Pakaaram sa mga Dalan ni Jehova
Pakaaram sa mga Dalan ni Jehova
“Paaraman sa sako . . . an saimong mga dalan, tanganing mamidbid taka.”—EXODO 33:13.
1, 2. (a) Taano ta siring kaiyan an nagin reaksion ni Moises kan maheling niang minamaltrato nin sarong Egipcio an sarong Hebreo? (b) Tanganing magin angay sa paglilingkod ki Jehova, ano an kinaipuhan na manodan ni Moises?
SI Moises pinadakula sa pamilya ni Faraon asin inedukar sa kadonongan na minimidbid kaidto na halangkaw kan nobleng mga tawo sa Egipto. Pero, naaraman ni Moises na bako siang Egipcio. Mga Hebreo an saiyang mga magurang. Sa ika-40 taon nia, sia luminuwas tanganing inspeksionon an saiyang mga tugang, an mga aki ni Israel. Kan maheling nia na minamaltrato nin sarong Egipcio an saro sa mga Hebreo, si Moises bakong daing pakilabot. Ginadan nia an Egipcio. Pinili ni Moises na kumampi sa banwaan ni Jehova asin inisip nia na ginagamit sia nin Dios tanganing iligtas an saiyang mga tugang. (Gibo 7:21-25; Hebreo 11:24, 25) Kan maaraman an insidenteng ini, si Moises ibinilang na bandido kan pamilya kan hade sa Egipto, asin kinaipuhan niang dumulag tanganing iligtas an saiyang buhay. (Exodo 2:11-15) Tanganing gamiton nin Dios si Moises, kinaipuhan nia na magin orog na pamilyar sa mga dalan ni Jehova. Magigin madali daw na tokdoan si Moises?—Salmo 25:9.
2 Kan suminunod na 40 taon, si Moises namuhay bilang desterrado asin pastor. Imbes na togotan an saiyang sadiri na magparasentir na sana huli ta garo baga dai sia naapresyar kan saiyang mga tugang na Hebreo, si Moises nagpasakop sa kun ano an itinogot nin Dios na mangyari. Minsan ngani dakol na taon an luminihis na durante kaiyan daing malinaw na pagrekonoser sa saiya, tinogotan ni Moises na moldehon sia ni Jehova. Dai man sa nagpapahayag nin personal na pagtantsar kan saiyang sadiri, kundi nasa impluwensia kan banal na espiritu nin Dios, sia nagsurat kan huri: “An tawong si Moises iyo an pinakamahoyo sa gabos na tawo na yaon sa ibabaw kan daga.” (Bilang 12:3) Ginamit ni Jehova si Moises sa pambihirang mga paagi. Kun kita naghahanap man nin kahoyoan, bebendisyonan kita ni Jehova.—Sofonias 2:3.
Isinugo
3, 4. (a) Ano an isinugo ni Jehova ki Moises? (b) Anong suporta an itinao ki Moises?
3 Sarong aldaw nagtaram ki Moises an sarong anghel na representante ni Jehova harani sa Bukid nin Horeb sa Peninsula nin Sinai. Sinabihan si Moises: “Daing duwa-duwa na naheling ko an makuring sakit kan sakuyang banwaan na nasa Egipto, asin nadangog ko an saindang pagtangis huli sa mga nag-aalaw sa sainda na magtrabaho; huli ta aram kong gayo an kakologan na saindang pinagdudusahan. Asin ako mahilig tanganing iligtas ko sinda sa kamot kan mga Egipcio asin iluwas sinda sa dagang iyan pasiring sa daga na mataba asin mahiwas, sa daga na nagbobolos nin gatas asin tangguli.” (Exodo 3:2, 7, 8) Mapadapit digdi, an Dios may ipapagibo ki Moises, alagad iyan kaipuhan na gibohon segun sa paagi ni Jehova.
4 An anghel ni Jehova nagsabi pa: “Ngonyan madia asin isusugo taka ki Faraon, asin iluwas mo sa Egipto an sakong banwaan na mga aki ni Israel.” Nag-alangan si Moises. Sa pagmate nia bako siang kualipikado, asin kun sa sadiri sana nia, bako siang kualipikado. Minsan siring, inasegurar ni Jehova si Moises: “Ako makakaibanan mo.” (Exodo 3:10-12) Tinawan ni Jehova si Moises nin kapangyarihan na gumibo nin milagrosong mga tanda na magseserbing mga kredensial na nagpapatunay na isinugo man nanggad sia nin Dios. An tugang ni Moises, si Aaron, maiba sa saiya bilang representante sa pagtaram. Itotokdo sa sainda ni Jehova kun ano an maninigong sabihon asin gibohon. (Exodo 4:1-17) Maimbod daw na ootobon ni Moises an asignasyon na iyan?
5. Taano ta nadepisilan si Moises sa aktitud kan Israel?
5 An kamagurangan na lalaki kan Israel kan primero nagtubod ki Moises asin Aaron. (Exodo 4:29-31) Minsan siring, dai nahaloy binasol kan “mga opisyal kan mga aki ni Israel” si Moises asin an saiyang tugang huli sa ‘pagpabata’ sa sainda sa atubangan ni Faraon asin kan saiyang mga surugoon. (Exodo 5:19-21; 6:9) Kan an mga Israelita pahale na sa Egipto, natakot sinda kan maheling ninda an mga karuwahe kan mga Egipcio na naglalapag. Mantang Dagat na Pula an nasa atubangan ninda asin mga karuwahe de guerra an nasa likod ninda, naghona an mga Israelita na mayo na sindang madudulagan, asin binasol ninda si Moises. Kun kamo, ano daw an nagin reaksion nindo? Minsan ngani an mga Israelita mayo nin mga baroto, sa pagdirehir ni Jehova sinadol ni Moises an banwaan na mag-impake para humale. Dangan pinaatras nin Dios an katubigan kan Dagat na Pula, asin an irarom kan dagat nagin marang daga tanganing an Israel makaagi.—Exodo 14:1-22.
Sarong Isyu na Mas Mahalaga Kisa Kaligtasan
6. Ano an idinoon ni Jehova kan isinugo nia si Moises?
6 Kan isinugo si Moises, idinoon ni Jehova an halaga kan banal na ngaran. Mahalagang marhay an paggalang sa ngaran na iyan asin sa Saro na irinerepresentar kaiyan. Kan hinapot manongod sa saiyang ngaran, sinabi ni Jehova ki Moises: “Ako magigin ano man na gusto kong Ako magin.” Dugang pa, kaipuhan na sabihan ni Moises an mga aki ni Israel: “Si Jehova na Dios kan saindong mga apoon, an Dios ni Abraham, an Dios ni Isaac asin an Dios ni Jacob, iyo an nagsobol sako sa saindo.” Idinagdag ni Jehova: “Ini an sakong ngaran sagkod sa panahon na daing talaan, asin iyo ini an sakong girumdoman sa sunod-sunod na kapag-arakian.” (Exodo 3:13-15) An Jehova iyo pa man giraray an ngaran na dian an Dios midbid kan saiyang mga lingkod sa bilog na daga.—Isaias 12:4, 5; 43:10-12.
7. Ano an sinadol nin Dios na gibohon ni Moises sa ibong kan pagkaarogante ni Faraon?
7 Kan umatubang ki Faraon, ipinaabot ni Moises asin Aaron an saindang mensahe sa ngaran ni Jehova. Alagad may pagkaaroganteng nagsabi si Faraon: “Siisay man si Jehova, tanganing kuyogon ko an saiyang tingog na pahaleon an Israel? Dai ko man lamang namimidbid si Jehova asin, saro pa, dai ko papahaleon an Israel.” (Exodo 5:1, 2) Si Faraon nagin matagas an puso sagkod madaya, pero sinadol ni Jehova si Moises na ipaabot an mga mensahe sa saiya nin paorootro. (Exodo 7:14-16, 20-23; 8:1, 2, 20) Naheling ni Moises na naiiritar si Faraon. May ibubunga daw na ano man na marahay an pag-atubang liwat sa saiya? An Israel gustong-gusto nang makaligtas. Si Faraon matagas sa saiyang pagsayuma. Kun kamo, ano an gigibohon nindo?
8. Anong pakinabang an ibinunga kan paagi nin pagresolber ni Jehova sa situwasyon may koneksion ki Faraon, asin paano maninigong makaapektar sato an mga pangyayaring idto?
8 Ipinaabot ni Moises an saro pang mensahe, na nagsasabi: “Ini an sinabi ni Jehova na Dios kan mga Hebreo: ‘Pahaleon mo an sakong banwaan tanganing makapaglingkod sinda sako.’” Sinabi man nin Dios: “Ngonyan puede ko kutanang ibikyaw na an sakong kamot tanganing lugadon taka asin an saimong banwaan nin mga peste asin tanganing mapara ka na sa daga. Alagad, an totoo, huli kaini pinapagdanay taka, tanganing ipaheling ko saimo an sakong kapangyarihan asin tanganing an sakong ngaran ikapahayag sa bilog na daga.” (Exodo 9:13-16) Paagi sa pagsagibo nin paghokom tumang sa matagas an puso na si Faraon, katuyohan ni Jehova na ipaheling an saiyang kapangyarihan sa paagi na magseserbing patanid sa gabos na minatumang sa saiya. Kabale digdi si Satanas na Diablo, an saro na kan huri inapod ni Jesu-Cristo na “namamahala sa kinaban.” (Juan 14:30; Roma 9:17-24) Siring sa ihinula, an ngaran ni Jehova ipinahayag sa bilog na daga. An saiyang pakatios nagbunga kan pagdadanay na buhay kan mga Israelita asin sarong dakulang kadaklan na manlaenlaen na uminayon sa sainda sa pagsamba saiya. (Exodo 9:20, 21; 12:37, 38) Poon kaidto, huli sa pagpahayag kan ngaran ni Jehova nakinabang an minilyon pa na nagsagibo kan tunay na pagsamba.
Pagtratar sa Sarong Pasaway na Banwaan
9. Paano nagpaheling nin dai paggalang ki Jehova an mismong mga kahimanwa ni Moises?
9 Aram kan mga Hebreo an ngaran nin Dios. Ginamit ni Moises an ngaran na iyan kan nagtataram sa sainda, alagad dai sinda pirmeng nagpaheling nin angay na paggalang sa Saro na may sadiri kaiyan. Dai nahaloy pakatapos na milagrosong iligtas ni Jehova an mga Israelita hale sa Egipto, ano an nangyari kan sinda dai tolos makakua nin maiinom na tubig? Naggumodgumod sinda tumang ki Moises. Pagkatapos nagreklamo sinda manongod sa kakanon. Pinatanidan sinda ni Moises na an saindang paggumodgumod bako sanang tumang sa saiya asin ki Aaron kundi tumang ki Jehova. (Exodo 15:22-24; 16:2-12) Sa Bukid nin Sinai, itinao ni Jehova sa mga Israelita an Ley, asin ini may kasabay pang ipinaheling na lihis sa natural na mga ngangalasan. Minsan siring, an banwaan may kasumbikalan na naggibo nin bulawan na ogbon na baka para sa pagsamba asin naghingako na sinda igwa nin “sarong kapiestahan ki Jehova.”—Exodo 32:1-9.
10. Taano an kahagadan ni Moises na nakarekord sa Exodo 33:13 ta espesyalmenteng interesante para sa Kristianong mga paraataman ngonyan?
10 Paano tatrataron ni Moises an sarong banwaan na ilinadawan mismo ni Jehova na mga matagas an liog? Nakimaherak si Moises ki Jehova: “Kun, tabi, ako nakakua nin pabor sa saimong mga mata, paaraman sa sako, tabi, an saimong mga dalan, tanganing mamidbid taka, tanganing ako makakua nin pabor sa saimong mga mata.” (Exodo 33:13) Sa pag-asikaso sa mga Saksi ni Jehova sa presenteng aldaw, an Kristianong mga paraataman nagpapastor sa sarong mas mapakumbaba nanggad na aripompon. Pero, sinda namimibi man: “Paaraman sa sako an saimong mga dalan, O Jehova; tokdoi ako kan saimong mga dana.” (Salmo 25:4) An pakaaram sa mga dalan ni Jehova nagpapangyari sa mga paraataman na maatubang an mga situwasyon sa paagi na kaoyon kan Tataramon nin Dios asin kan saiyang personalidad.
Kun Ano an Inaasahan ni Jehova sa Saiyang Banwaan
11. Anong mga giya an itinao ni Jehova ki Moises, asin taano ta interesado kita dian?
11 Ihinayag nin berbal sa Bukid nin Sinai an inaasahan ni Jehova sa saiyang banwaan. Inako ni Moises kan huri an duwang tabla nin gapo na nasusuratan kan Sampulong Togon. Kan lumugsad sa bukid, naheling nia an mga Israelita na nagsasamba sa minoldeng ogbon na baka asin anggot na ibinaribad an mga tablang gapo, kaya iyan nagkaparasa. Isinurat giraray ni Jehova an Sampulong Togon sa mga tablang gapo na inukit ni Moises. (Exodo 32:19; 34:1) An mga togon na ini dai naliwat poon kan iyan enot na itinao. Si Moises kaipuhan na gumawe kaoyon kaiyan. Itinadom man nin Dios ki Moises kun anong klase Siang persona, na sa siring ipinapaheling ki Moises kun paano sia magawe bilang representante ni Jehova. An mga Kristiano bako nang sakop kan Ley ni Moises, alagad an sinabi ni Jehova ki Moises igwa nin dakol na pundamental na prinsipyo na dai nagliwat asin na aplikado pa sagkod ngonyan sa gabos na nagsasamba ki Jehova. (Roma 6:14; 13:8-10) Estudyaran niato an pira sana kaini.
12. Paano kutana maninigong nakaapektar sa Israel an paghagad ni Jehova nin eksklusibong debosyon?
12 Itao ki Jehova an eksklusibong debosyon. Presente an nasyon nin Israel kan ipahayag ni Jehova na sia naghahagad nin eksklusibong debosyon. (Exodo 20:2-5) Naheling kan mga Israelita an kadakol na ebidensia na si Jehova an tunay na Dios. (Deuteronomio 4:33-35) Lininaw ni Jehova na ano man an ginigibo kaidto kan ibang nasyon, dai nia totogotan an ano man na klase nin idolatriya o espiritismo sa tahaw kan saiyang banwaan. An saindang debosyon sa saiya dapat na bako sanang pormalidad. Dapat na kamotan ninda gabos si Jehova sa bilog nindang puso, sa bilog nindang kalag, patin sa bilog nindang kosog. (Deuteronomio 6:5, 6) Kalabot digdi an saindang pagtaram, an saindang paggawe—tunay nanggad, an gabos na aspekto kan saindang buhay. (Levitico 20:27; 24:15, 16; 26:1) Lininaw man ni Jesu-Cristo na si Jehova naghahagad nin eksklusibong debosyon.—Marcos 12:28-30; Lucas 4:8.
13. Taano ta utang kan Israel sa Dios an maingat na pagkuyog, asin ano an maninigong magmotibar sa sato na kuyogon sia? (Eclesiastes 12:13)
13 Maingat na kuyogon an mga togon ni Jehova. An banwaan nin Israel kaipuhan na pagirumdomon na kan sinda makipagtipan ki Jehova, nanumpa sinda na maingat na makuyog sa saiya. Igwa sinda nin dakol na personal na katalingkasan, alagad sa mga bagay na tinawan sinda ni Jehova nin mga togon, dapat sindang maingat na kumuyog. An paggibo kaiyan matao nin ebidensia kan saindang pagkamoot sa Dios asin matao sa sainda asin sa saindang mga gikan nin pakinabang huli ta an gabos na kahagadan ni Jehova para sa ikakarahay ninda.—Exodo 19:5-8; Deuteronomio 5:27-33; 11:22, 23.
14. Paano idinoon nin Dios sa Israel an importansia nin pag-enot sa espirituwal na mga aktibidad?
14 Enoton an espirituwal na mga bagay. Dai dapat togotan kan nasyon nin Israel na mawaran na nin lugar an espirituwal na mga aktibidad dahel sa pag-asikaso sa pisikal na mga pangangaipo. An buhay kan mga Israelita dai dapat na idusay na sana sa pan-aroaldaw na mga aktibidad. Si Jehova nagtalaan nin panahon kada semana na ibinilang niang sagrado, panahon na ginagamit nin eksklusibo para sa aktibidad na konektado sa pagsamba sa tunay na Dios. (Exodo 35:1-3; Bilang 15:32-36) Kada taon, dapat na magtagama nin dugang pang panahon para sa itinalaan na banal na mga kombension. (Levitico 23:4-44) Matao ini nin mga oportunidad na isaysay an makakamhan na mga gibo ni Jehova, ikapagirumdom an dapit sa saiyang mga dalan, asin ipahayag an pagpasalamat sa saiya huli sa gabos niang karahayan. Mientras na ipinapahayag kan banwaan an saindang debosyon ki Jehova, matalubo an saindang diosnon na pagkatakot asin pagkamoot asin matatabangan na lumakaw sa saiyang mga dalan. (Deuteronomio 10:12, 13) An kapakipakinabang na mga prinsipyo na yaon sa mga instruksion na iyan nagtatao nin pakinabang sa mga lingkod ni Jehova ngonyan.—Hebreo 10:24, 25.
Pakasabot sa mga Kualidad ni Jehova
15. (a) Taano ta kapakipakinabang para ki Moises an pakasabot sa mga kualidad ni Jehova? (b) Anong mga hapot an tibaad makatabang sato na odok na pakaisipon an lambang saro sa mga kualidad ni Jehova?
15 An pakasabot sa mga kualidad ni Jehova nakatabang man ki Moises kun paano tatrataron an banwaan. Sinasabi kan Exodo 34:5-7 na an Dios nag-agi sa atubangan kan lalauogon ni Moises asin nagsabi: “Jehova, Jehova, Dios na maheherakon asin maugayon, maluway sa pagkaanggot asin abunda sa mamomoton na kabootan asin katotoohan, nagpapadanay nin mamomoton na kabootan para sa rinibo, na nagpapatawad sa sala asin paglapas patin kasalan, alagad dai nanggad sia magpapalibre sa padusa, na nagtatao nin padusa para sa sala nin mga ama sa mga aki asin sa mga makoapo, sa ikatolong kapag-arakian asin sa ikaapat na kapag-arakian.” Tawan nindo nin panahon na horophoropon an mga tataramon na iyan. Hapoton an saindong sadiri: ‘Ano an kahulogan kan lambang kualidad na ini? Paano iyan ipinaheling ni Jehova? Paano ikakapaheling kan Kristianong mga paraataman an kualidad na ini? Paano maninigong makaimpluwensia sa ginigibo kan lambang saro sato an partikular na kualidad na iyan?’ Estudyare an pira sanang halimbawa.
16. Paano niato mapapararom an satong pakasabot sa pagkaherak nin Dios, asin taano ta mahalaga an paggibo kaini?
16 Si Jehova “Dios na maheherakon asin maugayon.” Kun igwa kamo kan reperensiang Insight on the Scriptures, taano ta dai basahon an sinasabi kaiyan sa irarom kan temang “Mercy” (sa Bicol, “Pagkaherak”)? O magsiyasat sa temang iyan na ginagamit an Watch Tower Publications Index o an programa sa komputer na Watchtower Library (CD-ROM). * Gumamit nin konkordansia tanganing hanapon an mga teksto na nasasambitan an mercy. Maheheling nindo na apuera sa pagpagian kan padusa kun beses, kaiba sa pagkaherak ni Jehova an mamomoton na pagmalasakit. Iyan an nagmomotibar sa Dios na humiro tanganing tawan nin kaginhawahan an saiyang banwaan. Bilang ebidensia kaini, itinao nin Dios an pisikal sagkod espirituwal na mga pangangaipo kan mga Israelita durante kan saindang pagbaklay pasiring sa Dagang Panuga. (Deuteronomio 1:30-33; 8:4) Si Jehova maheherakon na nagpatawad kun may nagibong mga sala. Nagpaheling sia nin pagkaherak sa saiyang suanoy na banwaan. Lalo nang maninigo na magpaheling nin pagmalasakit sa lambang saro an saiyang mga lingkod sa presenteng aldaw!—Mateo 9:13; 18:21-35.
17. Paano nakakatabang sa tunay na pagsamba an satong pakasabot sa pagkamaugayon ni Jehova?
17 An pagkaherak ni Jehova may kaibang pagkamaugayon (sa Ingles, “graciousness”). Kun igwa kamo nin diksionaryo, basahon kun ano an sinasabi kaiyan sa irarom kan terminong “gracious.” Ikomparar ini sa mga teksto na nagsasabing si Jehova maugayon. Ipinapaheling kan Biblia na kaiba sa pagkamaugayon ni Jehova an mamomoton na pagmakolog sa mga daing sukat sa tahaw kan saiyang banwaan. (Exodo 22:26, 27) Sa arin man na nasyon, an mga dayo saka an iba pa tibaad nasasakitan sa situwasyon. Kan tinotokdoan an saiyang banwaan na magin imparsial asin magpaheling nin kabootan sa mga siring, ipinagirumdom sa sainda ni Jehova na sinda nagin mga dayo man kaidto—sa Egipto. (Deuteronomio 24:17-22) Kumusta man kita bilang banwaan nin Dios ngonyan? An pagkamaugayon niato nagtatabang na magkasararo kita asin maakit an iba na sumamba ki Jehova.—Gibo 10:34, 35; Kapahayagan 7:9, 10.
18. Ano an manonodan niato sa mga limitasyon na itinokdo ni Jehova sa Israel mapadapit sa mga dalan kan mga tawo kan ibang nasyon?
18 Minsan siring, an maboot na pagmakolog sa mga tawo kan ibang nasyon dai ikakasalida sa pagkamoot kan Israel ki Jehova asin sa saiyang moral na mga pamantayan. Huli kaini, an mga Israelita tinokdoan na likayan an mga dalan kan nakapalibot na mga nasyon, dai paggibohon an saindang relihiosong mga kostumbre asin inmoral na estilo nin pamumuhay. (Exodo 34:11-16; Deuteronomio 7:1-4) Aplikado man iyan sa sato ngonyan. Dapat kitang magin banal na banwaan, kun paanong an satong Dios na si Jehova banal.—1 Pedro 1:15, 16.
19. Paanong makakaprotehir sa saiyang banwaan an pakasabot sa punto de vista ni Jehova dapit sa maraot na gibo?
19 Tanganing masabotan ni Moises an Saiyang mga dalan, lininaw ni Jehova na minsan ngani dai nia inooyonan an kasalan, sia maluway sa pagkaanggot. Tinatawan nia nin panahon an mga tawo na manodan an saiyang mga kahagadan asin sunodon iyan. Kun igwa nin pagsolsol, si Jehova nagpapatawad nin kasalan, alagad dai sia nagpapalibre sa padusa na maninigo para sa magabat na mga sala. Pinatanidan nia si Moises na an ginibo kan mga Israelita puedeng makaapektar sa maabot na mga kapag-arakian, sa ikakarahay o ikakaraot. An pakasabot sa mga dalan ni Jehova puedeng magprotehir sa banwaan nin Dios na dai pagbasolon an Dios sa mga situwasyon na sinda man sana an kaggibo o sa pagkonklusyon na sia maluway.
20. Ano an makakatabang sato na trataron nin angay an satong mga kapagtubod asin an mga nanonompongan niato sa satong ministeryo? (Salmo 86:11)
20 Kun gusto nindong pararomon an saindong kaaraman manongod ki Jehova asin sa saiyang mga dalan, padagos na magsiyasat asin maghorophorop kun binabasa nindo an Biblia. Maingat na siyasaton an manlaenlaen na kawiliwiling aspekto kan personalidad ni Jehova. Mapagngayongayong pensaron kun paano nindo puedeng arogon an Dios asin ikomporme an saindong buhay nin mas lubos sa saiyang katuyohan. Tatabangan kamo kaini na likayan an natatagong mga peligro, trataron nin angay an saindong mga kapagtubod, asin tabangan an iba na mamidbid asin kamotan an satong kahangahangang Dios.
[Nota sa Ibaba]
^ par. 16 Gabos ipinublikar kan Mga Saksi ni Jehova.
Ano an Nanodan Nindo?
• Taano ta mahalaga an kahoyoan para ki Moises, asin taano ta mahalagang marhay iyan para sa sato?
• Anong marahay an ibinunga kan paorootrong pag-atubang ki Faraon tanganing ipaabot an tataramon ni Jehova?
• Ano an nagkapirang marahayon na prinsipyo na itinokdo ki Moises asin na aplikado man sa sato?
• Paano niato mapapararom an satong pakasabot sa mga kualidad ni Jehova?
[Mga Hapot Para sa Pag-adal]
[Ritrato sa pahina 21]
Maimbod na ipinaabot ni Moises an tataramon ni Jehova ki Faraon
[Ritrato sa pahina 23]
Ihinayag ni Jehova an saiyang mga kahagadan ki Moises
[Ritrato sa pahina 24, 25]
Horophoropon an mga kualidad ni Jehova