Estorya nin Buhay

Pagtitiwala sa Mamomoton na Pagmakolog ni Jehova

ISINAYSAY NI ANNA DENZ TURPIN

“Pirme ka na sanang naghahapot nin ‘TAANO’!” an kagsing kan sakong ina na nakahuyom. Kan ako aki pa, pinapaoranan ko nin mga hapot an sakong mga magurang. Alagad dai ako noarin man inanggotan ni Nanay asin Tatay huli sa sakong pagmawot na makanood bilang aki. Imbes, tinokdoan ninda akong makipangatanosan asin gumibo nin sadiring mga desisyon basado sa konsensia na sinanay sa Biblia. Nagin mahalagang marhay an pagsasanay na iyan! Sarong aldaw kan ako 14 anyos, inagaw sako kan mga Nazi an sakong namomotan na mga magurang, asin nungka ko na sindang naheling giraray.

AN SAKONG ama, si Oskar Denz, asin an sakong ina, si Anna Maria, nakaistar sa Lörrach, sarong siudad sa Alemania na harani sa linderos nin Suizo. Kan sinda hoben pa, sinda aktibo sa politika, asin midbid patin iginagalang sinda kan mga tawo sa komunidad. Alagad kan 1922, dai nahaloy pagkakasal ninda, binago kan sakong mga magurang an saindang punto de vista sa politika asin an saindang mga pasohan sa buhay. Nagpoon si Nanay na makipag-adal nin Biblia sa Mga Estudyante sa Biblia, na apod sa Mga Saksi ni Jehova kaidto, asin napalukso an puso nia na maaraman na an Kahadean nin Dios matao nin katoninongan sa daga. Dai nahaloy uminayon si Tatay ki Nanay sa pag-adal, asin nagpoon sindang mag-atender sa mga pagtiripon kan Mga Estudyante sa Biblia. Tinawan pa ngani ni Tatay si Nanay nin sarong libro na ginagamit sa pag-adal sa Biblia, an The Harp of God, para sa Pasko kan taon na iyan. Bilang solong aki, namundag ako kan Marso 25, 1923.

Nagkaigwa nanggad ako nin mahal na marhay na mga rekuerdo kan samong buhay pampamilya​—an samong mga paglakawlakaw  kun tig-init sa trangkilong Black Forest asin an mga leksion ni Nanay manongod sa mga trabaho sa harong! Naiimahinar ko pa man giraray na nagtitindog sia sa kusina na tinotokdoan an sadit niang paraluto. An pinakamahalaga, tinokdoan ako kan sakong mga magurang na mamotan asin magtiwala ki Jehova Dios.

An samong kongregasyon kompuesto nin 40 mahigos na parahulit nin Kahadean. An sakong mga magurang eksperto sa paggibo nin mga oportunidad sa pakikipag-olay manongod sa Kahadean. Huli sa dati nindang mga aktibidad sa komunidad, pamugtak an boot ninda sa iba, asin marahay an pag-ako sainda kan mga tawo. Kan magsiete anyos ako, gusto ko na man na maghulit sa harong-harong. Sa enot kong aldaw, itinao sako kan sakong kaiba an nagkapirang babasahon, itinokdo an sarong harong, asin nagsabi sana, “Dumuman ka asin aramon mo kun gusto ninda kaini.” Kan 1931, nag-atender kami sa sarong kombension kan Mga Estudyante sa Biblia sa Basel, Switzerland. Duman nabautismohan an sakong mga magurang.

Poon sa Grabeng Kariribokan Pasiring sa Mapan-aping Kapangyarihan

Grabe an kariribokan sa Alemania kan mga panahon na idto, asin an manlaenlaen na paksion sa politika madahas na naglalabanan sa mga tinampo. Sarong banggi, napagmata ako sa mga kuragrit na hale sa kataed na harong. Ginadan nin duwang solterito an saindang tugang na lalaki paagi sa sarong pantalsok huli ta kontra sinda sa saiyang opinyon sa politika. Nag-orog man na marhay an kaanggotan sa mga Judio. Sa eskuelahan sarong daragita an kaipuhan na tumindog nin solo sa gilid huli sana ta sia sarong Judio. Namondo akong marhay para saiya, na dai lamang naghohona na dai na mahahaloy maeeksperyensiahan ko man kun ano an pagmate kan rinarayoan.

Kan Enero 30, 1933, si Adolf Hitler nagin kansilyer kan Alemania. Mga duwang bloke an rayo, namasdan mi na mapangganang initaas kan mga Nazi an banderang swastika sa munisipyo. Sa eskuelahan tinotokdoan kami kan samong entusiastikong maestra na sabihon an pataratarang “Heil Hitler!” Kan hapon na iyan isinabi ko ki Tatay an manongod dian. Napurisaw sia. “Dai ko ini gusto,” an sabi nia. “An ‘Heil’ nangangahulogan nin kaligtasan. Kun masabi kita nin ‘Heil Hitler,’ nangangahulogan iyan na inaatribwir niato an kaligtasan sa saiya imbes na ki Jehova. Sa heling ko bakong tama iyan, alagad ika an magdesisyon para sa sadiri mo kun ano an maninigo mong gibohon.”

Nagpoon na trataron ako kan sakong mga kaeskuela na garo sarong isinikwal huli ta nagdesisyon akong dai magsaludo ki Hitler. Binubugbog pa ngani ako nin nagkapirang aking lalaki kun dai nagheheling an mga maestra. Sa kahurihurihi, dai na ninda ako inintindi, alagad dawa an sakong mga katood nagsabi sako na binawalan sinda kan  saindang mga ama na makikawat sako. Peligroso daa akong marhay.

Duwang bulan pakatapos na kapotan kan mga Nazi an kapangyarihan sa Alemania, ipinagprohibir ninda an Mga Saksi ni Jehova bilang peligro sa Estado. Sinerahan kan nananalakat na mga tropa an sangang opisina sa Magdeburg asin ipinagprohibir an samong mga pagtiripon. Alagad huling nakaistar kami harani sa may linderos, si Tatay nagkua nin mga pases tanganing makabalyo kami sa Basel, kun saen kami nag-aatender nin mga pagtiripon kun Domingo. Sa parate sinasabi nia na mawot nia na an samong mga tugang sa Alemania makaresibi man nin arog kaiyan na espirituwal na kakanon tanganing matabangan sindang atubangon an ngapit na may kosog nin boot.

Peligrosong mga Paglakawlakaw

Pagkatapos na serahan an sangang opisina sa Magdeburg, an sarong dating miembro kaiyan, si Julius Riffel, nagduman sa Lörrach, na saiyang ginikanan na banwaan, tanganing organisaron an patagong gibohon na paghuhulit. Si Tatay tolos-tolos na nag-alok nin tabang. Kinaolay nia kami ni Nanay asin ipinaliwanag na uminoyon siang magtabang sa pagdara nin mga babasahon sa Biblia hale sa Switzerland pasiring sa Alemania. Sinabi nia na iyan magigin peligrosong marhay asin puede siang arestaron ano man na oras. Habo niang napipiritan kaming maimbuelto huli ta iyan magigin peligroso man para samo. Tolos-tolos na nagsabi si Nanay, “Kaiba mo ako.” Pareho ninda akong hineling, asin ako nagsabi, “Kaiba man nindo ako!”

Naggansilyo si Nanay nin sarong pitaka na kapareho kadakula nin magasin na Torrengbantayan. Ilinalaog nia an babasahon sa bukas na parte kan pitaka asin ginagansilyo iyan tanganing masera. Naggibo man sia nin sekretong mga bulsa sa mga gubing ni Tatay asin duwang hagkos na maingat na lalagan mi ni Nanay nin saradit na pantabang sa pag-adal sa Biblia. Kada madara mi nin mapanggana an samong sekretong kayamanan sa harong, nakakahangos kami nin maginhawa asin nagpapasalamat ki Jehova. Itinatago mi an mga babasahon sa ibabaw kan samong kisame.

Kan primero, an mga Nazi dai nagsuspetsa nin ano man sa samo. Dai ngani ninda kami inusisa ni siniyasat an samong harong. Minsan siring, naggibo kami nin senyal na gagamiton mi tanganing patanidan an samong espirituwal na mga tugang enkaso may problema​—an 4711, na ngaran nin sarong bantog na pahamot. Kun peligroso an magduman sa harong, pinapatanidan mi sinda​—na ginagamit an numerong iyan. Sinabihan man sinda ni Tatay na magtingag sa samong mga bintana sa sala bago maglaog sa edipisyo. Kun nakabukas an walang bintana, nangangahulogan iyan na igwang problema, asin maninigo sindang humale.

Kan 1936 asin 1937, an Gestapo naggibo nin lagdoan na pag-arestar asin ilinaag an rinibong Saksi sa mga bilanggoan asin kampo de konsentrasyon, kun saen sinda nagdusa kan pinakamaringis asin sadistikong tratamiento. An sangang opisina sa Bern, Switzerland, nagpoon na magtipon nin mga report, kaiba an nagkapira na ipinalusot hale sa mga kampo, para sa sarong libro na inapod na Kreuzzug gegen das Christentum (Krusada Tumang sa Kristianismo), sarong pagbuyagyag sa krimen kan mga Nazi. Ginibo mi an peligrosong gibohon na pagdara kan sekretong mga report paibong sa linderos pasiring sa Basel. Kun madakop kami kan mga Nazi dara an ibinabawal na marhay na mga  dokumentong idto, tolos kaming ibibilanggo. Naghibi ako kan binabasa ko an manongod sa mga pasakit na inaagihan kan samong mga tugang. Pero, dai ako nakamate nin takot. Nagtiwala ako na si Jehova asin an sakong mga magurang, an sakong dayupot na mga katood, an maasikaso sa sako.

Naggradwar ako sa eskuelahan sa edad na 14 asin nagtrabaho bilang klerk sa sarong tindahan nin hardware. Sa parate, ginigibo mi an samong paghatod kun Sabado nin hapon o Domingo, kun si Tatay may libreng panahon pagkatapos nin trabaho. Sa promedyo, ginigibo mi iyan kada ikaduwang semana. Kapareho man sana kami kan arin man na ibang pamilya na naglalakawlakaw sa katapusan kan semana, asin sa laog nin haros apat na taon, dai kami pinapondo kan mga guardia sa linderos o nagprobar na siyasaton kami​—sa ibang pagtaram, kaidto sanang sarong aldaw kan Pebrero 1938.

Nadiskobre!

Dai ko noarin man malilingawan an itsura kan lalauogon kan sakong ama kan uminabot kami sa lugar na kinukuanan mi nin mga babasahon harani sa Basel asin maheling an dakulang tambak nin mga babasahon na naghahalat sa samo. Huling naarestar an saro pang pamilya nin mga parahatod, kaipuhan na darahon mi an ekstrang mga libro. Sa linderos an sarong opisyal sa adwana nagheling samo na may pagsuspetsa asin nagboot na rekisahon kami. Kan makua an mga libro, dinara nia kami na natototokan nin badil sa nakaparadang mga kotse nin pulis. Kan isakay kami kaiba kan mga pulis, pinildit ni Tatay an sakong kamot asin naghinghing: “Dai ka magtraydor. Dai mo ipahamak an siisay man!” “Dai ko po gigibohon iyan,” an pag-asegurar ko saiya. Kan makabalik kami sa Lörrach, dinara ninda an sakong namomotan na ama. Iyan an ultimong pakaheling ko sa saiya kan sinerahan an pinto kan bilanggoan.

Sa laog nin apat na oras, inusisa ako nin apat na Gestapo, na hinahagad na ituga ko sainda an mga ngaran asin adres kan iba pang Saksi. Kan magsayuma ako, an sarong opisyal naanggot na marhay asin naghuma, “Igwa pa kaming ibang paagi tanganing patugaon ka!” Mayo akong ibinuyagyag. Dangan ibinalik ninda kami ni Nanay sa samong harong, na rinekisa ninda sa kaenot-enote. Dinetener ninda an sakong ina asin ipinadara ako sa harong kan sakong inaon asin itinao saiya an katanosan na mag-ataman sa sako, na dai nag-aaram na sia saro man na Saksi. Minsan ngani tinogotan akong magpasiring sa trabaho, apat na Gestapo an yaon sa nakaparadang kotse sa atubangan kan harong tanganing subaybayan an gabos na hiro ko mantang an sarong pulis nagbabantay sa gilid nin dalan.

Pakalihis nin pira sanang aldaw durante kan udto, nagluwas ako sa harong asin naheling ko an sarong hoben na tugang na babae na nagbibisikleta pasiring sako. Mantang nagrarani sia sako, narisa ko na may iaapon siang kapidasong papel sako. Kan masalo ko iyan, suminalingoy ako tanganing helingon kun naheling kan mga Gestapo an ginibo ko. Nabigla ako ta sa mismong segundong iyan, gabos sinda nakatalikod mantang nagngingirisi!

An surat na dara kan tugang na babae iniinstruksionan ako na magduman sa harong kan saiyang mga magurang sa udto. Alagad huling binabantayan ako kan mga Gestapo, paano ko magigibong isapeligrong mapalabot an saiyang mga magurang? Hineling ko an apat na Gestapo na yaon sa kotse dangan an pulis na naglalakaw nin pabalikbalik sa tinampo. Dai ko aram kun ano an gigibohon ko, asin namibi ako nin odok para sa tabang ni Jehova. Bigla na sana, an pulis nagrani sa kotse kan mga Gestapo asin may sinabi sa mga lalaki. Dangan suminakay sia sa kotse ninda, asin huminale sinda!

Kan oras man sanang idto, an sakong inaon nagtunga na naglalakaw sa may kanto. Hapon na kaidto. Binasa nia an surat asin nag-isip na maninigo kaming dumuman sa harong arog kan itinaong instruksion, na nagsasaboot na inareglo kan mga tugang na darahon ako sa Switzerland. Kan umabot kami, inintrodusir ako kan pamilya sa sarong lalaki na dai ko midbid, si Heinrich Reiff. Sinabi nia sako na naoogma sia na ligtas akong nakahale asin na nag-abot sia tanganing tabangan akong makadulag pasiring sa Switzerland. Tinawan nia ako nin kabangang oras tanganing tagboon sia sa kakahoyan.

Buhay Bilang Distiero

Tinagbo ko si Tugang na Reiff na nagtuturo an luha sa sakong lalauogon, nagmomondo nin makuri sa pag-isip-isip na babayaan ko an sakong mga magurang. Marikason an gabos na pangyayari. Pakalihis nin nakakahadit na mga oras, nakiiba kami sa sarong grupo nin mga turista asin ligtas na nakabalyo sa linderos nin Switzerland.

Pag-abot ko sa sangang opisina sa Bern, naaraman ko na an mga tugang duman an nag-areglar  kan pagdulag ko. May kabootan na tinawan ninda ako nin madadagosan. Nagtrabaho ako sa kusina, na ikinaogma kong marhay. Alagad masakit nanggad an madistiero, na dai nakakaaram kun ano an mangyayari sa sakong mga magurang, na parehong nasentensiahan na mabilanggo nin duwang taon! Kun beses, nangingibabaw sako an kamondoan asin kahaditan, asin naglalaom ako sa banyo tanganing maghibi. Alagad nagibo kong makipagsuratan nin regular sa sakong mga magurang, asin pinarigon ninda an sakong boot na magdanay na maimbod.

Huling napahiro kan halimbawa nin pagtubod kan sakong mga magurang, idinusay ko an sakong buhay ki Jehova asin nabautismohan ako kan Hulyo 25, 1938. Pakalihis nin sangtaon sa Bethel, nagtrabaho ako sa Chanélaz, sarong oma na binakal kan sangang opisina sa Switzerland tanganing magtao nin kakanon para sa pamilyang Bethel asin istaran kan mga tugang na nagdudulag sa paglamag.

Kan matapos an sentensia sa bilanggoan kan sakong mga magurang kan 1940, nag-alok an mga Nazi na palilibrehon sinda kun tatalikdan ninda an saindang pagtubod. Nanindogan sinda nin marigon dangan ipinadara sinda sa mga kampo de konsentrasyon, si Tatay sa Dachau asin si Nanay sa Ravensbrück. Kan tiglipot nin 1941, an sakong ina asin an iba pang mga Saksing babae sa kampo nagsayumang magtrabaho para sa militar. Bilang padusa, pinatindog sinda sa lipot sa laog nin 3 aldaw asin 3 banggi, pakatapos kaiyan linaom sinda sa madiklom na mga selda asin tinawan nin kakadikit na kakanon sa laog nin 40 aldaw. Dangan sinda hinampak. Nagadan si Nanay kan Enero 31, 1942, tolong semana pakatapos nin maringis na pambubugbog.

Ibinalyo si Tatay hale sa Dachau pasiring sa Mauthausen sa Austria. Sa kampong ini sistematikong ginagadan kan mga Nazi an mga preso paagi sa makuring gutom asin magabaton na pisikal na trabaho. Alagad anom na bulan pagkagadan ni Nanay, ginadan kan mga Nazi an sakong ama sa laen na paagi​—medikal na mga eksperimento. Tuyong pinaghelang nin tisis kan mga doktor sa kampo an mga tawong ginagamit sa pag-eksperimento. Pagkatapos, an mga preso tinatawan nin nakakagadan na ineksion sa puso. An opisyal na rekord nagsasabi na si Tatay nagadan huli sa “maluyang kalamnan sa puso.” Sia 43 anyos kaidto. Naaraman ko an manongod sa mabangis na mga paggadan pakalihis sana nin pirang bulan. Napapaluha pa man giraray ako kun nagigirumdoman ko an namomotan kong mga magurang. Pero, kaidto sagkod ngonyan, nararanga ako na maaraman na si Nanay asin si Tatay, na may paglaom nin langitnon na buhay, ligtas sa mga kamot ni Jehova.

Pakatapos kan Guerra Mundial II, nagkapribilehio akong mag-atender sa ika-11 klase kan Paadalan sa Biblia kan Watchtower sa Gilead sa Nueva York. Kanigoan an kagayagayahan na magin biyong okupado sa pag-adal kan Kasuratan sa laog nin limang bulan! Pakagradwar kan 1948, ipinadara ako sa Switzerland tanganing maglingkod bilang misyonero. Dai nahaloy pagkatapos kaiyan, namidbid ko si James L. Turpin, sarong maimbod na tugang na naggradwar sa ikalimang klase sa Gilead. Kan ibugtak an enot na sangang opisina sa Turkiya, naglingkod sia bilang paraataman kaiyan. Nagpakasal kami kan Marso 1951, asin dai nahaloy pakatapos kaiyan  naaraman mi na magigin magurang na kami! Nagbalyo kami sa Estados Unidos asin namundag an samong omboy na babae, si Marlene, kan Disyembre kan taon man sanang iyan.

Sa bilog na nag-aging mga taon, nakanompong kami ni Jim nin dakulang kagayagayahan sa samong paglilingkod sa Kahadean. May kapadangatan na nagigirumdoman ko an sarong estudyante sa Biblia, sarong hoben na babaeng Intsik na an ngaran Penny, na gustohon na marhay na mag-adal nin Biblia. Sia nabautismohan asin sa huri nagin agom ni Guy Pierce, na naglilingkod ngonyan bilang miembro kan Namamahalang Grupo kan Mga Saksi ni Jehova. An siring na mga namomotan nakatabang na mapanoan an kakulangan huli sa pagkawara kan sakong mga magurang.

Sa kapinonan nin 2004, an mga tugang sa Lörrach, na ginikanan na banwaan kan sakong mga magurang, nagtogdok nin bagong Kingdom Hall sa Kalye Stich. Bilang pagrekonoser sa ginibo kan mga Saksi ni Jehova, nagdesisyon an konsilyo kan siudad na bagohon an ngaran kan kalye na Denzstraße (Kalye Denz) sa pagtaong onra sa sakong mga magurang. Sinabi kan lokal na peryodiko, an Badische Zeitung, sa irarom kan titulong “Sa Paggirumdom kan Ginadan na Mag-agom na Denz: Bagong Ngaran nin Kalye,” na an sakong mga magurang “ginadan sa sarong kampo de konsentrasyon durante kan Ikatolong Reich huli sa saindang pagtubod.” Para sako, dai linalaoman an aksion na ginibo kan konsilyo kan siudad alagad nakakaogmang marhay na pagkabaliktad nin mga pangyayari.

Pirmeng sinasabi kaidto ni Tatay na maninigo kaming magplano antes pa na garo an Armagedon maabot bakong sa satong pagkabuhay alagad mamuhay na garo baga maabot iyan nuodma​—mahalagang marhay na sadol na pinagmaigotan ko pirmeng iaplikar. An pasensia na sinasabayan nin galagang pag-antisipar bako pirmeng pasil, nangorogna mantang an epekto kan pagkagurang nagigin dahelan ngonyan na dai ako makaluwas sa harong. Pero, nungka kong pinagdudahan an panuga ni Jehova sa gabos niang maimbod na mga lingkod: “Magtiwala ka ki Jehova sa bilog mong puso . . . Sa gabos mong dalan girumdomon mo sia, asin itatanos nia mismo an saimong mga dana.”​—Talinhaga 3:​5, 6.

[Kahon/Ritrato sa pahina 29]

MAHALAGANG MARHAY NA MGA TATARAMON KAN NAKAAGI

An sarong babae hale sa sarong medyo harayong baryo nagbisita sa Lörrach kan mga taon nin 1980. Kan panahon na idto, dinadara kan mga namamanwaan an saindang dai na ginagamit na rogaring sa sarong pampublikong lugar kun saen puede iyan na helingon nin iba asin kuanon an gusto ninda. An babaeng ini nakakua nin sarong kahon na may laog nin mga gamit sa pagtahi asin ipinuli iyan. Paghaloyhaloy, nakua nia sa pinakairarom kan kahon, an nagkapirang retrato nin sarong aking babae asin mga surat na an nasusuratan na mga papel iyo an ginagamit kaidto sa kampo de konsentrasyon. Napukaw an interes kan babae huli sa mga surat asin nag-isip-isip kun siisay an aking babae na nakasalapid an buhok.

Sarong aldaw kan 2000, nakaheling an babae nin sarong artikulo sa peryodiko manongod sa sarong historikong eksibisyon sa Lörrach. Isinaysay kan artikulo an kasaysayan kan Mga Saksi ni Jehova durante kan mga taon kan mga Nazi, kaiba an samong pamilya. May mga retrato ako dian kan ako tinedyer pa. Kan maheling nia an pagkakapareho, kinontak kan babae an peryodista asin sinabi saiya an manongod sa mga surat​—na 42 gabos! Pakalihis nin nagkapirang semana, yaon na iyan sa sakong mga kamot. Sa surat-kamot kan sakong mga magurang mababasa an dayaday na paghapot ninda sa sakong inaon manongod sa sako. An saindang mamomoton na pagmakolog sa sako dai noarin man nagpondo. Makangangalas nanggad na nagdanay an mga surat na ini asin luminuwas giraray pakalihis nin labing 60 taon!

[Mga Ritrato sa pahina 25]

Nagkasuruway an samong maogmang pamilya kan tumukaw sa puesto si Hitler

[Credit Line]

Si Hitler: Retrato kan U.S. Army

[Mga Ritrato sa pahina 26]

1. An sangang opisina sa Magdeburg

2. Inarestar kan mga Gestapo an rinibong Saksi

[Ritrato sa pahina 28]

Nanompongan mi ni Jim an dakulang kagayagayahan sa samong paglilingkod sa Kahadean