Estorya nin Buhay

Nakasustenir Sako an Diosnon na Pagkakontento

ISINAYSAY NI BENJAMIN IKECHUKWU OSUEKE

Dai nahaloy pakatapos na ponan kong makikabtang nin lubos sa Kristianong ministeryo, nagdalaw ako sa harong kan sakong mga magurang. Pagkaheling sako, an sakong ama tinakma an sakong polo asin nagpoon na kumurahaw, “Parahabon!” Kinua nia an saiyang kampilan asin ipinakol sako an lapad na kabtang kaiyan. Nadisturbo kan ribok, nagdorolok sa harong mi an ibang mga taga baryo. Ano an hinabon ko? Togoti nindo akong magpaliwanag.

NAMUNDAG ako kan 1930 sa baryo nin Umuariam sa timog-sirangan nin Nigeria, asin ako an matua sa pitong magturugang. An pinakamatua sa mga tugang kong babae nagadan sa edad na 13. Mga Anglicano an sakong mga magurang. Paraoma si Tatay, asin may sadit na negosyo si Nanay. Si Nanay naglalakaw pasiring sa lokal na mga sadan na mga 30 kilometros hale sa samong baryo tanganing magbakal nin sarong latang lana nin palma asin banggi nang minapuli sa aldaw man sanang iyan. Dangan, sa sunod na amay na aga, nagbabaklay sia pasiring sa sarong banwaan na may estasyon nin tren na mga 40 kilometros an rayo tanganing itinda an lana. Kun nakakaganansia sia, na sa parate dai minalampas sa mga 15 sentabos (E.U.), nagbabakal sia nin kakanon para sa pamilya asin minapuli sa aldaw man sanang iyan. Iyan an nagin rutina nia sa laog nin mga 15 taon sagkod na sia nagadan kan 1950.

Nagpoon akong mag-eskuela sa sakong baryo sa sarong eskuelahan na pinamamahalaan kan Iglesia Anglicano, alagad tanganing makatapos sa elementarya, kinaipuhan kong mag-istar sa sarong pakaserahan na mga 35 kilometros an rayo. Huling an sakong mga magurang mayo nin kuarta na pampaeskuela sa sako, pinonan kong humanap nin trabaho. Kan primero nagtrabaho ako bilang katabang sa harong nin sarong guardia sa tren sa Lagos, solnopan na Nigeria, dangan sa sarong empleyado kan serbisyo sibil sa Kaduna, amihanan na Nigeria. Sa Siudad nin Benin, tahaw na solnopan nin Nigeria, nakakua ako nin trabaho bilang klerk nin sarong  abogado, asin kan huri nagtrabaho ako bilang trabahador sa sarong tableriya. Hale duman nagbiahe ako pasiring sa Camerun kan 1953 tanganing makiistar sa sakong pinsan na nagtabang sa sako na makakua nin trabaho sa sarong plantasyon nin goma. Mga siyam na dolyar (E.U.) an bulanan na sueldo ko kaidto. Menos sanang mga trabaho an nakua ko, pero kontento na ako kaidto basta igwa ako nin igong kakanon.

Sarong Alabado na Nananao nin Kayamanan

Si Silvanus Okemiri, na sarong katrabaho, saro sa Mga Saksi ni Jehova. Inaprobetsaran nia an balang oportunidad na ihiras sa sako an saiyang kaaraman sa Biblia mantang kami naghahawan asin nagbubugtak nin panambak sa palibot kan tanom na goma. Minsan ngani naghinanyog ako sa saiya, dai akong ginibong paghiro kan panahon na idto. Pero kan maaraman kan pinsan ko na nakikipag-olay ako sa mga Saksi, ginibo nia an pinakamakakaya nia tanganing desganaron ako. Pinatanidan nia ako: “Benji, dai ka magduman ki Mr. Okemiri. Sia nagtutubod ki Jehova asin sarong alabado. An siisay man na nakikiibaiba sa saiya magigin kapareho nia nanggad.”

Kan enot na mga taon nin 1954, huling dai ko na matagalan an masakit na kamugtakan sa pagtrabaho sa kompaniya, nagpuli ako. Kan mga aldaw na idto an Iglesia Anglicano medyo estrikto sa moral na mga pamantayan. Nagdakula ako na ikinauuyam nin makuri an inmoralidad. Minsan siring, dai nahaloy nabalde ako sa ipokresiya sa tahaw nin mga kapwa parasimba. Minsan ngani marigon sindang naghihingako na nagsusunod sa mga pamantayan kan Biblia, an saindang estilo nin pamumuhay nagpapahimutik sa saindang mga paghihingako. (Mateo 15:8) Paorootro kaming nagkasimbagan kan sakong ama, na nakadanyar na marhay sa relasyon niamo. Sarong banggi basta na sana akong luminayas.

Buminalyo ako sa Omoba, sarong sadit na banwaan na inaagihan nin riles. Duman nakanuparan ko giraray an mga Saksi ni Jehova. Si Priscilla Isiocha, na dati kong kamidbid sa sakong baryo, nagtao sa sako kan mga pulyetong “This Good News of the Kingdom” asin After Armageddon​—God’s New World. * Galaga kong binasa an mga iyan, na kombensido na nanompongan ko na an katotoohan. Sa iglesia ko kaidto dai kami nag-adal sa Biblia; nagkonsentrar kami sa mga tradisyon nin tawo. Minsan siring, an mga babasahon kan mga Saksi parateng nagkokotar sa Biblia.

Mayo pang sarong bulan pakalihis kaiyan, hinapot ko an Saksing mag-agom na Isiocha kun anong aldaw sinda nagduduman sa saindang simbahan. Kan ako mag-atender sa pagtiripon kan Mga Saksi ni Jehova sa kaenot-enote, mayo akong nasabotan. An artikulo sa Torrengbantayan manongod sa pagsalakay ni ‘Gog nin Magog,’ na nasambitan sa makahulang libro nin Ezequiel. (Ezequiel 38:​1, 2) Bakong pamilyar sa sako an mga termino, alagad naghanga akong marhay sa mainit na pag-ako sa sako kaya nagdesisyon ako na bumalik kan suminunod na Domingo. Durante kan ikaduwang pagtiripon, may nadangog akong manongod sa paghuhulit. Kaya hinapot ko si Priscilla kun anong aldaw sinda nagluluwas sa paghuhulit. Kan ikatolong Domingo, nag-iba ako sa sainda, na may darang sadit na Biblia. Mayo akong bag na ginagamit sa paghuhulit ni ano man na babasahon sa Biblia. Minsan siring, ako nagin parahayag kan Kahadean asin nagreport nin paglilingkod sa langtad sa katapusan kan bulan na iyan!

Mayo nin nagtokdo nin Biblia sa sako, alagad kun dinadalaw ko an mga Isiocha, nakakanood ako nin mga tataramon nin pagtubod asin pamparigon sa boot hale sa Kasuratan asin nagkukua ako nin nagkapirang babasahon sa Biblia. Kan Disyembre 11, 1954, sa sarong pandistritong kombension sa Aba, sinimbolisaran ko an sakong pagdusay ki Jehova paagi sa bautismo sa tubig. An pinsan ko na pinakiistaran ko asin sa saiya ako nagserbisyo bilang nagkukua nin eksperyensia sa trabaho pinondo an pagtao sa sako nin kakanon asin pagsasanay asin dai ako binayadan minsan sarong sentimo para sa mga serbisyo ko sa saiya. Pero dai ako naghinanakit sa saiya; nagpapasalamat na sana ako na nagkaigwa ako nin personal na relasyon sa Dios. Ini nagtao sa sako nin  karangahan asin katoninongan nin isip. An lokal na mga Saksi nagsukoro sa sako. An mga Isiocha nagtao sako nin kakanon, asin an iba pinasubli ako nin kuarta tanganing makapoon nin sadit na negosyo. Kan mga kabangaan nin 1955, nagbakal ako nin segunda manong bisikleta, asin kan Marso 1956, nagpoon akong magregular payunir. Dai nahaloy pakatapos kaiyan, binayadan ko an sakong mga utang. Kadikiton sana an ginaganansia ko sa negosyo, alagad nasusustentohan ko na ngonyan an sakong sadiri. An itinatao ni Jehova igo na sako.

“Hinabon” Ko an Sakong mga Tugang

Kan ako magkaigwa na nin istaran na solo ko, an enot kong inisip iyo na tabangan sa espirituwal an sakong mga tugang. Si Tatay, huli sa saiyang prehuwisyo asin grabeng pagsuspetsa, nagkontra sa pagigin Saksi ko. Kun siring, paano ko matatabangan an sakong mga tugang na manodan an katotoohan sa Biblia? Nag-alok ako na sustentohan an nguhod kong tugang na si Ernest, kaya nagtogot si Tatay na mag-istar sia sa sako. Inako tolos ni Ernest an katotoohan asin nabautismohan kan 1956. An pagbabago nia nagpaorog sa pagkontra kan sakong ama. Minsan siring, an sakong tugang na babae na may agom na luminaog man sa katotoohan kaiba an saiyang agom. Kan iplano ko na sa sako magbakasyon an sakong ikaduwang tugang na babae, si Felicia, durante nin bakasyon nia sa klase, si Tatay magabat an boot na uminoyon. Dai nahaloy, si Felicia man nabautismohan bilang saro sa Mga Saksi ni Jehova.

Kan 1959, nagpuli ako tanganing kuanon ko si Bernice, an sakong ikatolong tugang na babae, tanganing mag-istar ki Ernest. Kaidto ako inatake ni Tatay, na sinasahotan akong hinahabon an saiyang mga aki. Dai nia nasabotan na sinda an naggibo kan saindang personal na desisyon na paglingkodan si Jehova. Nagsumpa si Tatay na nungka niang totogotan na paibanon sa sako si Bernice. Alagad bakong halipot an kamot ni Jehova, huling kan sunod mismong taon, ki Ernest nagbakasyon si Bernice durante kan saiyang bakasyon sa klase. Kapareho nanggad kan saiyang mga tugang na babae, maogma niang inako an katotoohan asin nagpabautismo.

‘Pakanood kan Sekreto’

Kan Setyembre 1957, pinonan kong maglingkod bilang espesyal payunir, na nagdudusay nin mga 150 oras sa paghuhulit kada bulan. Kami kan sakong kaibaiba, si Sunday Irogbelachi, naglingkod sa mahiwas na teritoryo sa Akpu-na-abuo, Etche. Sa enot na pansirkitong asamblea na inatenderan mi mantang yaon kami duman, 13 katawo hale sa samong grupo an nabautismohan. Napapalukso nanggad an samong puso ngonyan na maheling an 20 kongregasyon sa lugar na iyan!

Kan 1958, namidbid ko si Christiana Azuike, sarong regular payunir na asosyado sa East Congregation sa Aba. Hinangaan ko an saiyang kaigotan, asin kan Disyembre kan taon na idto, ikinasal kami. Sa kapinonan kan 1959, ninombrahan ako bilang nagbibiaheng paraataman, na sinosongko asin pinakokosog an mga kongregasyon kan samong espirituwal na mga tugang. Poon kaidto sagkod 1972, sinongko niamong mag-agom an haros gabos na kongregasyon kan banwaan ni Jehova sa sirangan asin tahaw na solnopan nin Nigeria.

Hararayo an pag-oltanan nin mga kongregasyon, asin bisikleta an pangenot ming lunadan. Kun naglilingkod kami sa mga kongregasyon sa darakulang banwaan, an samong mga tugang nag-aarkila nin taksi tanganing ihatod kami sa sunod na kongregasyon. Kun minsan an mga kuarto na dinadagosan mi daga an salog asin mayo nin kisame. Nagtotorog kami sa mga katre na gibo sa mga palo nin raffia. An nagkapirang katre may kutson na ohot na binanigan; an iba mayo talaga nin kutson. An kadakolan asin kalidad nin kakanon dai niamo nagin problema. Huling kan nakaagi nanodan mi nang magin kontento sa dikit na probisyon, nagustohan mi an ano man na itaong kakanon, asin inapresyar iyan kan mga kag-imbitar sa samo. May mga siudad kaidto na mayo nin koryente, kaya pirme ming dinadara an samong lampara na de gas. Minsan siring, sa ibong kan masakit na mga kamugtakan, nagkaigwa kami nin nakagagayagayang mga panahon na kaibahan an mga kongregasyon.

Durante kan mga taon na idto, nasabotan mi an halaga kan konseho ni apostol Pablo: “Mantang igwa na nin kakanon asin gubing, maninigoan na kita sa mga bagay na ini.” (1 Timoteo 6:8) Paagi sa kasakitan, nanodan ni Pablo an sekreto na nakatabang sa saiya na magdanay na kontento. Ano iyan? Sia nagpaliwanag: “Aram ko nanggad kun paano magkulang nin mga kinakaipuhan, aram ko nanggad kun paano magin abunda. Sa gabos na bagay asin sa gabos na kamugtakan nanodan ko an hilom nin pagigin basog sagkod nin pagigin gutom, kun paano magin abunda sagkod kun paano magkulang.” Nanodan mi man an sekretong iyan. Si Pablo nagsabi man: “Igwa ako kan kosog para sa gabos  na bagay huli sa saiya [Dios] na nagtatao nin puersa sa sako.” (Filipos 4:​12, 13) Nagin totoo nanggad iyan sa situwasyon niamo! Binendisyonan kami nin pagkakontento, lubos na nakaparirigon sa boot na Kristianong mga aktibidad, asin katoninongan nin isip.

Paglilingkod sa mga Kongregasyon Bilang Sarong Pamilya

Kan huring kabtang kan 1959, namundag an samong enot na aking lalaki, si Joel, asin kan 1962, suminunod an ikaduwang aking lalaki, si Samuel. Nagpadagos kami ni Christiana sa gibohon na nagbibiahe, na kaiba mi an samong mga aking lalaki sa pagsongko sa mga kongregasyon. Kan 1967, biglang nagpoon an guerra sibil sa Nigeria. Sinerahan an mga eskuelahan huli sa daing ontok na pambobomba kan mga eroplano. An agom ko sarong maestra bago sia nag-iba sa sako sa gibohon na nagbibiahe, kaya durante kan guerra, tinokdoan nia an mga aki sa harong. Sa edad na sais, nakakabasa asin nakakasurat na si Samuel. Kan mag-eskuela na sia pakatapos kan guerra, nalaktawan nia nin duwang grado an saiyang mga kaedad.

Kan panahon na idto, dai niamo lubos na narealisar an mga kasakitan nin pagpadakula nin mga aki mantang nagpapadagos sa gibohon na nagbibiahe. Minsan siring, nagin kapakipakinabang para samo an asignaran na maglingkod bilang mga espesyal payunir kan 1972. Nagtogot ini sa samo na magdanay sa sarong lugar tangani na matawan mi nin igong atension an espirituwalidad kan samong pamilya. Amay pa itinokdo mi na sa samong mga aki an kahalagahan nin diosnon na pagkakontento. Kan 1973, nabautismohan si Samuel, asin nagregular payunir si Joel kan taon man sanang iyan. An samong mga aki pareho nakaagom nin marahayon na Kristiana asin may sadiri na ngonyan na mga pamilya na nasa katotoohan.

An Kasakitan Huli sa Sibil na Iriwal

Kan biglang pumoon an guerra sibil, naglilingkod ako kaidto sa sarong kongregasyon sa Onitsha bilang paraataman sa sirkito, na kaiba kan sakong pamilya. An guerrang iyan orog pang itinudok sa isip ko an kadaing kamanungdanan nin pagdamot nin materyal na mga bagay o nin pagtitiwala sa mga iyan. Naheling ko an mga tawong nagdudurulag tanganing iligtas an saindang buhay​—na binabayaan an saindang mahahalagang rogaring sa mga tinampo.

Mantang naggagrabe an guerra, an gabos na pusog na lalaki pinipirit na magsoldados. An dakol na tugang na nagsayumang magsoldados pinadusahan. Dai kami makahiro nin suelto. An kakulangan nin kakanon nagbunga nin dakulang kariribokan sa nasyon. An presyo nin kabangang kilong kamoteng-kahoy luminangkaw hale sa 7 sentabo na nagin 14 dolyares (E.U.) dangan an sarong tasang asin hale sa 8 dolyares na nagin 42 dolyares (E.U.) Mayo nang makukuang gatas, mantikilya, asin asukar. Tanganing mabuhay, naggiling kami nin hilaw na tapayas asin sinalakan iyan nin dikit na harinang kamoteng-kahoy. Nagkakan man kami nin mga lukton, ubak nin kamoteng-kahoy, dahon nin gumamela, sakati​—ano man na dahon na makukua mi. Sarong luho an karne, kaya nagdakop ako nin mga tabili para sa pagkakan kan mga aki. Minsan siring, gurano man karaot kan nagin kamugtakan, pirme kaming sinususteniran ni Jehova.

Minsan siring, orog pa nganing peligroso an kakulangan sa espirituwal dahelan sa guerra. An kadaklan sa mga tugang nagdulag hale sa lugar nin guerra pasiring sa kadlagan o sa ibang mga baryo, asin huli kaini, nawawara ninda an kadaklan kun bako man gabos nindang publikasyon sa Biblia. Apuera kaiyan, huli sa blokeada kan mga tropa kan gobyerno dai nakakalaog an bagong mga babasahon sa Biblia sa teritoryo nin Biafra. Minsan ngani  an kadaklan na kongregasyon naghihingoang magkaigwa nin mga pagtiripon, apektadong marhay an espirituwalidad kan mga tugang huli ta dai nakakaabot sa sainda an mga instruksion hale sa sangang opisina.

Pagpanggana sa Makuring Gutom sa Espirituwal

Ginibo kan nagbibiaheng mga paraataman an pinakamakakaya ninda tanganing ipadagos an areglo na pagsongko sa lambang kongregasyon. Mantang dakol na tugang an nagdurulag hale sa mga banwaan, hinanap ko sinda saen man sinda puedeng manompongan. Sarong beses, iwinalat ko an sakong agom asin mga aki sa sarong ligtas na lugar asin nagbiahe ako nin solo sa laog nin anom na semana, na sinosongko an manlaenlaen na baryo asin mga kabtang kan kadlagan tanganing hanapon an mga tugang.

Mantang naglilingkod sa sarong kongregasyon sa Ogbunka, nabaretaan ko na may dakulang grupo nin mga Saksi sa Isuochi na distrito nin Okigwe. Kaya pinasabihan ko an mga tugang sa lugar na iyan na magtiripon sa sarong plantasyon nin kasuy na nasa baryo nin Umuaku. Kaiba an sarong may edad nang tugang na lalaki, nagbisikleta kami nin mga 15 kilometros pasiring sa plantasyon, na duman nagtiripon an mga 200 na Saksi, kaiba an mga babae asin aki. Sa tabang nin sarong payunir na tugang na babae, nanompongan ko an saro pang grupo nin mga sanggatos na Saksi, na nagpaili sa kapapalongpongan nin Lomara.

Si Lawrence Ugwuegbu kabilang sa sarong grupo nin makosog an boot na mga tugang na nag-eerok sa banwaan nin Owerri na nadadanyaran na marhay nin guerra. Sinabi nia sako na kadakol nin Saksi sa Ohaji. Dai sinda makahiro nin suelto, huling sinakop nin mga soldados an lugar. Nagbisikleta kaming duwa pasiring duman sa banggi asin tinagbo an mga 120 Saksi sa solar nin sarong tugang. Inaprobetsaran mi man an oportunidad na iyan na songkoon an nagkapira pang Saksi sa saindang mga tagoan.

Si Tugang na Isaac Nwagwu isinapeligro an saiyang buhay tanganing tabangan akong manompongan an ibang mga tugang na napiritan na humale sa saindang sadiring lugar. Idinakit nia ako sa Salog nin Otamiri sakay nin bangka tanganing tagboon an labing 150 Saksi na nagtiripon sa Egbu-Etche. An sarong tugang na lalaki duman nagkagsing: “Ini an pinakamarahay na aldaw sa buhay ko! Dai ko noarin man inisip na makakaheling pa giraray ako nin sarong paraataman sa sirkito mantang buhay pa ako. Kun magadan ako ngonyan sa init kan guerrang ini, kontento na ako.”

Namemeligro akong piriton na magsoldados, alagad paorootro kong namatean an proteksion ni Jehova. Sarong hapon, mantang papuli ako sa sakong dinadagosan hale sa pakipagtipon sa mga 250 tugang, pinapondo ako nin sarong grupo nin mga komando sa sarong barikada. “Taano ta dai ka nag-ayon sa hukbo?” an hapot ninda. Ipinaliwanag ko na ako sarong misyonero na naghuhulit kan Kahadean nin Dios. Narealisar ko na desidido sindang arestaron ako. Pakatapos nin sarong halipot na silensiong pamibi, sinabi ko sa saindang kapitan, “Butasan tabi nindo ako.” Makangangalas nanggad, nagsimbag sia, “Ano, sinasabi mo na maninigo mi ikang butasan?” “Iyo,” an simbag ko, “butasan nindo ako.” Sinabi nia, “Puede ka nang humale.” Mayo nang sinabi pa an mga soldados.​—Salmo 65:​1, 2.

An Pagkakontento Nagbubunga nin Dugang Pang mga Bendisyon

Kan matapos an guerra kan 1970, nagpadagos akong maglingkod sa gibohon sa sirkito. Sarong pribilehio na tumabang sa pagreorganisar kan mga kongregasyon. Dangan, kami ni Christiana naglingkod  bilang espesyal payunir sagkod 1976, kan nombrahan giraray ako bilang paraataman sa sirkito. Sa kabangaan kan taon na iyan, iinasignar ako sa gibohon sa distrito. Pakalihis nin pitong taon, kaming mag-agom inimbitaran na maglingkod sa sangang opisina kan Mga Saksi ni Jehova sa Nigeria, an samong erokan sa presente. Digdi sa sangang opisina, sarong dayaday na gikanan nin dakulang kagayagayahan para sa samo na maheling giraray an mga tugang na lalaki asin babae na namidbid mi durante kan guerra sibil saka sa iba pang panahon asin na naglilingkod pa man giraray nin fiel ki Jehova.

Sa nag-aging mga taon, si Christiana nagin marahayon na suporta asin maimbod na kaibaiba para sa sako. An saiyang positibo asin determinadong espiritu, sa ibong nin dai nawawarang problema sa salud na tinatagalan nia poon kan 1978, nakatabang sa sako na padagos na otobon an sakong mga paninimbagan. Naeksperyensiahan niamo an pagigin totoo kan mga tataramon kan salmista: “Si Jehova mismo magpapakosog sa saiya sa ibabaw nin sopa nin kahelangan.”​—Salmo 41:3.

Ginigirumdom an mga taon na ini nin teokratikong aktibidad, pinasasalamatan ko nanggad si Jehova sa saiyang makangangalas na mga bendisyon. Paagi sa pagigin kontento sa itinatao nia, masasabi ko nanggad na nanompongan ko an dakulang kaogmahan. An kagayagayahan na maheling an sakong mga tugang, mga aki, asin an saindang kanya-kanyang pamilya na gabos naglilingkod ki Jehova kaiba niamong mag-agom sarong bendisyon na daing kaagid. Pinanigoan ako ni Jehova nin mabungang marhay asin makahulogan na buhay. An gabos kong kamawotan anas naotob.

[Nota sa Ibaba]

[Kahon sa pahina 27]

An Sarong Napapanahon na Areglo Nakatabang na Susteniran an Kasararoan nin Magturugang

Sa kabangaan kan mga taon nin 1960, an pagkaanggot sa pag-oltanan nin mga grupong etniko sa amihanan asin sirangan na Nigeria nagbunga nin kariribokan, mga rebelyon, katampalasanan, asin etnikong kadahasan. An mga pangyayaring ini nagtao nin grabeng kasakitan sa mga Saksi ni Jehova, na determinadong magdanay na biyong neutral sa iriwal. Mga 20 sa sainda an ginadan. An kadaklan nawaran kan gabos nindang rogaring.

Kan Mayo 30, 1967, an mga estado sa sirangan nin Nigeria suminuway sa pederasyon, na nagin an Republika nin Biafra. An pederal na hukbo inandam para sa guerra, asin inimponer an lubos na blokeada tumang sa Sirangan. Dangan nagkaigwa nin madugo asin madahas na guerra sibil.

An pagigin neutral kan mga Saksi ni Jehova sa teritoryo nin Biafra nagin dahelan na sinda atakehon. An mga peryodiko nagpublikar nin mainit na mga komento, na nanunutsut tangani na magin tumang sa sainda an opinyon kan publiko. Minsan siring, sinegurado ni Jehova na nag-aako nin espirituwal na kakanon an saiyang mga lingkod. Paano?

Sa amay na kabtang kan 1968, iinasignar an sarong lingkod kan banwaan sa sarong posisyon sa Europa asin an saro pa sa landingan nin eroplano sa Biafra. Pareho sinda Saksi. An saindang trabaho nagbugtak sa sainda sa mag-ibong na koneksion sa pag-oltanan nin Biafra asin sa luwas kaini. An duwang Saksing ini nagboluntaryo para sa peligrosong gibohon na pagdara nin espirituwal na kakanon sa Biafra. Nagtabang man sinda tanganing darahan nin ayuda an satong nagsasakit na mga tugang. Napagdanay kan duwang tugang an mahalagang marhay na areglong ini sa bilog na panahon nin guerra, na natapos kan 1970. An saro sa sainda nagsabi kan huri, “An areglong ini dai nanggad kayang planohon nin mga tawo.”

[Ritrato sa pahina 23]

Kan 1956

[Ritrato sa pahina 25]

Kan 1965, kaiba an samong mga aki, si Joel asin si Samuel

[Ritrato sa pahina 26]

Kanigoan na bendisyon na maglingkod ki Jehova bilang sarong pamilya!

[Ritrato sa pahina 27]

Ngonyan, kami ni Christiana naglilingkod sa sangang opisina sa Nigeria