Estorya nin Buhay

Nakanood Kami na Biyong Magtiwala ki Jehova

ISINAYSAY NI NATALIE HOLTORF

Hunyo 1945 kaidto. Sarong aldaw kan bulan na idto, sarong malungsing lalaki an uminabot sa samong harong asin mapasensiang tuminindog sa may pinto sa delantera. Huling nabigla, an sakong kangudhan na aking babae na si Ruth, kuminurahaw: “Nanay, igwa nin sarong estranghero sa pinto!” Dai nia aram na an estranghero iyo an saiyang ama​—an mahal kong agom na si Ferdinand. Duwang taon bago kaini, tolong aldaw sana pagkamundag ki Ruth, si Ferdinand naghale sa harong, inarestar, asin dinara sa kampo de konsentrasyon kan Nazi. Alagad ngonyan, sa katapustapusi, namidbid ni Ruth an saiyang ama, asin an samong pamilya nagkairibanan giraray. Kadakol ming pag-eestoryahan ni Ferdinand!

NAMUNDAG si Ferdinand kan 1909 sa siudad nin Kiel, sa Alemania, asin namundag ako kan 1907 sa siudad nin Dresden, sa Alemania man. Enot na nakamidbid kan samong pamilya an mga Estudyante sa Biblia, na apod sa Mga Saksi ni Jehova kaidto kan ako 12 anyos. Sa edad na 19, binayaan ko an Iglesia Ebangheliko asin idinusay an sakong buhay ki Jehova.

Mientras tanto, si Ferdinand naggradwar sa kolehio nin mga marinero asin nagin paralayag. Sa saiyang mga pagbiahe, inaatid-atid nia an mga hapot manongod sa pag-eksister nin sarong Kaglalang. Mantang yaon sa duongan pakatapos nin pagbiahe, binisita ni Ferdinand an saiyang tugang na lalaki, na sarong Estudyante sa Biblia. An pagbisitang ini igo na tanganing makombensir sia na an Biblia igwa nin simbag sa mga hapot na nakakapurisaw sa saiya. Binayaan nia an Iglesia Luterano, asin nagdesisyon man siang pumondo sa pagtrabaho bilang paralayag. Pagkatapos kan enot na aldaw  nia sa paghuhulit, nakamate sia nin hararom na pagmawot na gibohon sa bilog niang buhay an gibohon na ini. Kan banggi man sanang idto, idinusay ni Ferdinand an saiyang buhay ki Jehova. Nabautismohan sia kan Agosto 1931.

Sarong Paralayag Asin Parahulit

Kan Nobyembre 1931, nagsakay si Ferdinand sa sarong tren pasiring sa Netherlands tanganing tumabang sa paghuhulit duman. Kan sinabi ni Ferdinand sa mga tugang na nag-oorganisar kan gibohon sa nasyon na iyan na sia dating paralayag, an tugang nagkagsing: “Ika nanggad an kaipuhan mi!” Nag-arkila an mga tugang nin lantsa tanganing an sarong grupo nin mga payunir (bilog na panahon na mga ministro) makapaghulit sa mga nag-iistar sa gilid nin salog sa amihanan na parte kan nasyon. An lantsa may limang tripulante, alagad mayo sa sainda an tataong maglayag kaiyan. Kaya si Ferdinand an nagin kapitan.

Pakalihis nin anom na bulan hinagad ki Ferdinand na maglingkod bilang payunir sa Tilburg, sa timog kan Netherlands. Kan panahon man na iyan uminabot man ako sa Tilburg tanganing maglingkod bilang payunir, asin nakamidbid ko si Ferdinand. Alagad tolos na hinagad samo na bumalyo sa Groningen, sa amihanan na parte kan nasyon. Duman, ikinasal kami kan Oktubre 1932, asin nag-honeymoon kami sa harong na iniistaran nin nagkapirang payunir mantang kami nagpapayunir!

Kan 1935 namundag an samong aking babae na si Esther. Minsan limitado an samong ginaganar, determinado kami na magpadagos sa pagpapayunir. Nagbalyo kami sa sarong baryo, kun saen nag-istar kami sa sarong sadit na harong. Mantang inaataman ko an sakong omboy sa harong, bilog na aldaw an sakong agom sa ministeryo. Sa sunod na aldaw sia naman an nasa harong asin ako an minaluwas sa ministeryo. Nagpadagos ini sagkod na nasa tamang edad na si Esther tanganing umiba sa samo sa ministeryo.

Dai nahaloy pakatapos kaiyan, nagin peligroso an situwasyon sa politika sa Europa. Naaraman mi an paglamag sa mga Saksi sa Alemania, asin narealisar mi na dai mahahaloy kami naman an masunod. Iniisip-isip mi kun paano kami makakatagal sa grabeng paglamag. Kan 1938 nagpaluwas an mga autoridad na Holandes nin sarong dekreto na ibinabawal sa mga dayo an gibohon nin colporteur na nagdidistribwir nin relihiosong mga publikasyon. Tanganing tabangan kami na makapadagos sa samong ministeryo, itinatao samo kan mga Saksing Holandes an ngaran kan mga tawo na nagpaheling nin interes sa samong gibohon, asin nagibo ming adalan sa Biblia an nagkapira sa sainda.

Kan panahon man na idto nagdadangadang an sarong kombension kan Mga Saksi ni Jehova. Maski ngani kulang an kuarta mi tanganing makabakal nin tiket sa tren pasiring sa kombension, gusto ming mag-atender. Kaya pinonan mi an samong tolong aldaw na pagbiahe sa bisikleta, kaiba an sadit pang si Esther na nakatukaw sa tukawan na nakatakod sa may manibela. Nakikidagos kami kun banggi sa mga Saksi na nakaistar sa inagihan ming ruta. Kanigoan an samong kaogmahan na magin presente sa samong enot na nasyonal na kombension! Pinasarig kami kan programa para sa mga pagbalo na mangyayari sa ngapit. Orog sa gabos, ipinagirumdom samo na kami magsarig sa Dios. An mga tataramon sa Salmo 31:6 nagin  samong sarabihon: ‘Kun para sa sako, ki Jehova ako magtitiwala.’

Hinanap kan mga Nazi

Kan Mayo 1940 sinakyada kan mga Nazi an Netherlands. Dai nahaloy pakatapos kaiyan dai linalaoman na binisita kami kan mga Gestapo, o pulisiya sekreta, mantang linalaenlaen mi an ipapadarang mga babasahon sa Biblia. Dinara si Ferdinand sa kuartel kan mga Gestapo. Regular mi siang binibisita ni Esther duman, asin kun beses sia inuusisa asin binubugbog sa atubangan mi mismo. Kan Disyembre, biglang pinaluwas si Ferdinand, alagad dai naghaloy an saiyang katalingkasan. Sarong banggi pagpuli mi, naheling mi an sarong kotse nin Gestapo harani sa harong. Nakadulag si Ferdinand mantang kami ni Esther naglaog sa harong. Naghahalat sa samo an mga Gestapo. Hinahanap ninda si Ferdinand. Kan banggi man sanang iyan pakahale kan mga Gestapo, uminabot an mga pulis na Holandes asin ipinag-iba ako tanganing usisaon. Kan suminunod na aldaw nagtago kami ni Esther sa harong kan bagong mabautismohan na mag-agom na Saksi, an pamilyang Norder, na nagtao samo nin maiistaran asin proteksion.

Sa paghinanapos kan Enero 1941, inarestar an mag-agom na payunir na nakaistar sa sarong istaran na lantsa. Kan suminunod na aldaw an sarong paraataman sa sirkito (nagbibiaheng ministro) asin an sakong agom luminaog sa lantsa tanganing kuanon an nagkapirang rogaring kan mag-agom, alagad tinambangan sinda kan mga nagtatabang sa Gestapo. Nahimo ni Ferdinand na makabutas asin makadulag sakay kan saiyang bisikleta. Minsan siring, an paraataman sa sirkito dinara sa bilanggoan.

Hinagad ki Ferdinand kan responsableng mga tugang na lalaki na sumalida bilang paraataman sa sirkito. Nangangahulogan iyan na mga tolong aldaw sana siang yaon sa harong kada bulan. Bagong angat ini para samo, alagad padagos akong nagpayunir. Orog pang hinanap kan mga Gestapo an mga Saksi, kaya kinaipuhan na pabarobalyo kami nin istaran. Kan 1942 tolong beses kaming buminalyo. Sa kahurihurihi, nagpasiring kami sa siudad nin Rotterdam, harayo sa lugar na patagong ginigibo ni Ferdinand an saiyang ministeryo. Kan panahon na iyan ibinabados ko an ikaduwa kong aki. An pamilyang Kamp, na an duwang aking lalaki idineportar dai pa sana nahahaloy kaidto sa mga kampo de konsentrasyon, may kabootan na pinaistar kami sa saindang harong.

Mainit Kaming Hinahanap kan mga Gestapo

Namundag an samong ikaduwang aki, si Ruth, kan Hulyo 1943. Pagkamundag ki Ruth, nahimo ni Ferdinand na makaibahan kami sa laog nin tolong aldaw, alagad kinaipuhan niang humale, asin iyan an huring pakaheling mi sa saiya sa laog nin halawig na panahon. Pakalihis nin mga tolong semana, inarestar si Ferdinand sa Amsterdam. Dinara sia sa presinto kan mga Gestapo, kun saen naaraman kun siisay sia. Ipinairarom sia kan mga Gestapo sa grabeng pag-usisa sa paghihingoa na piriton siang magtao nin impormasyon manongod sa samong mga aktibidad sa paghuhulit. Alagad an gusto sanang ihayag ni Ferdinand iyo na sia saro sa Mga Saksi ni Jehova asin dai sia imbuelto sa ano man na aktibidad sa politika. Nagpuputok an kaanggotan kan mga opisyal nin Gestapo na si Ferdinand, na sarong siudadanong Aleman, dai nagreport sa serbisyo militar, asin naghuma sinda na gagadanon sia bilang sarong traydor.

Sa suminunod na limang bulan, ibinilanggo si Ferdinad sa sarong selda, kun saen tinagalan nia an dai nahahaleng huma na gadanon sia paagi sa iskuad na parabadil. Pero, dai sia nag-urong-sulong sa saiyang kaimbodan ki Jehova. Ano an nakatabang sa saiya na magdanay na makosog sa espirituwal? An Tataramon nin Dios, an Biblia. Siempre, bilang sarong Saksi, si Ferdinand dai tinogotan na magkaigwa nin Biblia. Minsan siring, puedeng humagad nin saro an ibang bilanggo. Kaya kinombensir ni Ferdinand an kaiba nia sa selda na hagadon sa pamilya kaini na magpadara nin sarong Biblia, na ginibo man kan lalaki. Pakalihis nin dakol na taon, basta iestorya ni Ferdinand an pangyayaring ini, maheheling sa saiyang mga mata an kaogmahan asin sia minakagsing: “Kanigoan na karangahan an itinao sa sako kan Bibliang iyan!”

Kan kapinonan kan Enero 1944, si Ferdinand biglang dinara sa sarong kampo de konsentrasyon sa Vught, sa Netherlands. Dai inaasahan na an pagbalyong ini nagin bendisyon para saiya huli ta namidbid nia duman an 46 na iba pang Saksi.  Kan maaraman ko na sia ibinalyo, naogma akong marhay na maaraman na buhay pa sia!

Paghuhulit na Dai nin Ontok sa Kampo de Konsentrasyon

Masakit na marhay an buhay sa kampo. Ordinaryo na sana an grabeng malnutrisyon, kakulangan sa mahimbong na gubing, asin grabeng lipot. Nagkaigwa nin grabeng tonsillitis si Ferdinand. Pagkatapos nin halawig na pag-apod sa saindang ngaran sa lipot sa luwas, nagreport sia sa impirmarya na sia may helang. Pinapagdanay dian an mga pasyente na may kalinturang 40 grado Celsio o mas halangkaw pa dian. Alagad dai tinogotan si Ferdinand, huli ta an saiyang temperatura 39 grado Celsio sana! Sinabihan siang bumalik sa trabaho. Minsan siring, an maduminamay na mga kapwa nia bilanggo tinabangan sia na itinatago sia sa halipot sanang mga peryodo sa sarong mahimbong na lugar. Nakaginhawa man sia kan an panahon nagin mas mainit. Siring man, kun an nagkapirang tugang nakakaresibi nin mga pakete nin kakanon, ihinihiras ninda an laog kaiyan sa iba, kaya medyo nabawi ni Ferdinand an saiyang kosog.

Bago nabilanggo an sakong agom, nagin buhay na nia an paghuhulit, asin sa laog kan kampo padagos niang ihiniras an saiyang mga tinutubod. Sa parate an mga opisyal sa kampo nagkokomento na may pagtuya sa saiya manongod sa saiyang lilang triangulo, an tanda na nagpapamidbid sa bilanggo bilang sarong Saksi. Alagad minansay ni Ferdinand an siring na mga komento bilang oportunidad na makapoon nin pakikipag-olay sa sainda. Sa primero, an teritoryo sa paghuhulit kan mga tugang limitado sana sa mga kuartel na prinsipalmenteng para sa mga Saksi. Ihinapot kan mga tugang sa saindang sadiri, ‘Paano niato maaabot an mas dakol na bilanggo?’ Dai tinutuyo, nagtao nin solusyon an administrasyon kan kampo. Paano?

An mga tugang igwa nin sekretong suplay nin mga babasahon sa Biblia asin siring man 12 Biblia. Sarong aldaw nakua kan mga guardia an nagkapirang babasahon, alagad dai ninda maaraman kun kiisay iyan. Kaya nagdesisyon an mga opisyal sa kampo na kaipuhan na laglagon an pagkasararo kan mga Saksi. Kun siring, bilang padusa ibinalyo an gabos na tugang sa mga kuartel na okupado nin mga bilanggo na bakong Saksi. Dugang pa, an mga tugang kaipuhan na tumukaw kataed kan mga bakong Saksi mantang nagkakakan. An areglong ini nagin sarong bendisyon. Magigibo na ngonyan kan mga tugang an gusto nindang gibohon sa primero pa​—maghulit sa pinakadakol na preso sagkod sa mapupuede.

Pagpadakula nin Solo sa Duwang Aking Babae

Mientras tanto, an sakong duwang aking babae asin ako nag-iistar pa man giraray sa Rotterdam. Grabeng sakit an dinara kan tiglipot nin 1943/44. Yaon sa likod kan samong harong an sarong unit nin mga artileriyang panlaban sa mga eroplano na kapot nin mga soldados na Aleman. Yaon sa atubangan mi an Duongan nin Waal, sarong pangenot na target para sa eroplanong pambomba kan Alyansa. Iyan bako nanggad na ligtas na lugar tanganing tagoan. Apuera kaini, kakadikit an kakanon. Orog kisa kasuarin man, nakanood kaming magtiwala nin lubos ki Jehova.​—Talinhaga 3:​5, 6.

An otso anyos na si Esther nagtabang sa samong sadit na pamilya paagi sa pagpila sa nagrarasyon nin dikit na kakanon. Minsan siring, sa parate kun turno na niang kumua nin kakanon, mayo na nin tada. Sa sarong pangyayari kan magluwas sia tanganing maghanap nin kakanon, inabot sia kan sarong pagsakyada nin mga eroplano. Nataranta ako kan madangog ko an mga pagputok, alagad dai nahaloy an sakong kahaditan naribayan nin mga luha nin kagayagayahan kan nagbalik sia na dai nakolgan asin may dara pa ngani nin nagkapirang sugar beet. “Anong nangyari?” an enot na nasabi ko. Kalmado siang nagsimbag: “Kan maholog an mga bomba, ginibo ko sana an sinabi ni Tatay na gibohon ko, ‘Maglaob sa daga, magdanay na nakalaob, asin mamibi.’ Asin nag-aser iyan!”

Huli sa sakong punto sa pagtaram nin Aleman, mas ligtas na si Esther an mamakal. Dai ini nakaligtas sa atension kan mga soldados na Aleman, na nagpoon na hapoton si Esther. Alagad mayo siang ihinayag na ano man na sekreto. Sa harong, an itinao ko ki Esther edukasyon sa Biblia, asin huling dai sia puedeng mag-eskuela, tinokdoan ko sia na magbasa asin magsurat patin nin iba pang abilidad.

Tinabangan man ako ni Esther sa ministeryo. Bago ako magluwas tanganing adalan sa Biblia an sarong tawo, naeenot si Esther sa sako tanganing helingon kun mayong nagmamasid sa samo. Sinesegurado nia kun yaon an senyal na  napagkaoyonan mi kan inaadalan sa Biblia. Halimbawa, an tawo na dadalawon ko mabugtak nin masetera sa sarong lugar sa may pasamano kan bintana tanganing ipaaram sa sako na puede akong lumaog. Durante kan pag-adal sa Biblia, si Esther danay na yaon sa luwas tanganing magbantay kun may peligro mantang itinutulod nin pabalikbalik sa may tinampo an karukaruwahe sa aki na lunad an sadit pang si Ruth.

Pasiring sa Sachsenhausen

Kumusta na an kamugtakan ni Ferdinand? Kan Setyembre 1944, sia kaiba nin dakol na iba pa puersahan na dinara sa estasyon nin tren kun saen an mga grupo nin tig-ootsentang bilanggo isinuso sa naghahalat na mga bagon. Kada bagon igwa nin sarong balde na nagserbing kasilyasan asin sarong balde nin inomon na tubig. Inabot nin tolong aldaw asin banggi an biahe, asin surusuan na marhay iyan! Haros mayong doros na naglalaog. An bagon sirado na igwa sana nin saradit na labot sa nagkapirang lugar kaiyan. Haros dai ngani ikaladawan an harasahas, gutom, asin paha​—dai na baga sambiton pa an bata​—na kaipuhan nindang tioson.

An tren luway-luway na puminondo sa labi-labi karaot na kampo de konsentrasyon sa Sachsenhausen. Kinua sa gabos na bilanggo an ano man na personal na rogaring na yaon pa sainda​—apuera sa 12 saradit na Biblia na dinara kan mga Saksi sa pagbiahe!

Ipinadara si Ferdinand asin an walong iba pang tugang sa sarong kampo na kontrolado kan Sachsenhausen sa Rathenow tanganing magtrabaho sa gibohan nin mga kasangkapan sa guerra. Minsan ngani parate sindang hinuhuma na gadanon, an mga tugang nagsayumang gibohon an arog kaiyan na klase nin trabaho. Tanganing enkamiron an lambang saro na magdanay na marigon, sa aga pinag-oolayan ninda an sarong bersikulo sa Biblia, arog kan Salmo 18:​2, tanganing puede nindang horophoropon iyan durante kan aldaw. Nakatabang ini sa sainda na horophoropon an espirituwal na mga bagay.

Sa katapustapusi, an makosog na tanog nin artileriya an nagpaisi na padangadang an mga tropa kan Alyansa asin Ruso. An mga Ruso an enot na uminabot sa kampo na kinamumugtakan ni Ferdinand asin kan saiyang kairiba. Tinawan ninda nin kakanon an mga bilanggo asin pinagbotan sinda na humale sa kampo. Sa katapusan kan Abril 1945, tinogotan sinda kan hukbong Ruso na pumuli.

Sa Katapustapusi Magkairibanan Bilang Sarong Pamilya

Kan Hunyo 15, nag-abot si Ferdinand sa Netherlands. Maogma siang inako kan mga tugang sa Groningen. Tolos niang naaraman na buhay kami, na nakaistar sa sarong lugar sa nasyon, asin nabaretaan mi na nagbalik na sia. An paghalat sa pag-abot nia garo baga haloyon. Alagad sa katapustapusi, sarong aldaw an sadit pang si Ruth kuminurahaw: “Nanay, igwa nin sarong estranghero sa pinto!” Uya na an samong namomotan na agom asin ama!

Dakol na problema an kaipuhan na resolberan bago kami magin sarong normal na pamilya giraray. Mayo kami nin istaran, asin an sarong mayor na problema iyo an pakakua giraray nin permiso na magin permanenteng mga residente. Mantang kami mga Aleman, sa laog nin nagkapirang taon trinatar kami kan mga opisyal na Holandes na garo mga isinikwal. Pero, sa kahurihurihi, nahimo ming mamirmehan asin ipadagos an buhay na hinihimuyawot ming gayo​—an paglilingkod ki Jehova na magkairiba bilang sarong pamilya.

 ‘Ki Jehova Ako Magtitiwala’

Sa mas huring mga taon, kun nagtitiripontipon kami ni Ferdinand kaiba nin nagkapirang katood niamo na kapareho mi nag-agi sa mga panahon na idto nin kasakitan, nagigirumdoman mi an mamomoton na paggiya ni Jehova sa depisil na mga panahon na idto. (Salmo 7:1) Naggagayagaya kami na sa nag-aging mga taon, tinogotan kami ni Jehova na magkaigwa nin kabtang sa pagpaoswag kan intereses kan Kahadean. Parate mi man na sinasabi kun gurano kami kaogma na ginamit mi an samong pagkahoben sa sagradong paglilingkod ki Jehova.​—Eclesiastes 12:1.

Pakatapos kan peryodo nin paglamag kan Nazi, magkaibanan kami ni Ferdinand na naglingkod ki Jehova sa laog nin labing 50 taon bago nia natapos an saiyang daganon na buhay kan Disyembre 20, 1995. Madali na akong mag-98 anyos. Aroaldaw, pinapasalamatan ko si Jehova na an samong mga aki nagin mapagsuportar na marhay durante kan depisil na mga taon na idto asin nagigibo ko pa man giraray an sakong makakaya sa paglilingkod sa saiya sa ikakamuraway kan saiyang ngaran. Nagpapasalamat ako sa gabos na ginibo ni Jehova para sako, asin kamawotan kan sakong puso na padagos na gumawe sono sa sakong sarabihon: ‘Kun para sa sako, ki Jehova ako magtitiwala.’​—Salmo 31:6.

[Ritrato sa pahina 19]

Kaiba si Ferdinand kan Oktubre 1932

[Ritrato sa pahina 19]

An lantsang “Almina” na ginagamit sa pag-ebanghelyo kaiba an mga tripulante kaiyan

[Ritrato sa pahina 22]

Kami ni Ferdinand asin an samong mga aki