An Siensia Asin an Biblia—Talaga daw na Magkasarongatan Iyan?

AN DAHELAN kan paglalaban sa pag-oltanan ni Galileo asin kan Iglesia Katolika yaon na dakol na siglo bago pa mamundag si Copernico asin Galileo. An suanoy na mga Griego igwa na kan ideya na an daga an sentro kan uniberso, o geocentric, asin pinabantog iyan kan pilosopong si Aristoteles (384-​322 B.C.E.) asin kan astronomo-astrologo na si Tolomeo (ikaduwang siglo C.E.). *

An ideya ni Aristoteles dapit sa uniberso naimpluwensiahan kan kaisipan kan Griegong matematiko asin pilosopo na si Pitagoras (ikaanom na siglo B.C.E.). Inaako an ideya ni Pitagoras na sangkap na korte an katalidongan asin bilog, naniwala si Aristoteles na an kalangitan sunod-sunod na mga bilog na yaon sa laog nin mga bilog, siring sa mga suon-suon nin sibulyas. An kada suon gibo sa kristal, na yaon sa sentro an daga. An mga bitoon naghihirong paitok, na pinapahiro kan nasa pinakaibabaw na bilog kaiyan, an puesto kan kapangyarihan nin Dios. Naniniwala man si Aristoteles na sangkap an saldang asin an iba pang mga bagay sa langit, na mayo iyan nin ano man na marka o mantsa asin dai iyan mahihira.

An ideya ni Aristoteles sarong produkto nin pilosopiya, bako nin siensia. Sa boot nia, an pagsabing naghihiro an daga kontra sa sentido komun. Sinayumahan man nia an ideya nin sarong bagay na daing laog, o espasyo, na naniniwala na an naghihirong daga maaapektaran nin pagkontrahan kaiyan sa paghiro asin mapondo iyan dawa dai maggamit nin dai nagbabagong puersa. Huling  an ideya ni Aristoteles garo baga lohiko oyon sa kun ano an aram kan panahon na idto, nagdanay iyan sa pinakapundamental na porma kaiyan sa haros 2,000 na taon. Dawa kaidtong ika-16 na siglo, ipinahayag kan Pranses na pilosopong si Jean Bodin an bantog na ideyang iyan, na nagsasabi: “Mayo nin siisay man na nasa tamang pag-iisip, o igwa nin kadikit na kaaraman sa pisika, an maisip man lamang na an daga, na magabat asin masakit darahon . . . , mag-iitok . . . sa mismong sentro kaiyan asin maglilibot sa saldang; huli ta sa kadikit na paghiro kan daga, maheheling niato na mabaragsak an mga siudad asin kuta, mga banwaan asin kabukidan.”

Inako si Aristoteles kan Iglesia

An dugang pang lakdang na suminagkod sa komprontasyon sa pag-oltanan ni Galileo asin kan iglesia nangyari kan ika-13 siglo asin imbuelto an Katolikong eksperto na si Tomas Aquinas (1225-​74). Hararom an paggalang ni Aquinas ki Aristoteles, na inaapod niang An Pilosopo. Maigot na naghingoa si Aquinas sa laog nin limang taon tanganing isalak an pilosopiya ni Aristoteles sa katokdoan kan iglesia. Kan kapanahonan ni Galileo, an sabi ni Wade Rowland sa saiyang libro na Galileo’s Mistake, “an mestisong Aristoteles sa teolohiya ni Aquinas nagin pundamental na opisyal na doktrina kan Iglesia nin Roma.” Tandaan man na kan mga panahon na iyan mayo nin independienteng komunidad nin mga sientipiko. An edukasyon kontrolado sa kadaklan kan iglesia. An autoridad sa relihion asin siensia parateng saro sana.

Digdi na nagpoon an komprontasyon sa pag-oltanan kan iglesia asin ni Galileo. Dawa bago pa sia mapalabot sa astronomiya, si Galileo nagsurat nin sarong pormal na tratado. Kinuestion kaiyan an dakol na suposisyon na ginibo kan reberensiadong si Aristoteles. Minsan siring, an marigon na pagsuportar ni Galileo sa ideyang heliocentric asin an saiyang deklarasyon na kaoyon iyan kan Kasuratan an nagresulta sa pagbista sa saiya kan Inkisisyon kan 1633.

Sa saiyang pagdepensa, kinompirmar ni Galileo an saiyang makosog na pagtubod sa Biblia bilang ipinasabong na Tataramon nin Dios. Nakiargumento man sia na an Kasuratan isinurat para sa ordinaryong mga tawo asin na an mga pagkasambit sa Biblia sa garo baga paghiro kan saldang dai dapat interpretaron nin literal. Daing saysay an saiyang argumento. Kinondenar si Galileo huli ta sinayumahan nia an pag-interpretar sa Kasuratan basado sa Griegong pilosopiya! Kaidto sanang 1992 opisyal na inadmitir kan Iglesia Katolika na sala an paghokom kaiyan ki Galileo.

Mga Leksion na Dapat Manodan

Ano an puede niatong manodan sa mga pangyayaring ini? Sarong bagay, dai kinontra ni Galileo an Biblia. Imbes, kinuestion nia an mga katokdoan kan iglesia. Nagkomento an sarong parasurat sa relihion: “An leksion na manonodan ki Galileo, minalataw na, bako na an Iglesia nangapot nin higot na marhay sa mga katotoohan sa Biblia; kundi imbes dai nagin igo an pagkahigot kan pangangapot kaiyan.” Paagi sa pagtogot sa Griegong pilosopiya na makaimpluwensia sa teolohiya kaiyan, an iglesia suminuko sa tradisyon imbes na magsunod sa mga katokdoan kan Biblia.

An gabos na ini nagpapagirumdom sa sato kan patanid sa Biblia: “Mag-ingat kamo: tibaad may saro na makadara sa saindo bilang saiyang biktima paagi sa pilosopiya asin basang na daya segun sa tradisyon nin mga tawo, segun sa pundamental na mga bagay kan kinaban asin bakong segun ki Cristo.”​—Colosas 2:8.

Dawa ngonyan, padagos na inaako nin dakol sa Kakristianohan an mga teoriya asin pilosopiya na sarongat sa Biblia. An sarong halimbawa iyo an teoriya nin ebolusyon ni Darwin, na mas gusto nindang akoon kisa salaysay kan Genesis sa paglalang. Sa pagsalidang ini, si Darwin garo man sana ginibo kan mga iglesia na magin Aristoteles sa presenteng aldaw asin an ebolusyon na magin sarong relihiosong paniniwala. *

 An Totoong Siensia Kaoyon kan Biblia

An nasambitan sa enotan maninigo na dai nanggad makadesganar sa sato na magkaigwa nin interes sa siensia. Tunay nanggad, an Biblia mismo nag-iimbitar sa sato na makanood sa mga ginibo nin Dios asin risahon an makangangalas na mga kualidad nin Dios sa mga naheheling niato. (Isaias 40:26; Roma 1:20) Siempre, an Biblia dai naghihingako na nagtotokdo nin siensia. Imbes, ihinahayag kaiyan an mga pamantayan nin Dios, an mga aspekto kan saiyang personalidad na dai puedeng itokdo kan mga linalang sana, asin an saiyang katuyohan para sa mga tawo. (Salmo 19:7-11; 2 Timoteo 3:16) Pero, kun sinasambit kan Biblia an manongod sa mga pangyayari sa naturalesa, iyan pirmeng eksakto. Si Galileo mismo nagsabi: “An Banal na Kasuratan sagkod an naturalesa naggigikan sa Tataramon nin Dios . . . An duwang katotoohan nungkang magkakasarongatan.” Isipon nindo an minasunod na mga halimbawa.

Mas pundamental pa ngani kisa sa paghiro kan mga bitoon asin mga planeta iyo na an gabos na bagay sa uniberso kontrolado nin mga ley, arog kan ley nin grabidad. An kaenot-enoteng aram na bakong Biblikong pagkasambit sa pisikal na mga ley ginibo ni Pitagoras, na naniniwala na an uniberso puedeng ipaliwanag paagi sa mga numero. Duwang ribong taon pakalihis kaiyan, napatunayan sa katapustapusi ni Galileo, Kepler, asin Newton na an mga bagay kontrolado nin rasonableng mga ley.

Yaon sa libro nin Job an kaenot-enoteng pagkasambit sa Biblia manongod sa natural na ley. Mga 1600 B.C.E., hinapot nin Dios si Job: “Naaraman mo daw an mga reglamento [o, mga ley] kan kalangitan?” (Job 38:33) Isinurat kan ikapitong siglo B.C.E., an libro nin Jeremias inaapod si Jehova na Kaglalang kan “mga reglamento kan bulan asin kan mga bitoon” asin “mga reglamento kan langit asin daga.” (Jeremias 31:35; 33:25) Huli sa mga tataramon na ini, an komentarista sa Biblia na si G. Rawlinson nagkomento: “An pankagabsan na pagigin lakop kan ley sa materyal na kinaban makosog nanggad na pinapatunayan  kan sagradong mga parasurat arog man kan modernong siensia.”

Kun si Pitagoras an gagamiton niatong basehan, an mga tataramon sa Job mas naenot nin mga sangribong taon. Girumdomon na an obheto kan Biblia bako sanang ihayag an pisikal na mga prueba kundi sa pangenot itadom sa isip niato na si Jehova an Kaglalang kan gabos na bagay​—an saro na puedeng magmukna nin pisikal na mga ley.​—Job 38:​4, 12; 42:​1, 2.

An saro pang halimbawa na puede niatong isipon iyo na an katubigan kan daga nag-aagi nin sarong siklo nin paghiro na inaapod siklo nin tubig. Sa simpleng pagtaram, an tubig minaalisngaw hale sa dagat, nagigin mga panganoron, minabagsak sa daga bilang oran o niebe, asin sa kahurihurihi minabalik sa dagat. An yaon pa sagkod ngonyan na kagurangguranging bakong Biblikong pagkasambit sa siklong ini kaidto pang ikaapat na siglo B.C.E. Minsan siring, an mga sinasabi kan Biblia naenot dian nin ginatos na taon. Halimbawa, kan ika-11 siglo B.C.E., si Hadeng Salomon nin Israel nagsurat: “An gabos na salog minabolos pasiring sa dagat, pero an dagat dai napapano. Sa lugar na pinaghahalean kan mga salog, pasiring dian asin hale dian an mga iyan minabalik giraray.”​—Eclesiastes 1:​7, The Amplified Bible.

Siring man, kan mga 800 B.C.E. an propetang si Amos, sarong hamak na pastor asin paraoma, nagsurat na si Jehova “an Saro na nag-aapod sa katubigan nin dagat, tanganing ikabubo nia iyan sa ibabaw kan daga.” (Amos 5:8) Dai naggagamit nin komplikado asin teknikal na pananaram, eksaktong ilinadawan ni Salomon sagkod ni Amos an siklo nin tubig, alagad an kada saro sa medyo laen na anggulo.

Sinasabi man kan Biblia na “ibinibitin [nin Dios] an daga sa mayo,” o “ibinibitin [nia] an daga sa daing laog,” segun sa The New English Bible. (Job 26:7) Huli sa makukuang kaaraman kan 1600 B.C.E., poko mas o menos kan isabi an mga tataramon na iyan, sarong pambihirang tawo an kaipuhan tanganing positibong magtaram na an sarong bagay na solido puedeng magdanay na nakabitin sa espasyo na mayo nin ano man na pisikal na tukod. Arog kan nasambitan na, sinayumahan mismo ni Aristoteles an ideya nin sarong bagay na daing laog, asin nabuhay sia pakalihis nin labing 1,200 na taon!

Dai daw kamo napapahanga sa bagay na eksakto an sinasabi kan Biblia​—sa ibong kan sala pero garo baga may punto man na mga pakasabot kan panahon na idto? Para sa nag-iisip na mga tawo, saro na naman ining ebidensia na an Biblia ipinasabong nin Dios. Kun siring, madonong na dai kita tolos-tolos magpaimpluwensia sa ano man na katokdoan o teoriya na sarongat sa Tataramon nin Dios. Siring kan paorootrong ipinapaheling kan kasaysayan, an mga pilosopiya nin tawo, dawa kan mga madodonong na marhay, temporaryo sana, mantang “an tataramon ni Jehova nagdadanay sagkod lamang.”​—1 Pedro 1:25.

[Mga Nota sa Ibaba]

[Kahon/Mga Ritrato sa pahina 6]

An Aktitud kan mga Protestante

Idinenunsiar man kan mga namomoon kan Reporma Protestante an ideya na an saldang an nasa sentro. Kaiba dian si Martin Luther (1483-​1546), Philipp Melanchthon (1497-​1560), asin John Calvin (1509-​64). Sinabi ni Luther dapit ki Copernico: “An loko-lokong ini nagmamawot na baliktadon an bilog na siensia nin astronomiya.”

Ibinasar kan mga Repormador an saindang argumento sa literal na interpretasyon kan nagkapirang teksto, arog kan pagkasaysay sa Josue kapitulo 10 na sinasambit na an saldang asin an bulan “uminontok.” * Taano ta ini an nagin paninindogan kan mga Repormador? An librong Galileo’s Mistake nagpapaliwanag na minsan ngani suminuway sa sakal kan papa an Reporma Protestante, dai iyan “nakahale sa pundamental na autoridad” ni Aristoteles asin Tomas Aquinas, na an mga ideya “inaako pareho kan mga Katoliko asin Protestante.”

[Nota sa Ibaba]

[Mga Ritrato]

Si Luther

Si Calvin

[Credit Line]

Hale sa librong Servetus and Calvin, 1877

[Ritrato sa pahina 4]

Si Aristoteles

[Credit Line]

Hale sa librong A General History for Colleges and High Schools, 1900

[Ritrato sa pahina 5]

Si Tomas Aquinas

[Credit Line]

Hale sa librong Encyclopedia of Religious Knowledge, 1855

[Ritrato sa pahina 6]

Si Isaac Newton

[Ritrato sa pahina 7]

Labing 3,000 na taon na an nakaagi, ilinadawan kan Biblia an siklo nin tubig sa daga