat: “Dai kita linalang tanganing magadan, kundi kita nagagadan huli sa satong sadiring sala. An libreng kabotan niato an guminadan sa sato; kita na talingkas nagin mga oripon; kita ipinabakal paagi sa kasalan.”

An itinaong paliwanag ni Taciano manongod sa kalag nakariribong. Sinabi nia: “An kalag bako man talagang inmortal, O mga Griego, kundi magagadanon. Alagad puede na iyan dai magadan. Tunay nanggad, kun dai kaiyan aram an katotoohan, iyan nagagadan, asin napapara kaiba kan hawak, alagad sa katapustapusi minabangon giraray sa katapusan kan kinaban kaiba kan hawak, na padudusahan nin kagadanan sa inmortalidad.” Kun ano talaga an boot sabihon ni Taciano sa mga tataramon na ini bakong malinaw. Posible daw na minsan ngani nagsususog sa nagkapirang katokdoan kan Biblia, naghingoa man sia na paoyonan an saiyang mga katemporanyo asin kun siring sinalakan nin paganong mga pilosopiya an mga katotoohan sa Kasuratan?

An saro pang midbid na isinurat ni Taciano iyo an Diatessaron, o Harmony of the Four Gospels. Si Taciano an primerong nagtao sa mga kongregasyon sa Siria kan Ebanghelyo sa sadiri nindang tataramon. Halangkaw an nagin pagheling sa librong ini, na pinagsararo an apat na Ebanghelyo sa saro sanang estorya. Ginamit iyan kan Iglesiang Sirio.

Sarong Kristiano o Sarong Erehe?

Ihinahayag kan maingat na pagsiyasat sa mga isinurat ni Taciano na pamilyar sia sa Kasuratan asin iginagalang na marhay iyan. Nagsurat sia mapadapit sa impluwensia kaiyan sa saiya: “Dai ako nagmamawot na magin mayaman; dai ako nag-aako nin militar na autoridad; ikinauuyam ko nin makuri an pakikisaro; dai ako itinutulod nin dai naiingustohan na pagkamoot sa ganansia tangani na magin marinero; . . . Dai ako nababangkag sa pagkamit nin kabantogan . . . An gabos nakikinabang sa iyo man sanang saldang, asin gabos nagagadan, baga man sinda nabubuhay sa kawilihan o sa grabeng pagtios.” Si Taciano nagsasadol: “Magadan sa kinaban, na isinisikwal an grabeng katontohan na yaon dian. Mabuhay sa Dios, asin paagi sa pagkaigwa nin pakasabot sa Saiya halea nindo an daan na ugale.”​—Mateo 5:45; 1 Corinto 6:18; 1 Timoteo 6:10.

Minsan siring, estudyare an isinurat ni Taciano na may titulong On Perfection According to the Doctrine of the Savior. Sa isinurat na ini sinabi nia na sa Diablo an pag-agom. Naghihingako na ipinaooripon kan mga indibiduwal an saindang laman sa malalapaon na kinaban paagi sa pag-agom, iyan marigon na kinokondenar ni Taciano.

Minalataw na kan mga 166 C.E., pakatapos magadan si Justinong Martir, si Taciano magsalang nag-establisar nin o nakiasosyar sa ascetikong sekta na inapod na Encratito. Idinodoon kan mga parasunod kan sektang iyan an estriktong pagpopogol sa sadiri asin pagkontrol sa hawak. Inotob ninda an sarong ascetismo na naghahagad na likayan an arak, pag-agom, asin pagkaigwa nin rogaring.

Sarong Leksion na Dapat Manodan

Taano si Taciano ta suminuway na marhay sa Kasuratan? Sia daw nagin “malilingawon na paradangog”? (Santiago 1:23-25) Dai daw sinayumahan ni Taciano an falsong mga estorya asin paagi kaiyan nabiktima nin pilosopiya nin tawo? (Colosas 2:8; 1 Timoteo 4:7) Huling dakulaon na marhay an mga sala na sinuportaran nia, puede daw na nagkaigwa sia kaidto nin problema sa isip?

Ano man an kamugtakan, an mga isinurat asin halimbawa ni Taciano nagtatao nin kadikit na ideya manongod sa kamugtakan nin relihion kan saiyang kaaldawan. Ipinaheheling kaiyan kun gurano kanakadadanyar an impluwensia nin kinabanon na pilosopiya. Isapuso logod niato an patanid ni apostol Pablo na likayan an “basang na orolay na minalapas sa banal asin sa mga pagkakaturumang kan falsong inaapod na ‘kaaraman.’”​—1 Timoteo 6:20.