Arkeolohikong Ebidensia kan Pag-eksister ni Jesus

“EBIDENSIA Manongod ki Jesus na Isinurat sa Gapo.” Siring an deklarasyon sa tutob kan Biblical Archaeology Review (Nobyembre/Disyembre 2002). Tampok sa tutob na iyan an sarong kahon na lalagan nin mga tolang kan gadan na gibo sa gapong puti, sarong ossuary, na nakua sa Israel. An mga ossuary ginamit nin dakol na Judio durante kan halipot na peryodo sa pag-oltanan kan enot na siglo B.C.E. asin 70 C.E. An nagpagin nangorognang mahalaga sa sarong ini iyo an inskripsion sa Aramaiko na nasa sarong gilid kaiyan. Rinekonoser kan mga intelektuwal an mababasa dian: “Si Santiago, na aki ni Jose, na tugang ni Jesus.”

Segun sa Biblia, si Jesus nin Nazaret may tugang na an ngaran Santiago na ibinibilang na aki ni Jose, na agom ni Maria. Kan si Jesu-Cristo nagtokdo sa saiyang ginikanan na banwaan, an mga nagdadangog na napangalas nin labi-labi naghapot: “Bakong ini an aki kan panday? Bakong an ngaran kan saiyang ina Maria, asin an saiyang mga tugang na lalaki si Santiago asin Jose asin Simon patin Judas? Asin an saiyang mga tugang na babae, bako daw na sinda gabos kairiba niato?”​—Mateo 13:54-56; Lucas 4:22; Juan 6:42.

Iyo, an inskripsion sa ossuary tamang-tama sa deskripsion ni Jesus na Nazareno. Kun an Santiago na sinambit sa inskripsion an tugang sa ina ni Jesu-Cristo, kun siring iyan an magigin “kagurangguranging arkeolohikong ebidensia manongod ki Jesus apuera sa Biblia,” an positibong sinabi ni André Lemaire, sarong eksperto sa suanoy na mga inskripsion asin an kagsurat kan nasambit na artikulo sa Biblical Archaeology Review. Isinurat ni Hershel Shanks, an editor kan magasin, na an ossuary “sarong bagay na nadudutaan asin naheheling na minakonektar pabalik sa sasarong pinakaimportanteng tawo na nabuhay sa daga kasuarin man.”

Minsan siring, an gabos na tolong ngaran na mababasa sa nakaukit sa ossuary pamilyar kaidtong enot na siglo. Kaya posible na apuera sa pamilya ni Jesu-Cristo nagkaigwa nin sarong pamilya na kaiba sa mga miembro kaiyan an sarong Santiago, Jose, asin Jesus. Kinakalkulo ni Lemaire: “Sa Jerusalem durante kan duwang henerasyon bago kan 70 C.E., igwa . . . gayod nin mga 20 katawo na puedeng inapod na ‘Santiago/Jacob na aki ni Jose na tugang ni Jesus.’” Minsan siring, naniniwala sia na may 90 porsientong posibilidad na an Santiago sa ossuary iyo an tugang sa ina ni Jesu-Cristo.

May saro pang dahelan na nagpapangyaring maniwala an nagkapira na an Santiago sa inskripsion iyo an tugang sa ina ni Jesu-Cristo. Maski ngani ordinaryo na sanang sambiton an ama kan nagadan sa arog kaiyan na inskripsion, bibihirang marhay na ilaag an ngaran nin tugang na lalaki. Kun siring, nagtutubod an nagkapirang intelektuwal na an Jesus na ini sierto nanggad  na importanteng tawo, na dahelan tanganing isipon ninda na sia si Jesu-Cristo, an kagpundar kan Kristianismo.

Totoo daw an Ossuary?

Ano an ossuary? Iyan sarong kahon, o kaban, na dian ilinalaag an mga tolang kan nagadan na tawo pagkalapa kan hawak kaiyan sa sarong lolobngan na kueba. Dakol na ossuary an hinabonan sa mga lolobngan sa palibot kan Jerusalem. An kahon na may inskripsion kan ngaran ni Santiago luminataw hale sa bakalan nin mga antigo, bakong hale sa sarong opisyal na lugar nin pagkotkot. Sinasabing binakal kan kagsadiri an lalagan na iyan sa kantidad na pira sanang gatos na dolyar kan 1970. Sa siring, an ginikanan kan ossuary natatahoban nin misteryo. “Kun dai nindo masabi kun saen nakua an sarong antigo asin kun yaon iyan saen sa laog nin haros 2,000 na taon, dai kamo puedeng magsaginsagin na pagkonektaron an sarong bagay asin an mga tawo na tibaad sinasambit kaiyan,” sabi ni Propesor Bruce Chilton kan Kolehio nin Bard, sa Nueva York.

Tanganing mahipnoan an kakulangan nin ar­keo­lohikong impormasyon, ipinadara ni André Lemaire an kahon sa Geolohikong Pagsurbey sa Israel. Bineripikar kan mga parasiyasat duman na an ossuary gibo sa gapong puti na kaidto pang enot o ikaduwang siglo C.E. Ibinareta ninda na “mayo nin tanda na ginamitan iyan nin modernong mga kasangkapan o instrumento.” Pero, ipinahayag kan mga intelektuwal sa Biblia na ininterbio kan The New York Times an opinyon na “posibleng makosog an ebidensia sirkumstansial na nagsusuportar sa koneksion kaiyan ki Jesus, alagad iyan ebidensia sirkumstansial sana.”

An magasin na Time nagsabi na “haros mayo nin tawong may inadalan sa mga aldaw na ini an nagdududa na si Jesus nabuhay.” Pero, dakol an nagsasaboot na kaipuhan na may ebidensia apuera sa Biblia kan pag-eksister ni Jesus. Maninigo daw na an arkeolohiya an magin basehan kan paniniwala nin saro ki Jesu-Cristo? Ano an ebidensia niato kan pagigin totoo sa kasaysayan kan “sasarong pinakaimportanteng tawo na nabuhay sa daga kasuarin man”?

[Picture Credit Lines sa pahina 3]

Wala, James Ossuary: AFP PHOTO/J.P. Moczulski; too, inskripsion: AFP PHOTO/HO