Estorya nin Buhay

Nabuhay Kami Paagi sa Kosog ni Jehova

ISINAYSAY NI ERZSÉBET HAFFNER

“Dai ako matogot na ideportar ka ninda,” an sabi ni Tibor Haffner kan maaraman nia na pinagbotan akong humale sa Czechoslovakia. Dangan idinugang nia: “Kun matogot ka, papakasalan taka, asin magdadanay kang kaiba ko sagkod lamang.”

KAN Enero 29, 1938, pirang semana sana pagkatapos kan dai linalaoman na alok na iyan na kasal, nagpakasal ako ki Tibor, an Kristianong tugang na enot na nagpatotoo sa sakong pamilya. Iyan bakong pasil na desisyon. Nagdesiotso pa sana ako, asin bilang bilog na panahon na ministro kan Mga Saksi ni Jehova, gusto kong idusay an sakong mga taon nin pagkahoben solamente sa paglilingkod sa Dios. Naghibi ako. Namibi ako. Pagkatapos sanang magkalma ako na narealisar ko na an iinaalok sa sako ni Tibor bako sanang pagpaheling nin kabootan, asin namatean ko na gusto kong mabuhay kaiba an lalaking ini na tunay na namomoot sa sako.

Alagad taano daw ta namemeligro akong ideportar? Total, nag-iistar ako sa nasyon na ipinag-oorgolyo an demokratikong sistema asin katalingkasan sa relihion kaiyan. Bueno, seguro sa puntong ini kaipuhan kong isaysay pa sa saindo an manongod sa pinaghalean ko.

Namundag ako kan Disyembre 26, 1919, sa mga magurang na Griegong Katoliko sa baryo nin Sajószentpéter, sa Hungaria, mga 160 kilometros sa sirangan kan Budapest. Makamomondo ta nagadan an sakong ama bago pa ako mamundag. Dai nahaloy an sakong ina nagpaagom sa sarong balo na may apat na aki, asin buminalyo kami sa Lučenec, sarong magayon na siudad sa dating Czechoslovakia. Kan mga panahon na idto, depisil an mamuhay sa sarong pamilya na may padrasto. Bilang an kangudhan sa limang aki, an pagmate ko garo dai talaga ako miembro kan pamilya. An pagbuhay depisil, asin naaagawan ako bako sanang nin materyal na mga bagay kundi pati kan normal  na atension asin pagkamoot nin magurang.

Igwa daw nin Siisay Man na Nakakaaram kan Simbag?

Kan ako 16 anyos, napupurisaw ako huli sa seryosong mga hapot. Binasa ko na may odok na interes an kasaysayan kan Guerra Mundial I, asin nabigla ako kan gabos na paggaradanan sa tahaw kan sibilisadong mga nasyon na naghihingakong mga Kristiano. Apuera dian, naheheling ko an nag-oorog na militarismo sa dakol na lugar. Dai iyan kaoyon kan nanonodan ko sa simbahan manongod sa pagkamoot sa kapwa.

Huli kaini, nagdolok ako sa sarong padi na Katoliko Romano asin hinapot sia: “Anong pagboot an maninigong mag-obligar sa sato bilang mga Kristiano​—an makiguerra asin gadanon an satong kapwa o mamotan sinda?” Huling nairitar sa hapot ko, sia nagsimbag na itinotokdo nia kun ano an sinasabi saiya kan nasa mas haralangkaw na autoridad. Iyan man an nangyari kan bisitahon ko an sarong ministrong Calvinista dangan sarong rabing Judio. Mayo akong nakuang ano man na simbag, kundi pagngalas sana ninda sa pambihirang hapot ko. Sa katapustapusi, nagdolok ako sa sarong ministrong Luterano. Naanggot sia, alagad bago ako maghale, sia nagsabi: “Kun talagang gusto mong maaraman an manongod dian, hapoton mo an mga Saksi ni Jehova.”

Nagprobar akong hanapon an mga Saksi alagad daing nangyari. Pakalihis nin pirang aldaw mantang papuli ako hale sa trabaho, naheling ko na medyo nakabukas an pinto. An sarong guapong hoben na lalaki nagbabasa sa sakong ina hale sa Biblia. Biglang may nagsabong sa isip ko, ‘Segurado ako, Saksi ni Jehova ini!’ Pinadagos mi an lalaking ini, si Tibor Haffner, asin inotro ko an sakong mga hapot. Imbes na magsimbag sa sadiri niang mga tataramon, ipinaheling nia sa sako an sinasabi kan Biblia manongod sa tanda kan tunay na mga Kristiano, saka an manongod sa mga panahon na kinabubuhayan niato.​—Juan 13:​34, 35; 2 Timoteo 3:1-5.

Sa laog nin pira sanang bulan, bago ako magdesisiete, nabautismohan ako. Nagsasaboot ako na kaipuhan na madangog kan gabos an mahalagang marhay na mga katotoohan na ini na may kadepisilan na marhay na nanompongan ko. Nagpoon akong maghulit nin bilog na panahon, na medyo masakit sa Czechoslovakia durante kan huring kabtang kan mga taon nin 1930. Minsan ngani an samong gibohon opisyal na nakarehistro, napaatubang kami sa grabeng pagtumang na sutsut kan klero.

Enot na Pakanamit nin Paglamag

Sarong aldaw kan mga huring kabtang nin 1937, naghuhulit ako kaiba an saro pang Kristianang tugang sa sarong baryo na harani sa Lučenec. Dai nahaloy inarestar kami asin dinara sa presohan. “Magagadan na kamo digdi,” an sabi kan guardia, na sinirahan nin palagapak an pinto kan samong selda.

Kan banggi na, nadugangan kami nin apat pang kaiba sa selda. Pinonan ming rangahon sinda asin patotoohan sinda. Kuminalma sinda, asin nagin sibot kami sa bilog na magdamlag sa pagsabi sa sainda kan katotoohan sa Biblia.

Kan alas sais na nin aga, inapod ako kan guardia na magluwas sa selda. Sinabi ko sa kaiba ko: “Magkakahelingan giraray kita sa Kahadean nin Dios.” Hinagad ko saiya na sabihon sa sakong pamilya an nangyari kun makaligtas sia. Namibi ako nin silensio asin uminiba sa guardia. Dinara nia ako sa saiyang apartment na nasa lugar kan presohan. “Igwa ako nin nagkapirang hapot sa saimo,” an sabi nia. “Kasubanggi sinabi mo na an ngaran nin Dios Jehova. Puede mo daw na ipaheling iyan sa sako sa Biblia?” Kanigoan na pagkasorpresa asin pakaginhawa! Dinara nia an saiyang Biblia, asin ipinaheling ko sa saiya asin sa saiyang agom an ngaran na Jehova. May dakol pa siang ibang hapot sa mga tema na napag-olayan niamo kaiba an apat na babae kan nakaaging banggi. Huling nakontento na sa mga simbag, pinapag-andam nia nin pamahawan an saiyang agom para sa sako asin sa sakong kapartner.

Pakalihis nin duwang aldaw, pinaluwas kami, alagad an sarong huwes nagdesisyon na huling ako siudadano nin Hungaria, kaipuhan kong humale sa Czechoslovakia. Pakatapos kan pangyayaring  ini na inalok ako ni Tibor Haffner na magin agom nia. Nagpakasal kami, asin nagbalyo ako sa harong kan saiyang mga magurang.

Naggrabe an Paglamag

Nagpadagos kami sa paghuhulit bilang mag-agom, minsan ngani si Tibor igwa man nin gibohon na pag-organisar. Pira na sanang aldaw bago magmartsa an mga soldados kan Hungaria pasiring sa samong siudad kan Nobyembre 1938, namundag an samong aki, si Tibor, Jr. Nagdadangadang na sa Europa an Guerra Mundial II. Dakulang kabtang kan Czechoslovakia an nasakop kan Hungaria, na nagbunga nin mas grabeng paglamag sa mga Saksi ni Jehova na nag-iistar sa nasakop na mga lugar.

Kan Oktubre 10, 1942, naghale si Tibor pasiring sa Debrecen tanganing tagboon an nagkapirang tugang na lalaki. Minsan siring, sa panahon na ini, dai na sia nakabalik. Kan huri sinabi nia sako an nangyari. Imbes na mga tugang, nagkapirang pulis na nakasibilyan na gubing an yaon sa tulay na tagboan ninda. Hinahalat ninda an sakong agom asin si Pál Nagypál, na nahuring uminabot. Dinara sinda kan mga pulis sa presinto asin hinampak kan mga ini nin batuta an saindang daing sapatos na mga bitis sagkod na madismayo sinda sa kolog.

Dangan pinagbotan sinda na isulot an saindang mga bota asin tumindog. Sa ibong kan kolog, pinuersa sindang magpasiring sa estasyon nin tren. Dinara kan mga pulis an saro pang lalaki na nabebendahan na marhay an saiyang payo kaya haros dai na sia makaheling. Ini si Tugang na András Pilling, na uminabot man sa tagboan. An sakong agom isinakay sa tren pasiring sa detension sa Alag, na harani sa Budapest. An saro sa mga guardia na nakaheling sa rogado nang mga bitis ni Tibor an mapagtuyang nagsabi: “Kanigoan karingis kan nagkapirang tawo! Dai ka maghadit, papaomayan mi ika.” Duwang guardia pa an nagpoon na hampakon an mga bitis ni Tibor, na nagpatuprik kan dugo sa palibot. Pakalihis nin pira sanang minuto, sia nadismayo.

Kan suminunod na bulan, binista si Tibor asin an labing 60 iba pang tugang na lalaki asin babae. Si Tugang na András Bartha, Dénes Faluvégi, asin János Konrád nasentensiahan na magadan paagi sa pagbitay. Si Tugang na András Pilling nag-ako nin bilog na buhay na pagkapreso, asin an sakong agom nasentensiahan nin 12 taon sa presohan. An saindang krimen? Inakusaran sinda kan piskal nin grabeng pagtraydor, pagsayuma sa serbisyo militar, pag-espiya, asin pagbalobagi kan kabanalbanaleng iglesia. An mga sentensiang kagadanan sa huri sinalidahan nin bilog na buhay na pagkapreso.

Pagsunod sa Sakong Agom

Duwang aldaw pakalihis na maghale si Tibor tanganing magduman sa tagboan sa Debrecen, mata na ako bago pa mag-alas sais, na nagpaplantsa kan samong mga gubing. Bigla na sanang may nagtoktok nin makosog sa pinto. ‘Yaon na sinda,’ an saboot ko. Anom na pulis an luminaog asin sinabihan ako na igwa sinda nin permiso na magrekisa. An gabos na yaon sa harong inarestar asin dinara sa presinto, kaiba an samong tolong taon na aking lalaki. Kan aldaw man sanang iyan ibinalyo kami sa sarong presohan sa Pétervására, Hungaria.

Pagkaabot ko, kinalintura ako asin isinuway sa ibang preso. Kan maomayan ako, duwang soldados an yaon sa selda ko, na nag-iiwal huli sako. “Dapat na badilon ta na sia! Ako an mabadil sa saiya!” an sabi kan saro. Alagad gusto kan saro na helingon an kamugtakan kan sakong salud bago ninda ako badilon. Nakimaherak ako sainda na pabayaan akong mabuhay. Sa katapustapusi huminale sinda sa selda ko, asin pinasalamatan ko si Jehova sa pagtabang sa sako.

An mga guardia may espesyal na paagi nin pag-usisa. Pinagbotan ninda akong humigda sa salog na nakalaob, binugtakan nin mga medyas an sakong ngoso, ginapos an sakong mga kamot saka bitis, asin hinampak ako sagkod na nagdudugo na ako. Puminondo sana sinda kan an saro sa mga soldados nagsabi na pagal-pagal na sia. Hinapot ninda ako kun siisay an tatagboon kan sakong  agom kan aldaw na inarestar sia. Dai ko sinabi sa sainda, kaya an paghampak nagpadagos sa laog nin tolong aldaw. Kan ikaapat na aldaw, tinogotan akong darahon ko an sakong aki sa sakong ina. Sa malipoton na panahon, binaktot ko an sakong aki sa may lugad kong likod asin naglakaw nin mga 13 kilometros pasiring sa estasyon nin tren. Hale dian, nagbiahe ako pauli paagi sa tren, alagad kaipuhan kong magbalik sa kampo sa aldaw man sanang iyan.

Nasentensiahan ako nin anom na taon sa sarong presohan sa Budapest. Pag-abot ko, naaraman ko na yaon man duman si Tibor. Kanigoan an samong kaogmahan kan tinogotan kaming mag-olay, minsan sa laog nin pira sanang minuto na sa pag-oltanan mi may kudal na batbat! Pareho ming namatean an pagkamoot ni Jehova asin napakosog kami kan mahalagang marhay na mga oras na ini. Bago kami magkahelingan giraray, pareho kami makakaeksperyensia nin makatatakot na mga pagbalo, na paorootrong nakakaligtas sa dikit-dikitan nang kagadanan.

Pabarobalyo sa mga Presohan

Mga 80 tugang na babae kami na nagsusurusoan sa sarong selda. Naghihimuyawot kami nin espirituwal na pagkakan, alagad garo baga imposibleng may ano man na ikalaog sa presohan. May makukua daw kami hale sa laog kan presohan? Togoti akong isaysay sa saindo kun ano an ginibo mi. Nagboluntaryo akong tagubangan an mga medyas kan mga klerk sa presohan. Sa saro sa mga medyas, naglaag ako nin sarong papel na naghahagad kan numero sa katalogo kan Biblia sa libreriya kan presohan. Tanganing malikayan an ano man na pagsuspetsa, dinagdagan ko iyan nin duwa pang titulo nin libro.

Kan suminunod na aldaw, nakaresibi ako nin saro pang tambak nin mga medyas hale sa mga klerk. Nakalaag sa saro kaiyan an simbag. Dangan itinao ko sa guardia an mga numerong ini asin hinagad an mga libro. Kanigoan an samong kagayagayahan kan makua mi an mga libro, kaiba an Biblia! An ibang libro iriniribay mi kada semana, alagad dai mi itinatao an Biblia. Kan maghapot an guardia manongod dian, pirme ming sinasabi: “Dakulang libro iyan, asin gabos gustong magbasa kaiyan.” Sa siring na paagi nababasa mi an Biblia.

Sarong aldaw, ipinaapod ako kan sarong opisyal sa saiyang opisina. Garo baga pambihira an saiyang marahay na ugale.

“Mrs. Haffner, may marahay akong bareta sa saimo,” an sabi nia. “Puede ka nang pumuli. Tibaad sa aga. Kun igwa nin tren, dawa ngonyan.”

“Marahayon iyan,” an simbag ko.

“Siempre, marahayon iyan,” an sabi nia. “Igwa kang aki, asin naniniwala ako na gusto mong ika an magpadakula sa saiya.” Dangan idinugang nia, “Basta pirmahan mo an surat na ini.”

“Ano an surat na ini?” an hapot ko.

“Dai ka maghadit dian,” an pag-insistir nia. “Basta pumirma ka, asin puede ka nang humale.” Dangan sinabihan nia ako: “Pagkapuli mo tolos, gibohon mo an ano man na gusto mo. Alagad ngonyan kaipuhan mong pumirma na minapondo ka na sa pagigin saro sa Mga Saksi ni Jehova.”

Uminatras ako asin marigon na suminayuma.

“Kun siring magagadan ka digdi!” an anggot niang pagsilyak asin pinahale ako.

Kan Mayo 1943, ibinalyo ako sa saro pang presohan sa Budapest asin paghaloyhaloy sa baryo nin Márianosztra, kun saen nag-istar kami sa sarong monasteryo na may mga 70 madre. Sa ibong nin pagkagutom asin iba pang kasakitan, gustong-gusto ming isabi an samong paglaom sa sainda. An saro sa mga madre nagpaheling nin tunay na interes sa samong mensahe asin nagsabi: “Magayon an mga bagay na ini. Dai ko pa noarin man nadangog an arog kaiyan. Estoryahi pa tabi ako.” Isinabi mi sa saiya an manongod sa bagong kinaban asin an marahayon na buhay dian. Mantang nag-oolay kami, uminabot an madre superyora. Kinua tolos an interesadong madre, hinubaan, asin linatigo nin grabe. Kan manuparan mi liwat sia, nakimaherak sia: “Tabi, ipamibi nindo ako ki Jehova tanganing iligtas nia ako  asin haleon ako digdi. Gusto kong magin saro sa saindo.”

An suminunod ming destinasyon iyo an lumang presohan sa Komárom, sarong siudad sa gilid kan Salog nin Danube, mga 80 kilometros sa solnopan kan Budapest. Terible an kamugtakan sa pamumuhay duman. Arog kan nangyari sa nagkapirang tugang na babae, natipus ako nin grabe, na nagsusuka nin dugo asin nanluluyang marhay. Mayo kami nin bolong, asin nagsaboot ako na nag-abot na an katapusan ko. Alagad sa panahon na iyan an mga opisyal naghahanap nin saro na puedeng magtrabaho sa opisina. Sinabi kan mga tugang na babae an ngaran ko. Huli kaini, tinawan ako nin bolong, asin nakabalik an sakong kosog.

Nakaibanan Giraray an Sakong Pamilya

Mantang nagdadangadang na an hukbo nin Sobyet hale sa sirangan, pinirit kaming bumalyo sa solnopan. Halabang estorya kun isasaysay an gabos na makatatakot na marhay na mga pangyayari na inagihan mi. Nagkapirang beses na dikit-dikitan na akong magadan, alagad sa tabang kan nagpoprotehir na kamot ni Jehova, nakaligtas ako. Kan matapos an guerra, yaon kami sa siudad nin Czech sa Tábor, mga 80 kilometros hale sa Prague. Nagtolo pang semana bago kami nakapuli kan sakong hipag na si Magdalena sa Lučenec, kan Mayo 30, 1945.

Sa harayo natatanaw ko na yaon sa natad an sakong panugangan na babae asin an sakong mahal na aki, si Tibor. Napaluha ako, asin uminapod ako, “Tibike!” Duminalagan sia asin luminukso sa mga takyag ko. “Dai ka na mahale giraray, Nanay, bako daw?” Iyan an enot niang sinabi sa sako, asin nungka kong malilingawan iyan.

Si Jehova nagin maheherakon man sa sakong agom, si Tibor. Hale sa presohan sa Budapest, dinara sia sa kampo nin puersahan na pagtrabaho sa Bor, kaiba an mga 160 iba pang tugang na lalaki. Dakol na beses na dikit-dikitan na sindang magadan, alagad bilang sarong grupo, sinda naingatan na buhay. Si Tibor puminuli kan Abril 8, 1945, naenot sa sako nin mga sambulan.

Pagkatapos kan guerra, kinaipuhan mi pa man giraray an kosog ni Jehova tanganing matagalan an gabos na pagbalo sa suminunod na 40 taon sa irarom kan pamamahalang Komunista sa Czechoslovakia. Nasentensiahan giraray si Tibor nin halawig na pagkapreso, asin kinaipuhan kong atamanon an samong aki na mayo sia. Pagkaluwas nia, naglingkod si Tibor bilang nagbibiaheng paraataman. Durante kan 40 taon nin Komunismo, ginagamit mi an lambang oportunidad na isabi sa iba an samong pagtubod. Dakol kaming natabangan na makanood kan katotoohan. Sa siring sinda nagin samong espirituwal na mga aki.

Kanigoan na kagayagayahan kan makamit mi an katalingkasan sa relihion kan 1989! Kan suminunod na taon, nag-atender kami sa enot na kombension sa samong nasyon pakalihis nin halawigon na panahon. Kan maheling mi an rinibong tugang na lalaki asin babae na nagpadanay kan saindang integridad sa laog nin mga dekada, aram mi na si Jehova sarong makakamhan na gikanan nin kosog para sa sainda gabos.

An sakong mahal na agom, si Tibor, nagadan na maimbod sa Dios kan Oktubre 14, 1993, asin ngonyan nag-iistar ako harani sa sakong aki sa Žilina, Slovakia. Bako na akong gayong makosog sa pisikal, alagad an sakong boot makosog paagi sa kapangyarihan ni Jehova. Nagtutubod ako na daing pagduwaduwa na paagi sa saiyang kosog kaya kong tagalan an ano man na pagbalo sa lumang sistemang ini. Dugang pa, inaantisipar ko an panahon na, paagi sa dai na kutana maninigong kabootan ni Jehova, ako mabubuhay sagkod lamang.

[Ritrato sa pahina 20]

An aki kong si Tibor, Jr., (sa edad na 4) na kinaipuhan kong bayaan

[Ritrato sa pahina 21]

Si Tibor, Sr., kaiba an iba pang mga tugang sa Bor

[Ritrato sa pahina 22]

Kaiba si Tibor asin Magdalena, an sakong hipag, kan 1947, sa Brno

[Mga Ritrato sa pahina 23]

Nagkapirang beses na dikit-dikitan na akong magadan, alagad sa tabang kan nagpoprotehir na kamot ni Jehova, nakaligtas ako