Sarong Daing Takot na “Parabiahe sa Pagpalakop kan Ebanghelyo”

SA EDAD na 18 daa, 12 lenguahe na an aram ni George Borrow. Pakalihis nin duwang taon nakapagtradusir sia na “may kapasilan asin pagkaelegante” nin 20 laen-laen na tataramon.

Kan 1833 an tawong ini na may pambihirang abilidad inimbitaran na interbiohon kan British and Foreign Bible Society sa Londres, Inglaterra. Huling mayo nin pamplete alagad determinadong aprobetsaran an marahay na oportunidad na ini, an 30 anyos na si Borrow naglakaw nin 180 kilometros hale sa saiyang harong sa Norwich, na ginibo iyan sa laog sana nin 28 oras.

An Bible Society nagtao sa saiya nin masakit na trabaho​—makanood sa laog nin anom na bulan kan lenguaheng Manchu, na ginagamit kaidto sa nagkapirang lugar sa Tsina. Naghagad sia nin libro sa gramatika, alagad an ikinatao sana ninda sa saiya sarong kopya kan Ebanghelyo ni Mateo sa Manchu asin sarong diksionaryong Manchu-Pranses. Pero, sa laog nin 19 semana nagsurat sia sa Londres, “Kabisado ko na an Manchu,” sa “tabang kan Dios,” an sabi nia. Orog pa nganing pambihira an nagibong ini huli ta kadungan kaiyan, ikinokorehir daa nia an Ebanghelyo ni Lucas sa Nahuatl, saro sa tubong mga lenguahe sa Mejico.

An Biblia sa Manchu

Kan ika-17 siglo, kan an Manchu enot na lumataw sa pormang nasusurat, na naggagamit nin teksto na kinua sa abakadang Uighur nin Mongolia, iyan an lenguaheng ginamit kan gobyerno nin Tsina. Minsan ngani pag-abot nin panahon dai nang gayo ginagamit iyan, interesadong marhay an mga miembro kan British and Foreign Bible Society na mag-imprenta asin magdistribwir nin mga Biblia sa Manchu. Kan 1822 ginastosan ninda an edisyon kan 550 kopya kan Ebanghelyo ni Mateo, na trinadusir ni Stepan V. Lipoftsoff. Miembro sia kan Departamento sa Panluwas na Relasyon nin Rusya na nag-erok sa Tsina sa laog nin 20 taon. Inimprenta ini sa St. Petersburg, alagad pakatapos pa sanang ikadistribwir an nagkapirang kopya kaiyan, rinaot nin sarong baha an natatada kaiyan.

Dai nahaloy suminunod an traduksion kan bilog na Kristianong Griegong Kasuratan. Kan 1834 an nadiskobreng suanoy na bersion sa manuskrito kan mayoriyang kabtang kan Hebreong Kasuratan nakapukaw nin dagdag na interes sa Biblia. Siisay an puedeng magkoordinar kan pagrebisar kan haman nang Biblia sa Manchu asin magtapos kan bilog na traduksion? Ipinadara kan British and Foreign Bible Society si George Borrow tanganing gibohon an trabahong ini para sa sainda.

Pasiring sa Rusya

Kan dumatong sa St. Petersburg, si Borrow naggamit nin dakulang panahon sa mas hararom na pag-adal kan Manchu sa katuyohan niang basahon asin ikorehir saka rebisaron an  teksto sa Biblia nin mas tama. Dawa siring, masakit an asignasyon, asin nagtrabaho sia nin sagkod 13 oras kada aldaw sa pagtabang na magibo an tipo para sa The New Testament, na pag-abot nin panahon sinasabing “sarong magayon na edisyon nin oriental na libro.” Sangribong kopya an inimprenta kan 1835. Alagad naolang an pinakamamawot na plano ni Borrow na darahon iyan sa Tsina asin idistribwir iyan duman. An gobyerno nin Rusya, huling natatakot na tibaad ibilang ini na sarong pagmimisyonero na posibleng magsapeligro kan pagigin magkatood ninda kan saindang kataed, dai nagtogot ki Borrow na lumaog sa linderos kan Tsina kun madara sia nin “sarong Biblia sa Manchu.”

An nagkapirang kopya ikinadistribwir pakalihis nin mga sampulong taon, asin an mga traduksion kan Ebanghelyo ni Mateo asin Marcos, na may kaabay na mga kolumna sa Manchu asin Intsik, nagluwas kan 1859. Minsan siring, kan panahon na idto, an kadaklan na tawo na nakakabasa nin Manchu mas gustong bumasa sa Intsik, asin nagpoon na mawara an mga posibilidad na magkaigwa nin kompletong Biblia sa Manchu. Sa katunayan, an Manchu sarong pawara nang lenguahe kaidto, na sa dai mahahaloy masasalidahan nin Intsik. Natapos an transisyon kan 1912 kan an Tsina magin sarong republika.

An Iberian Peninsula

Pinabagsik kan saiyang mga inagihan, si George Borrow nagbalik sa Londres. Tinawan sia nin bagong asignasyon kan 1835 sa Portugal asin España, “tanganing aramon kun gurano kaandam an isip kan mga tawo na akoon an mga katotoohan kan Kristianismo,” siring kan sinabi nia kan huri. Kan panahon na idto an duwang nasyon na iyan sa kadaklan dai pa naimpluwensiahan kan British and Foreign Bible Society huli sa lakop na politikal asin sosyal na kariribokan. Si Borrow naogmang marhay na makipag-olay manongod sa Biblia sa mga tawo sa puerang mga komunidad sa Portugal, alagad sa halipot na panahon, an pagkadaing labot asin pagkaindiperente sa relihion na naaatubang nia duman nagpahiro sa saiya na bumalyo sa España.

An España nag-atubang nin laen na kadepisilan, nangorogna an mga tawong Gypsy na dai nahaloy nagin kadayupot ni Borrow, huli ta nakakataram sia kan saindang lenguahe. Dai nahaloy pag-abot nia, pinonan niang tradusiron an “Bagong Tipan” sa tataramon na Kastilang Gypsy, an Gitano. Sa sarong kabtang kan proyektong ini, inagda nia an duwang Gypsy na babae na tumabang sa saiya. Binabasa nia sainda an Kastilang bersion dangan ipinapatradusir nia iyan sa sainda. Sa paaging ini nanodan nia an tamang paggamit kan mga idiomang Gypsy. Bilang resulta kan paghihingoang ini, ikinapublikar an Ebanghelyo ni Lucas kan tigsoli nin 1938, na nagin dahelan na kumagsing an sarong obispo: “Makokombertir nia an bilog na España paagi sa lenguaheng gypsy.”

Si George Borrow inautorisaran na maghanap nin “sarong tawo na may kakayahan na itradusir an Kasuratan sa Vasco.” An trabahong iyan itinao ki Dr. Oteiza, sarong doktor na “eksperto sa dialektong iyan, na aram ko man,” an isinurat ni Borrow. Kan 1838, an Ebanghelyo ni Lucas nagin an kaenot-enoteng libro nin Biblia na nagluwas sa Kastilang Vasco.

Pinahiro kan saiyang pagmawot na paliwanagan an ordinaryong mga tawo, si Borrow nagbiahe  nin harayo asin na sa parate peligroso tanganing magdistribwir nin mga libro nin Biblia sa mga dukha sa puerang mga komunidad. Inisip niang patalingkason sinda sa relihiosong ignoransia asin superstisyon. Sa pagbuyagyag kan kadaihan nin kamanungdanan kan binabakal nindang mga indulhensia, sia nangangatanosan, halimbawa: “Posible daw na aaprobaran nin Dios, na marahay, an pagbenta nin kasalan?” Alagad an Bible Society, na ikinakatakot na an siring na pag-atake sa establisadong mga paniniwala tibaad magbunga nin pagprohibir sa saindang mga aktibidad, pinagbotan sia na magkonsentrar na sana sa pagdistribwir kan Kasuratan.

Si Borrow nakakua nin berbal na permiso sa pag-imprenta kan El Nuevo Testamento, sarong Bagong Tipan sa Kastila, na mayo nin mga nota sa doktrina kan Katoliko Romano. Sa ibong iyan kan enot na pagkontra kan primer ministro, na nagsabi na an traduksion peligroso asin “dai maninigong libro.” Dangan si Borrow nagbukas nin sarong bodega sa Madrid tanganing ibenta an Bagong Tipan na ini sa Kastila, sarong lakdang na nagbunga nin pakikilaban sa saiya kan mga namomoon sa relihion sagkod kan sekular na mga autoridad. Ibinilanggo sia nin 12 aldaw. Kan sia magprotesta, hinagad ki Borrow na toninong na maghale. Huling aram niang marhay na ilegal an pagbilanggo sa saiya, sinitar nia an halimbawa ni apostol Pablo asin pinili niang dai humale sagkod na sia angay sanang mapatunayan na daing sala, na dai namantsahan an saiyang ngaran.​—Gibo 16:37.

Kan maghale sa España an saindang maigot na sugo kan 1840, an Bible Society nakapagreport: “Haros 14,000 na kopya kan Kasuratan an ikinawaras sa España sa laog kan nakaaging limang taon.” Huling nagkaigwa nin dakulang kabtang digdi, sinumaryo ni Borrow an saiyang mga inagihan sa España bilang “an pinakamaogmang mga taon kan sakong pag-eksister.”

An The Bible in Spain, na enot na ipinublikar kan 1842​—asin ipinupublikar sagkod ngonyan—​sarong malinaw na personal na pagsaysay ni George Borrow kan saiyang mga pagbiahe asin abentura. Sa librong ini, na ensegidang napabantog, inapod nia an saiyang sadiri na “parabiahe sa pagpalakop kan Ebanghelyo.” Isinurat nia: “Plinano kong dalawon an puera asin napapasuhay na mga lugar sa depisil agihan na kabobolodan asin kabukidan, asin makipag-olay sa mga tawo, sa sadiri kong paagi, manongod ki Cristo.”

Paagi sa pagdistribwir asin pagtradusir kan Kasuratan na may dakulang entusiasmo, ibinugtak ni George Borrow an pundasyon para sa iba​—sarong mahal na marhay na pribilehio nanggad.

[Mapa sa pahina 29]

(Para sa aktuwal na format, hilingon an publikasyon)

Huli sa mga paghihingoa ni George Borrow na itradusir asin idistribwir an Biblia nakaabot sia hale sa (1) Inglaterra pasiring sa (2) Rusya, (3) Portugal, asin (4) España

[Credit Line]

Mountain High Maps® Copyright © 1997 Digital Wisdom, Inc.

[Ritrato sa pahina 28]

An pambukas na mga tataramon kan Ebanghelyo ni Juan sa Manchu, na inimprenta kan 1835, na pababa an pagbasa poon wala patoo

[Credit Line]

Hale sa librong The Bible of Every Land, 1860

[Picture Credit Line sa pahina 27]

Hale sa librong The Life of George Borrow ni Clement K. Shorter, 1919