An “Pim” Nagpapatotoo sa Pagigin Totoo sa Kasaysayan kan Biblia

AN TERMINONG “pim” minalataw nin saro sanang beses sa Biblia. Kan kaaldawan ni Hadeng Saul, an mga Israelita nagpapatais kan saindang metal na mga kasangkapan sa mga panday na Filisteo. “An bayad sa pagpatais sarong pim para sa mga tarom nin arado asin para sa mga asada asin para sa tolong ngipon na mga instrumento asin para sa mga patok asin para sa pagkabit nin sogkod na panudok sa baka,” an sabi kan Biblia.​—1 Samuel 13:21.

Ano an pim? An simbag sa hapot na iyan nagdanay na dai aram sagkod kan 1907 C.E. kan makotkot an pinakaenot na gapong pantimbang na pim sa suanoy na siudad nin Gezer. Nasakitan an mga paratradusir kan Biblia kan mas naenot na mga panahon sa pagtradusir kan terminong “pim.” Halimbawa, itrinadusir kan King James Version an 1 Samuel 13:21: “Alagad igwa sinda nin balhag para sa asada, asin para sa mga sudsod, asin para sa mga tinidor, asin para sa mga patok, asin na pantais sa sogkod na panudok.”

Aram kan mga iskolar ngonyan na an pim sarong sokol nin timbang na may promedyong 7.82 na gramo, o mga dos-tersio nin sarong siklo, an pundamental na sokol nin timbang sa Hebreo. Sarong pim na sokol nin timbang nin kapidasong pirak an bayad na hinahagad kan mga Filisteo sa mga Israelita sa pagtais kan saindang mga kasangkapan. An sistema nin timbang na naggagamit nin siklo dai na ginamit kan bumagsak an kahadean kan Juda asin an kabisera kaiyan, an Jerusalem, kan 607 B.C.E. Kaya paanong an pim na sokol nin timbang nagpapatotoo sa pagigin totoo sa kasaysayan kan Hebreong teksto?

May mga iskolar na nakikidiskutir na an mga teksto kan Hebreong Kasuratan, kaiba an libro kan Enot na Samuel, may petsa na kaidtong Helenistiko-Romanong kapanahonan, na kaidto pa nganing poon kan ikaduwa sagkod enot na siglo B.C.E. Hinihingako, kun siring, na “iyan . . . ‘bakong oyon sa kasaysayan,’ may kadikit o mayo ngani nin halaga sa pagtao nin totoong makasaysayan na impormasyon manongod sa sarong ‘biblikong’ Israel o sarong ‘suanoy na Israel,’ na pareho sanang inimbentong mga isinurat kan modernong mga Judio asin Kristiano.”

Minsan siring, sa pagtaram manongod sa pim na sokol nin timbang na sinambit sa 1 Samuel 13:​21, si William G. Dever, propesor nin arkeolohiya asin antropolohiya kan Near Eastern, nagsasabi: “[Iyan] dai puedeng ‘inimbento’ sana kan mga parasurat na nabuhay sa Helenistiko-Romanong peryodo nagkapirang siglo pagkatapos na mawara asin malingawan an mga sokol na ini nin timbang. Sa katunayan, an sadit na kabtang na ini kan biblikong teksto . . . dai nasasabotan sagkod sa kapinonan kan ika-20 siglo A.D., kan madiskobre an enot na aktuwal na arkeolohikong mga halimbawa, na digdi mababasa an pîm sa Hebreo.” An propesor nagpapadagos: “Kun an mga estorya sa Biblia gabos ‘inimbentong isinurat’ kan Helenistiko-Romanong kapanahonan, paano nangyari na an partikular na estoryang ini yaon sa Hebreong Biblia? Siempre, tibaad may kumontra na an insidente may labot sa pîm ‘saro sanang detalye.’ Totoo iyan; alagad arog kan aram na marhay, ‘an kasaysayan kompuesto nin mga detalye.’”

[Ritrato sa pahina 29]

An pim na sokol nin timbang mga dos-tersio nin sarong siklo